Historische achtergrond

Oost-Timor is een Republiek op het westelijke deel van het gelijknamige Timor eiland, gelegen in het zuiden van de Indische archipel. Het deelt het Timoreese eiland met West-Timor, deel van een Indonesische provincie. Het ging de moderne geschiedenis in als kolonie van Portugal en werd later onafhankelijk336_{. De nabijheid van Australië, dat enkele honderden kilometers zuidelijker ligt, verklaart}

de lange geschiedenis van nauwe relaties tussen beide landen. Dit wordt geïllustreerd door het zij-aan- zij vechten van Timoreese en Australische soldaten op het Timoreese Eiland gedurende de Tweede Wereldoorlog.337 _{Aangezien Oost-Timor en Australië gescheiden worden door de Timorzee, slechts}

enkele honderden zeemijlen breed, kan het echter niet anders dan dat beide landen ook in elkaars vaarwater terechtkomen, letterlijk en figuurlijk.

Al in de jaren vijftig van de vorige eeuw claimden respectievelijk Australië en Portugal hun rechten over het continentaal plat van de Timorzee.338 _{Op 11 september 1953 publiceerde Australië een Proclamatie}

waarin het haar rechten op de zeebodem en ondergrond van het continentaal plat aangrenzend aan zijn kust claimde.339 _{Daaropvolgend, op 21 maart van 1956, vaardigde Portugal wetgeving uit waarin het}

334 _{Artikel 298 en annex V van het VN-Zeerechtverdrag; Notification Instituting Conciliation under Section 2 of} Annex V of UNCLOS, 11 april 2016, https://pcacases.com/web/sendAttach/2331

335 _{STRATING,R., “What’s Behind Timor-Leste terminating its maritime treaty with Australia”, The Conversation,} 10 January 2017

336 _{Portugees-Timor was van 1596 tot 1975 een kolonie van Portugal. Het besloeg het oostelijke deel van het} eiland Timor, samen met de eilanden Atauro en Jaco, en Oecussi-Ambeno, een politieke exclave, aan de westelijke zijde van het eiland, omringd door Nederlands-Timor. De hoofdstad was Dili. Het westelijke deel (Nederlands-Timor) was Nederlands tot 1949, daarna Indonesisch.; History, Government of Timor-Leste, http://timor-leste.gov.tl/?p=29&lang=en laatst geraadpleegd op 02/05/2020

337 _{Conciliation Commission, “Report and Recommendations of the Compulsory Conciliation Commission} between Timor-Leste and Australia on the Timor Sea”, 9 mei 2018, p. 6 (hierna: ‘Report of the Commission’) 338 _Ibid.

339 _{Commonwealth of Australia Gazette, No. 56, 11 September 1953 gereproduceerd in United Nations} Legislative Series, 1959, Vol. 8, UN Doc. ST/LEG/SER.B/8, p. 3

51 verklaarde dat het aangrenzende continentaal plat van het Portugese territorium deel uitmaakte van het publieke domein van de staat.340

In 1958 werd de Eerste Verenigde Naties Conferentie inzake het Recht van de Zee afgerond met de aanname van onder meer het Verdrag inzake het continentale plateau.341 _{Dit verdrag werd aangenomen}

en geratificeerd door zowel Portugal als Australië. Het trad in werking in 1964. Gedurende de jaren 70 van vorige eeuw traden beide landen in contact met betrekking tot het continentaal plat in de Timorzee. Echter, een formele verdragsonderhandeling was nooit aan de orde.

Midden jaren 70 vond in Portugal de Anjerrevolutie plaats. Deze bracht een transitie naar democratie teweeg in Lissabon, maar ook een streven naar onafhankelijkheid in de Portugese kolonies, zo ook in Portugees-Timor. In november van 1975 verklaarde de bevolking van Oost-Timor zich ook effectief onafhankelijk. Kort na deze onafhankelijkheidsverklaring werd Oost-Timor bezet en geannexeerd door Indonesië. Oost-Timor werd administratief dan ook ingeschreven als een provincie van Indonesië tot 1999. De Indonesische bezetting stuitte op sterk verzet door de inheemse bevolking en een langdurig guerrilla-conflict brak uit.

Australië erkende deze Indonesische annexatie van Oost-Timor aanvankelijk niet, maar gaandeweg erkende de Australische regering toch dat Oost-Timor de facto deel uitmaakte van Indonesië.342

340 _{Act No. 2080 relating to the Continental Shelf, 21 March 1956, gereproduceerd in de United Nations Legislative} Series, 1959, Vol. 8, UN Doc. ST/LEG/SER.B/8 op p. 16. Volgens Sectie V van de wet, “Deze wet zal van toepassing zijn op het gehele Portugese Territorium,” dat territorium omvatte volgens de definitie van artikel 1 van de Grondwet van 1933, van toepassing in 1956, ook het grondgebied van Oost-Timor.

341 _{Convention on the Continental Shelf of 29 April 1958, United Nations Treaty Series, vol. 499, nr. I-7302, p.311} 342 _{Statement by the Minister for Foreign Affairs of Australia, Comm. Rec. 1978, 25-6, reproduced in X.,} “Australian Practice in International Law 1978-1980,” Australian Yearbook of International Law, 1983, Vol. 8, p. 279

52 Australië had eerder al de ‘1972 Seabed Treaty’343 _{afgesloten met Indonesië met betrekking tot de}

afbakening van de zeebodem in de Timorzee betreffende het toenmalige Indonesische gedeelte van het eiland Timor.

Uiteindelijk volgde ook een de jure erkenning344 _{van de annexatie en werden formele gesprekken}

opgestart over de afbakening van het resterende gedeelte van de Timorzee.345 _{Deze onderhandelingen}

wierpen vruchten af en in 1989 werd een nieuw verdrag afgesloten. De ‘Timor Gap Treaty’346 _{had echter}

niet de afbakening van het continentaal plat als kern, maar richtte een zone van coöperatie en een gebied (‘Area A’) op waarin beide landen, via een gezamenlijke bevoegdheid, controle over aardolie ontginning zouden uitoefenen.

Enkele jaren later werd ook de Derde Zeerechtconferentie347 _{succesvol afgerond. Een nieuw, omvattend}

multilateraal verdrag werd aangenomen: het Verdrag van de Verenigde Naties van 10 december 1982 inzake het Recht van de Zee. Beide landen, Australië en Indonesië, ratificeerden het VN- Zeerechtverdrag en zo werd het verdrag van toepassing tussen beide landen.348

Nog een tweede bilateraal verdrag werd afgesloten tussen beide landen. Hoewel de ‘Perth Treaty’ nooit in werking trad, zijn de bepalingen die erin vervat zijn toch relevant. Zo gaf Australië aan dat de bepalingen de facto wel gevolgd worden door de overheden van zowel Australië als Indonesië. Het verdrag verdeelt in wezen de waterkolom tussen beide landen. De grens komt grotendeels overeen met de mediaanlijn tussen het eiland Timor en Australië. Sommige bepalingen laten toe dat de rechten van Australië met betrekking tot de zeebodem en de rechten van Indonesië met betrekking tot de waterkolom, overlappen. 349

Onder het gezag van de Verenigde Naties werd in 1999 een onafhankelijkheidsreferendum georganiseerd. De bevolking van Oost-Timor stemde massaal voor onafhankelijkheid van Indonesië. Een woelige periode met geweld en vernieling volgde. Daarop installeerde de verenigde Naties de ‘United Nations Transitional Administration in East Timor’ (hierna: ‘UNTAET’). Deze nam leiding

343 _{Agreement between the Government of the Commonwealth of Australia and the Government of the Republic} of Indonesia establishing Certain Seabed Boundaries in the Area of the Timor and Arafura Seas, supplementary to the Agreement of 18 May 1971 of 9 October 1972, United Nations Treaty Series, vol. 974, nr. I-14123 , p. 319. 344 _{X. “East Timor Takeover to be Recognized”, Canberra Times, 16 December 1978, p. 1.}

345 _{See Senate Hansard, 8 March 1979, p. 720, reproduced in X. “Australian Practice in International Law 1978-} 1980,” The Australian Year Book of International Law, Vol. 8, pp. 281-282.

346 _{Treaty between Australia and the Republic of Indonesia on the Zone of Cooperation in an Area between the} Indonesian Province of East Timor and Northern Australia of 11 December 1989, United Nations Treaty Series, vol. 1654, nr. I-28462, p. 105 (Hierna: ‘Timor Gap Treaty’)

347 _{Infra Hoofdstuk 1.2.1.6 Derde Zeerechtconferentie}

348 _{Australië ratificeerde het verdrag op 5 oktober 1994; Indonesië ratificeerde het verdrag op 3 februari 1986 zie} “United Nations Convention on the Law of the Sea”, United Nations Treaty Collection, Chapter XXI, 6, p. 2-3 349 _{Ibid. 338, para. 30}

53 over de internationale militaire operaties in Oost-Timor, alsook de controle over het voorlopig bestuur van het land.350

UNTAET en Australië kwamen overeen om de ‘Timor Gap Treaty’ verder te zetten in hun onderlinge relatie. Het verdrag gold immers niet meer tussen Indonesië en Australië als gevolg van het neerleggen van Indonesië van zijn claim op het grondgebied van Oost-Timor. UNTAET en Australië gingen zelfs verder. Ze kwamen een zogeheten memorandum of understanding overeen, de ‘Timor Sea Arrangement’, met betrekking tot de Timorzee.351