Held van verzet: Soldaat van Oranje als product van remedialisering
2.2 Erik Hazelhoff Roelfzema: biografische schets
De centrale figuur in de musical Soldaat van Oranje heeft een avontuurlijk leven geleid. Hij werd in 1917 geboren in Soerabaja (Java, Nederlands-Indië), als zoon van de welgestelde rubber- en koffieplantagemanager Siebren Erik Hazelhoff Roelfzema sr. en Cornelia Vreede. In 1930 verhuisden Erik en zijn enige oudere zus Ellen naar Den Haag om de middelbare school in Nederland te volgen. Later kwamen zijn ouders over en vestigde het gezin zich in Wassenaar. Na het eindexamen, ging Hazelhoff in 1937 rechten studeren aan de Rijksuniversiteit Leiden
waar hij lid werd van LSV Minerva.51
Tijdens zijn studietijd publiceerde Hazelhoff verschillende boeken, zoals Rendezvous in San Francisco (A.W. Sijthoff, 1939) over zijn reis naar de westkust van de Verenigde Staten en Het smeulende vuur (A.W. Sijthoff, 1941) over de Fins-Russische oorlog (1939-1940).52 Naast het schrijven genoot Hazelhoff voornamelijk van zijn studentenleven. Hij had weinig interesse voor
de ontwikkelingen in Europa toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak in september 1939.53 Na de
capitulatie van Nederland veranderde zijn houding en ondernam hij verschillende pogingen om
via de Noordzee naar Engeland te vluchten. Deze mislukten echter allemaal.54
Op 26 november 1940 hield professor Rudolph Cleveringa een protestrede tegen het ontslag van zijn Joodse collega hoogleraar Eduard Meijers. Het gevolg was de sluiting van de
Leidse Rijksuniversiteit.55 Voor Hazelhoff was dit een aanleiding om een Leids Manifest te
schrijven en te verspreiden in de nacht van 14 op 15 februari 1941.56 Het bestuur van de
Vergadering van Faculteiten der Leidsche Studenten keurde de felle toon van het manifest
echter af. Door deze verzetsdaad moest Hazelhoff onderduiken.57
51 Eickhoff en Ensel, ‘Soldaat van Oranje’, 511.
52 Erik Hazelhoff Roelfzema, Op jacht naar het leven. Een autobiografie van de Soldaat van Oranje (Houten
2000) 65-67. Henri van der Zee, In ballingschap: De Nederlandse kolonie in Engeland (1940-1945)
(Amsterdam 2005) 18. ‘Over Erik Hazelhoff Roelfzema’: http://www.erikhazelhoffprijs.nl/erik-hazelhoff- roelfzema/ (05-04-2016). Frans van Schoonderwalt,‘Rendez-vous in San Francisco’, de Volkskrant (1-07-2000):
http://www.volkskrant.nl/boeken/rendez-vous-in-san-francisco~a551250/ (15-06-2016).
53 Hij werd afgekeurd ‘wegens gebreken’ voor de militaire dienstplicht. In zijn uitgebreide autobiografie Op jacht naar het leven (2000) schreef hij dat dit waarschijnlijk niet door zijn slechte ogen kwam, maar door
zijn kritische opmerkingen over het weigeren van commando’s om een ander mens te doden. Hazelhoff Roelfzema, Op jacht naar het leven, 70-71.
54 Ibidem, 83-93.
55 P.J. Idenburg, De Leidse Universiteit tegen nationaal-socialisme en bezetting (Leiden 1982) 8-9.
56 Kunstcommissie oude UB Universiteit Leiden, Universiteit in oorlogstijd. De Leidse universiteit tijdens de Tweede Wereldoorlog (Leiden, Weesp 2005) 13.
57 Erik Hazelhoff Roelfzema, Soldaat van Oranje 40-45 (Den Haag 1971) 71, 73, 78-79, 82. Kunstcommissie
51
Tijdens deze onderduikperiode werd Hazelhoff opgepakt en naar het Oranjehotel gebracht, maar hij kwam na een week weer vrij. Vervolgens behaalde hij in het voorjaar van 1941 zijn doctoraal. Vlak daarop, op 30 juni 1941, vluchtte hij samen met Peter Tazelaar en Bob van der
Stok met het Zwitserse schip St. Cergue naar Engeland.58 Op 1 augustus 1941 kwamen zij in
Londen aan.59
Na de gebruikelijke ondervragingsprocedure stelde de inlichtingendiensten hem teleur over de geringe kennis die zij hadden over het verzet in Nederland. Ook streed maar een klein deel van Engelandvaarders actief tegen de nazi’s. Hazelhoff wilde dit veranderen, maar vond weinig steun bij de Nederlandse Centrale Inlichtingendienst. Uiteindelijk bedachten Tazelaar en Van der Stok het plan voor het verzetsnetwerk “Contact Holland”. Zij betrokken ook Hazelhoff en de andere Leidse studenten Chris Krediet en Ernst de Jonge hierbij. Daarnaast steunden onder
anderen koningin Wilhelmina, François van ’t Sant en Pieter Gerbrandy dit netwerk.60 Hoewel
er geen duidelijke leider was, wordt Hazelhoff door Loe de Jong gezien als woordvoerder van
de groep en spreekt hij daarom, om praktische redenen over de ‘groep-Hazelhoff Roelfzema’.61
In Engeland bouwde Hazelhoff vooral een goede band op met koningin Wilhelmina die hem
zag als haar vertrouweling.62 Cees Fasseur schrijft in zijn biografie over Wilhelmina dat zij
onder de indruk was van haar ontmoeting met Hazelhoff. Hij was voor haar het voorbeeld van het vernieuwde Nederland. Hij was moedig, verzetsman en wilde actief de strijd aangaan
tegen de Duitse vijand zonder zich iets aan te trekken van de Londense ambtenarij.63 Ook na
de oorlog behield Hazelhoff een nauwe band met het koningshuis.
Het plan van Contact Holland bestond uit het uitvoeren van verschillende landingen vanuit Engeland naar het bezette Nederland. Op deze manier wilden zij contact leggen met het
verzet en verzetslieden en politici overbrengen naar Engeland.64 In de nacht van 22 op 23
november 1941 zetten zij Tazelaar, na verschillende pogingen, uiteindelijk over naar
Scheveningen om contact te leggen met het Nederlandse verzet. Hazelhoff en corpsgenoot
Chris Krediet bleven in Engeland en onderhielden de contacten met het bezette gebied.65
58 Kunstcommissie oude UB Universiteit Leiden, Universiteit in oorlogstijd, 16. Hazelhoff Roelfzema, Soldaat van Oranje, 87-102.
59 Van der Zee, In ballingschap, 218.
60 Kunstcommissie oude UB Universiteit Leiden, Universiteit in oorlogstijd, 16. Van der Zee, In ballingschap,
218. L. de Jong, Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Maart ’41- juli ’42. Deel 5-II (Den Haag 1974) 897. Agnes Dessing, Tulpen voor Wilhelmina. De geschiedenis van de Engelandvaarders (Amsterdam 2005) 339. Sytze van der Zee, Harer Majesteits loyaalste onderdaan. François van ’t Sant 1883-
1966 (Amsterdam 2015) 224-225.
61 De Jong, Koninkrijk der Nederlanden. Deel 5-II, 895. 62 Dessing, Tulpen voor Wilhelmina, 250.
63 Cees Fasseur, Wilhelmina. Krijgshaftig in een vormloze jas (Amsterdam 2001) 324-325. 64 Van der Zee, Harer Majesteits loyaalste onderdaan, 222.
65 Van der Zee, In ballingschap, 221. Hazelhoff Roelfzema, Soldaat van Oranje, 133-134, 142. De Jong, Koninkrijk der Nederlanden. Deel 5-II, 900.
52
Naast het opzetten van een radiografische verbinding wilden zij agenten, rapporten en foto’s
ophalen en overbrengen.66
De wens van de koningin was dat deze verzetsgroep belangrijke politici, zoals Herman ‘Stuuf’ Wiardi Beckman en Frans Goedhart, smokkelde vanuit bezet Nederland naar Engeland. Deze actie mislukte door verraad van V-Mann George Ridderhof, waardoor Goedhart en Wiardi
Beckman in de nacht van 17 op 18 januari 1942 werden gearresteerd.67 Door deze en andere
mislukte acties van Contact Holland werd dit verzetsnetwerk in mei 1942 opgeheven. Een andere oorzaak waren interne problemen met de aanstelling van het nieuwe hoofd van de
Nederlandse geheime dienst, kolonel der mariniers M.R. de Bruyne.68
Door de inzet van koningin Wilhelmina werden Hazelhoff en Krediet in 1942 beloond voor hun inzet en moed met de Militaire Willemsorde. Hoewel het officierendom en verschillende
ministers hierop tegen waren.69 Na het einde van Contact Holland besloot Hazelhoff, ondanks
zijn slechte ogen, zich aan te melden bij de Royal Air Force (RAF).70 Hij werd onderdeel van de
Pathfinders en voerde 72 vluchten uit op Duitsland.71
In februari 1945 verliet Hazelhoff de RAF om samen met Tazelaar adjudant van de koningin te worden. Zij begeleidden haar op 2 mei 1945 terug naar het inmiddels grotendeels bevrijde
Nederland (militaire vliegbasis Gilze-Rijen).72 Na de bevrijding bleven zij korte tijd onderdeel
van de hofhouding van de koningin op Anneville (Noord-Brabant). Uiteindelijk waren ze teleurgesteld dat er weinig veranderde in het naoorlogse Nederland en de oude politieke elite
weer aan de macht kwam.73 Beiden vertrokken naar het buitenland.74
Hazelhoff verhuisde naar Canada waar hij werkte bij de Regerings Voorlichtings Dienst. Hij werd hier echter ontslagen, omdat hij fel tegenstander was van de onafhankelijkheid van
Nederlands-Indië.75 Sytze van der Zee toonde zelfs aan dat Hazelhoff samen met oud-premier
Gerbrandy in 1947 om deze reden een coup wilde plegen door een aanslag te beramen op de
toenmalige PvdA-voorzitter Koos Vorrink.76
66 Van der Zee, In ballingschap, 218. Dessing, Tulpen voor Wilhelmina, 339.
67 Hazelhoff Roelfzema, Soldaat van Oranje, 156-159. Madelon de Keizer, Frans Goedhart. Een biografie
(Amsterdam 2012) 102-103. Johan S. Wijne, Stuuf Wiardi Beckman. Patriciër en sociaal-democraat
(Amsterdam 1987) 154. De Jong, Koninkrijk der Nederlanden. Deel 5-II, 897-898, 906-912. L. de Jong, Koninkrijk
der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Londen Deel 9-II (Den Haag 1979) 897. De Jong schrijft net als
Hazelhoff dat de actie was verraden door Ridderhof.
68 Van der Zee, In ballingschap, 225. De Jong, Koninkrijk der Nederlanden 9-II, 901-902.
69 Fasseur, Wilhelmina, 326. Dessing, Tulpen voor Wilhelmina, 339. De Jong, Koninkrijk der Nederlanden 9-II,
910-911. Van der Zee, Harer Majesteits, 228.
70 Hazelhoff Roelfzema, Soldaat van Oranje, 204-208.
71 Ibidem, 240-250. Van der Zee, In ballingschap,342. Kunstcommissie oude UB Universiteit Leiden, Universiteit in oorlogstijd, 16.
72 Van der Zee, In ballingschap, 394, 418. 73 Fasseur, Wilhelmina, 495.
74 Hazelhoff Roelfzema, Soldaat van Oranje, 284-286. Dessing, Tulpen voor Wilhelmina, 340. 75 Hazelhoff Roelfzema, Op jacht naar het leven, 257.
53
Vervolgens emigreerde Hazelhoff naar de Verenigde Staten en werkte daar als acteur, klerenverkoper en bij NBC Television. In 1950 zetten hij zich in voor de Ambonese zaak door de stichting “Door de eeuwen trouw” te steunen. Hij verzamelde bijvoorbeeld bewijsmateriaal
voor de VN om te strijden voor een onafhankelijk Ambon.77 Vervolgens werd hij in 1955
directeur van het door de CIA gefinancierde Radio Free Europa in München en maakte radio-
uitzendingen voor luisteraars in Oost-Europa.78 In 1973 vestigde hij zich op Ahualoa, Hawaï,
waar hij op 26 september 2007 stierf.79
Om aan te geven hoe de beeldvorming na de Tweede Wereldoorlog rond Erik Hazelhoff Roelfzema is ontstaan, zal ik in de volgende paragraaf inzoomen op de verschillende
mediaproducten over zijn leven. Op basis hiervan analyseer ik hoe hij uitgroeide tot een van de bekendste Nederlandse verzetshelden uit de Tweede Wereldoorlog.