Activistische organisaties tegen discriminatie

Niet alle organisaties tegen discriminatie en politiegeweld hebben zoveel erva- ring en middelen als Amnesty International Nederland. Dat neemt niet weg dat ook andere actiegroepen dan AI een belangrijke rol kunnen vervullen bij het verzamelen en interpreteren van klachten van burgers over etnisch profileren.

Wij beschrijven hieronder twee activistische organisaties die we aanduiden met de pseudoniemen ETHPRO1 en ETHPRO2. We maken daarbij gebruik van informatie uit een viertal interviews (K9-K12), de websites van deze organisa- ties, en van hun rapportages en jaarverslagen.

ETHPRO1

ETHPRO1 omschrijft zichzelf als betrokken, betrouwbaar en onpartijdig, en legt bovendien de nadruk op samenwerking en op het delen van kennis. Het werk van ETHPRO1 bestaat uit een veelheid van activiteiten, zoals advies en ondersteuning, registratie en monitoring, onderzoek, rapportage, beleids- beïnvloeding, voorlichting en training. Het verzamelen en interpreteren van klachten over discriminatie is een belangrijk onderdeel van dit werk. De organisatie behandelt in de praktijk twee soorten klachten over de politie: 1 klachten over discriminatie door de politie (‘etnisch profileren’); 2 klachten over hoe de politie omgaat met aangiftes over discriminatie. Een burger kan met ETHPRO1 contact opnemen via een digitaal formulier op de website, per e-mail, per telefoon, via de post, via een eigen app die beschik- baar is voor Android en voor iPhone, en via de Facebookpagina van ETHPRO1. Er wordt niet actief gescand in de overige sociale media. De bedoeling van ETHPRO1 met het openstellen van deze kanalen is om burgers te helpen om gevallen van ervaren discriminatie aan te pakken, al dan niet via een officiële klacht bij de discriminerende partij of via een aanklacht bij de politie. Met andere woorden: het doel van ETHPRO1 is om met burgers in contact te komen die discriminatie hebben ondergaan, dus burgers die zelf een klacht over discri- minatie hebben (type A in onze typologie).

ETHPRO1 maakt onderscheid tussen ‘meldingen’ en ‘klachten’. ‘Meldingen’ zijn alle signalen die binnenkomen over gevallen of situaties van discriminatie. Dit kunnen meldingen zijn van derden die getuige zijn geweest van een situatie waarin iemand anders is gediscrimineerd (dat wil zeggen: een klacht van het type B of D in onze typologie). Omdat dit type klager niet een klager is met wie ETHPRO1 een klachtenprocedure kan starten, worden ‘meldingen’ in eerste instantie terzijde gelegd. Wel wordt getracht om via de ‘melder’ contact te krij- gen met de persoon die de discriminatie heeft ondergaan. Het komt voor dat iemand die discriminatie heeft ondergaan dit alleen wil melden bij ETHPRO1 maar zelf geen klachtprocedure wil doorlopen. Ook wanneer personen een

bericht sturen en geen persoonsgegevens achterlaten (zodat zij niet getraceerd kunnen worden) wordt dit als een ‘melding’ geregistreerd.

Bij klachten kan ETHPRO1 actie ondernemen. In samenwerking met de kla- ger kan het probleem worden aangekaart en misschien opgelost, bijvoorbeeld door een aanklacht bij de politie in te dienen. De werkwijze daarbij is als volgt.

Er wordt een afspraak met de klager gemaakt voor een gesprek. Daarin wordt de klager in staat gesteld zijn verhaal te doen en, zo nodig, alle emoties de vrije loop te laten. Dit laatste wordt expliciet nagestreefd. De achterliggende gedachte is dat pas naar de feitelijkheden en de gronden voor de klacht kan worden geke- ken als eerst de emoties eruit zijn gehaald. Als de feitelijke gebeurtenissen zijn besproken, dan beoordeelt ETHPRO1 eerst zelf of de klacht naar hun inzicht reëel is en of deze mogelijkheden biedt voor een succesvolle klachtenprocedure.

Als de klacht reëel wordt gevonden, gaat men in gesprek met de klager over de stappen die kunnen worden ondernomen. Hierbij wordt volop rekening gehouden met de wensen van de klager en diens verwachtingen. De klacht- behandelaar legt de opties voor, en de klager beslist welke stappen hij kiest. Als de klacht betrekking heeft op discriminatie door een politiemedewerker, is de keuze beperkt tot één enkele optie, namelijk een klacht indienen in de klachtenregeling van de politie.

De rol van ETHPRO1 bij het verzamelen en verwerken van klachten van het type A over de politie (dat wil zeggen: van klachten van burgers die zelf slachtoffer denken te zijn van discriminatie door de politie) is dat de burger 1 emotionele steun krijgt;

2 gewezen wordt op de mogelijkheid een klacht in te dienen in de klachten- regeling;

3 geholpen wordt de klacht zodanig te formuleren dat deze optimale kans van slagen heeft (kans op compensatie en/of excuus).

In het registratiesysteem worden zowel de klachten als meldingen bijgehouden. Bovendien worden er in het systeem trefwoorden toegevoegd met informatie over het type discriminatie, de discriminatiegrond in kwestie, de locatie, de klachtenprocedures die worden gevoerd, en andere mogelijke relevante infor- matie. De gegevens in deze registratie worden gebruikt in jaarrapportages.

Bij het opstellen van een jaarrapportage is een onderzoeksafdeling betrok- ken. Op de locatie van onze gesprekspartners K9 en K10 zijn vijf klachtbehan- delaars en zes onderzoekers aanwezig.

ETHPRO1 publiceert naast jaarrapportages ook andere rapporten over dis- criminatie en de mogelijkheden om dit te bestrijden. Ook worden andere acti-

viteiten ontwikkeld. Zo heeft ETHPRO1 in het verleden handboekjes over dis- criminatie uitgereikt aan medewerkers van de politie, en zijn communicatie- medewerkers van ETHPRO1 op bezoek geweest bij de politie om daar te vertel- len over hun werk in het kader van discriminatiebestrijding.

Er is in de regio van onze gesprekspartners K9 en K10 goede samenwerking met de politie op districtsniveau. Medewerkers van ETHPRO1 en klachtbehan- delaars bij de politie kennen elkaar persoonlijk. Sinds kort zijn medewerkers van ETHPRO1 aanwezig bij het zaaksoverleg op districtsniveau, waarin de aan- giftes van discriminatie worden besproken. Tijdens dit zaaksoverleg fungeren de mensen van ETHPRO1 als waakhond. Zij stellen kritische vragen over de feiten in de aangifte, en zij adviseren over hoe de zaak onderzocht kan worden. Ook kunnen tijdens zulke zaaksoverleggen signalen worden besproken en perspectieven worden uitgewisseld (K9/K10).

Uitgangspunt bij deze activiteiten is dat de politie een belangrijke partner is met wie men voortdurend in gesprek moet blijven. Dit werd in een interview als volgt verwoord:

‘Als je elkaar echt hebt begrepen, dan kun je ook bouwen aan herstel van vertrouwen of herstel van een relatie. En dat kan bij de politie natuurlijk ook heel erg belangrijk zijn. Je kunt beter zo’n type gesprek hebben met je wijkagent dan dat je uiteindelijk in het gelijk gesteld bent [in de klach- tenregeling] en vervolgens niet de medewerking van die agent of zijn team krijgt in het dagelijks leven.’ (K9)

ETHPRO2

ETHPRO2 is een organisatie die zich inzet tegen etnisch profileren en politie- geweld. De activiteiten van deze organisatie bestaan uit het organiseren van dis- cussiebijeenkomsten, het produceren van audiovisueel materiaal, trainingen voor jongeren over hun rechten, voorlichting op scholen en ook het adviseren van de politie.

Een burger kan met ETHPRO2 contact opnemen per e-mail, via een eigen app, en via de Facebookpagina van ETHPRO2. Ook wordt ongenoegen door deze organisatie waargenomen tijdens de door hen georganiseerde discussie- bijeenkomsten en voorlichtingsactiviteiten.

De organisatie behandelt, net als ETHPRO1, in de praktijk de volgende twee soorten klachten over de politie:

1 klachten over de politie (vooral over ‘etnisch profileren’ maar ook over als onbehoorlijk ervaren bejegening);

2 klachten over hoe de politie omgaat met aangiftes over discriminatie. Het betreft vrijwel altijd klachten van burgers die zelf degenen zijn die de gedraging hebben ondergaan (type A in onze typologie). Bij ETHPRO2 komen nauwelijks klachten binnen van derden die getuige zijn geweest van een situatie waarin iemand anders is gediscrimineerd (klachten van type B of D in onze typologie).

Net als bij ETHPRO1 wordt door de medewerkers van ETHPRO2 contact gelegd met de klager met het doel om de feitelijkheden van de klacht door te nemen en deze zo geschikt te maken voor indiening in de klachtenregeling van de politie. Als de klacht is ingediend, monitort ETHPRO2, indien de klager instemt, de afhandeling van de klacht en neemt indien nodig contact op met klachtbehandelaars om te vragen naar het verloop. Niet iedere klager wil een klacht indienen in de klachtenregeling. Uit gesprekken met klagers heeft ETH- PRO2 een goed beeld kunnen opbouwen van redenen waarom men al of niet een klacht wil indienen in de klachtenregeling van de politie. De waarnemin- gen van onze gesprekspartner K11 van ETHPRO2 zijn daarom in paragraaf 2.3.2 geciteerd.

Ook ETHPRO2 werkt samen met de politie. Ze geven bijvoorbeeld work - shops en trainingen aan de politie over stereotypen en onbewuste vooroorde- len. Ook in de door ETHPRO2 georganiseerde discussiebijeenkomsten wordt het gesprek aangegaan met de politie. Volgens ETHPRO2 is dat een goede manier om bij de politiemedewerkers een verandering teweeg te brengen.

‘Die bijeenkomsten zorgen ervoor dat de politie ziet dat er een groep mensen is die boos is over wat er gebeurt en die zich ook geroepen voelt om daar te zijn en het gesprek aan te gaan. En op het moment dat ze het gesprek aangaan, dan wordt het opeens persoonlijk, dus dan heb je het niet meer over abstracte [zaken] maar over het verhaal van die of het ver- haal van die. En dat raakt politiemensen. Ik denk dat dit ze ook wel moti- veert om echt binnen een organisatie te pushen voor verandering.’ (K11) Samenvattend kan hier over deze activistische organisaties worden gesteld dat zij op basis van hun ervaring en kennis een bijdrage willen leveren aan het leren door de politie. Met betrekking tot onze eerste onderzoeksvraag (naar de moge- lijkheden om verschillende typen klachten over de politie op te sporen) kan

worden gesteld dat deze organisaties toegang hebben tot burgers met ongenoe- gen over discriminatie door de politie. Deze burgers hebben vooral klachten van het type A in onze typologie. De organisaties verwerken en publiceren deze klachten. Met betrekking tot onze tweede onderzoeksvraag (naar de niveaus waarop de politie kan leren) spelen deze organisaties een rol door zich actief te richten tot de politie met voorlichtingsmateriaal, workshops en trainingen. Ook faciliteren zij de communicatie tussen burger en politie. Daarbij wordt beoogd het leren te bevorderen op individueel niveau (zoals in de discussie- bijeenkomsten van ETHPRO2) en op organisatieniveau.