Inleiding. Het kader
2020 is een overgangsjaar in de nieuwe beleidsperiode. Het kader voor de acties cultuur zijn de klemtonen gelegd in de bestuursakkoorden van het district Borgerhout en de stad Antwerpen (zie hieronder), en de continuïteit met reeds lopende projecten.
Vier kernthema’s voor de cultuurwerking Borgerhout staan centraal in de komende beleidsperiode:
toegankelijke cultuur, verbindend erfgoed, een volwaardige bibliotheek voor Borgerhout en Borgerhoutse evenementen zero-waste.
Twee bijkomende aandachtspunten in de districtswerking zijn enerzijds de wijklabo’s, een inspraakgebaseerde en participatieve werking op wijkniveau, met jaarlijks een beschikbaar budget voor een aantal wijken om aan de slag te gaan, en anderzijds het uitrollen van een vrijetijdswerking op districtsniveau, die cross-overs toelaat en meer doorzichtigheid creëert. In een latere fase kan bekeken worden of de vzw hierin betrokken wordt.
Binnen de stad zijn de doelstellingen op het moment van schrijven nog niet gekend, maar een aantal aandachtspunten komen in het bestuursakkoord naar voren: participatie, het belang van de Nederlandse taal, kunsteducatie – in het bijzonder naar kinderen en jongeren – en het belang van een wijkgerichte werking met oog voor ondersteuning naar verenigingen.
Borgerhout werkt niet met een eigen cultuurcentrum, maar met een gespreid netwerk aan cultuurhuizen.
Gezien de onzekerheid over de nieuwe convenanten die de stad met De Roma, ’t Werkhuys en Rataplan zal afsluiten op het moment van de opmaak van het actieplan, werd gekozen voor een pragmatische aanpak.
Het voorliggende plan is dan ook onder voorbehoud van goedkeuring van middelen door gemeente- en districtsraad, en zal indien nodig bijgestuurd worden. Ook andere partners bekijken nog welke middelen ze vanuit de stad Antwerpen krijgen, zoals de Theatergarage, om zijn bottom-up werking extra muros te consolideren.
Vanuit deze krijtlijnen werd de vertaalslag naar acties voor 2020 gemaakt.
Toegankelijke cultuur
Vertrekkend van de verschillende thema’s die district en stad naar voor schuiven, koos het cultuurnetwerk om in 2020–2021 in te zetten op acties die cultuur meer toegankelijk maken. Dit was ook in de vorige legislatuur reeds een belangrijke insteek. In Borgerhout heeft 36 % van de bevolking recht op verhoogde tegemoetkoming (stadsbreed is dat ongeveer 29 %) en één op drie kinderen worden geboren in een kansarm gezin, bedroevend hoge cijfers. Toegankelijkheid is dan ook geen vrijblijvend thema, maar een noodzaak.
Cultuur meer toegankelijk maken kan op verschillende manieren, en meestal door een combinatie van meerdere aspecten: qua locatie door in de publieke ruimte te werken of op plaatsen waar veel mensen samenkomen. Door het verlagen van drempels via de organisatie van een vrijetijdsloket met lokale vrijwilligers of het voeren van een aangepast prijzenbeleid. Ook door het bekijken van het aanbod zelf; een divers aanbod dat aansluit bij de leefwereld draagt immers bij aan de toegankelijkheid. Tenslotte is samenwerking met partners een hefboom door toeleiding, bundeling van krachten en expertise-uitwisseling.
Volgende acties werken we hierrond uit in 2020:
Vrijetijdsloket: Uitbouw en verdere inbedding van het loket in samenwerking met Samenlevingsopbouw, en met een versterkte inbreng van de netwerkpartners. We bekijken ook of de samenhang met het bestaande cultuurtraject voor anderstaligen een win kan zijn.
Kunstendag voor kinderen: We gaan door op de ingeslagen weg waarin Borgerhout een voorbeeldwerking heeft uitgebouwd qua diversiteit en toeleiden van nieuw divers publiek naar een artistiek aanbod en kunstenhuis.
Leeskracht: In de jeugd- en scholenwerking van de bibliotheek staat leesplezier voorop.
Voor scholen voorzien we maximaal tijd en ruimte om leerlingen te begeleiden bij hun bezoek aan de bib. Daarnaast zijn er tal van activiteiten waar kleuter- en lagere scholen aan kunnen deelnemen doorheen het jaar, ook steeds vrij toegankelijk. Zo kunnen leerkrachten sinds dit jaar een meeneem-bib – een fijn gepresenteerde thematische collectie met educatief pakket – ontlenen in BIB Vrede. Zo komt de bib ook naar de klas.
Met twee Borgerhoutse scholen gaan we nog intensiever aan de slag in het kader van Leeskracht, waarbij we klassen bij hun reeks bezoeken ook een leesplezieractiviteit op maat aanbieden en de leerkracht begeleiden bij het ontwikkelen van een klasbib en een positief leesklimaat op school.
Jeugdboekenmaand rond het thema Kunst: Tijdens de jeugdboekenmaand in maart worden tal van activiteiten georganiseerd, zowel in schoolverband als voor reguliere bezoekers. Zo zal, onder meer, illustratrice Shamisa Devroey samen met kinderen uit Borgerhout een traject lopen dat leidt tot een muurschildering in de buitenruimte van de bib. De bib en Rataplan slaan de handen ook terug in elkaar voor een fijne theatervoorstelling.
Rataplan als culturele ontmoetingsplek: Rataplan zet extra in op haar functie van ontmoeting rond cultuur, dit in huis en buitenshuis via toeleidingen met verschillende socio-culturele en educatieve partners. De educatieve werking voor kinderen (Bo’kes) en voor jongeren is daarbij een extra link.
De nieuwe aanpak ontdek je hieronder.
Bo’kes: De maand van Kinderkunsten in Rataplan met één maand in het voorjaar en één in het najaar. Dit omvat een workshopweek rond talentontwikkeling, kunst-educatieve omkadering en een 'open huis', samen met voorstellingen voor scholen en families.
Infodag voor scholen in Rataplan met alle partners: Borgerhoutse leerkrachten krijgen eind mei een voorsmaakje van wat de netwerkpartners aan voorstellingen, films, activiteiten en structureel aanbod voor schoolgaande kinderen te bieden hebben.
Kunstkuur van de Academie en Xaveriuscollege: De Academie en het Xaveriuscollege gaan samen met de bib in zee voor een invulling van de artistieke eindtermen van de eerste graad middelbaar onderwijs. Na evaluatie van het eerste jaar 2019-2020, wordt dit verder uitgewerkt in de twee komende jaren. In de bib komen toonmomenten en workshops.
Afroblood festival: De Roma gaat na de vorige succesvolle editie opnieuw in zee met ccBe en de Arenberg, maar ook met lokale partners en organisaties om de zwart-Afrikaanse cultuur in beeld te brengen.
Iftar: Aan het begin van de Ramadan organiseert De Roma een iftar in samenwerking met Chams en FMV, voor een grote groep lokale inwoners. Met een gezellig, solidair podiumprogramma.
Instuif voor tieners op Moorkensplein 19: In het jonge, dichtbevolkte Borgerhout is de nood aan een fijne, en veilige, ontmoetingsruimte voor kinderen en tieners groot. Deze ruimte is er, zeker tijdens de wintermaanden, niet. De nood aan zo’n hangplek in de buurt van het Moorkensplein is erg tastbaar en complementair aan de bib als open huis voor leesplezier, huiswerk en creativiteit – wat niet altijd compatibel is met een vrije jeugdhangplek. Mits de nodige middelen en partners gevonden worden, zou in de kelderruimte van het gebouw met een ontmoetingsruimte geëxperimenteerd kunnen worden.
Lokaal cultuurbeleid Antwerpen: actieplan 2020 - 48 -
Continuïteit rond twee co-creatieprojecten
Naast het nieuwe kader, zorgt de vzw ook voor continuïteit: in 2019 kozen we om gedurende zeker twee jaar in te zetten op twee co-creatieprojecten die de partners van het cultuurnetwerk Borgerhout samen uitwerken, met name onverwacht curatorschap met jongeren en duurzaamheid. Deze worden verder vorm gegeven in 2020, met ruimte tot uitdieping, bijsturing en inbedding.
Onverwacht curatorschap wil jongeren speelruimte geven om zelf hun artistiek ei te leggen, dit onder begeleiding van een artistieke procesbegeleider. We namen hiervoor Carolina Maciel de França onder de arm. Dit gebeurt in samenwerking met de nieuwe cultuurnetwerker, die vooral oog zal hebben voor het sociale aspect van het traject. Het proces leidt toe naar een eindresultaat in het voorjaar van 2020. Wat dat is ligt open, want dat bepalen de jongeren zelf.
Bij ‘Duurzaamheid’ wordt gewerkt rond twee aspecten: enerzijds een doorlichting van de huizen, anderzijds een evaluatie van het Low Tech Festival dat op 22 juni 2019 in het kader van Borgerrio werd gehouden en het bekijken van de toekomst daarvan. Op basis daarvan worden keuzes geconcretiseerd voor 2020.
Naast het kernthema ‘toegankelijke cultuur’ en de twee co-creatieprojecten waar de vzw op inzet, maken we ook werk van de drie andere bovenvermelde thema’s, die we hier nader toelichten.
Verbindend erfgoed
Een monument dat vele Borgerhoutenaars met elkaar verbindt is het districtshuis van Borgerhout. Dit mooi gerenoveerde gebouw wordt verder ontsloten, naar volwassenen toe enerzijds (hiervoor gingen we in zee met Het Huis van Eustachius die het audiospel ‘De bode van Borgerhout’ realiseerde) en naar scholen toe anderzijds. Met een tabletrondleiding op maat wordt het verhaal van politiek, cultuur en loketwerking bevattelijk gemaakt. Het budget van de convenant met het MAS wordt hierop ingezet.
Daarnaast zal thematisch ingespeeld worden op de vele ‘littekens’ die in het Borgerhoutse straatbeeld aanwezig zijn, gaande van een koloniale gedenkplaat, over straatnamen, tot wijken met een specifieke geschiedenis. Er wordt gekeken op welke manier een samenwerking met de stedelijke erfgoedcel tot een onderbouwde aanpak kan leiden, zowel qua expertisedeling als qua middelen. Mogelijks komt er ook een Europese samenwerking met de Reinwardt Academie rond emotienetwerken in het kader van een stedelijk erfgoedbeleid; deze vraag is hangende. Alleszins gaat het om een buurtgericht project met een laagdrempelige insteek.
Verder blijft ook de Reuzenstoet een sterk verbindende rol spelen bij jong en oud, ancien of nieuwkomer.
De Reuzen vzw blijft inzetten op zijn methodiek om het reuzenerfgoed met een hedendaags participatieve insteek te benaderen. Sinds 2012 – het Reuzenjaar waarin de 300ste Reuzenstoet gevierd werd – maakt het district hier ook middelen voor een personeelslid van De Reuzen vzw voor vrij.
Een volwaardige bib voor Borgerhout
De huidige bibliotheek Vrede is sinds een goed jaar geopend op het Moorkensplein 19 en dat mag alvast een succes heten. Het aantal bezoekers is gestegen en bezoekersreacties zijn erg positief.
Maar er zijn grote uitdagingen voor de bib, in het bijzonder wat betreft de scholenwerking. De vraag naar klasbezoeken in deze dichtbevolkte buurt overstijgt de mogelijkheden en blijft groeien. Er wordt dan ook geijverd om op termijn een volwaardige bib met dito openingsuren en vooral personeel te krijgen, willen we deze basisopdracht kunnen blijven vervullen, en ook nog oog hebben voor andere doelgroepen.
In afwachting werken we aan scenario’s om elke school binnen de beschikbare middelen een kwalitatief aanbod te bieden.
Zoals bekend is het Moorkensplein 19 slechts een tijdelijke locatie, die wordt afgebroken binnen enkele jaren. In mei 2019 werd de beslissing genomen om de bibliotheek van Borgerhout op termijn te huisvesten in de te renoveren Sint-Janskerk, beter bekend als de Peperbus, als partner van Unizo die het gebouw in erfpacht krijgt. Gesprekken over plannen en aangepaste werking lopen en zullen in 2020 verder vorm krijgen. De precieze verhuisdatum is nog onduidelijk, maar wel voor de huidige legislatuur.
Borgerhoutse evenementen zero-waste
Borgerhout wil extra aandacht besteden aan afvalluwe evenementen – het ambitieuze zero-waste-evenementen is daarbij het streefdoel. Naast Borgerrio wordt hier ook al tijdens de Reuzenstoet op ingezet.
Waar mogelijk worden ook stappen gezet op andere evenementen. Dit kan echter niet zonder medewerking van de stad (BOF).
En verder op het terrein
Borgerhout is uniek in zijn werkwijze, omdat vooral gekeken wordt naar het artistieke potentieel in het veld.
De partnerhuizen van het Borgerhoutse cultuurnetwerk zetten hieronder een bepaald aspect van de werking in de kijker met enkele van de vele acties die in 2020 in hun huis doorgaan.
De Academie voor muziek en woord Borgerhout
Naast de reguliere lessen in huis en op de wijkfilialen, gaat in 2020 weer het Winterfestival van de Academie voor Muziek en Woord door. Verder zet de Academie de samenwerking wat betreft toeleiding van anderstalige nieuwkomers met Atlas voort, een arbeidsintensieve aanpak die wel zijn vruchten begint af te werpen. Ook via verschillende initiatieven en projecten wordt nog meer ingezet op diversiteit. Tenslotte is er ook terug de Gedichtendag samen met 't Werkhuys. En uiteraard staan er ook weer een heleboel concerten en voorstellingen gepland.
De meest recente activiteitenkalender vind je hier.
Bibliotheek Vrede
Bibliotheek Vrede blijft inzetten op haar karakter als een open huis waarin permanent ruimte voorzien wordt om (samen of voor) te lezen, te studeren en creatief aan de slag te gaan. Bezoekers worden uitgenodigd om te werken met de collectie tijdens (vrij toegankelijke) activiteiten. Heel wat vrijwilligers zetten hun talenten in om dit aanbod mee vorm te geven.
Na het geslaagde toonmoment rond 1 jaar Makerlab in juni 2019, wordt dit initiatief verder uitgewerkt op de 2de en 3de woensdag van de maand. Ook onze voorleesmomenten met vrijwilligers blijven fijne ontmoetingsdagen waar de verbeelding alle ruimte krijgt. We voorzien vanaf nu ook creatieve opvang voor de allerkleinsten tijdens het Makerlab.
In het kader van de voorleesweek herneemt BIB Vrede in november het succesvolle voorlezen met honden.
Tijdens dit moment creëren we een rustige omgeving waarin kinderen hun favoriete verhaal mogen voorlezen aan een hond. Het gaat om een tête-à-tête (weliswaar met een begeleider van de hond aanwezig) waarbij het kind in alle vrijheid en plezier zijn of haar verhaal kan delen.
In het voorjaar staat ook de expo ‘Talen, mijn gedacht’ op de agenda. Een expo met omkaderende activiteiten voor okan-klassen of moedergroepen. Deze expo werd ontwikkeld door de Foyer in Brussel en speelt sterk in op de Borgerhoutse superdiverse bevolking.
Het volledige aanbod vind je op bibvrede.be.
Lokaal cultuurbeleid Antwerpen: actieplan 2020 - 50 -
Cultuurdienst Borgerhout
De cultuurdienst coördineert hét districtsevenement bij uitstek: Borgerrio, het gratis stadsfestival eind juni op en rond een autovrije Turnhoutsebaan. Borgerrio is een succesverhaal dat jaarlijks 25.000 bezoekers trekt. Het is een familievriendelijk belevingsfestival, dat de publieke ruimte claimt en inzet op participatie en duurzaamheid. Tijdens Borgerrio wordt de drukke verkeersas voor één dag getransformeerd tot een geanimeerde wandelboulevard die feest en diversiteit uitstraalt. Extra aandacht gaat naar afvalbeheersing.
Een fijn, maar veel kleiner project is ‘Iedereen Zingt’ dat – in samenwerking met district Antwerpen – op verschillende locaties in de stad doorgaat, waarvan één in Borgerhout. Kinderen leren met een coach leuke liedjes uit de hele wereld. Na tien weken oefenen, treden ze samen met heel veel andere kinderen op in de Singel, een hartverwarmend moment!
In januari 2020 zijn er nieuwe subsidiereglementen voor individuen en verenigingen met activiteiten in Borgerhout. Een aantal gedecentraliseerde bevoegdheden (waaronder Stadsmakers) worden hierin opgenomen.
We spelen verder in op twee koepelevenementen. Voor de World Choir Games die de eerste helft juli 2020 in Antwerpen doorgaan, trachten we binnen het concept ‘vriendschapskoren’ een link te leggen naar de 11 juli-viering of andere bestaande evenementen. Verder komt er een vervolg op DakKan (19 en 20 september 2020), getrokken door het EcoHuis Antwerpen in samenwerking met de Antwerpse cultuurcentra. We streven naar een drietal Borgerhoutse locaties in dit stedelijke festival dat onverwachte (publieke) ruimte in de kijker wil plaatsen (opties zijn het districtshuis, ‘t Werkhuys en het scoutshuis).
Rataplan
In 2019-2020 vernieuwt Rataplan voor en achter de schermen. We verbinden ons DNA met de (kleurrijke) stad van vandaag. De komende jaren willen we – samen met de buurt, oud en nieuw publiek, jonge en gevestigde kunstenaars, vrijwilligers, bedenkers en knutselaars – ontdekken wie we kunnen zijn. Bij dit nieuwe verhaal komen nieuwe vuistregels.
Rataplan is een broedplaats
Een plek waar jong en nieuw talent experimenteert, onderzoekt, bedenkt en herdenkt. Het is een plaats om verhalen uit de stad langzaam uit te laten groeien in artistieke processen. Het is een plek waar we voor de schermen pril werk tonen en achter de schermen zoeken naar nieuwe, eigentijdse vormen van kunst.
Concreet krijgt dit vorm door in te zetten op jongeren (een jongerenpool, mede-eigenaarschap en doorstroom) via het Theaterlab, samenwerkingen met fameus en JES voor het toonmoment van BIS, a school called tribe, Scum studio’s, jonge makers, curatoren die comedy, hiphop en andere avonden programmeren, en doorstroom van jongeren uit het project ‘onverwacht curatorschap’.
Rataplan biedt een podium
En een programma voor de geoefende cultuurliefhebber en voor wie nog nooit is binnen geweest.
Met kunstenaars uit alle windstreken of lokale naam en faam. Allemaal artiesten met grote renommee in jazz, theater, comedy, slam, dans. Het podium van Rataplan is een laboratorium waar talent kan uitpakken met een eigen verhaal.
Zo zijn er locatieconcerten, of presenteren jonge en nieuwe makers hun werk – daarvoor werken we samen met de Academie Borgerhout, Kunst Z en MAP.
Rataplan daagt je uit
Ontdek je talent in een workshop tijdens de kinderkunstenmaand of een masterclass slam-poetry.
Ga aan de slag in het theaterlab of met hiphop. Verdiep je in de jazzgeschiedenis of dans mee met een jam.
De toekomst wordt nu geschreven en dat doen we samen met jou.
Rataplan is van de buurt
Rataplan wil een huiskamer zijn voor bewoners van deze buurt. Een plek waar een buurtfeest hand in hand gaat met een karaoke, of een ruiltocht in de omliggende straten, waar het Terloplein de buurman is en af en toe een artistieke metamorfose ondergaat.
Zo zal toeleiding uit de buurt gekoppeld worden aan voorstellingen of gespreksavonden met mede-eigenaars, of organiseren we een openings- (eind september) en slotfeest met inspraak van de buurt.
Rataplan werkt samen
Onze deuren staan open voor alle disciplines: dans, theater, jazz, hiphop, comedy, slam,… We dagen artiesten uit tot experimenten met verschillende genres en tussen verschillende sectoren, steden en disciplines. We willen samen met buurtscholen, sport- en jongerenorganisaties en culturele partners werken aan een nieuw en stedelijk verhaal.
Rataplan deelt de macht
Het nieuwe programma van Rataplan wordt niet alleen door ons gemaakt. Wij werken hiervoor samen met de RataPlanmakers, een aantal artiesten die samen met ons programmeren en nieuwe dingen binnenbrengen voor en achter de schermen. Af en toe organiseren we RATATA-avonden, waar we met jullie, de RataPlanmakers en gasten in gesprek gaan. Onze Planmakers kiezen het thema en zullen soms ook kleine artistieke experimenten tonen. Tijdens deze bijeenkomsten zoeken we naar verbinding en dialoog. Zo wordt ons cultuurhuis een plek die de verhalen van de stad in- en uitademt.
Het volledige programma vind je op www.rataplanvzw.be.
De Roma
Naast haar wijd gekende muziekprogrammatie zet De Roma in op projecten met een maatschappelijke meerwaarde. In 2020 staan een aantal nieuwe initiatieven op stapel.
Voor het Menaya Festival (6 tot 16 februari) gaat De Roma opnieuw in zee met Al.Arte. Dit veelzijdig artistiek festival verkent de kunst- en cultuurscène van het Midden-Oosten en Noord-Afrika met exposities, workshops, artistieke performances, lezingen, muziek, theater, dans en film. Een openbaar kunstproject zal als kers op de taart inzetten op de publieke ruimte om zo een breder publiek te verbinden met de nieuwe narratieven en perspectieven over deze regio’s.
In maart opent De Roma de deuren voor een Drag Race. Met een avondvullend programma wordt hokjesdenken bevraagd en een forum gegeven aan de diversiteit van de LGBTQ+ gemeenschap.
Een samenwerking met studenten middelbaar onderwijs voor schmink- en stylingsessies, en voor sensibilisering vooraf worden bekeken. Verwacht je aan een visueel en esthetisch feest, dat de man-vrouw-grenzen doet vervagen. Curatoren van dienst zijn Jaouad Alloul en Neal Leemput.
Bollyhood (werktitel, april 2020) vertrekt van de grote liefde voor Bollywoodfilms in de Pakistaanse en Indische gemeenschap. Dit keer echter geen urenlange films, wél een zoom op de visuele en esthetische cultuur die deze gemeenschap zo hard verbindt. Partners zijn Atlas, en lokale Hindi- en Pakistaanse
Bollyhood (werktitel, april 2020) vertrekt van de grote liefde voor Bollywoodfilms in de Pakistaanse en Indische gemeenschap. Dit keer echter geen urenlange films, wél een zoom op de visuele en esthetische cultuur die deze gemeenschap zo hard verbindt. Partners zijn Atlas, en lokale Hindi- en Pakistaanse