8.1 Discussie
In deze scriptie is onderzoek gedaan naar hoe de verschillende posities van actoren de uitkomsten van besluitvormingsprocessen beïnvloeden bij grootschalige
transformatie. Uit theorieën van de literatuur van gebiedsontwikkeling is een theoretisch kader geschetst waren verduidelijkt wordt actoren binnen en schaakspel van grootschalige transformatie bepaalde posities in kunnen nemen (Mitchell et al., 1997). Deze posities worden beïnvloedt door macht, legitimiteit en urgentie en gaan uit van doelen en middelen van een actor. In verloop van een grootschalige
transformatieproces kunnen deze posities veranderen en beïnvloeden zo de uitkomst van een besluitvormingsproces. De uitkomsten kunnen bepaald worden aan de hand van Franzen et al., (2011) door te kijken voor wie er een uitkomst is, welk thema de uitkomst heeft, waardoor er een uitkomst is en of het proces of het product succesvol is. Door gebruik van de kenmerken van de posities ontstaat er variëteit in het proces en kan dit leidden tot een besluitvormingsproces waar veel doelen van actoren
gehaald worden. Te veel variëteit kan echter het besluitvormingsproces vertragen (De Bruijn en ten Heuvelhof, 2004). Door verschillende doelen en middelen kunnen er planningsproblemen ontstaan (Christensen, 1985).
Hoe beïnvloeden de verschillende posities van actoren de uitkomsten van het besluitvormingsproces bij het ‘Ihme Zentrum?
Door middel van kwalitatief onderzoek wordt deze onderzoeksvraag belicht. Aan de hand van een project van grootschalige transformatie is gekeken hoe de verschillende posities van actoren binnen bepaalde periodes veranderen en hoe zij de uitkomsten van een besluitvormingsproces kunnen beïnvloeden en hoe de vijf
opeenvolgende periodes van elkaar verschillen.
Gebaseerd op de data van documenten, bouwplannen en een bestaand interview is een context en een casusintroductie geformuleerd. Daarop volgend zijn er diepte-
interviews afgenomen (kwalitatieve dataverzameling) om zo de posities van de actoren en de uitkomsten te kunnen bepalen met als variabelen doelen en middelen. Welke macht, legitimiteit en urgentie had een actor in de verschillende periodes en voor wie was de uitkomst succesvol en hoe hebben actoren van hun posities gebruik gemaakt. Middels de posities van actoren kon ook een uitkomst van het proces geformuleerd worden. De data zijn aan de hand van een thematische analyse
gesorteerd en geanalyseerd. Deze analyse is eerst per periode uitgevoerd en later zijn de vijf periodes met elkaar vergleken. Het embedded casestudy design is van
toepassing (één casus, vijf perioden).
In de context van dit onderzoek worden kort de belangrijke variabelen genoemd die invloed kunnen hebben op de casus ‘Ihme Zentrum’. De economische en financiële randvoorwaarden spelen hierbij een grote rol. Door het uitbreken van de crisis in 2008 werd een grootschalige transformatie van het ‘Ihme Zentrum’ moeilijk.
De vijf verschillende periodes worden kort geschetst als introductie voor de analyse zodat de lezer weet wat de kernprocessen van de periodes zijn.
De eerste is de periode van de bouw van het ‘Ihme Zentrum’. In deze periode nemen alle actoren hun posities waar en worden alle doelen vervult.
In de tweede periode belooft de nieuwe investeerder de LHH en de bewoners het complex zo snel mogelijk te transformeren. De actoren veranderen hun posities en oefenen geen invloed uit op het proces aan de hand van hun middelen. De uitkomst van deze periode is dat de investeerder de aandelen verder verkoopt en dat er alleen een succesvolle uitkomst voor de investeerder is. De doelen van bewoners en de LHH worden niet bereikt.
In de derde periode geeft de nieuwe investeerder, Carlyle Group, aan het complex te willen transformeren. Weer houdt zich de LHH afzijdig bij dit
besluitvormingsproces. De bewoners hebben binnen hun VVE onenigheden en kunnen zo geen gebruik maken van hun macht en worden tot demanding stakeholder. Door de economische- en financiële crisis verliest de investeerder zijn liquiditeit (faillssement) en vindt er weer geen transformatie plaats.
In de vierde periode is het wachten op een nieuwe investeerder. De posities van de actoren veranderen niet.
In al deze periodes is er geen onderhoud geweest aan het complex en daardoor is het in erg slechte staat.
In de vijfde periode koopt de investeerder Intown het complex. Hij betaalt er en erg laag bedrag voor. In deze laatste periode maakt de LHH wel gebruik van haar middelen als definitive stakeholder.
Uit dit onderzoek wordt duidelijk, dat de rol van definitive stakeholder tot de vijfde periode niet vervuld wordt. Middelen die actoren ter beschikking staan (macht van de LHH en eigenaars) worden niet of ontoereikend gebruikt. Daardoor worden de uitkomsten van de besluitvormingsprocessen succesvol voor de investeerder. De andere actoren kunnen hun doelen niet behalen. In de laatste periode gebruikt de LHH wel macht, urgentie en legitimiteit waardoor ze met haar posities invloed uit kan oefenen op de uitkomsten van het proces. Hierdoor zullen de uitkomsten voor alle betrokken actoren succesvoller verlopen. Onduidelijk is nog de positie van de VVE. Indien de VVE haar onenigheid beëindigt en haar stemrecht verder waarneemt zouden volgens de eerder geformuleerde hypothese de uitkomsten succesvoller worden.
Door een nieuwe actor in periode 5 kunnen uitkomsten voor de stad en leefomgeving in het algemeen verbeterd worden.
Het blijkt dus als er meerder actoren door hun middelen invloed uitoefenen aan de hand van hun posities op de uitkomsten, dat dan een uitkomst gegarandeerd wordt die voor meerder actoren succesvol is in plaats voor alleen een enkele actor. Voor een grootschalig transformatieproces betekent dat dus dat alle actoren met hun middelen gebruik van hun posities moeten maken om de uitkomsten zo effectief mogelijk te laten zijn voor alle betrokken actoren. Als actoren bewust ervoor kiezen om geen gebruik te maken van hun positie dan kan er geen uitkomst gegarandeerd worden die alle doelen van de betrokken partijen vervult.
8.2 Conclusie
Volgens De Bruijn en ten Heuvelhof (2004) blijkt dat als er te veel variëteit en selectie binnen een besluitvormingsproces is dat het proces vertraagd wordt en er minder gunstig uitkomsten voor alle betrokken actoren uitkomen. Door verschillende doelen en middelen kunnen er planningsproblemen ontstaan (Christensen, 1985). Uit dit onderzoek blijkt dat door afwezigheid van een definitive stakeholder een transformatieproces in het slop raakt. Daardoor zijn de uitkomsten slechts voor een enkele actor voordelig. Indien actoren de middelen, die hun positie mogelijk maakt niet benutten, is het evenwicht van het besluitvormingsproces verstoord. Bij
grootschalige transformatieprocessen is evenwicht van het gebruik van middelen: variëteit en selectie noodzakelijk. Een voorwaarde hiervoor is een minimum aan actoren. Dit vult de these van De Bruijn en ten Heuvelhof (2004) aan. Deze these geldt voor een grootschalig transformatieproces.
Er kan dus geconcludeerd worden dat variëteit door posities van actoren binnen een besluitvormingsproces voor uitkomsten kan zorgen, die alle betrokken actoren als succesvol op kunnen vatten. Veel variëteit hoeft dus niet schadelijk te zijn voor de uitkomsten van een besluitvormingsproces op grootschalig niveau maar kan juist bevorderend zijn mits de actoren hun doelen en middelen op natuurlijke wijze in het besluitvormingsproces gebruiken. (periode 5).
Echter, een besluitvormingsproces en de uitkomsten daarvan blijven altijd afhankelijk van context factoren, die actoren niet kunnen beïnvloeden, zoals economisch en politiek milieu en daarom blijft het onzeker wat er daadwerkelijk gaat gebeuren in deze periode.
Wat gebeurt er na een Brexit? wat gebeurt er na de lokale verkiezingen?
Een reden te meer voor de actoren om door hun middelen te gebruiken de uitkomsten van besluitvormingsprocessen te beïnvloeden (VVE).
Literatuurlijst
Adrian, M.,( 1998), Wissenswertes über das Ihmezentrum. In: Jonny Peter, Das LindenLimmerBuch, Hrsg: FAUST e.V. und Netzwerk Lindener Kulturwerkstatt, Hannover
Alexander, C. (2016), Experiment ‘Ihme Zentrum’ ein Wahrzeichen für Hannover,
https://experimentihmezentrum.wordpress.com/wer/ (geraadpleegd 20 mei, 2016)
Ambrose, P. (1994) Urban Process and Power, London and New York: Routledge, p.37-47.
Andriessen, J.W., 1999, Procesmanagement van Transformatie, Bouwmanagement en Vastgoedbeheer, Real estate and Housing.
Bruijn, H. de, Ten Heuvelhof, E. (2004) Process arrangements for variety, retention, and selection. Knowledge, Technology and Policy 16(4): 91-108.
Bruijn, H. de, Heuvelhof, E. ten & Veld, R. in ‘t (2012) Procesmanagement: Over procesontwerp en besluitvorming. Den Haad: SDU-academic service. [67-81] Bryman, A. (2008/2012) Social Research Methods, Third/Fourth Edition, Oxford University Press.
Christensen, K.S. (1985) Coping with Uncertainty in Planning, Journal of the American Planning Association 51 (1): 63-73
Cammen, H. van der & Klerk, L. de (2012) The Selfmade Land, culture and evolution of urban and regional planning in the Netherlands. Houten: Unieboek Spectrum Deloitte: Have, F.J.M. ten, Berns, S.W., Celik, H., (2012) “Financiële effecten crisis bij gemeentelijke grondbedrijven: Update 2012”. Rapport Onderzoek Deloitte in opdracht van VNG, Ministerie van Bin- nenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Ministerie van Infrastructuur en Milieu.
Franzen, A., Hobma, F., Jonge, H. de en Wigmans, G. (2011) Management of Urban Development Processes in the Netherlands, Governance, Design, Feasibility,
Amsterdam: Techne Press, pp. 9-32, 219-236.
Harlander, T. (1998), Stadtplanung und Stadtentwicklung in der Bundesrepublik Deutschland: Entwicklungsphasen seit 1945
Landeshauptstadt Hannover (2016), Sachstandbericht Ihme Zentrum, http://www.hannover.de/Service/Presse-Medien/Landeshauptstadt-
Hannover/Aktuelle-Meldungen-und-Veranstaltungen/Stadt-setzt-Investor-Nachfrist-
Mitchell, R.K., Agle, B.R., and Wood, D.J. (1997) ‘Toward a Theory of Stakeholder Identification and Salience: Defining the Principle of Who and What Really Counts’, The Academy of Management Review, Vol. 22, No. 4 (Oct., 1997), pp. 853-886. Norddeutscher Rundfunk, (2016), ‘Ihme Zentrum’- Zukunftsmodell oder Bauruine, http://www.ndr.de/fernsehen/sendungen/kulturjournal/Ihme-Zentrum-
Zukunftsmodell-oder-Bauruine,kulturjournal4642.html, (geraadpleegd 25 mei, 2016)
Region Hannover (2006), Der feine Unterschied- Hannover im Überblick, Wirtschafts- und Beschäftigungsförderung
Saunders et al., (2008) Research Methods for Business Students, fifth edition
Scharpf, F. (1997) Games Real Actors Play: Actor-Centred Institutionalism, Boulder/Cummour: Wesview Press. [Chapter 6: Negotiated Agreements]* Schinkel. A. (2015) Ihme Zentrum soll neue Fassade bekommen, Hannoversche Allgemeine Zeitung (HAZ). http://www.haz.de/Hannover/Aus-den-
Stadtteilen/Linden/Immobilienverwalter-stellte-Entwurf-fuer-Fassadengestelltung- des-Ihme-Zentrums-vor (geraadpleegd op 18 mei, 2016)
Schiltmans, A. (2013) Crisisbestendig ontwikkelen, succesvolle private gebiedsontwikkeling in de huidige financiële –economische context Stevens, H. (1999), basisboek kwalitatief onderzoek, eerste druk, 144 pag. Kaune, J., Menkens, G., (2011): Bauruine: US-Investor stoppt Umbau des Ihme- Zentrums. In: Hannoversche Allgemeine Zeitung.
Kaune, J., (2011), 90 Unterschriften fehlen noch für Investorensuche. In: Hannoversche Allgemeine Zeitung
Noch Raum für 30 000 Einwohner in Hannover. In: Hannoversche Allgemeine Zeitung vom 22. Oktober 1997, S.7
Winternitz, A. (2016), Nachgefragt bei: Constatin Alexander, Rottenplace,
http://www.rottenplaces.de/main/?p=20109 (geraadpleegd 27 mei, 2016)
Wörner et al., (2000), Architekturführer Hannover (= Architectural guide to Hannover), S.116, Berlin
Von Meding, C. (2016), Händler wollen wieder ins Ihme-Zentrum, Hannoversche
Allgemeine Zeitung (HAZ). http://www.haz.de/Hannover/Aus-der-
Stadt/Uebersicht/Neuebelebung-des-Ihme-Zentrums-Verhandlungen-mit-Haendlern-
und-Stadt-gehen-voran (geraadpleegd 18 mei 2016).
Von Meding, C., Heitmann, J. (2015), Wer ist der geheimnissvolle investor aus Berlin?, Hannoversche Allgemeine Zeitung (HAZ).
Millionen-Euro-verkauft (geraardpleegd 29 april, 2016).
Yin, R. K. (2009). Case study research: Design and methods (4th Ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
Interviews (Bijlage 1)
Interview 1. Gerd Runge - Bund der deutschen Architecten en Zukunftswerkstatt ‘Ihme Zentrum’
Interview 2. Erika Winger- bewoners van het Ihme Zentrum sinds de bouw van het complex
Interview 3. Thorsten Jaskulski- zakenwaarnemer van het ‘Ihme Zentrum’ en woordvoerder van Intown
Interview 4. Conrad Finger- Landeshauptstadt Hannover, Afdeling Recht
Interview 5. Christine Kastning- fractievoorzitter van de SPD- Ratsfraktion en lid van de raad van toezicht van de Stadtwerke Hannover AG, deel van de
Landeshauptstadt Hannover
Interview 6. Eike Geffers- Fraktievoorzitter van de SPD (sozialdemokratische Partei Deutschland), en Voorzitter van het Stadsbestuur Linden-Limmer, Hannover
Diepte- Interview 1. Gerd Runge- architect in stadsdeel Linden-Limmer in Hannover, partij Bündnis 90, die Grünen
3 Mei 2016
Tijdens het onderzoek naar het ‘Ihme Zentrum’ ben ik op uw naam gestoten en vroeg me af wat uw rol in het proces van het ‘Ihme Zentrum’ is?
Nou dat is wel even een verhaaltje, heb je even? Ik ben komen studeren in Hannover als architect en toen bestond het ‘Ihme Zentrum’ al. Ik heb eigenlijk het gehele proces wel mee gemaakt. In het begin was het wel echt nog een levendig centrum. Maar de tijden zijn verandert en het is nu eerlijk gezegd best lelijk. Maar je kan het natuurlijk niet zomaar afbreken. Maar zoals ik al zeg is de tijd verandert en ook de structuren van een stad en deze structuur met de structuur om het ‘Ihme Zentrum’ heen in het stadsdeel Linden-Limmer loop nu erg achter met de rest van de stadsontwikkeling. Mijn rol in dit gehele proces is dus eerst gewoon het observeren geweest en nu is het wel verandert. Ik heb al sinds mijn studietijd in het stadsdeel Linden-Limmer
gewoond en nu heb ik ook mijn architectenbureau in een oude school vlak bij het ‘Ihme Zentrum’ in het stadsdeel. Ik zit in de bond van de Duitse architecten en samen hebben wij besloten om ons ook eens te gaan bemoeien met de ontwikkeling van het ‘Ihme Zentrum’. Wij hebben dan de architectonische kijk op het zaakje.
En met wie werk je dan samen van de andere actoren?
Ik werk heel erg veel samen met Constantin Alexander, die is gaan wonen in het ‘Ihme Zentrum’ en gaat nu een film maken van het ‘Ihme Zentrum’. Samen gaan wij
begin Juli drie dagen lang informatie, cursussen en rondleidingen geven over het complex. Dat is erg belangrijk om iedereen te laten zien hoe het ervoor staat met het ‘Ihme Zentrum’. Ik heb als architect natuurlijk veel plannen voor het complex en probeer dit ook onder de man te brengen. Dat betekent eigenlijk dat ik bij
bijeenkomsten mijn concept voorstel. Wat kan er met het complex gebeuren, dat is wel belangrijk. Zal ik kort mijn concept toelichten?
Ja graag, want ik ben wel benieuwd hoe jouw kijk op het complex is.
Het is belangrijk dat men niet alleen naar het ‘Ihme Zentrum’ kijkt maar ook naar het stadsdeel Linden-Limmer. Daar ligt het complex in en ik denk dat het belangrijk is om ook gewoon het complex weer te integreren in het stadsdeel. Toen het complex gebouwd werd was gepland om het direct aan de rivier de Ihme te plaatsen. Zo zou iedereen direct kunnen recreëren aan het water. Echter bleek dat dit niet kon doordat er dan een te groot risico op overstroming zou zijn. Dus toen is het complex anders gebouwd, namelijk dat alles niet op maaiveldhoogte is maar gewoon alles een etage boven het maaiveld. Zo was er geen directe toegang meer tot de waterkant van de rivier en er moesten bruggen gebouwd worden die direct naar het ‘Ihme Zentrum’ leidden. Ook op de andere kant van het gebouw moest er dus een hoogbrug voor voetganger gebouwd worden om het complex te kunnen gebruiken. Deze brug is inmiddels afgebroken en daardoor is het best moeilijk om het ‘Ihme Zentrum’ vandaag te kunnen bereiken als je niet de weg weet.
….
Ik heb ervoor gezorgd dat het ‘Ihme Zentrum’ beter toegankelijk is voor de bewoners van de stad Hannover. Waar vroeger geen doorkomen was zijn nu fietspaden
aangelegd die de fietsers door het complex naar de stad leidden. Dus hierdoor wordt het gebouw geïntegreerd in he stadsdeel. Echter moet ik wel toegeven dat het nu zo vervallen is dat er nog veel moet gebeuren om het imago weer op te waarderen. Kun je kort samenvatten wat je ideeën over het complex zijn?
Nou kort samengevat zijn mijn ideeën: ten eerste dat het complex weer deel van de stad moet worden en niet geïsoleerd wordt van de rest van de stad. Ten tweede moet het private en het gemeenschappelijke eigendom nieuw gesorteerd worden. Wat je misschien als zal weten is dat de bewoners mee mogen beslissen over wat er met de winkel- en kantoorruimtes gebeurd. Dat is te ingewikkeld als iemand het complex wil opknappen. Het derde punt is dat ik denk dat de investeerder gewoon niet weet wat hij met dit complex aan moet. De stad sinds 2000 geen stedenbouwkundige plan gemaakt en ook geen structurering van de ruimte en het eigendom van het complex. Dus niemand weet precies waar het allemaal om gaat. Dit zou de taak moeten zijn van de stad om zo ook het proces aan te kunnen drijven van transformatie. Mijn laatste punt is meer ook als architect pijnlijk om te zien. De Küchengartenplatz ,die direct bij het ‘Ihme Zentrum’ ligt moet aangepast worden aan de standaards van deze tijd. Hij is nog geconcipieerd voor het autoverkeer waardoor mensen niet meer te voet gaan in dit gebied, hoewel het vroeger ook door die hoogbrug ideaal toegankelijk was. ….
Oja, wat nog een belangrijk punt is dat het ‘Ihme Zentrum’ eerst in drie delen gepland was, dus dat men drie delen had waar men tussendoor zou kunnen lopen en fietsen. Moet je maar even naar de plaatje kijken wat ik je meegeef. En uiteindelijk is het dan
toch een geheel blok geworden omdat het praktischer was en de investeerder gewoon zijn eigen ideeën verwerkelijkt heeft.
Wat weet je over de investeerder van toen, meneer Schaetzle?
Dat is grappig dat je dat vraagt. Voor die informatiedagen heb ik onderzoek naar hem gedaan samen met Constantin Alexander. We hebben hem kunnen vinden, hij is inmiddels 90 en is misschien wel bereid om te komen bij die informatiedagen. Maar goed toen hij destijds het gebouw liet bouwen ging alles naar zijn plannetje. Ik weet bijvoorbeeld dat eerste helemaal geen winkels in het complex zouden komen doordat er al een winkelstraat direct bij het ‘Ihme Zentrum’ lag. Toen had de stad gezegd van nou het is misschien qua concurrentie niet handig want anders gaat een van de twee winkelstraten failliet. Toen zei de investeerder dat het hem niet boeide en dat hij een winkelcentrum in het complex wou en dat gebeurde ook. Niemand had natuurlijk gedacht dat het uiteindelijk zijn complex zou zijn wat leegstaat. Maar goed het was dus een beetje het spelletje van ‘who pays who plays’. Hij is uiteindelijk bij de opening van het complex met een helikopter aankomen vliegen. Absurd.
Als je nu kijkt naar de periodes van het transformatieproces van het ‘Ihme Zentrum’ wat denk jij waarom het niet gelukt is om het weer op te knappen?
Als ik alles periodes met verschillende investeerders zo bekijk dat valt op dat de stad relatief weinig doet voor het complex. Alleen al het punt dat er dus geen actuele stedenbouwkundige plannen zijn voor het complex laat toch zien dat er niet echt interesse is om er iets mee te doen. Ze zoeken wel altijd weer investeerder die het dan maar moeten oplossen. Maar als er geen duidelijke basis is hoe het complex ervoor staat wordt het moeilijk om dan te gaan transformeren. En dan heb je altijd nog de bewoners he. Die hebben hun woningen gekocht en hebben ook een stem over de plannen van het ‘Ihme Zentrum’. De stad heeft dat weer de bewoners de schuld dat het allemaal niks wordt doordat zei die gemeenschappelijke rechten niet laten vervallen en de investeerder en gehele recht geven om te transformeren. De Oberbürgermeister Schostok geeft aan dat de bewoners dan de zoektocht naar investeerders veel te moeilijk maken. Dus het blijft een ingewikkeld speeltje. En wat denk je van de investeerder nu, de Intown?
Als we even kijken voor hoeveel euro hij het hele zaakje gekocht 16.5 mio. dan is dat