4. Analyse & resultaten
4.1 Structuur van de aflevering
4.1.2 Het probleemdeel
Na de inleiding volgt het probleemdeel, waarin achterhaald wordt welk probleem de deelnemers precies hebben, met als doel de juiste oplossing te kunnen bieden. De programmatitels geven de kern van het probleem al aan: een man die niet kan klussen (HMMIK) en een man die een (overdreven) hobby heeft (HMMHEH). Bij EDOZK is het minder duidelijk, maar de titel geeft wel aan dat het om een financieel probleem gaat. De inleiding geeft een voorschot op het probleemdeel en kan gezien worden als minimale specificatie van het probleem. In het probleemdeel wordt de in de inleiding gegeven informatie verder uitgewerkt. In deze paragraaf wordt het probleemdeel, als onderdeel van de verhaalstructuur, besproken met betrekking tot de profilering van de deelnemers.
KENNISMAKING MET DE DEELNEMERS
Het probleemdeel begint met de officiële kennismaking met de deelnemers. In de inleiding werden ze alleen bij naam genoemd en in beeld getoond, een indirecte kennismaking. De kennismaking in het probleemdeel houdt in dat de deelnemers zich voorstellen aan de presentator en op datzelfde moment eveneens aan de kijker. Het voorstellen kan kort, bondig en neutraal, wat in 7 afleveringen het geval is – zo ook in de inleiding van de aflevering ‘Nancy en Pascal’:
HMMIK | Nancy en Pascal
10 John Het is toch voor het eerst i n een appartement. Het probleem speelt zich af in een 11 appartement hierboven. Ah, ik word verwacht. Hai, ik ben John.
12 Nancy Nancy. 13 John Hoi Nancy. 14 Nancy Kom binnen. 15 John Ja graag.
16 Nancy Ik zou zeggen welkom. 17 John Ja.
Fragment 6 Kennismaking vrouw
In regel 10 en 11 geeft de presentator informatie over het type woning van de deelnemers. Dit soort informatie is op dit moment niet zeer relevant, en kan beschouwd worden als small talk. Het kan later in het verhaal wel relevant zijn. Daarna volgt de neutrale kennismaking, gevolgd door een
Het profiel van deelnemers in realityhulpporgramma’s 31
uitnodiging het huis binnen te gaan. In de afleveringen van EDOZK is de kennismakingsgroet zeer minimaal. Daar wordt alleen ´hoi´ of een soortgelijke groet over en weer gegeven, of stelt de presentator zich alleen voor aan degene die de deur opendoet of stellen beide deelnemers zich met naam voor. De kennismaking kan ook gepaard gaan met meer informatie over een deelnemer. In dit onderzoek komt dat 2 keer voor: de presentator laat zich uit over de emotionele staat van de vrouwelijke deelnemer. Het valt hem op, hij benoemt het en deelt het met de kijker.
HMMIK | Els en Kees
9 John Nummer 41. Best wel groot ook. Goedemorgen 10 Els Ongelooflijk
11 John Hai 12 Els Hallo
13 John Ja het is ongelooflijk maar ik ben er. Ik schrik een beetje van je. Je komt echt zo…de situatie is echt zo erg
14 Els Ja
15 John Oke, laten we naar binnen gaan, laten we naar binnen gaan.
Fragment 7 Kennismaking vrouw
Met onvaste stem begroet Els presentator John. Het huilen staat haar nader dan het lachen, vooral nu John en zijn camerateam, de hulp, dan echt voor de deur staan. Een doorbraak omdat zij en haar gezin al 21 jaar in een bouwval wonen. John benoemt haar fragili teit niet, maar geeft met ‘Ik schrik een beetje van je. Je komt echt zo…de situatie is echt zo erg’ aan dat hij vindt dat ze niet helemaal sterk in haar schoenen staat. Wat je als kijker ziet en hoort, wordt bevestigd door zowel de presentator, als ook door Els zelf (‘ja’ in regel 14).
In alle afleveringen van HMMIK en HMMHEH stelt de vrouw des huizes zich eerst en alleen voor aan de presentator (de man is afwezig). Bij deze kennismaking met de vrouw moet opgemerkt worden dat het een formeel moment is in het verhaal – dit zal niet daadwerkelijk de eerste keer zijn dat de presenator en vrouw elkaar zien (logisch is dat zij elkaar eerder al ontmoet hebben tijdens de voorbereiding van de opnamen). Het zou raar zijn als deze kennismaking in het probleemdeel achterwege gelaten zou worden; dit zou de natuurlijkheid die het verhaal wil uitstralen, de realiteit, niet ten goede komen. John stelt zich ook voor aan de man, maar deze kennismaking vindt pas later plaats (na de probleembespreking met de vrouw). De man wordt pas later in het verhaal betrokken. Hier kan gesproken worden van een uitgestelde kennismaking. In de gevallen dat de man pas later in het verhaal, na de probleemvertelling, wordt voorgesteld levert een kennismaking op die meer voeten in de aarde heeft. Die kennismaking wordt veel gekleurder ingezet, en de man wordt in alle gevallen verrast met het bezoek van John, hij wordt verrast terwijl hij bezig is met zijn dagelijkse dingen, zoals werk. De vrouw werd eerder rustig thuis begroet, zonder dat het een al te grote verrassing lijkt. De eerste kennismaking met de man kan verlopen zoals in het volgende voorbeeld te zien is:
HMMIK | Nancy en Pascal
130 VO John is onderweg naar de man van Nancy die als uitzendkracht vaak pakketten rondbrengt. 131 John Hier achter mij werkt Pascal, hij weet natuurlijk van niks. De smoes die we deze keer
gebruikt hebben is dat
132 er een spoedbestelling binnenkomt. En voila, dat ben ik.
Het profiel van deelnemers in realityhulpporgramma’s 32
134 van? Ik maak het programma help mijn man is klusser. Kom even erbij allemaal . Hallo (schudt 135 hand met Pascal). Hoi (schudt hand met collega van Pascal). Ja want ik moet toch ergens 136 anders zijn blijkbaar, maar goed herkennen jullie die situatie wel zoals wij die in het
programma hebben? 137 Collega Gelukkig zelf niet.
138 John Ben jij een aardige klusser?
139 Pascal Nou een aardige klusser wil ik niet zeggen maar ik probeer het wel zelf allemaal op te lossen. 140 John Bij jou is het af, zo goed als lekker?
141 Pascal Ik zal het zo zeggen, ik zit midden in een verbouwing. Ik leef niet in een onleefbare situatie. 142 Dan bedoel ik ik kan er koken, ik kan er goed slapen. Ja het duurt wat lang.
Fragment 8 Kennismaking m an
De man des huizes wordt onder het mom van een smoes een gesprek ingeleid. De kijkers en presentator zijn hier alwetend, zij weten al dat Pascal in het programma zit. Pascal weet nog van niks. Hij is op zijn werk als er opeens een camerateam voor het loket staat. John start naar aanleiding van zijn smoes een gesprek met Pascal, die daarin meegaat. Het gesprek wordt zeer vlot omgebogen naar het onderwerp van het verhaal, verbouwen. Nietsvermoedend geeft Pascal zijn kant van het verhaal, dat door de kijker afgezet kan worden tegen het verhaal van Nancy. John treedt hier op als tussenpersoon die dat contrast naar boven wil halen. Deze verlate kennismaking geeft Pascal een achterstand, omdat er in het deel hiervoor al het een en ander over hem gezegd is waarbij hij niet aanwezig was. Hij heeft dat toen niet kunnen weerleggen, en krijgt pas nu de kans zijn kant van het verhaal te doen. Wie het eerst ruimte krijgt om te spreken, is in het voordeel. Dit komt overeen met wat Bal (1978:94) zegt over focalisatie – diegene die ziet en van binnenuit wordt gezien, die is in het voordeel. Dat is toepasbaar op deze situatie. De persoon die eerst aan bod komt, kan een flinke slag maken. Daarbij speelt schermtijd ook een rol. Wie kort in beeld is, heeft minder gesprekstijd en kan minder vertellen. Iemand met meer schermtijd en spreektijd heeft meer ruimte om uitspraken te doen.
Een andere mogelijkheid om deelnemers te introduceren, zoals gebleken uit de data, is wanneer beide deelnemers nagenoeg gelijkertijd worden geïntroduceerd. Dit is het geval bij EDOZK: een van de deelnemers opent de deur, stelt zich voor en samen met de presentator voegt die zich bij de andere deelnemer, die zich al dan niet nog voorstelt. Als beide deelnemers samen vanaf het begin over het probleem vertellen, dan ziet dat er als volgt uit:
EDOZK | Johan en Ingrid 7 John He.
8 Johan Goedemorgen.
9 John Het is geen leuke reden waarom ik hier ben. Hoe erg is de situatie bij jullie?
10 Ingrid Nou het is zo erg dat wij gewoon zelf niet weten hoe we hieruit moeten komen, eigenlijk. 11 Johan Nee.
Fragment 9 Kennismaking gezamenlijk
Het verschil, dat voor dit onderzoek vooral noemenswaardig is, zit vooral in het moment waarop de deelnemers hun intrede doen in het verhaal. Bij HMMIK en HMMHEH wordt de kennismaking en daarna de probleemvertelling eerst alleen met de vrouwelijke deelnemer doorgesproken. In EDOZK komen beide deelnemers meteen samen aan bod. De onderdelen zijn dus wel hetzelfde: een kennismaking gevolgd door de probleemvertelling. Enerzijds wordt die vertelling alleen door de vrouw des huizes gedaan, in EDOZK wordt die vertelling door beide deelnemers samen gedaan. Dit is
Het profiel van deelnemers in realityhulpporgramma’s 33
van invloed op de beeldvorming over het probleem, die vaak nauw verwant is aan het handelen – of ontbreken daarvan – van een van de deelnemers.
BESPREKING VAN HET PROBLEEM
Het probleemdeel bestaat dus zowel uit kennismaking met de deelnemers als uit de bespreking van het probleem met de deelnemers. De kennismaking is zojuist besproken – dat is een kort fragment in vergelijking met de bespreking van het probleem. De probleembespreking kan statisch of dynamisch zijn. In het eerste geval speelt omgeving in mindere mate een rol, in de dynamische situatie wordt de omgeving direct betrokken bij de bespreking van het probleem. Meestal is er sprake van een combinatievorm, waarbij statisch en dynamisch elk verwerkt zitten in de probleemvertelling. De dynamiek blijkt uit de volgende voorbeelden:
HMMIK | Els en Kees
16 Els Op een gegeven moment wordt het je dan zoveel, echt het gevoel van je loopt een schuur 17 binnen. Ik kan me niet voorstellen hoe het is, een echt huis. Nee.
18 John wacht even is dat een kip? Ja dat is een kip. 19 Els Ja.
20 John Els woon jij hier? 21 Els ik woon hier ja. 22 John jij leeft hier serieus in. 23 Els ja
24 John mij moet je nog even overtuigen dat je hier echt woont, want ik geloof het gewoon niet. 25 Els ja hier ontbijten we ’s morgens, we hebben een bankje, een kacheltje, maar het is wel 26 ontzettend koud altijd. Dus meestal loop ik hier met de jas aan. En ja. Mijn man wou het 27 klaarmaken in korte tijd, maar hij is, ik weet niet, volgens mij ziet hij door de bomen het bos
niet meer.
28 John wacht even, ik zit, die kip, is die,… 29 Els ja.
30 John er loopt gewoon een kip in jouw huis. 31 Els ja
Fragment 10 Probleemvertelling
John merkt hier een kip op in het huis van Els, een tegenwoordig niet meer alledaags tafereel. Hij is er dan ook nogal verbaasd over. Els reageert gelaten, waarop John met ongeloof vraagt: ´Els woon jij hier?’. Later herhaalt John nogmaals (28, 30) met duidelijk te horen ongeloof dat er een kip in Els haar huis rondloopt. Dit toont dynamiek van de probleemvertelling aan, waarin het probleem heel concreet en zichtbaar is en de context gebruikt wordt in de bespreking van het probleem. Een dergelijk voorbeeld van dynamiek, en dan meer richting activiteit, is te zien in de aflevering van HMMIK met Nancy en Pascal. Tijdens de probleemvertelling worden de verschillende vertrekken van het huis bekeken en besproken, en zo ook de slaapkamer.
HMMIK | Nancy en Pascal
36 John Wat is dit voor ruimte? 37 Nancy Dit was onze slaapkamer 38 John Waar heb je geslapen?
39 Nancy Boven hebben we een bank en grote hokker en die schoven we dan aan. 40 John Dat wil ik zien.
Het profiel van deelnemers in realityhulpporgramma’s 34
41 Nancy (lacht).
42 John Moet je nou kijken joh, dit is een appartement.
43 Nancy Ja, vrij nieuw, het is, en alles wat we hier wilden of wilden doen was een beetje verfraaien 44 want er was niks mis mee.
45 John Woon jij hier echt?
46 Nancy Ja hier woon ik echt. Ik zou niet weten waar ik anders zou moeten wonen.
47 John Nee maar gewoon omdat het lijkt alsof je, ja het is een casco woning en je hebt voor de vor m 48 even wat dingen neergezet. Het is overal beton, het is gewoon…
49 Nancy Het is gewoon niet meer behapbaar, het is niet meer één ka mer, het is alles. En waar begin je 50 en waar houdt het op.
51 John Je vertelde me net dat je beneden niet kan slapen, maar dat je hier kan slapen. Waar slaap je dan?
52 Nancy (Nancy wijst naar de bank met hokker)
53 John That’s it? Nee joh, daar passen niet twee mensen op. 54 Nancy O jawel.
55 John Nou ik zou zeggen (ze gaan op de bank met hokker liggen). Maar ga jij nou eens liggen dan. 56 Dit is hoe jij, zo lig jij?
57 Nancy Ja zo slaap ik
58 John Ik moet hier niet aan denken.
59 Nancy Maar het was ook weer een tussenoplossing, want het was maar voor drie weekjes. Dus op zich, nou ja.
Fragment 11 Probleemvertelling
John merkt een ruimte op die bedoeld was als slaapkamer, wat het ooit ook was, maar die momenteel bouwvallig is. Hij vraagt waar Nancy dan geslapen heeft. Zij legt uit, maar op initiatief van John wordt het slaapritueel ook uitgevoerd. Ze gaan voordoen hoe er tegenwoordig geslapen wordt. Dit is een actieve manier van het tonen of beschrijven van het probleem, en ook hier weer wordt de ruimtelijke context betrokken bij de probleemvertelling. Het probleem wordt gevisualiseerd voor de kijker. Daarmee wordt niet alleen het probleem getoond, maar ook de routine van de deelnemers. Beide voorbeelden laten niet alleen het probleem zien – de momenteel belabberde staat van het huis die maar niet in goede staat wordt gebracht. Er wordt misschien wel des te meer getoond wat de gevolgen van het probleem zijn; een loslopende kip in het huis of in een provisorisch bed slapen. Het probleem wordt voornamelijk besproken aan de hand van de zichtbare gevolgen. Minder concreet zichtbaar zijn de gevolgen in EDOZK. Dat probleemdeel wordt ook veel statischer verteld door de deelnemers en nauwelijks tot niet gevisualiseerd voor de kijker. Dit is echter ook lastiger, omdat financiën tot bepaalde hoogte een abstract probleem is. De presentator richt zich in deze probleemvertelling dan ook voornamelijk op de deelnemers en niet zozeer op de directe omgeving.
VERVOLG PROBLEEMBESPREKING: TAFELGESPREK
Na het eerste deel van de probleemvertelling wordt overgeschakeld op deel twee. In HMMIK en HMMHEH is dat een zichtbare overgang. Waar in het eerste deel nog een rondleiding door het huis werd gedaan, wordt het gesprek nu voortgezet in een talkshowachtige setting – aan tafel of in de zithoek. Het gesprek gaat nog steeds over het probleem, maar nu wordt de focus nog meer naar de deelnemers zelf verlegd. John treedt hierbij op als vragensteller – talkshowgastheer – en de deelnemer beantwoordt zijn vragen. In EDOZK volgt ook dit tweede deel, maar dan ligt de focus op de expert, Annemarie van Gaal. Zij geeft op dit punt inzicht in het probleem en de deelnemers luisteren (en huiveren) vooral. Daar wordt het probleem meteen door een expert inzichtelijk
Het profiel van deelnemers in realityhulpporgramma’s 35
gemaakt. De expert is hier dus al in het probleemdeel aanwezig, in de Help mijn man-afleveringen zijn die nog niet prominent aanwezig in het probleemdeel.
De tafelbespreking wordt in deze verhaalstructuurbespreking niet verder uitgewerkt, omdat het veel inhoudelijke aanwijzingen met betrekking tot deelnemerprofilering bevat. Daarom komt dit onderdeel uitgebreid aan bod in § 4.2 en § 4.3.
Globaal en vanuit het oogpunt van de verhaalstructuur bekeken, bestaat het probleemdeel uit een kennismaking, een statische of dynamische probleembespreking en een talkshowachtig gesprek, waarin het probleem, de gevolgen en de oorzaken worden besproken.