H OOFDSTUK 4 V IER VROUWEN , VIER VERGELIJKINGEN
4.3. Echtpaar Meulenhoff en Querido/Van Nahuys
De precieze tijd die Jacqueline Meulenhoff-de Haan samen met haar echtgenoot John Meulenhoff in de uitgeverij werkte, is moeilijk vast te stellen. Vóór haar huwelijk werkte ze al als secretaresse voor Johns vader, en tijdens haar huwelijk bleef ze werkzaam in de uitgeverij. Hoewel in 1949 Pierre Dubois zowel haar rol als literair adviseur als haar kamer overnam, gaf hij aan dat ze nooit echt gestopt was met het adviseren van haar echtgenoot.120
De taakverdeling van het echtpaar is door gebrek aan archiefonderzoek niet met honderd procent zekerheid vast te stellen. Toen John Meulenhoff in 1936 de uitgeverij van zijn vader overnam, waren er 75 personeelsleden in dienst: ‘[...] behoort tot de grootste boekbedrijven in Nederland’.121 Het is aannemelijk dat het personeel zich bezighield met zaken als administratie,
secretariaat, exploitatie en productie.
Het echtpaar Meulenhoff leek zich vooral bezig te houden met de directie en het netwerkgedeelte van de redactie. John Meulenhoff was door zijn karakter niet bijzonder geschikt voor het nemen van beslissingen, hij was nogal een weifelaar. Zijn echtgenote Jacqueline nam deze directietaken met plezier van hem over. In hoeverre zij op financieel gebied inspraak had in de uitgeverij, komt uit de bestaande literatuur niet naar voren. John werd bij zijn aantreden in 1936 directeur van de vennootschap die uitgeverij Meulenhoff op dat ogenblik was en kreeg de leiding over het personeel. Jacqueline stond in de literaire wereld bekend als literair adviseur van John, in hoeverre dit haar officiële taakomschrijving was, wordt uit de aanwezige literatuur niet duidelijk.
119 Boltendal, Rudi. ‘In Dierbare Wereld van Henriëtte van Eyck had Vestdijk een bijzondere plaats.’ Leeuwarder Courant. 22 december 1973. 31.
120 Dubois, Pierre. Memoranda retour Amsterdam-Brussel: 1942-1952. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar, 1988. 190. 121 Redactie website Uitgeverij Meulenhoff. ‘Biografie van J.M. Meulenhoff.’ Meulenhoff. Geraadpleegd 10 augustus 2016. <http://www.meulenhoff.nl/nl/p4cd00a2d37d78/oprichter-jm-meulenhoff.html>.
Netwerken deed het echtpaar Meulenhoff samen, de ‘Meulenhofftafel’ was jarenlang een begrip in de literaire wereld. Jacqueline was hier ook altijd aanwezig. Uit haar aanwezigheid blijkt dat ze voor de literaire wereld toch op gelijke voet met John stond.
De mate waarin John zich bezighield met inhoudelijke redactie kan uit de bestaande literatuur niet goed worden afgeleid. Frank de Glas geeft aan dat Jacqueline als literair adviseur fungeerde en onder andere manuscripten las en van opmerkingen voorzag.122
Op zowel persoonlijk als zakelijk gebied waren de verschillen tussen het echtpaar Meulenhoff en het koppel Querido/Van Nahuys groot. Het zakelijke vloeit uit het persoonlijke voort, vandaar dat ik start met de karakterverschillen.
Waar John Meulenhoff wordt omschreven als uitgever die moeite had met het nemen van (uitgeef)beslissingen, is Emanuel Querido hierin zijn tegenpool. Hoewel Emanuel de passie voor het boekenvak ongetwijfeld met John deelde, was hij een man die nogal driftig uit de hoek kon komen. De correspondentie van Emanuel Querido met Margot Hilvers-Vos is hier een duidelijk voorbeeld van:
En mag ik U nog iets verzoeken, Mevrouw? My liever niet achterna te jutten met brieven die je van andere uitgevers krijgt. Dat gaat altyd zoo hier in het land. Zodra een uitgever ziet dat een collega een of ander boek uitgeeft, gaat hy hierop af. En waarachtig nu begint U ook dadelyk te vragen of ik er geen bezwaar tegen heb, dat U met een ander accordeert. Dat begrijp ik nu warempel niet. […] Gelooft U me dat afronselen van uitgevers aan auteurs is een bekende afschuwelijkheid is in ons bedrijf. Maar een werkelijk rechtschapen auteur doet daar niet aan mee. […] U hoort met my te werken en U blyft bij mij.123
In het Querido-archief zijn meerdere brieven met een dergelijke toon terug te vinden. Op bijna pathetische wijze beklaagt Emanuel zich soms over de houding, het werk of de gedragingen van zijn auteur… tegen die betreffende auteur. Dit leidt soms tot ruzies. Zo gaf Hilvers-Vos duidelijk te kennen dat hij zijn klaagzangen voor zich moest houden en minder hoog van de toren moest blazen
122 De Glas, Frank. De regiekamer van de literatuur: een eeuw Meulenhoff 1895-2000. Zutphen: Walburg Pers, 2012. 42.
123 Emanuel Querido aan Margot Vos, 19 december 1923. Den Haag, Letterkundig Museum. V 08503 P (Doss. ‘Querido’).
over zijn ‘geweldige’ uitgeverij.124 De uitgeversrelatie met Hilvers-Vos eindigt met een
verontwaardigde brief van Emanuels kant:
Het is eenige malen in onze relatie gebeurd, dat ik U welhaast ziekelijke hooghartigheid heb verdragen, of er uiterst tactisch ben op ingegaan. Thans doe ik dit niet, wijl ook mijn eigenwaarde haar grenzen heeft.125
Dat de reactie op Hilvers-Vos geen toeval was en zijn driftigheid hem meerdere malen parten speelde, blijkt uit de karakterbeschrijving die Het Vrije Volk tien jaar na zijn dood publiceerde:
Zijn drang naar het absolute was zo groot, dat het hem daardoor onmogelijk werd, eigen betrekkelijkheid te aanvaarden. Dit bracht hem in voortdurende botsing – niet met de waarheid, daar deze immers niet anders dan subjectief kan zijn – maar met de werkelijkheid. Een tegenstelling tussen zijn waarheid en de werkelijkheid kon hij niet accepteren.126
Emanuel Querido en John Meulenhoff verschilden op persoonlijk gebied dus behoorlijk van elkaar. Uit deze persoonlijke verschillen volgt ook een groot verschil op zakelijk gebied. Waar John Jacqueline graag de beslissingen liet nemen, was dit bij uitgeverij Querido minder het geval. Bij de administratie was Emanuel lang betrokken, beslissingen over het honorarium nam hij lange tijd het liefste zelf. Ook bij redactie bleef hij betrokken tot het gedwongen einde van zijn carrière, al werd die taak na Alices aantreden verdeeld over hen beiden. Directietaken lijkt hij nauwelijks te hebben afgestaan aan anderen.