Het reageren op deze uitdagingen en kansen

Studenten zetten verschillende mechanismen in, om met hun uitdagende en kansrijke factoren om te gaan. Deze mechanismen zullen in deze paragraaf worden uitgelicht.

Sociaal kapitaal

Een veel voorkomende manier om met de uitdagingen om te gaan, is door sociaal kapitaal in te zetten. Studenten zoeken vaak mensen vanuit hun netwerk, die hen kunnen begrijpen en adviseren over hun problemen, zorgen en/of irritaties. Vaak zijn dat vrienden die ook een zorgopleiding hebben gevolgd, ouders en/of een docent waarbij zij veel nabijheid ervaren. Voor de uitdagingen die te maken hebben met hun leerprestaties, schakelen zij hun klasgenoten of de docent in voor extra uitleg. Het inzetten van mensen uit hun netwerk, komt overeen met sociaal kapitaal zoals Bourdieu (1986) dat beschrijft.

Code-switchen om te kunnen boundary crossen

Eerder in dit onderzoek is beschreven dat studenten bekend zijn met de normen, waarden, regels, verwachtingen en het gedrag dat van hen vereist wordt in de verschillende leefwerelden. Doordat de studenten hiermee bekend zijn, weten zij zich aan te passen aan de verschillende leefwerelden. In casus 3 is weergegeven dat respondent 13 constant een andere houding aanneemt wanneer hij zich in een andere leefwereld bevindt. De kansrijke factoren die studenten ervaren, doen hen als het ware 'automatisch' boundary crossen. Het boundary crossen is een (automatisch) gevolg van het ervaren van een kansrijke factor. Een illustratie hiervan is als een student de kansrijke factor 'ouders die belang en waarde hechten aan een diploma' ervaart, dan zal deze student zich in de verschillende leefwerelden aan de structuur (normen, waarden, regels, verwachtingen en het gedrag) houden om deze kansrijke factor ook te waarborgen.

Alle studenten vinden het lastig om aan te geven wat zij exact doen als zij boundary

crossen. Studenten laveren continue tussen de verschillende werelden en geven aan dat dit heel

natuurlijk en automatisch verloopt. Een helder antwoord op de manier waarop studenten

boundary crossen is door gebruik te maken van code-switchen, zoals het dragen van specifieke

kleding. Respondent 13 gaat dieper op het code-switchen in:

Het blijft voor mij ook een raadsel... Alleen misschien kijk....Op werk heb ik bepaalde kleding aan en op school doe ik bepaalde kleding aan. Op stage ook weer en buitenschool zie ik er ook weer heel anders uit. Dat is het. Ik zie er op allerlei plekken heel anders uit. Op werk is het meer werkkleding, gewoon een shirtje van hun, een broekje van mij of van hun. Op school draag ik in principe gewoon vrijetijdskleding. Met vrienden ja, ligt eraan wat we gaan doen, maar meestal over het algemeen ook anders. Op stage draag ik een blouseje. Daar wil ik er gewoon netjes uitzien. Ik wil gewoon net zoals de zorgprofessional eruitzien. Zodat ze denken ik ben ook net zoals hij.

Het dragen van specifieke kleding in de verschillende leefwerelden, is dus een manier waarop studenten code-switchen.

Behalve het wel aanpassen, is ook het opzettelijk niet aanpassen aan de leefwereld een strategie die studenten gebruiken. Zij doen dit met name bij uitdagende factoren. Studenten hebben wel de capaciteit om zich aan te passen aan de leefwereld, maar willen dit niet doen om op die manier verzet te tonen op de uitdagingen die zij ervaren. Zo zijn er studenten die de lessen niet volgen, die zij als ballast ervaren en/of onnodig vinden:

Ik loop met vijf studenten mee naar de kantine. Daar kopen de studenten iets voor de lunch. Ik probeer te zien hoe duur de prijzen gemiddeld zijn in de kantine, maar er hangt nergens een prijzenlijst. Wat onhandig zeg, zegt een stemmetje in mijn hoofd. De meiden gaan daarna aan een tafel zitten, waar respondent 2 al bij zat. 'Hey, waar was jij?’, vraag ik hem. Respondent 2: 'Ja gewoon hier. Waarom moet ik zo een vak als omgangskunde volgen?' Alsof ik niet weet hoe ik met mensen moet omgaan. Ik ben gewoon 26 jaar hoor. Jij krijgt dat toch ook niet? maar alleen omdat wij van het mbo komen, zijn wij weer de buitenbeentjes.'

Ik: 'Nee joh, maar wij hebben geen praktijk. We hebben soms wel een stagebegeleider waarmee we dit soort dingen bespreken. Ik denk dus dat de vorm alleen anders is.'

Respondent 2: 'Nee, ze (mbo-instelling) willen gewoon geld. Ze krijgen geld door ons en dan moeten ze dus de uren opvullen en dat doen ze zo goedkoop mogelijk. In plaats van dat ze ons zinnige vakken geven zoals Farmacotherapie, krijgen we omgangskunde, want deze docent werkt hier al vast. Voor farmacotherapie moeten ze een externe zorgprofessional inhuren en dat is voor hun veel te duur. Farmacotherapie is de basis van alles. Als ik daar geen kennis van heb dan sta ik net een mongool op stage (Notitieboek observaties 16 februari).'

Respondent 2 kijkt kritisch naar het mbo en gaat niet naar het vak omgangskunde, omdat hij het gevoel krijgt dat er gedacht wordt dat studenten op het mbo niet weten om te gaan met mensen.

Hij wil zich voor zijn standpunt hardmaken door geen lessen te volgen voor dit vak. Overigens is hij ook kritisch op hoe de lessen op het mbo worden ingevuld. Volgens hem worden er te weinig nuttige vakken gegeven, omdat het de mbo-instelling te veel geld kost. Dit gaat volgens hem ten koste van de kwaliteit van kwalificering.

Behalve het niet komen opdagen, tonen studenten ook verzet door opzettelijk een passieve houding aan te nemen in de klas. Studenten geven aan dat wanneer zij een docent als 'niet-bekwaam' ervaren, dat zij dan niet meer willen opletten en meedoen met de les. Ook de studenten die de aanwezigheidsplicht als een uitdagende factor ervaren, vertonen hetzelfde gedrag. Door een passieve houding aan te nemen, willen studenten duidelijk maken dat zij verzet tonen op de schoolorganisatie.

Twee wegen

Naast het inzetten van sociaal kapitaal en/of het boundary crossen reageren de studenten op twee manieren. Studenten geven zich als het ware over aan de situatie en/of 'vluchten' naar een andere leefwereld. Studenten voelen zich machteloos als het om de uitdagingen betreffende de schoolorganisatie gaat. Zij geven aan dat zij hier weinig aan kunnen veranderen, omdat er niet naar hen geluisterd wordt. Studenten geven aan dat zij meerdere malen bij hun mentor hebben aangegeven wat niet goed voor hen werkt, maar dat daar weinig aangedaan wordt. Respondent 10 benoemt het te laat op de hoogte gesteld worden voor tentamens:

Onze mentor zegt altijd ze kan niks doen. Ze zegt ja je moet het toch dan maar leren, je kan er niks aan doen. Want we hebben wel vaak doorgegeven, maar er wordt toch niks aangedaan.

Ook de uitdagende factoren die zich voordoen in de stage leefwereld is volgens studenten weinig aan te doen. Studenten hebben een gevoel dat zij in deze situaties geen agency, het vermogen om onafhankelijk te handelen en hun eigen vrije keuzes te maken, hebben (Côté & Levine, 2002, in Machielse, 2016) en dat de uitdagingen hen als het ware overkomt.

Een andere manier waarop studenten reageren is door te 'vluchten' naar een andere leefwereld (met name de leefwereld van de vrije tijd). In deze leefwereld voelen de studenten zich fijner. Deze andere leefwereld dient als uitlaatklep en afleiding.

Zo geeft respondent 7 aan dat het reizen voor haar een manier is om uit de financiële stress te ontkomen: Gewoon het gevoel dat je uit Nederland bent, uit stress land. Respondent 11 vertelt dat volgens haar 'het even alles achter zich laten' en te gaan sporten goed kan dienen om mentaal positiever tegenover het leven te staan. Daarnaast geeft respondent 13 als voorbeeld dat het optrekken en bijkletsen met zijn vriendengroep bijdraagt als steun. Dit heeft raakvlakken met het inzetten van sociaal kapitaal als handelingsmechanismen. Het verschil is vooral dat bij sociaal kapitaal men zijn sociale netwerk inzet om als het ware de uitdagingen te overwinnen, terwijl bij het 'vluchten' naar de vrienden leefwereld het er vooral omgaat dat men zich in deze leefwereld bevindt. Het feit dat men zich bevindt tussen zijn vriendengroep is in dit geval dan al voldoende om de uitdagingen te overwinnen, doordat dit als afleiding dient.

Kortom, studenten reageren op verschillende manieren wanneer het aankomt op de uitdagende en kansrijke factoren met betrekking tot hun schoolcarrière. Zo vindt er boundary

crossing plaatst wanneer studenten een kansrijke factor ervaren. Wanneer studenten uitdagende

factoren ervaren, zetten zij hun sociaal kapitaal in, tonen zij verzet door een passieve houding aan te nemen en/of niet naar de lessen te gaan. Overigens ervaren sommige studenten dat zij geen agency hebben in uitdagende situaties, waardoor zij zich als het ware aan de situatie overgeven. Tenslotte zijn er ook studenten die 'vluchten' naar een andere leefwereld, dat als uitlaatklep dient.