Omdat cryptovaluta's iets volledig nieuws onder de zon zijn, is het moeilijk om een passend economisch dekseltje op dit doosje te plaatsen. In verschillende landen is Bitcoin dan ook verschillend aangemerkt.
Hierbij kan economisch gezien een onderscheid gemaakt worden tussen de economische functies van (i) geldmiddel, (ii) betaalsysteem, (iii) vermogensbestanddeel (commodity of financieel actief).300
2.4.1 Geldmiddel
Zoals de naam cryptovaluta al doet vermoeden, wordt Bitcoin in de eerste plaats gezien als geldmiddel. Van geldmiddel in economische zin is slechts sprake indien de Bitcoin kwalificeert als een (i) ruilmiddel, (ii) rekeneenheid en (iii) oppotmiddel.301
Zoals is aangegeven in paragraaf 2.3.4 voldoet Bitcoin (nog) niet aan de drie klassieke functies van geldmiddel in economische zin en bitcoins kwalificeren dus niet als geld. Slechts als ruilmiddel hebben bitcoins een beperkte functionaliteit.302 Hoewel de Bitcoin
296 AFM, 'Minister Dijsselbloem: virtuele valuta's zoals Bitcoin vallen niet onder toezicht AFM en DNB', 20
december 2013. (http://www.afm.nl/nl/nieuws/2013/dec/toezicht-bitcoins.aspx)
297 Zoals wel is gereguleerd voor reguliere financiële instrumenten in 5:58 Wft lid 1 sub a, b en c.
298 Zoals wel is gereguleerd voor reguliere financiële instrumenten in 5:58 Wft lid 1 sub d.
299 Buiten beschouwing wordt hier gelaten of marktmanipulatie mededingsrechtelijk of strafrechtelijk wel
strafbaar zou kunnen zijn.
300 EBA, 'Opinion on 'virtual currencies'', juli 2014, p. 16.
(http://www.eba.europa.eu/documents/10180/657547/EBA-Op-2014- 08+Opinion+on+Virtual+Currencies.pdf)
301 R. Mocking & B. Straathof, 'Bitcoin moet onder toezicht AFM en DNB gaan vallen', Me Judice, 23 oktober
2013. (http://www.mejudice.nl/artikelen/detail/bitcoin-moet-onder-toezicht-afm-en-dnb-gaan-vallen), DNB, 'DNBulletin: Virtuele valuta's geen bruikbaar alternatief', 8 mei 2014.
(http://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/dnbulletin-2014/dnb307263.jsp)
46 formeel niet voldoet aan de drie economische vereisten van geldmiddel wordt ze
materieel door menig auteur303 en door gebruikers zelf304 wel zo beschouwd.
2.4.2 Betaalsysteem
Zoals is gebleken uit de verschillende voor- en nadelen zou Bitcoin ook kunnen worden aangemerkt als een betaalsysteem. In de woorden van Matthew O'Brien: 'Bitcoin could
be Paypal 2.0, but it will never be the dollar 2.0.'305
Dit zou met name kunnen gelden voor betalingen die niet of niet goed kunnen worden uitgevoerd door gebruik te maken van de huidige betaalsystemen. Daarbij valt te denken aan microtransacties, transacties die heel snel moeten worden uitgevoerd, transacties verband houdende met illegale goederen of transacties ter ondersteuning van illegale of geboycotte groeperingen.
In dergelijke gevallen toont Bitcoin zijn voordeel als betaalsysteem. In plaats van als een geldmiddel wordt Bitcoin dus door sommigen gezien als een betaalsysteem voor een bepaald type transacties, waarbij bitcoins de rekeneenheid van dit systeem zijn.306 Daarbij past Bitcoin beter in het rijtje van PayPal, Ideal en Mollie, dan in het rijtje van de euro, de dollar en de yen.
2.4.3 Vermogensbestanddeel
De Internal Revenue Service307 heeft, net zoals de Nederlandse belastingdienst308, aangegeven dat het Bitcoin beschouwt als vermogen in plaats van als geldmiddel of betaalsysteem. De vraag die hierbij gesteld kan worden is: wat voor
vermogensbestanddeel? Hier zijn twee categorieën te onderscheiden.
2.4.3.1 Commodity
Vanwege het feit dat er maar een gelimiteerd aantal bitcoins zijn die gemined moeten worden, lijkt het op een commodity. Net zoals bijvoorbeeld bij goud is er namelijk maar
303 A. Lee, 'Bitcoin exchange tests Chapter 15 for dotcoms', International Financial Law Review, mei 2014.
304 https://bitcoin.org/nl/.
305 M. O'Brien, 'Why Bitcoin Will Never Be a Currency—in 2 Charts', The Atlantic, 15 december 2013.
(http://www.theatlantic.com/business/archive/2013/12/why-bitcoin-will-never-be-a-currency-in-2- charts/282364/)
306 S. Meiklejohn, M. Pomarole, G. Jordan, K. Levchenko, D. McCoyy, G. Voelker & S. Savage, 'A Fistful of
Bitcoins: Characterizing Payments Among Men with No Names', p. 1-2. (cseweb.ucsd.edu/~smeiklejohn/files/imc13.pdf)
307 DLA Piper, 'Bitcoin is property, not currency, IRS says – Notice leaves many open questions about
convertible virtual currencies', 3 april 2014.
(http://www.dlapiper.com/en/us/insights/publications/2014/04/bitcoin-is-property-not-currency/)
308 K. Konings, 'Bitcoins en belasting: de bitcoin waarde', Zennlaw.nl, 14 mei 2014.
47 een gelimiteerde hoeveelheid en moet die hoeveelheid eerst gedolven worden voordat deze in omloop kan worden gebracht. Onder andere in Finland wordt om die reden Bitcoin aangemerkt als commodity.309
In economische zin is een commodity: 'a marketable item produced to satisfy wants or
needs'.310 Verdere karakteristieken van commodities zijn dat de prijs tot stand komt op de markt door vraag en aanbod en dat commodities fungibel en inwisselbaar zijn.311 Aan al deze vereisten lijkt Bitcoin te voldoen.312
2.4.3.2 Financieel actief
Verschillende auteurs menen dat Bitcoin kwalificeert als financieel actief.313 Financiële activa ontlenen hun waarde aan een onderliggend contract. Voorbeelden hiervan zijn aandelen, obligaties en bankdeposito's.314
In Bulgarije is de Bitcoin reeds aangemerkt als financieel actief.315 Meer specifiek lijkt het bij Bitcoin als financieel actief te gaan om een financieel instrument. Inmiddels is de Bitcoin als financieel instrument aangemerkt door het Duitse ministerie van
Financiën.316
Goldman Sachs schreef in hun rapport over de Bitcoin dat, hoewel de duiding van
Bitcoin moeilijk blijft, het in hun ogen een speculatief financiële actief is dat gebruikt kan worden als ruilmiddel.317
2.5 Conclusie
In dit hoofdstuk is stilgestaan bij de economische kwalificatie van de Bitcoin en bitcoins.
309 K. Pohjanpalo, 'Bitcoin Judged Commodity in Finland After Failing Money Test', Bloomberg, 20 januari
2014. (http://www.bloomberg.com/news/2014-01-19/bitcoin-becomes-commodity-in-finland-after- failing-currency-test.html)
310 Karl Marx, "A Contribution to the Critique of Political Economy" contained in the Collected Works of
Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29 (International Publishers: New York, 1987) p. 269, 1e druk in 1859.
311 http://www.investopedia.com/terms/c/commodity.asp
312 Een kenmerk van een commodity is eveneens de intrinsieke waarde. Omdat dit begrip een uiterst
relatief karakter heeft (de intrinsieke waarde van goud komt immers, net als die van bitcoins, uiteindelijk tot stand door vraag en aanbod), laat ik dit kenmerk van een commodity hier verder buiten beschouwing.
313 Als vertaling van het Engelse 'financial asset'.
314 http://www.investopedia.com/terms/f/financialasset.asp
315F. Linares, 'Bulgaria Recognizes Bitcoin As A Financial Asset', Mercabitcoin, 4 april 2014.
(https://www.mercabitcoin.com/en/general/bulgaria-recognizes-bitcoin-a-financial-asset/)
316 BaFin, 'Bitcoins: Supervisory assessment and risks to users', 17 februari 2014.
(http://www.bafin.de/SharedDocs/Veroeffentlichungen/EN/Fachartikel/2014/fa_bj_1401_bitcoins_en.ht ml)
317 Goldman Sachs, 'All about Bitcoin', 11 maart 2014, p. 6.
48 Om tot een economische kwalificatie te komen is allereerst een analyse gemaakt van de voor- en nadelen van de Bitcoin.
De voordelen van de Bitcoin als betaalsysteem zien op de snelheid, kostenloosheid, anonimiteit, transparantie, onafhankelijkheid, zekerheid, veiligheid en wereldwijde toegankelijkheid van het systeem. De voordelen van de Bitcoin als
vermogensbestanddeel wordt vooral ingegeven door de volatiliteit van de koers, die kansen biedt voor investeerders. De voordelen van Bitcoin als geldmiddel is de snelheid, kostenloosheid, wereldwijde toegankelijkheid en de in potentie bestaande stabiliteit. Een nadeel van de Bitcoin als betaalsysteem is dat de prijs voor transacties niet duurzaam laag kan blijven en de aan het systeem inherente anonimiteit kan leiden tot illegaliteit. Bovendien zou het systeem bedreigd kunnen worden door een 51% aanval, overregulering of verbod, power out van het internet en een geringe acceptatie van de Bitcoin in de betaalmarkt. Nadeel van de Bitcoin als vermogensbestanddeel is de mogelijkheid tot het manipuleren van de markt. Nadelen van de Bitcoin als geldmiddel worden gegeven door de volatiliteit van de koers, het deflatie risico en de mogelijkheid van verlies en diefstal. De onomkeerbaarheid van betalingen kan zowel als een voor- als nadeel van de Bitcoin als geldmiddel worden beschouwd.
Uit de voor en nadelen kan opgemaakt worden dat Bitcoin economisch gezien kan worden als (i) geldmiddel, (ii) betaalsysteem en (iii) vermogensbestanddeel (commodity en financieel actief). Deze economische begrippen zijn vervolgens in paragraaf 2.4 nader onder de loep genomen. Bitcoin lijkt in economisch opzicht niet exclusief toe te behoren tot één van deze categorieën. Een aanwijzing hiervoor is dat in verschillende landen de Bitcoin op verschillende wijzen wordt aangemerkt.
49 3. Bitcoin en bitcoins - Financieelrechtelijk