In hoeverre getuigen de doelstellingen van Shell van oog voor maatschappelijk belang? . 56

Volgens de Algemene Beleidsuitgangspunten (General Business Principles) van Shell is het de centrale doelstelling van het energieconcern “op doelmatige, verantwoorde en winstgevende wijze haar bedrijf uit te oefenen in de olie-, aardgas, chemische (...) industrieën en deel te nemen aan het zoeken naar en het ontwikkelen van andere energiebronnen om te voorzien in de veranderende behoeften van de klant en de groeiende vraag naar energie in de wereld.”¹⁸⁶ Sinds 1997 verbindt Shell zich in het kader van ditzelfde document aan het leveren van een bijdrage aan duurzame ontwikkeling. Dit betekent voor Shell het afwegen van korte- en langetermijnbelangen en het integreren van economische, milieu- en maatschappelijke aspecten in de zakelijke besluitvorming.¹⁸⁷ Voorts formuleert Shell het uitgangspunt negatieve effecten op de samenlevingen waarbinnen het bedrijf opereert te beheersen, positieve effecten te vergroten en een relatie te onderhouden gebaseerd op wederzijds vertrouwen en respect.¹⁸⁸ Ontwikkeling rekent Shell tot de taak van overheden.¹⁸⁹ Wel stelt Shell dat de medewerking van andere actoren, waaronder het bedrijfsleven, noodzakelijk is voor het verwezenlijken van

185 Shell website, “Security in Nigeria”,

http://www.shell.com/home/content/nigeria/about_shell/issues/security/security.html. Geraadpleegd op 22 oktober 2009.

186 Shell, “Shell general business principles”,

http://www-static.shell.com/static/aboutshell/downloads/who_we_are/sgbps/sgbp_english.pdf, 2005.

187

Shell, “Shell general business principles”.

188 Idem.

189 Shell website, “Our contribution to the Millennium Development Goals”,

“http://www.shell.com/home/content/responsible_energy/society/millennium_development_goals/mdgs/millenium_ dev_goals.html. Geraadpleegd op 22 oktober 2009.

57 ontwikkelingsdoelen.¹⁹⁰ Ook stellen de Algemene Beleidsuitgangspunten dat Shell een opbouwende rol dient te spelen bij maatschappelijke vraagstukken die direct of indirect verbonden zijn aan de bedrijfsuitoefening.¹⁹¹ Hierop afgaande lijken er voor Shell financiële en maatschappelijke doelstellingen naast elkaar te bestaan zonder dat er een duidelijke hiërarchie tussen deze doelstellingen naar voren komt. Hetzelfde blijkt uit de manier waarop het bedrijf zijn prestaties meet: namelijk aan de hand van financiële resultaten, efficiëntie en duurzame ontwikkeling.¹⁹²

In het jaaroverzicht van 2008, daarentegen, worden maatschappelijke belangen ondergeschikt gemaakt aan financiële doelstellingen. In een opsomming van risicofactoren worden maatschappelijke zorgen geformuleerd als een risico voor commercieel succes in plaats van als een onafhankelijk speerpunt. Shell stelt het volgende: “een aantasting van de bedrijfsreputatie van Shell zou een negatief effect hebben op onze maatschappelijke acceptatie, ons merk, ons vermogen om nieuwe bronnen zeker te stellen en onze financiële prestaties” en: “toenemende bezorgdheid over klimaatverandering zou tot additionele regelgeving kunnen leiden die vertragingen van projecten en hogere kosten tot gevolg kan hebben”.¹⁹³ In dit licht lijken zaken als mensenrechten en het milieu geen bron van onafhankelijke zorg, maar ligt de nadruk op mogelijke reputatieschade en verzwaarde regelgeving en de nadelige financiële gevolgen hiervan. In hetzelfde jaarverslag zegt Shell het volgende over de functie van de hierboven genoemde General Business Principles en de gedragscode van Shell die aangeeft hoe werknemers deze Beleidsuitgangspunten in praktijk dienen te brengen: “Om de huidige bedrijfsrisico’s te beheersen en onze strategie te realiseren, is het essentieel om het vertrouwen te behouden van een breed scala aan belanghebbenden. Om daarin te slagen, moeten wij onder meer integer handelen, in overeenstemming met de General Business Principles van Shell en Gedragscode; onze faciliteiten op een veilige manier opereren, een goede buur zijn, en bijdragen aan oplossingen voor de energie-uitdaging.”¹⁹⁴ Ook hier wordt geredeneerd vanuit de risico’s die de maatschappij vormt voor Shell in plaats van vanuit de rol die Shell vervult voor de samenleving.

190 Shell website, “Our contribution to the Millennium Development Goals”.

191

Shell, “Shell general business principles”.

192 Shell, “Annual report 2008”, 56.

193 Shell, “Jaaroverzicht 2008“,

http://www.annualreview.shell.com/2008/servicepages/downloads/files/dutch_shell_review_08.pdf, 2009, 11.

58 Uit bovenstaande blijkt dat Shells formulering van doelstellingen vatbaar is voor verschillende interpretaties. Shells heeft op papier inderdaad oog voor maatschappelijke belangen, maar het is onduidelijk of deze gezien worden als doelstelling naast of een middel of zelfs hindernis voor het nastreven van financiële prestaties. Indien maatschappelijke belangen in de praktijk slechts opgevat worden als instrumentele doelstelling of als belemmering in plaats van een doel op zich kan dit van invloed zijn op de wijze waarop Shell zijn verantwoordelijkheden ten opzichte van ontwikkelingslanden interpreteert en implementeert. Desalniettemin doet Shell in het algemene beleidsuitgangspunten een belofte aan de maatschappij door zich te verbinden aan het bijdragen aan duurzame ontwikkeling en het welzijn van lokale gemeenschappen.

3.3 Welke maatschappelijke verantwoordelijkheden ziet Shell voor zichzelf? De Algemene Beleidsuitgangspunten bepalen hoe Shell en zijn werknemers dienen te handelen om ervoor te zorgen dat bedrijfsactiviteiten in lijn zijn met bovengenoemde maatschappelijke doelstellingen. Uit deze doelstellingen volgt dat het bedrijf gebonden is aan verschillende maatschappelijke verantwoordelijkheden. Hieronder wordt achtereenvolgens gekeken naar de verantwoordelijkheden die Shell voor zichzelf formuleert met betrekking tot de eigen operaties, de directe zakelijke omgeving van de onderneming en de wijdere politieke en culture omgeving.

Shell streeft er naar eigen zeggen naar negatieve effecten op de samenlevingen waarbinnen het bedrijf opereert te beheersen en positieve effecten te vergroten. In de eerste plaats dient Shell daartoe naar eigen zeggen wetten en voorschriften na te leven.¹⁹⁵ Voorts stelt Shell zelf mondiaal toepasbare normen voor veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu.¹⁹⁶ Prestaties op het gebied van veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu dienen continu te worden verbeterd door doelen te stellen, resultaten te meten, te beoordelen en deze extern te rapporteren, aldus Shell.¹⁹⁷ Alle omvangrijke investeringen die Shell doet vereisen een geïntegreerde beoordeling van mogelijke negatieve effecten op de samenleving, zo stelt het beleid van Shell. Een maatschappelijk prestatieplan dient aan te geven hoe negatieve effecten worden beheerst en

195 Shell, “Shell general business principles”.

196 Idem.

59 voordelen voor de lokale gemeenschap worden gegenereerd.¹⁹⁸ In Shells streven naar een relatie gebaseerd op wederzijds vertrouwen en respect dient het bedrijf in de omgang met lokale gemeenschappen een dialoog met en betrokkenheid van belangengroepen te faciliteren door volledige informatievoorziening, door naar de plaatselijke bevolking te luisteren en door een oprechte en verantwoorde respons te geven, zo volgt uit het algemeen beleid.¹⁹⁹

In aanvulling op deze operationele verantwoordelijkheden beschikt het bedrijf over sociale investeringsprojecten ter bevordering van het welzijn van lokale gemeenschappen. Deze vloeien niet direct voort uit de kernactiviteiten van Shell. In hoeverre deze bijdrage aan ontwikkeling toch behoort tot de maatschappelijke verantwoordelijkheden die Shell voor zichzelf ziet is niet goed af te leiden. Al eerder in dit hoofdstuk is aangegeven dat Shell het bevorderen van ontwikkeling hoofdzakelijk tot de verantwoordelijkheid van overheden rekent.²⁰⁰ Anderzijds stelt Shell dat de eigen medewerking noodzakelijk is voor het verwezenlijken van ontwikkelingsdoelen en dat Shell “een opbouwende rol dient te spelen bij maatschappelijke vraagstukken die direct of indirect verbonden zijn aan de bedrijfsuitoefening.”²⁰¹ Shell-maatschappijen steunen gemeenschapsontwikkeling indirect door giften aan de Shell Foundation en direct door projecten die door maatschappijen zelf uitgevoerd worden. Programma’s richten zich op zaken die gerelateerd zijn aan de bedrijfsactiviteiten van Shell, zoals toegang tot energie of onderwijs. Shell streeft ernaar de plaatselijke bevolking zeggenschap over de projecten te geven en ontwikkelingsexperts bij de projecten te betrekken.²⁰²

Naast verantwoordelijkheden verbonden aan de eigen activiteiten en aanvullende gemeenschapsprojecten ziet Shell ook verantwoordelijkheden verbonden aan de zakelijke betrekkingen die het bedrijf onderhoudt. Het gaat dan met name om Shells relatie met leveranciers en aannemers. Stelregel twee, drie en vier van de algemene beleidsuitgangspunten inzake eerlijke economische mededinging, integriteit in zaken en politieke activiteiten bepalen

198 Shell website, “Impact assessment”,

http://www.shell.com/home/content/responsible_energy/integrated_approach/our_commitments_and_standards/imp act_assessment/impact_assessment_13062007.html. Geraadpleegd op 22 oktober 2009.

199 Shell website, “Impact assessment”.

200 Shell website, “Our contribution to the Millennium Development Goals”,

“http://www.shell.com/home/content/responsible_energy/society/millennium_development_goals/mdgs/millenium_ dev_goals.html. Geraadpleegd op 22 oktober 2009.

201

Shell, “Shell general business principles” en Shell website, “Our contribution to the Millennium Development Goals”.

202 Shell website, “Social investment”,

http://www.shell.com/home/content/responsible_energy/society/our_neighbours/social_investment/social_investme nt.html. Geraadpleegd op 22 oktober 2009.

60 dat Shell-maatschappijen geen steekpenningen of smeergeld aan mogen bieden of accepteren, dat belangenconflicten actief voorkomen dienen te worden en dat betalingen aan politieke partijen verboden zijn.²⁰³ Dit is bijvoorbeeld opgenomen in de bedrijfsbrede gedragscode van Shell.²⁰⁴ Shell ziet in relatie tot anderen niet alleen de verantwoordelijkheid zich op te stellen als een integere zakenpartner, maar ziet ook de verantwoordelijkheid invloed in te zetten om het gedrag van zijn zakenpartners ten positieve te beïnvloeden en medeplichtigheid aan ongeoorloofd gedrag door anderen te voorkomen. Shell wil de eigen beleidsuitgangspunten bij anderen bevorderen en alleen daar opereren waar het de eigen beleidsuitgangspunten kan naleven, zo stelt het bedrijf.²⁰⁵

Voor aannemers en leveranciers geldt bijvoorbeeld dat ze aan bepaalde standaarden dienen te voldoen om met Shell te kunnen werken. Dat geldt bijvoorbeeld voor arbeidsnormen. Shell zelf heeft wereldwijd ongeveer 102.000 werknemers, maar indirect werken er ruim vier keer zoveel mensen voor Shell.²⁰⁶ Shell zegt niet alleen de morele verplichting te hebben zich wereldwijd op te stellen als verantwoordelijke werkgever, maar ook medeplichtigheid aan grove schendingen van bijvoorbeeld het arbeidsrecht door anderen te willen voorkomen. Shell screent zakenpartners naar eigen zeggen op het gebruik van kinderarbeid en neemt vereisten aangaande arbeidsnormen op in de contracten die het bedrijf sluit met aannemers en leveranciers.²⁰⁷ Waar nodig voorziet het bedrijf in trainingen om aannemers en leveranciers te helpen voorzien in de standaarden van het bedrijf, aldus Shell.

Met betrekking tot de wijdere politieke en culturele omgeving stelt Shell dat het bedrijf zowel het recht als de plicht heeft in zijn relatie met overheden standpunten over aangelegenheden die de belangen van het bedrijf, medewerkers, klanten of aandeelhouders, of die van lokale gemeenschappen raken, kenbaar te maken.²⁰⁸ In ontwikkelingslanden spoort Shell, naar eigen zeggen, overheden aan om belastingen die de activiteiten van het bedrijf genereren

203 Shell, “Shell general business principles”.

204 Shell, “Code of conduct”,

http://www-static.shell.com/static/aboutshell/downloads/who_we_are/code_of_conduct/english.pdf, 2006.

205 Shell website, “Dealing with specific human rights issues”,

http://www.shell.com/home/content/responsible_energy/society/using_influence_responsibly/human_rights/human_ rights_issues/specific_human_rights_issues_16042007.html. Geraadpleegd op 22 oktober.

206

Shell, “Sustainability report 2008”, 34.

207 Shell website, “Millenium Development Goal 2. Achieve universal primary education”,

http://www.shell.com/home/content/responsible_energy/society/millennium_development_goals/mdg_2/millennium _development_goals2_000407.html. Geraadpleegd op 22 oktober 2009.

61 aan te wenden om ontwikkeling te bevorderen, armoede te bestrijden en corruptie te vermijden.²⁰⁹