Het doel en de impact van het programma

Het programma haalde, ondanks de grootste bombarie die het omringde, niet het aantal kijkers waar het op hoopte. Zelfs de grote finale op vrijdagavond presteerde zeer teleurstellend. Waar de finaleweek van het populaire quizprogramma De Slimste Mens gemiddeld bijna 1,5 miljoen kijkers scoorde, trok de finaleweek van Het Pronkstuk van Nederland aansluitend gemiddeld 364.000 kijkers, niet meer dan 6 procent van het totaal.

Op 13 december, voorafgaand aan de televisieuitzendingen van Het Pronkstuk van

Nederland was presentator Jort Kelder te gast bij de late-night talkshow Jinek. Presentatrice Eva

Jinek legde aan Kelder de vraag voor of wij, Nederlanders, te weinig trots zijn op onze pronkstukken. Kelder antwoordde dat “we het niet zo goed weten”. Hij vervolgde: “In landen als Engeland en Frankrijk weten ze precies waar ze vandaan komen; alle oorlogen die er gevoerd zijn, de grote schilders, de grote schrijvers, die kennen ze. In Nederland is dat veel minder. Iedereen kent de Nachtwacht, iedereen kent Nijntje, maar er is nog zoveel meer.” Het doel van het programma 117

was zodoende voor Kelder in eerste instantie om mensen meer bewust te maken van de cultuurhistorische bagage van Nederland, want, zo stelt hij, “Wij weten de ballen van onze eigen geschiedenis”. En wat erger is, zo vertelt hij in een interview met Televizier, is dat wij praten met 118

Jinek. KRO-NCRV. 13 december 2017.

117

G. Tienhoven. ‘Jort Kelder: Wij weten de ballen van onze geschiedenis.’ Algemeen Dagblad. 15 december 2017.

118

dedain over onze geschiedenis: “Als iemand wat roept over onze VOC-mentaliteit, komt daar tegenwoordig onmiddellijk het slavernijverleden bij. Kijk, grote landen hebben grote oorlogen gevoerd. Afgezien van de Tweede Wereldoorlog heeft Nederlands sinds de zeventiende eeuw nooit meer een oorlog van nationaal belang gevoerd. Daardoor dringt de geschiedenis zich minder aan ons op. Loop door Londen, Parijs of Berlijn en je wordt meteen geconfronteerd met de geschiedenis aldaar. Bij ons is die beperkt tot leuke oude grachtenpandjes, maar het verhaal erachter kennen we niet. Ik merk dagelijks dat de kennis van onze vaderlandse geschiedenis vrij beperkt is.” De 119

educatieve taak die het programma pretendeerde te hebben en die presentator en omroep vanaf het begin voor ogen hadden staat zodoende als een paal boven water.

Ten tweede hadden de programmamakers als doel met Het pronktuk van Nederland het aanwakkeren van een discussie. In de eerste plaats ging die discussie over de selectie van de verschillende objecten. Kelder typeert deze discussie als volgt: “Rijp en groen, je ziet alles door elkaar. ‘Maar Nijntje kan je toch niet vergelijken met een Vermeer?’ Dat ga je dan krijgen. En dat is prima. En neem het dagboek van Anne Frank. Ja, dat is geschiedkundig gezien van grote waarde, maar kan je het een pronkstuk noemen? Zijn we beretrots dat zij in dat Achterhuis zat?” Het is de diversiteit van de geselecteerde objecten die de kijker dwingt om appels met peren te vergelijken en zodoende meer na te denken over welke waarde hij of zij toedicht aan een object met een belangrijke symbolische waarde voor Nederland. ‘Het ideale visitekaartje van Nederland’ is voor iedereen wat anders en het programma nodigt iedereen die zich verbonden voelt met Nederland, maar in eerste instantie uiteraard de kijker, om daarover mee te denken en te discussiëren. Minister Van Engelshoven, te gast tijdens de finaleuitzending, prees deze aanpak. “De discussie die door deze verkiezing in gang is gezet, en waarin de relatie tussen wetenschap, verbeelding en visuele communicatie centraal zijn komen te staan is in mijn ogen in elk geval meer dan de moeite waard.”

Een tweede discussie die bewust door de programmamakers werd aangewakkerd is een discussie die zich op een veel hoger niveau afspeelde, namelijk de discussie met als belangrijkste vragen “wat is van ons? wie zijn wij? wat is typisch Hollands?” Het zijn vragen die, zo stelt het 120

persbericht van omroep AVROTROS, “belangrijk zijn om vandaag de dag te beantwoorden”. Kelder, in het eerder genoemde interview met Televizier, zegt dat Nederlanders hun geschiedenis bewust uit de weg gaan. Nederlanders zouden gebukt gaan onder “een mentaliteit dat we niets kunnen, omdat we een klein landje zijn.” Naast dat het niet in de aard van de Nederlander zou

V. Vunderink. ‘Jort Kelder over het Pronkstuk van Nederland.’ Televizier. Geraadpleegd 13 mei 2019. <https://

119

www.televizier.nl/informatief/jort-kelder-over-het-pronkstuk-van-nederland#>. Jinek. KRO-NCRV. 13 december 2017.

liggen om met de geschiedenis te pochen zouden Nederlanders ook bang zijn om te roepen dat je trots bent op het land waar je je thuisvoelt omdat er gelijk een nationalistische connotatie aan zou hangen en het al snel tot wapengekletter zou leiden. “Onzin” zo zegt Kelder, “want het gaat ook over begrijpen wie we zijn en waarom sommige dingen in Nederland werken zoals ze werken. Een volksaard wordt gevormd door grote gebeurtenissen. Afgezien van de Tweede Wereldoorlog hebben we die grote gebeurtenissen vakkundig weggemoffeld.” Het programma heeft volgens hem niets 121

van doen met plat patriottisme; het domweg roepen dat het land waar je toevallig bent geboren het beste is, en het verheerlijken van de geschiedenis die het het land getekend heeft. Kelder typeert het programma eerder als “een stijlvolle en intelligente manier [om te] laten zien wie wij zijn en waar we vandaan komen.” Het pronkstuk van Nederland noemt hij daarom in ieder geval heel nuttig. 122

Het moet echter niet vergeten worden dat de objecten geselecteerd voor de verkiezing meer representeren dan alleen zichzelf, iets wat Kelder zelf kort aanhaalde bij Jinek: “De pronkstukken zijn geweldig, maar geweldiger zijn de verhalen daar om heen”. In de geest van cultuurhistoricus en filosoof Krzysztof Pomian zijn een ieder van de genomineerde objecten te duiden als betekenisdragers. Pomian was van mening dat de waarde en betekenis van een voorwerp mede worden bepaald door de geschiedenis die eraan verbonden is. Zo zijn schilderijen, documenten of gebruiksvoorwerpen veel meer waard dan hun materiële waarde. De historische of kunsthistorische waarde die eraan wordt gegeven is meestal minstens zo belangrijk. Objecten als het Plakkaat van 123

Verlatinghe, de microscoop van Antoni van Leeuwenhoek of Max Havelaar van Multatuli staan allemaal symbool voor een groter geheel, als een venster of doorkijkje richting een significante ontwikkeling in de Nederlandse geschiedenis en kunsten of als representatie van de Nederlandse samenleving vandaag de dag.