Culturele diversiteit bij de publieke omroep in een tijd van post-multiculturalisme en

Nederland kent een publiek omroepbestel dat het geheel is van organisaties die tezamen zorg dragen voor het aanbod van en op de publiek gefinancierde Nederlandse radio- en televisiezenders. Het landelijke omroepbestel bestaat uit de overkoepelde stichting Nederlandse Publieke Omroep (NPO) en publieke omroeporganisaties als AVROTROS, BNNVARA, KRO-NCRV, VPRO en EO aangevuld door kleinere aspirant-omroepen en taakomroepen. De zendgemachtigde omroepverenigingen maken aanspraak op zendtijd bij voldoende leden. Daarnaast moeten ze volgens voorwaarden gesteld in de Mediawet een maatschappelijke, culturele, godsdienstige of geestelijke stroming vertegenwoordigen en een toegevoegde waarde leveren aan het (bestaande) Nederlandse omroepbestel. De hoeveelheid zendtijd wordt toegewezen naar omroepstatus die is bepaald naar het aantal leden. Formeel hebben de raad van bestuur van de NPO, noch de omroepverenigingen, algehele zeggenschap over de gehele Nederlandse landelijke publieke omroep. Dit systeem, waarbij de verantwoordelijkheid wordt gespreid en een groot deel terechtkomt bij de leden van de verschillende omroeporganisaties is uniek in de wereld.

De aan de Erasmus Universiteit verbonden communicatiewetenschappers Jiska Engelbert en Isabel Awad laten in hun artikelen Securitizing cultural diversity: Dutch public broadcasting in

post-multicultural and de-pillarized times en Between diversity and pluriformity: The ‘new style’ of Dutch public broadcasting zien in hoeverre het huidige diversiteitsbeleid van de Nederlandse

publieke omroep wordt gevormd door een “specific national social history of social difference and J. Meijers. Aan tafel! Over het al dan niet problematische gebrek aan diversiteit onder talkshowgasten. Februari

71

2019. <https://ombudsman.npo.nl/storage/configurations/ombudsmannponl/files/ publiceren_onderzoek_diversiteit_in_talkshows_website.pdf>.

pillarization, as well as a tradition of pluriformity”. Vervolgens laten zij zien dat er in het diversiteitsbeleid van de publieke omroep een innerlijke tegenstelling verborgen zit.

In een poging een publieke omroep te zijn waarin iedereen zichzelf kan herkennen en waarin iedereen kan deelnemen, zoals door Minister Plasterk uitgesproken in 2008, wordt juist de hiërarchie van culturele verschillen versterkt. Deze hiërarchie is het gevolg van het feit dat integratiebeleid, waar diversiteitsbeleid op gebaseerd is, paradoxaal genoeg uitgaat van categorisering, verdeling en sociale stratificatie, de indeling van de bevolking in verschillende lagen, zo laat Gavan Titley zien in zijn artikel After the end of multiculturalism: Public service

media and integrationist imaginaries for the governance of difference. Om het diversiteitsbeleid 72

uit te voeren worden 'aanvaardbare' vormen van verschil - die zonder veel problemen kunnen worden geïntegreerd in de nationale cultuur van het land - ingezet tegen andere vormen van verschil - die worden beschouwd als een bedreiging van de nationale cohesie. Deze 'aanvaardbare' vormen van verschil zijn niet-structureel van aard en zijn voornamelijk gebaseerd op levensstijl en persoonlijke voorkeuren. In de woorden van Engelbert en Awad, impliceert het cultureel diversiteitsbeleid van de NPO ‘zowel de bescherming van sommige verschillen als de bescherming tegen anderen’. 73

Uiteindelijk zijn in de kunstmatig gecreëerde hiërarchie “only those groups in society whose differences can be reduced to non-structural and hegemonic convictions entitled to representation and recognition by the public broadcaster” zo stellen Engelbert en Awad. Dit wordt door de wetenschappers securitisatie van culturele diversiteit wordt genoemd. Hiermee wordt niet verwezen naar de term uit de financiële sector, ook wel effectisering genoemd, maar naar een vorm van beschermen, behouden, verwijzend naar het engelse woord security. Onder ‘securitization of cultural diversity’ verstaan de wetenschappers het beschermen van culturele diversiteit en het behouden van de pluriforme uitgestrekte waaier van meningen, opvattingen en achtergronden. Tegenover securitisatie van het diverse aanbod van de publieke omroep staat mainstreaming. Hierbij worden programma's aangeboden die minderheden en mainstream doelgroepen kunnen samenbrengen door het laten horen van één geluid gericht aan iedereen. Het beleid van 74

mainstreaming ontwikkelde zich als antwoord op de 'gereciteerde waarheid' van het falen van G. Titley. ‘After the end of multiculturalism: Public service media and integrationist imaginaries for the governance

72

of difference.’ Global Media and Communication 10/3 (2014): 251.

J. Engelbert en I. Awad. ‘Securitizing cultural diversity: Dutch public broadcasting in post-multicultural and de-

73

pillarized times.’ Global Media and Communication 10/3 (2014): 265. Zie ook: T. Mattelart en L. d’Haenens. ‘Cultural diversity policies in Europe: Between integration and security.’ Global Media and Communication 10/3 (2014): 231-245.

A. Leurdijk. Van marge naar mainstream: Essay over mediabeleid en culturele diversiteit 1999-2008. Den Haag

74

multiculturalisme en was bedoeld om een dominant model van nationaal bewustzijn te versterken en groepsverschillen in het algemeen te ondermijnen. Volgens Awad en Englebert staat de NPO, 75

als overblijfsel van de verzuiling een schoolvoorbeeld van de securitisatiebenadering, verbinding tussen meerder en minderheidsgroepen in de Nederlandse samenleving in de weg. 76

Er is bij de publieke omroep zodoende sprake van een tegenstelling: hoewel het pleidooi voor het belang van diversiteit als inclusief en potentieel vooruitstrevend kan worden geïnterpreteerd, is de realiteit dat niet. Terwijl de securitisatiebenadering van de NPO - lees: de verzuilde opzet van het systeem - tegemoet lijkt te komen aan de noodzaak om daadwerkelijk met diversiteit om te gaan - doormiddel van het creëren van een publieke omroep waarin alle groepen van onze samenleving zich zouden kunnen herkennen én waarin zij kunnen participeren - worden er tegelijkertijd groepen uitgesloten en etnische verschillen gereduceerd tot bijzaak, terwijl het legitieme (traditionele, witte) verschillen ondersteunt en zelfs aanmoedigt. Op deze manier wordt 77

de afstand tussen etnische groepen die deelnemen aan de publieke omroep eerder groter dan kleiner.

De hierboven uiteengezette benadering van Engelbert en Awad van de manier waarop het beleid omtrent culturele diversiteit bij de publieke omroep geïmplementeerd wordt in een tijd van post-multiculturalisme en ontzuiling komt goed naar voren in een brief met als thema media en diversiteit die minister Ronald Plasterk (PvdA) in november 2008, ten tijde van de behandeling van een vernieuwde mediawet, naar de Tweede Kamer stuurde. In de brief zette de minister zijn visie uiteen betreffende de rol die de publieke omroep speelt in het “bevorderen van een evenwichtige representatie van verschillende bevolkingsgroepen in het algemene media-aanbod en het versterken van specifiek aanbod voor minderheden”. In de brief verving de minister de term ‘media en 78

minderheden’, in 1999 geïntroduceerd door staatssecretaris Rick van der Ploeg (PvdA), door de term ‘media en diversiteit’, een term die, zo meende Plasterk beter afgestemd was op de Nederlandse samenleving en het Nederlandse integratiebeleid. Hij schreef in zijn brief aan de kamer:

A. Lentin en G. Titley. The Crises of Multiculturalism: Racism in a Neoliberal Age. London 2011: 11, 13.

75

J. Engelbert en I. Awad. ‘Securitizing cultural diversity: Dutch public broadcasting in post-multicultural and de-

76

pillarized times.’ Global Media and Communication 10/3 (2014): 271. Ibidem.

77

R. Plasterk. Brief van de minister van onderwijs, cultuur en onderwijs. Kamerstuk 31 700 VIII nr. 44. 21 november

78

“We leven immers in een diverse en kleurrijke samenleving, in vele opzichten. Zonder voorbij te willen gaan aan de terechte specifieke aandacht voor (vaak etnische) minderheden in de media gaat het uiteindelijk om de diversiteit van het media-aanbod. Aanbod waarin alle groepen van onze samenleving zich moeten kunnen herkennen én waarin zij kunnen participeren.” 79

Plasterk verwijst naar 'alle groepen', maar suggereert niet dat ze allemaal bij elkaar moeten worden geplaatst. Zijn nadruk op diversiteit verwijst naar een herwaardering van het culturele verschil. Anders dan mainstreaming, pleit Plasterk ervoor om verschillen serieus te nemen. Het gevolg was niet enkel een verschuiving van terminologie. Het rechtvaardigde ook een verplaatsing van de aandacht van de publieke van etnische minderheden naar alle - inclusief meerderheids en reeds gevestigde - groepen in de samenleving. Het is veelbetekenend dat Plasterk benadrukte dat speciale inspanningen om de diversiteit binnen de publiek omroep veilig te stellen nog steeds nodig waren, maar dat het belangrijkste doelwit van deze inspanningen niet langer (of althans niet alleen) minderheidsdoelgroepen was, maar de samenleving in zijn algemeen en de verschillende groepen die deel uitmaken van deze samenleving in het bijzonder.