Beijerinck Virologie Prijs – De M.W. Beijerinck Virologie
Prijs 2004 (€ 34.000) werd toegekend aan David C. Baulcombe, hoogleraar bij het Disease Resistance and Gene Silencing Department, Sainsbury Laboratorium in Norwich, Verenigd Koninkrijk, voor zijn onderzoek op het gebied van gene silencing – het buiten werking stellen van genen – als het natuurlijke afweermechanisme tegen virussen.
Beijerinck Premie – De Beijerinck Premie (€ 50.000) werd
in 2004 uitgereikt aan de viroloog Frank van Kuppeveld van het Nijmeegse Universitair Medisch Centrum St. Radboud, voor zijn originele en multidisciplinaire onder- zoek naar de manier waarop virussen zich wapenen tegen het afweersysteem van cellen.
– Buys Ballotmedaille –
De Buys Ballotmedaille is de oudste meteorologische onderscheiding ter wereld. De medaille werd in 1888 in- gesteld ter ere van de beroemde meteoroloog professor C.H.D. Buys Ballot (1817-1890), oprichter van het knmi en lid van de Akademie. De knaw kent de medaille sinds 1893 een keer in de tien jaar toe aan de onderzoeker die het meest heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de mete- orologie.
In 2004 werd de Buys Ballotmedaille uitgereikt aan de Amerikaanse meteoroloog Edward Norton Lorenz, de be- denker van de zogenaamde chaostheorie, voor zijn bijdra- ge aan de wetenschap van weer- en klimaatvoorspellingen. Lorenz ontdekte dat een kleine verstoring in de atmosfeer grote gevolgen kan hebben voor het weer elders: de wiek- slag van een vlinder in China kan een storm in Amerika tot gevolg hebben. Dit is van groot belang voor de methode waarmee de meerdaagse weersverwachting tegenwoordig wordt berekend. Lorenz’ theorie heeft ook de beoefening van wetenschappen als biologie en geneeskunde en zelfs de sociale wetenschappen veranderd.
– Evert Willem Beth Stichting –
De stichting bevordert onderzoek naar en onderwijs in de moderne logica, de wijsbegeerte der exacte wetenschap- pen, de geschiedenis van de logica, de geschiedenis van de wijsbegeerte der exacte wetenschappen en de weten- schappelijke wijsbegeerte in het algemeen. De Stichting doet dit onder meer door het financieren van een bijzonde- re leerstoel (E.W. Beth-hoogleraar), door het uitreiken van scholarships voor een verblijf aan het Institute for Logic, Language and Computation in Amsterdam, en door het toekennen van een dissertatieprijs in samenwerking met FoLLI, the Association of Logic, Language and Infor- mation.
In 2004 werden twee scholarships uitgereikt. De Beth Dissertation Award 2004 ging naar John T. Hale (Michigan State University) voor zijn Ph.D. thesis Grammar, uncer- tainty and sentence processing.
– Akademie Colloquia –
De Akademie Colloquia hebben tot doel het bijeenbrengen van een selecte groep wetenschappers uit binnen- en bui- tenland op een actueel wetenschappelijk thema. Jaarlijks worden zes Akademie Colloquia georganiseerd. Per collo- quium stelde de Akademie in 2004 een bedrag van maxi- maal € 16.000,– beschikbaar. De in 2004 gehouden collo- quia zijn in de bijlage te vinden.
De Akademie heeft voor de ronde 2004 veertien voorstel- len voor de organisatie van een Akademie Colloquium beoordeeld. Zes aanvragen zijn gehonoreerd, drie op het terrein van de Afdeling Letterkunde en drie op het terrein van de Afdeling Natuurkunde.
– Akademieleerstoelen Geesteswetenschappen –
De Stichting Akademieleerstoelen heeft als doel het instel- len van bijzondere leerstoelen voor de geesteswetenschap- pen, met name op terreinen die speciale bescherming of stimulering nodig hebben.
In 2004 werden twee leerstoelen gevestigd, beide voor een periode van drie jaar. De muziekwetenschapper A.A. Clement werd benoemd met de leeropdracht ‘Muziekcul- tuur van de zeventiende en achttiende eeuw – in het bij- zonder die van de Duitse barok – en orgelcultuur’ aan de Faculteit Letteren van de Universiteit Utrecht. Ook be- noemde het bestuur de neolatinist K.A.E. Enenkel met de leeropdracht ‘Neolatijnse letterkunde’ aan de Faculteit der Letteren van de Universiteit Leiden.
– Akademiepenning –
Ton Koopman ontving op 10 mei 2004 de jaarlijkse Akade- miepenning van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Die onderscheiding is bedoeld voor ie- mand die zich, naast zijn gewone werk, heeft ingezet voor de bloei van de wetenschap in Nederland. Ton Koopman heeft uiterst gedegen muziekhistorisch onderzoek gedaan naar de oorspronkelijke uitvoering van muziekwerken (bij- voorbeeld van Bach en Buxtehude). Bovendien heeft hij er voor gezorgd dat die authentieke uitvoeringen er zijn ge- komen.
– M.W. Beijerinck-Virologiefonds –
Het fonds heeft als doel het bevorderen van wetenschap- pelijk onderzoek op het gebied van de virologie in de ruim- ste zin, dus met inbegrip van de daarop toegepaste bio- chemie en biofysica. Driejaarlijks verleent het Fonds de M.W. Beijerinck Virologie Prijs (€ 34.000) aan een inter- nationaal toponderzoeker die zich op het gebied van de virologie heeft onderscheiden. Jaarlijks kent het Fonds te- vens de Beijerinck Premie (€ 50.000) toe aan een postdoc onderzoeker die aan een Nederlandse universiteit of on- derzoeksinstelling excellent virusgeoriënteerd onderzoek verricht. Elk jaar organiseert het Fonds de M.W. Beijerinck Lecture.
– Hendrik Casimir-Karl Ziegler Onderzoeksstipendia –
De Hendrik Casimir-Karl Ziegler Onderzoeksstipendia, een gezamenlijk initiatief van de knaw en de Nordrhein-West- fälische Akademie der Wissenschaften ter bevordering van de samenwerking tussen beide Akademies, worden sinds 1997 jaarlijks verleend aan jonge, veelbelovende onderzoe- kers met als doel een jaar lang onderzoek te verrichten in het partnerland (Noordrijn-Westfalen dan wel Nederland). Dit stipendium wordt afwisselend toegekend aan een on- derzoeker uit de geestes-, sociaal- en natuurwetenschappe- lijke hoek. De hoogte van het stipendium bedraagt jaarlijks maximaal € 50.000,–.
Aan Nederlandse zijde is in 2004 het stipendium verge- ven aan dr. Robert van Rooij, verbonden aan het Institute for Logic, Language and Computation (illc) van de Uni- versiteit van Amsterdam. Van Rooij geeft met dit stipendi- um in 2004 en 2005 een jaar lang invulling aan het samen- werkingsproject ‘Conversational implicatures: rationality or convention’ bij de Rheinische Friedrich-Wilhelms Uni- versität Bonn. Aan Duitse zijde heeft dr. Ute Spiekerkötter een onderzoeksstipendium ontvangen voor onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam getiteld ‘Heterogeneity of long-chain fatty acid oxidation defects: underlying pathoge- nic mechanisms and new therapy approaches’. Op 14 juni 2004 vond in Amsterdam de gezamenlijke uitreiking van de onderzoeksstipendia plaats.
In 2004 kwamen beide Akademies eveneens overeen om – naast het verlenen van deze gezamenlijke stipendia – de banden door middel van wederzijdse bilaterale themati- sche initiatieven/evenementen te versterken. Het bestuur van de knaw heeft voorgesteld samen op 19 juni 2006 een symposium over ‘Human ageing’ in Amsterdam te orga- niseren.
– Congressubsidies –
De knaw geeft onderzoekers de mogelijkheid subsidie aan te vragen ten behoeve van de organisatie van internatio- nale congressen in Nederland. Met deze congressubsidies was in 2004 een bedrag van circa 340.000 euro gemoeid.
Tegen besluiten over subsidie-aanvragen voor de organi- satie van internationale wetenschappelijke congressen zijn in 2004 in totaal drie bezwaarschriften ingediend. Vieren- dertig aanvragen zijn op formele gronden niet in behande- ling genomen.
– Christiaan Huygens Wetenschapsprijs –
De Christiaan Huygens Wetenschapsprijs wordt jaarlijks toegekend aan een dissertatie die op vernieuwende wijze een hoogstaande bijdrage aan de wetenschap levert met uitstraling naar de maatschappij. De prijs wordt bij toer- beurt voor een van vier vakgebieden uitgereikt: ict, actuari- aat en economie, natuurkunde, en ruimtewetenschappen. Mw. Amina Helmi ontving de prijs (10.000 euro) in 2004 voor haar dissertatie: The formation of the Galactic Halo op 28 oktober uit handen van de minister van ocw, Maria J.A. van der Hoeven.
– Descartes-Huygensprijs –
De in 1995 door de Nederlandse en Franse regering inge- stelde Descartes-Huygensprijs wordt jaarlijks toegekend aan een Nederlandse en een Franse onderzoeker voor een bijzondere wetenschappelijke prestatie en voor bijdragen aan de wetenschappelijke samenwerking tussen beide lan- den. De selectie van de Franse kandidaat geschiedt door de knaw, de selectie van de Nederlandse kandidaat door de Franse Académie des Sciences. De prijs van € 23.000,– voor onderzoek in het andere land wordt afwisselend toe-
Overzicht behandelde en gehonoreerde aanvragen congresubsidies
Afdeling Natuurkunde Afdeling Letterkunde
Ingediend Gehonoreerd Ingediend Gehonoreerd
1993 180 134 166 129 1994 229 168 194 153 1995 219 171 221 171 1996 192 131 163 116 1997 176 125 176 127 1998 155 103 150 104 1999 148 110 136 98 2000 117 84 151 121 2001* 50 43 63 55 2002 42 39 53 50 2003 40 38 58 54 2004 44 42 69 57
*Tot 2001 was het ook mogelijk om een reissubsidie voor deelname aan wetenschappelijke congressen in het buitenland aan te vragen, vanaf 2001 alleen aanvragen voor congressubsidie.
gekend aan een wetenschapper in de Levenwetenschappen (1996, 1999 en 2002), Geestes- en Sociale wetenschappen (1997, 2000 en 2003) en Natuurwetenschappen (1998, 2001 en 2004).
De Franse winnaar van de Descartes-Huygensprijs 2004 is mw. Marie-Paule Pileni, verbonden aan de Universiteit Pierre & Marie Curie in Parijs. Pileni krijgt de prijs vanwe- ge haar baanbrekende prestaties op het gebied van de syn- these van nanomaterialen en van hun organisatie op me- soscopische schaal. In het kader van deze prijs zal Pileni in 2005 en/of 2006 enkele maanden als gastonderzoeker aan de faculteit Technische Natuurwetenschappen van de Uni- versiteit Twente verbonden zijn.
De Nederlandse winnaar van de Descartes-Huygensprijs 2004 is Hans Bots, decaan van de Letterenfaculteit van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Bots krijgt de prijs voor zijn onderzoek naar intellectuele uitwisselingen tussen Frankrijk en de Verenigde Provinciën in de zeventiende en achttiende eeuw. In het kader van de prijs zal Bots verbon- den zijn aan het Instituut voor Geschiedenis van Klassieke Filosofie van cnrs.
– Van der Gaag Stichting –
De Van der Gaag Stichting heeft als doel het bevorderen van maatschappelijk relevant wetenschappelijk onderzoek naar biologische, psychologische en sociale determinanten van menselijk gedrag, met name onderzoek dat de mens in staat moet stellen zichzelf en zijn medemens beter te leren kennen en in intermenselijke relaties beter te functioneren.
In 2004 is financiële steun gegeven aan de bijzondere leerstoel op het terrein van de biopsychosociale determi- nanten van menselijk gedrag aan de Universiteit Utrecht die op 15 juli 1995 voor een periode van tien jaar werd inge- steld. Bovendien is besloten tot het instellen van vier nieu- we bijzondere leerstoelen binnen het werkterrein van de Van der Gaag Stichting.
De Van der Gaag Stichting subsidieert het onderzoeks- project ‘Ontwikkeling van schuld, schaamte, geweten en empathie bij kinderen’ dat wordt uitgevoerd aan de Uni- versiteit Leiden, de Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit Utrecht. Er zijn besprekingen gaande over steun aan een nieuw onderzoeksproject, over de biologi- sche aspecten van menselijk gedrag.
In 2004 heeft de stichting de aanstelling van twee visiting
professors, M.E.Q. Gonzalez en J. Zito, aan een Nederland-
se universiteit gesubsidieerd.
– J. Gondafonds –
De Stichting J. Gondafonds steunt het wetenschappelijk onderzoek op het gebied van het Sanskriet en eventueel van andere Indische talen en letterkunden, en van de In- dische cultuurgeschiedenis. De stichting vergoedt onder meer kosten van publicatie van wetenschappelijke werk en organiseert jaarlijks de Gonda-lezing. Daarnaast verstrekt de Stichting Gonda advanced study grants aan veelbelo- vende jonge indologen om gedurende drie à vier maanden aan het iias in Leiden te kunnen verblijven.
In 2004 verleende het fonds subsidie aan acht projecten
en publicaties op het gebied van de indologie. Drie bui- tenlandse indologen verbleven dit jaar voor een studiever- blijf met een Gonda advanced study grant aan het iias. Op 3 december werd de twaalfde Gonda-lezing gehouden door Sheldon Pollock onder de titel ‘The ends of man at the end of premodernity’.
– Heinekenprijzen –
De Heinekenprijzen worden om de twee jaar uitgereikt aan vier internationaal gerenommeerde wetenschappers op het gebied van de biochemie en de biofysica, de geneeskunde, de historische wetenschap en de milieuwetenschappen. Daarnaast is er de Heinekenprijs voor de kunst voor een zeer getalenteerde Nederlandse kunstenaar.
De Dr. H.P. Heinekenprijs voor de biochemie en de biofysi-
ca ($150.000) werd toegekend aan Andrew Z. Fire (1959),
Stanford University School of Medicine, San Fransisco, voor zijn ontdekking van rna-interferentie.
Winnaar van de Dr. A.H. Heinekenprijs voor de geneeskun-
de ($150.000) is mw. Elizabeth Blackburn (1948), verbon-
den aan het Department of Biochemistry and Biophysics van de University of California, San Fransisco. Zij krijgt de prijs voor het identificeren van de uiteinden van chromo- somen (telomeren) en de ontdekking van het enzym telo- merase.
De Dr. A.H. Heinekenprijs voor de historische wetenschap ($ 150.000) is toegekend aan Jacques Le Goff (1924), l’Ecole des Hautes Études et Sciences Sociales, Parijs, voor ‘het fundamenteel veranderen van onze blik op de Middeleeuwen’. Le Goff, de meest invloedrijke levende Franse historicus, is een voortrekker geweest van de ge- schiedschrijving die meer oog had voor het leven van de gewone mensen.
De Dr. A.H. Heinekenprijs voor de milieuwetenschappen is toegekend aan Simon A.Levin (1941), Department of Eco- logy and Evolutionary Biology, Princeton University, New Jersey, voor zijn inzichten in de effecten van schaal op eco- systemen. Levin maakt gebruik van wiskundige technieken voor het onderzoek naar ecosystemen. Hij bestudeert hoe veerkrachtig die zijn, en op welk moment ze instorten.
De Dr. A.H. Heinekenprijs voor de kunst (€ 50.000) ging naar Daan van Golden (1936) voor zijn veelzijdigheid als beeldend kunstenaar en zijn gave om steeds opnieuw de kunst in een nieuwe context te plaatsen. Vooral de bijzon- dere wijze waarop hij zijn schilderijen, foto’s en andere werken presenteert in tentoonstellingsinstallaties en publi- caties die daarmee zelf weer kunstwerken worden, wordt hoog gewaardeerd
– Van 't Hoff Fonds –
Het Van ’t Hoff Fonds verleent subsidies aan jonge bui- tenlandse wetenschapsbeoefenaren voor deelname aan in Nederland door de Akademie Commissie voor de Chemie of de Commissie voor de Biochemie en Biofysica georgani- seerde workshops en organiseert eens per vijf jaar een Van 't Hoff-lezing door een internationale expert op het gebied van de scheikunde.
Op 25 oktober 2004 hield G.M. Whitesides, buitenlands lid van de knaw en hoogleraar chemie aan Harvard Uni- versity, de tiende Van ’t Hoff herdenkingslezing met als ti-
tel ‘Dynamic self-assembly, complexity, and emergence’. Er was 1 aanvraag voor ondersteuning voor deelname aan een bijeenkomst in Nederland, die werd gehonoreerd.
– Hubrecht Fonds voor het NIOB –
Het doel van de stichting is de bevordering van het ont- wikkelingsbiologisch onderzoek in Nederland. Momenteel worden de beschikbare middelen vooral gebruikt voor het in stand houden van de embryologische collectie van het Hubrecht Laboratorium. In 2003 is besloten de collectie te verplaatsen naar een locatie waar de wetenschappelijke waarde beter tot zijn recht komt. Voor de definitieve locatie staan nog verschillende opties open.
– Koninklijke/Shellprijs –
De Koninklijke/Shell Prijs beloont een wetenschappelijke doorbraak of innovatie op het gebied van duurzame ont- wikkeling of energie. Met duurzame ontwikkeling wordt bedoeld de omgang met natuurlijke hulpbronnen op een wijze die de welvaart en de kwaliteit van natuur en milieu voor toekomstige generaties niet in de waagschaal stelt.
De Koninklijke/Shell Prijs 2004 (€ 100.000,–) is toege- kend aan Wim van Swaaij, hoogleraar Proceskunde ver- bonden aan de Faculteit Chemische Technologie van de Universiteit Twente, ter bekroning van zijn pionierswerk aan omzettingstechnologieën van biomassa. Eén van de
door Van Swaaij ontwikkelde technologieën, snelle pyro- lyse, zet biomassa om in een vloeibaar product, waardoor biomassa makkelijk te transporteren wordt.
Op 9 november 2004 is de prijs te Rijswijk uitgereikt door Jeroen van der Veer, voorzitter van het Comité van Directeuren van de Koninklijke/Shell Groep. Aansluitend vond een debat plaats tussen de energiespecialisten van alle grote Kamerfracties over de toekomst van de energie- voorziening.
– Gasthoogleraar Universiteit van Michigan, Ann Arbor –
Dit gasthoogleraarschap wordt gezamenlijk gefinancierd door de knaw en de Universiteit van Michigan. Voor de komende jaren zijn de gasthoogleraarschappen als volgt toegekend:
• 2005-2006, thema ‘the new Europe’, aan Ch. F. Lorenz, universitair hoofddocent Vrije Universiteit Amsterdam • 2006-2007, thema ‘religion’, aan B. Arps, hoogleraar
Javaanse taal en literatuur Universiteit Leiden • 2007-2008, thema ‘governance’, aan D.M. Curtin,
hoogleraar Rechtswetenschappen Universiteit Utrecht en aan J. de Mul, hoogleraar wijsgerige antropologie en haar geschiedenis, Erasmus Universiteit Rotterdam. Aan de componist/musicus Louis Andriessen is een kort werkbezoek aangeboden voor de periode van twee weken in februari 2006.