Hoogtechnologisch draagmoederschap met eigen genetisch materiaal van de wensouders van de wensouders

Bij hoogtechnologisch draagmoederschap met genetisch materiaal van de wensouders worden door middel van follikelaspiratie bij de wensmoeder eicellen weggezogen. Deze worden bevrucht met het zaad van haar eigen partner in het laboratorium, een reageerbuisbevruchting (IVF). Als er een embryo ontstaat, wordt dit geplaatst bij de draagmoeder.109 Het kind is een 100% genetisch eigen kind van de wensouders. De richtlijn die de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie inzake hoogtechnologisch draagmoederschap heeft opgesteld formuleert nadere voorwaarden en beperkingen aan deze vorm van medische hulpverlening. Iedere kliniek die hoogtechnologisch draagmoederschap toepast (op het moment één in Nederland), dient een protocol op te stellen, waarin een aantal aspecten neergelegd moet zijn. De draagmoeder (gehuwd of niet) dient een eigen kind gebaard te hebben en bijvoorkeur een voltooid gezin. De zwangerschap(pen) dienen, zonder complicaties verlopen te zijn. Er dient een medische grond te zijn voor draagmoederschap, bijvoorbeeld omdat de wensmoeder geen (functionerende) baarmoeder meer heeft.110 Daarnaast gelden andere voorwaarden, zoals leeftijdsgrenzen, dient er een vast traject gevolgd te worden waarin sprake is van goede voorlichting en counseling van alle betrokkenen op de medische, psychologische en juridische aspecten van draagmoederschap. Gezien het feit dat beide wensouders genetisch materiaal voor het kind moeten leveren, komen alleen paren van verschillend geslacht in aanmerking voor deze vorm van draagmoederschap.

Uit een analyse van gegevens van het eerste landelijke expertisecentrum komt naar voren dat in de periode 1997-2004 door ruim 500 stellen informatie is aangevraagd over hoogtechnologisch draagmoederschap. Van hen zijn 202 paren gescreend, en kregen 35 paren een IVF behandeling, die leidde tot de geboorte van 16 kinderen bij 13 vrouwen.111 Sinds 2006 wordt hoogtechnologisch draagmoederschap toegepast in het VU Medisch Centrum in Amsterdam.112 In de medische literatuur zijn uitgebreide beschrijvingen van de procedure die daarbij wordt gevolgd te vinden.113

108 R. Blauwhoff, Foundational Facts, Relative Truths, 2009 Antwerpen Intersentia, p. 399-401.

109 De Embryowet geeft regels omtrent gameten en embryo’s.

110 Richtlijn 18 van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie inzake hoogtechnologisch draagmoederschap.

111 E. Winkel, F. Roumen & S. Dermout, Draagmoederschap na IVF in het buitenland, Dilemma’s bij de begeleiding, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2010;154, p. 1562; S.M. Dermout e.a., Non-Commercial Surrogacy: an account of patient management in the First Dutch Centre for IVF Surrogacy from 1997-2004, Hum. Reprod. 2010:25:443-9.

112 De informatie hierna is gebaseerd op de gegevens afkomstig uit een expert meeting, gehouden op 31 mei 2010 in Utrecht waarbij experts van verschillende instanties bevraagd werden op hun ervaringen met draagmoederschap en illegale opneming. Aanwezig was namens het Medisch Centrum van de Vrije Universiteit Amsterdam de heer R. Schats.

113 S.M. Dermout e.a., Non-Commercial Surrogacy: an account of patient management in the First Dutch Centre for IVF Surrogacy from 1997-2004, Hum. Reprod. 2010:25:443-9.

Aan het VU Medisch Centrum worden niet meer dan 10 gevallen van hoogtechnologisch draagmoederschap per jaar begeleid. Alleen altruïstisch draagmoederschap is toegelaten waarbij strenge eisen worden gesteld aan de wensouders en de draagmoeder.

Specifieke voorwaarden die aan de wensmoeder worden gesteld:

 de wensmoeder heeft geen of een niet-functionerende baarmoeder of een zwangerschap zou haar leven in gevaar brengen114

 de wensmoeder is bij de start van de ivf-behandeling niet ouder dan 40 jaar

De draagmoeder moet om te kunnen deelnemen aan het programma;115

 niet ouder zijn dan veertig jaar;  in goede gezondheid verkeren;

 geen verwachte complicaties m.b.t. volgende zwangerschap genereren;  een eigen gezin “voltooid” hebben;

 een sterke persoonlijkheid bezitten;

 zelf een sterke eigen wil hebben tot dienstverlening aan de wensouders die doorgaans in nauwe familieband staan ten opzichte van de draagmoeder;

 geen lichaamseigen materiaal inzetten bij de verwekking;  in staat en bereid zijn het kind af te staan bij geboorte;

 er wordt niet vereist dat de draagmoeder (nog) gehuwd is, wel dat ze al (een of meerdere) eigen kinderen heeft gebaard.

De nadruk wordt gelegd op de psychologische counseling van alle betrokken partijen vooraf en tijdens de zwangerschap van de draagmoeder. Het maximum aantal IVF-behandelingen per betrokkene in het VU Medisch centrum is vastgesteld op drie.116

Om een en ander tot een goed eind te brengen zijn er tussen het VU Medisch Centrum sluitende afspraken gemaakt met het landelijke bureau van de Raad voor de Kinderbescherming op grond waarvan de Raad na de geboorte via een verkort onderzoek de mogelijkheid geeft aan de wensouders om het kind na de geboorte in het gezin op te nemen zodat later tot adoptie van het kind over kan worden gegaan. De draagmoeder moet onder andere na de geboorte voor de gezagsoverdracht verklaren dat zij niet in staat is om het kind op te voeden en ervoor te zorgen. De Raad heeft onder meer als vereiste gesteld dat de wensouders voor de IVF procedure een verklaring omtrent het gedrag aan het ziekenhuis overleggen. Dit om te voorkomen dat de Raad in de gezag- en adoptieprocedure geconfronteerd wordt met een strafblad ten aanzien van mishandeling en/of misbruik. De Raad heeft voor het volgen van de verkorte

114 Zie voor specifieke eisen mbt gezondheid wensmoeder rechtlijn 18 van de NVOG onder 3.1.

115 Vgl. richtlijn 18 van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie inzake hoogtechnologisch draagmoederschap. Zie S.M. Dermout e.a., Non-Commercial Surrogacy: an account of patient management in the First Dutch Centre for IVF Surrogacy from 1997-2004, Hum. Reprod. 2010:25:443-9, p. 444 e.v. over de voorwaarden die in het eerste centrum werden gesteld aan draagmoeders en wensouders.

116 Vgl. E. Winkel, F. Roumen & S. Dermout, Draagmoederschap na IVF in het buitenland, Dilemma’s bij de begeleiding, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2010;154, p. 1561-1565, hier op p. 1562.

procedure ook als voorwaarde gesteld dat er enkel eigen genetisch materiaal van de wensouders wordt gebruikt, zodat de adoptie er louter toe strekt de genetische realiteit te doen overeenstemmen met de wettige realiteit. Als de draagmoeder niet getrouwd is kan de wensvader het kind ook meteen erkennen (indien deze laatste niet gehuwd is met een andere vrouw – in casu de wensmoeder).

Door de wettelijke vereisten voor adoptie neemt de gehele procedure (het afstaan van het kind na de bevalling door de draagmoeder en adoptie van het kind door de wensouders, tevens genetische ouders, in verband met de wettelijke verplichting het kind een jaar te hebben verzorgd alvorens een adoptieverzoek kan worden ingediend, minimaal een jaar in beslag.117

Het VU Medisch centrum krijgt ongeveer twintig verzoeken per jaar en gaat in totaal over tot ongeveer tien behandelingen per jaar. Er wordt bij voorkeur gebruik gemaakt van draagmoeders die de wensouders al dan niet via familiale banden kennen. Slechte ervaringen werden opgedaan met vrouwen die hun diensten als draagmoeder aanboden via Internet en waarvan de motivatie onduidelijk bleef. Zij kwamen niet door de screening heen.118

Het VU Medisch centrum behandelt enkel verzoeken van partijen die allen de Nederlandse nationaliteit hebben én woonachtig zijn in Nederland. Buitenlandse verzoekers worden afgewezen zonder doorverwijzing naar andere buitenlandse ziekenhuizen of regelingen die mogelijkerwijs wel een oplossing zouden bieden voor deze verzoekers.119

De Raad voor de Kinderbescherming en het VU Medisch centrum gaan ervan uit vanwege de strenge screening en de intensieve counselling vooraf en tijdens de zwangerschap dat de draagmoeder het kind probleemloos zal afstaan en de wensouders in alle gevallen het kind zullen opnemen in hun gezin ondanks wijziging in hun persoonlijke omstandigheden (bijvoorbeeld na scheiding of omwille van een handicap). Hoe te handelen indien de draagmoeder geen verklaring van afstand doet of de wensouders weigeren het kind te adopteren is niet vastgelegd. Dergelijke gevallen hebben zich nog niet voorgedaan. Sinds 2006 zijn er via hoogtechnologisch draagmoederschap in het VUMC 3 kinderen geboren en twee kinderen worden binnenkort geboren. In die gevallen zijn geen juridische problemen ontstaan. Er is geen conflict gerezen tussen de draagmoeder en de wensouders. 120

117 Door de verseiste verzorgingstermijn van 1 jaar bij adoptie door twee personen of door de partner van een ouder, zou het ook niet sneller kunnen (art. 1:228 lid 1 onder f).

118 Vgl. het geval beschreven in E. Winkel, F. Roumen & S. Dermout, Draagmoederschap na IVF in het buitenland, Dilemma’s bij de begeleiding, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2010;154, p. 1561-1565, hier op p. 1562, waar de draagmoeder weigerde mee te werken aan psychologische screening, waarna zij in Belgie via hoogtechnologisch draagmoederschap zwanger werd voor wensouders die via Internet contact hadden gelegd.

119 Meeting meeting verslag.

120 S.M. Dermout e.a., Non-Commercial Surrogacy: an account of patient management in the First Dutch Centre for IVF Surrogacy from 1997-2004, Hum. Reprod. 2010:25:443-9, p. 445, waar melding wordt gemaakt van de geboorte van een gehandicapt kind na hoogtechnologisch draagmoederschap, hetgeen niet tot problemen leidde.

De resultaten van het eerste Expertisecentrum zijn in dit opzicht ook positief; van de zestien gevallen die in een periode van zeven jaar succesvol het hele traject doorliepen, werd de adoptie in alle gevallen na een jaar uitgesproken.121

Niet alle paren met een kinderwens zullen kunnen voldoen aan de eisen die in Nederland aan hoogtechnologisch draagmoederschap worden gesteld, zoals het inzetten van eigen genetisch materiaal van beide wensouders en het zelf aanbrengen van de draagmoeder die aan strenge eisen moet voldoen. Het aantal verzoeken dat bij VUMC wordt ingediend en ingewilligd is zeer beperkt. Het is mogelijk dat paren die niet in aanmerking komen voor deze vorm van draagmoederschap, een andere uitweg zoeken en vinden, hetzij in het buitenland, hetzij door een vorm van laagtechnologisch draagmoederschap.