Een voorbeeld: Amnesty International

Amnesty International (AI) is een wereldwijde beweging die actie voert voor gerechtigheid, vrijheid, menselijke waardigheid en gelijkheid (zie: www.amne- sty.nl). Ooit begonnen als een actiegroep voor de ondersteuning van politieke gevangenen heeft AI haar werkterrein gaandeweg enorm uitgebreid. Dit omvat nu onder andere acties voor de afschaffing van de doodstraf, voor de vrijheid van meningsuiting, voor het beschermen van de rechten van vluchtelingen, en ook voor het bestrijden van politiek geweld en vervolging. Volgens AI is de politie in veel landen een belangrijke schender van mensenrechten, niet alleen in dictato- riale regimes maar ook in westerse landen.33_{Denk aan geweld tegen demonstran-} ten en bij aanhouding, en mishandeling tijdens voorarrest. Ook de mensenrech- ten in Nederland, en daarom ook het optreden van de politie in Nederland, worden door de afdeling Nederland van AI nauwlettend in de gaten gehouden. Op de website van AI Nederland staat mede daarom ook een link naar de klach- tenregeling van de politie.34

AI is dus een organisatie die ervaring en deskundigheid heeft opgebouwd in het detecteren van schendingen van mensenrechten, waaronder schendingen ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

33 https://www.amnesty.nl/encyclopedie/politie-politiegeweld-en-mensenrechten.

van de mensenrechten door de politie. Dat doen ze (vooral) wereldwijd, maar daarbij wordt Nederland niet uitgesloten. Integendeel, Amnesty International mengt zich in Nederland actief in discussies over politieoptreden en politie- beleid, bijvoorbeeld over etnisch profileren.

Op de website van AI is een ‘dossier’ te vinden met informatie over de activi- teiten van AI Nederland op het gebied van etnisch profileren.35_{Amnesty bracht} eind 2013 twee rapporten uit over het probleem en de gevolgen van etnisch profileren door de Nederlandse politie: Proactief politieoptreden vormt een risico voor mensenrechten en Gelijkheid onder druk. In beide rapporten staan aanbevelingen die de basis vormen voor Amnesty’s werk met betrekking tot etnisch profileren, haar politieke lobby en haar beleidsbeïnvloeding richting de politie en de ver- antwoordelijke instanties, zoals het ministerie van Veiligheid en Justitie, de Nationale Ombudsman en de Inspectie voor Veiligheid en Justitie.

Het rapport Proactief politieoptreden vormt een risico voor mensenrechten doet verslag van een zeer uitgebreide analyse van wat bekend is over etnisch profileren door de Nederlandse politie. Op grond van die analyse wordt een groot aantal aanbeve- lingen geformuleerd. Enkele hiervan zijn (p. 92-93):

• Met de grootst mogelijke duidelijkheid omschrijven in welke omstandighe- den de politie discretionaire bevoegdheden kan toepassen.

• De verplichting opnemen voor politieagenten om te motiveren waarom zij een identiteitsbewijs vorderen, ook wanneer iemand aan de vordering vol- doet en een identiteitsbewijs kan tonen.

• De richtlijnen voor de toepassing van de vorderingsbevoegdheid verduide- lijken, onder meer in de context van proactieve handhaving bij jongeren- overlast.

• De richtlijnen voor de inzet van de Wegenverkeerswet voor opsporingsdoel- einden verduidelijken, om hiermee het risico op willekeurige en discrimi- natoire toepassing van bevoegdheden te verminderen.

• Duidelijker richtlijnen en instructies opstellen voor het in de praktijk bren- gen van aselectief preventief fouilleren.

Het rapport Gelijkheid onder druk wil laten zien welke impact etnisch profileren op burgers heeft aan de hand van de ervaringen van tien Nederlandse mannen van verschillende etnische komaf. Ook dit rapport presenteert aanbevelingen aan de politie (p. 12):

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

• Het aanpassen van wetgeving en politie-instructies met betrekking tot pro- actieve controles om te verzekeren dat de politie deze bevoegdheden op een eerlijke, respectvolle en niet-discriminerende manier gebruikt.

• Het opnemen van een expliciet verbod op etnisch profileren in wetgeving en voorschriften met betrekking tot discretionaire proactieve politiebe- voegdheden.

• Registratie van alle staandehoudingen, voertuig- en identiteitscontroles en fouilleringen, waarbij iedereen die het overkomt daarvan een afschrift krijgt.

• Training van zowel nieuwe agenten als agenten die al in dienst zijn om ze bewust te maken van etnisch profileren, en van manieren om het te voor- komen.

• Het verbeteren van de dialoog tussen de politie en burgers, en het verster- ken van wederzijds vertrouwen en goede betrekkingen met alle gemeen- schappen.

Amnesty International erkent expliciet dat proactieve politiecontroles een legi- tiem onderdeel kunnen zijn van politiewerk. Maar, zo stelt AI, politieagenten moeten hun bevoegdheden wijs en terughoudend gebruiken, en met een gron- dig besef van de mogelijke gevolgen. Wanneer ze dat doen, zo wordt gesteld, zal de politie daarvan zelf ook de vruchten plukken.

Samenvattend kan hier over AI worden gesteld dat zij op basis van haar erva- ring en kennis op het gebied van bescherming van mensenrechten een bijdrage tracht te leveren aan het leren door de politie. Met betrekking tot onze eerste onderzoeksvraag (naar de mogelijkheden om verschillende typen klachten over de politie op te sporen) kan hier worden gesteld dat AI toegang heeft tot bur- gers met ongenoegen over discriminatie door de politie omdat ze bekendstaat als een organisatie die zich met deze problematiek bezighoudt. Ze verwerkt en publiceert dit ongenoegen (zoals in het rapport Gelijkheid onder druk) en vat haar kennis samen in onderzoeksrapporten waarin gerichte aanbevelingen worden geformuleerd met betrekking tot het optreden en het beleid van de politie (zoals in het rapport Proactief politieoptreden vormt een risico voor mensenrechten). Met betrekking tot onze tweede onderzoeksvraag (naar de niveaus waarop de politie kan leren) levert AI een bijdrage aan het leren op alle niveaus in de politieorga- nisatie, vooral op organisatieniveau.