6. Conclusie en discussie
6.2 Discussie
Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat men het reflectie-instrument over het algemeen een bruikbaar instrument vond om het interpersoonlijk leraarsgedrag te verbeteren. Over de
effectiviteit van het reflectie-instrument wat betreft het bereiken van de doelen van het reflectie- 52
instrument komt een meer verdeeld beeld naar voren. Wel is men van mening dat het
interpersoonlijk leraarsgedrag door het reflectie-instrument verbeterd. Dit komt overeen met bevindingen uit eerder onderzoek dat laat zien dat door betekenisvol te reflecteren op interacties met leerlingen het interpersoonlijk leraarsgedrag kan veranderen en dat actief reflecteren op de eigen praktijk nodig is om leraarsgedrag te verbeteren (Korthagen & Vasalos, 2005; Rodgers, 2002; Zeichner & Liu, 2010). Het gebruik van het reflectie-instrument zorgt volgens de duo’s voor bewustwording van het eigen leraarsgedrag en het besef dat je hiermee het gedrag van leerlingen kunt sturen en beïnvloeden. Dit sluit aan bij onderzoek van Benammar (2005) dat de leraar zich door middel van reflectie bewust wordt van zijn eigen leerprocessen, zo inzicht krijgt in de gevolgen van beroepsmatig handelen en zijn handelen vanuit een ander perspectief kan (her)interpreteren.
Wat betreft het bereiken van de doelen van het reflectie-instrument: de leraren verschillen van mening of het reflectie-instrument vaste patronen doorbreekt. Dit sluit aan bij inzichten van andere auteurs, bijvoorbeeld Wubbels (1992) en Joram en Gabriele (1998), die benadrukken dat bepaalde opvattingen over leren en onderwijzen grondig in leraren verankerd zijn en dat deze opvattingen niet gemakkelijk veranderen. Verder valt op dat veel leraren van mening zijn dat door het reflectie-instrument onderliggende problemen niet bovenkomen, ondanks het feit dat het hier in het reflectie-instrument wel specifiek aandacht voor is. Dit kan te maken hebben met de uitvoering van de interventie. Niet alle duo’s het reflectie-instrument uitgevoerd zoals bedoeld. Dit heeft mogelijk effectiviteit van het reflectie-instrument beïnvloed en daarmee de resultaten van het onderzoek.
Wat betreft de factoren die een rol spelen bij de ervaren effectiviteit van het reflectie- instrument: leraren noemen het werken in duo’s als belangrijkste positieve factor met betrekking tot de ervaren effectiviteit. Dit komt overeen met de literatuur. Net als Mayer (2004) noemen de leraren dat het voeren van een gezamenlijke dialoog tijdens het reflecteren effectief is, omdat men door het voeren van een dialoog de ander laat zien hoe het anders of beter kan. De leraren geven evenals Van Engelen (2002) aan dat men door samenwerken vanuit een ander en nieuw oogpunt naar hun huidige lespraktijk leren kijken. Verder geven de leraren aan dat om het reflectie-instrument effectief te kunnen gebruiken leraren een open, kritische en lerende houding moeten hebben en het nut van reflecteren moeten inzien. Dit komt overeen met bevindingen van eerder onderzoek van Sins (2014). Wil reflecteren effectief zijn dan moet de leraar volgens Sins
overtuigd zijn van het nut van reflecteren, bereid zijn om zichzelf te ontwikkelen, een actieve en onderzoekende houding hebben, kritisch naar zichzelf durven kijken en kunnen accepteren dat verschillende perspectieven mogelijk zijn. Tot slot viel op dat de leraren de gebruikte modellen in de interventie te abstract en hierdoor niet goed bruikbaar vonden. Dit is niet in overeenstemming met de verwachtingen. Het ´Model van interpersoonlijk leraarsgedrag´ dat tijdens de interventie is gebruikt, is volgens de literatuur een bruikbaar instrument om het interpersoonlijk
leraarsgedrag in kaart te brengen (Wubbels et al., 1985).
Dit onderzoek heeft enkele beperkingen. Allereerst deden de leraren vrijwillig mee, waardoor leraren die minder positief zijn over het gebruik van een reflectie-instrument wellicht ondervertegenwoordigd waren in dit onderzoek. Een tweede beperking is dat de leraren het reflectie-instrument niet allemaal hebben uitgevoerd zoals bedoeld. Ten eerste kan dit gevolgen hebben voor de effectiviteit, ten tweede zijn duo’s niet zonder meer vergelijkbaar.
Dit onderzoek was kleinschalig, daarom zijn de uitkomsten van deze studie niet generaliseerbaar. In vervolgonderzoek kan de effectiviteit van het (verbeterde) reflectie- instrument worden getoetst bij een grotere responsgroep. Het is mogelijk ook informatief om vervolgonderzoek te doen waarin gedurende een langere periode onderzocht wordt op welke wijze het interpersoonlijk leraarsgedrag verbetert en of structurele verbetering plaatsvindt. Tot slot is het interessant om te onderzoeken wat de percepties van leerlingen zijn: welk effect heeft het verbeterde leraarsgedrag op de leerlingen en op de klas als geheel?
Dit onderzoek heeft voor de onderwijspraktijk opgeleverd dat intercollegiaal reflecteren van belang is om het interpersoonlijk leraarsgedrag te verbeteren. Het is belangrijk dat scholen daar oog voor krijgen, ruimte vrijmaken in het onderwijsprogramma en tijd faciliteren om het reflectie-instrument uit te voeren. Leraren die werken aan een goede relatie met de leerlingen zijn namelijk succesvol in het creëren van een positief klassenklimaat (Davis, 2003). Daarnaast heeft het interpersoonlijk leraarsgedrag invloed op het leerproces van leerlingen: het verhoogt de betrokkenheid, motivatie en leerprestaties van leerlingen (Den Brok et al., 2006; Den Brok et al., 2010). Na verbetering van de punten die uit dit onderzoek naar voren kwamen kan het reflectie- instrument in principe gebruikt worden voor verbetering van het interpersoonlijk leraarsgedrag.
Literatuurlijst
Benammar, K. (2004). Consious Action through Consious Thinking-Reflection Tools in Experiental Learning (Seminar). Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
Benammar, K. (2005). Reflectie als drijfveer van het leerproces. Onderzoek van Onderwijs, 34(1), 14-17.
Berends, R.F., Pierik-Zwaal, M. & Sins, P.H.M. (2014). Reflectie in de daltonpraktijk. In R.F. Berends & P.H.M. Sins (2014). Reflectie in het Daltononderwijs: Geschiedenis, Praktijk en Onderzoek (pp. 59-96). Deventer: Saxion Dalton University Press.
Billing, D. (2007). Teaching for transfer of core/key skills in higher education: cognitive skills. Higher Education, 53, 483-516.
Bonouvrie, N. (2011). De Invloed van Leraarsgedrag op de Kwaliteit van Reflectie van Leerlingen in het Voortgezet Onderwijs (Masterscriptie). Utrecht, Nederland: Universiteit Utrecht.
Bosscher, H. (1993). Onderwijs geven en begeleiden. Leiden, Nederland: Universiteit Leiden. Brekelmans, M. (2010). Klimaatverandering in de klas (Oratie). Utrecht, Nederland:
Universiteit Utrecht.
Brekelmans, M., & Wubbels, Th. (1994). Veranderingen in het interpersoonlijke gedrag van leraren gedurende hun beroepsloopbaan. Pedagogische Studiën, 71, 242-255.
Brophy, J. (1998). Motivating students to learn. Boston, MA: McGraw Hill.
Calderhead, J. (1989). Reflective teaching and teacher education, Teaching and Teacher Education, 5, 43-51.
Cochran-Smith, M., & Lytle, S. L. (1999). Relationships of knowledge and practice: teacher learning in communities. Review of Research in Education, 24, 249-305.
Cornford, I. R. (2002). Learning-to-learn strategies as a basis for effective lifelong learning. International Journal of Lifelong Education, 21, 357-368.
Creswell, J.W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4e druk.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education.
Créton, H. A., & Wubbels, T. (1984). Ordeproblemen bij beginnende leraren (2e druk). Utrecht: W.C.C.
Davis, H. A. (2003). Conceptualizing the role and influence of student-teacher relationships on children's social and cognitive development. Educational Psychologist, 38(4), 207- 234.
Delany, C., & Watkin, D. (2009). A study of critical reflection in health professional education:‘learning where others are coming from’. Advances in health sciences education, 14(3), 411-429.
Den Brok, P., Brekelmans, M., & Mainhard, T. (2010). The effect of students’ perceptions of their teachers’ interpersonal behaviour on their educational outcomes: a meta- analysis of research with the Questionnaire on Teacher Interaction (QTI). Proceedings of the International Conference on Interpersonal Relationships in Education. Boulder, USA. Den Brok, P., Brekelmans, M., & Wubbels, T. (2006). Multilevel issues in research using
students’ perceptions of learning environments: The case of the questionnaire on teacher interaction. Learning Environments Research, 9(3), 199-213.
Den Brok, P., Van Tartwijk, J., Wubbels, T., & Veldman, I. (2010). The differential effect of the teacher-student interpersonal relationship on student outcomes for students with different ethnic backgrounds. British Journal of Educational Psychology, 80(2), 199-221. De Bruin, G., van Geel, S., & Kans, K. (2013). Peer review in de praktijk. Rotterdam: Ecorys. Dewey, J. (1933). How We Think: A Restatement of the relation of Reflective Thinking to the
Educative Process. Boston: D.C. Heath.
Donkers, A., & Vermulst, A.A. (2011). Durft u als leraar de uitdaging aan … ? Om leerlingen feedback te vragen! Zorgbreed, 8(30).
Engelen, A. (2002). Coaching binnenstebuiten. Een onderzoek naar coaching van docenten door docenten (Proefschrift). Nijmegen, Nederland: Nijmegen University Press. Engelen, A., & Bergen, Th. M. C. (2002). Op zoek naar de kwaliteit van coachingsdialogen.
MESO focus 45. Alphen aan den Rijn: Kluwer.
Geijsel, F. P., Sleegers, P. J. C., Stoel, R. D., & Krüger, M. L. (2009). The effect of teacher psychological, schoolorganizational and leadership factors on teachers’ professional learning in Dutch schools. Elementary School Journal, 109(4), 406-427.
Hoekstra, A. & Korthagen. F. A. J. (2011). Teacher learning in a context of educational change: Informal learning versus systematic support. Journal of Teacher Education, 62(1), 76-92.
Joram, E., & Gabriele, A. (1998). Preservice teacher’s prior beliefs: Transforming obstacles into opportunities. Teaching and Teacher Education, 14(2), 175-191.
Kim, Y., & Greene, W. (2011). Aligning professional and personal identities: Applying core reflection in teacher education practice. Studying Teacher Education, 7(2), 109-119. Kirkpatrick, D. L. (1994). Evaluating training programs. San Francisco: Berrett-Koehler. Korthagen, F A. J. (2001). Helping individual student teachers become reflective: The
supervisory process. In: Korthagen, F.A.J., Kessels, J., Koster, B., Lagerwerf, B. & Wubbels, T., Linking practice and theory: The pedagogy of realistic teacher education (pp. 108-130). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Korthagen, F.A.J. (2002). De professionalisering van leraren- opleiders in Nederland. EPS reeks, nr. 13. Utrecht: EPS
Korthagen, F.A.J. (2005). Practice, theory, and person in life-long professional learning. In D. Beijaard, P. C. Meijer, G. Morine-Dershimer & H. Tillema (Eds.), Teacher
professional development in changing conditions (pp. 79-94). Dordrecht: Springer. Korthagen, F.A.J. (2010). How teacher education can make a difference. Journal of
Education for teaching, 36(4),407-423.
Korthagen, F.A.J., & Kessels, J.P.A.M. (1999). Linking theory and practice: Changing the pedagogy of teacher education. Educational Researcher, 28(4), 4–17. Korthagen, F.A.J., & Lagerwerf, A. (1996). Reframing the relationship between teacher
thinking and teacher behaviour: Levels in learning about teaching. Teachers & Teaching: Theory and Practice, 2(2), 161-190.
Korthagen, F.A.J., & Lagerwerf, B. (2001). Teachers’ professional learning: How does it work? In Korthagen, F.A.J., Kessels, J., Koster, B., Lagerwerf, B. & Wubbels, Th., Linking practice and theory: The pedagogy of realistic teacher education (pp. 108-130). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Korthagen, F. A. J., & Lagerwerf, B. (2008). Leren van binnenuit. Soest, Nederland: Nelissen. Korthagen, F. A. J., & Lagerwerf, B. (2011). Leren van binnenuit: Kwaliteit en inspiratie in
het onderwijs. Den Haag, Nederland: Boom Lemma.
Korthagen, F. A. J. , & Vasalos, A. (2001). Maatwerk bij coaching. In Handboek effectief opleiden (pp. 11.5-3.16). ’s Gravenhage, Nederland: Delwel.
Korthagen, F. A. J. , & Vasalos, A. (2002). Niveaus in reflectie: naar maatwerk in
begeleiding. VELON-Tijdschrift voor lerarenopleiders, 23(1), 29-38. Korthagen, F. A. J., & Vasalos, A. (2005). Levels in reflection: Core reflection to enhance
professional growth. Teachers and Teaching: Theory and Practice, 11(1), 47–71. Koster, B. (2002). Lerarenopleiders onder de loep (Proefschrift). Utrecht, Nederland: IVLOS,
Universiteit Utrecht.
Kwakman, K. (1999). Leren van leraren tijdens de beroepsloopbaan: Studies naar
professionaliteit op de werkplek in het voortgezet onderwijs (Dissertatie). Nijmegen,
Utrecht: Katholieke Universiteit Nijmegen. Kwakman, K. (2003) Professional learning throughout the career. International Journal of
Human Resources Development and Management, 3, 180-190.
Leary, T. (1957). An interpersonal diagnosis of personality. New York: Ronald Press
Company Luthans, F., Youssef, C. M., & Avolio, B. J. (2007). Psychological capital: Developing the human competitive edge. Oxford, NY: Oxford University Press. Mainhard, T. (2009). Time consistency in teacher-class relationships. Proefschrift. Utrecht,
Nederland: Universiteit Utrecht.
Mann, K., Gordon, J., & MacLeod,A. (2009). Reflection and reflective practice in health professions education: A systematic review. Advances in Health Sience Education, 14(4), 595-621.
Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2e druk). Thousand Oaks, CA: Sage.
Munby, H., & Russell, T. (1990). Metaphor in the study of teachers' professional knowledge. Theory into Practice, 29, 116-121.
Mayer, R. E. (2004). Should there be a three strike rule against pure discovery learning? The
case for guided methods of instruction. American Psychologist, 59, 14–19. Meijer, P. C., Korthagen, F. A. J., & Vasalos, A. (2009). Supporting presence in teacher
education: The connection between the personal and professional aspects of teaching. Teaching and Teacher Education, 25(2), 297-308.
Nederlandse Dalton Vereniging (2012). Daltonidentiteit: leren is werken, zelfstandig en samen. Gedownload op dinsdag 4 maart 2014, van
www.dalton.nl/docs/belied/Daltonidenteit_280312_definitief.pdf
Newberry, M., & Davis, H. A. (2008). The role of elementary teachers’ conceptions of closeness to students on their differential behaviour in the classroom. Teaching and Teacher
Education, 24, 1965-1985.
OCW Actieplan (2011). Leraar 2020 – een krachtig beroep! Den Haag: OCW.
Ossebaard, M. E., Korthagen, F. A. J., Oost, H., Stavenga-de Jong, J., & Vasalos, A. (2013). In F. Korthagen, W. Greene & Y. Kim (Eds.), Teaching and learning from within: A core reflection approach to quality and inspiration in education (pp. 25-32) New York:
Routledge.
Park, S., Steve Oliver, J., Star Johnson, T., Graham, P., & Oppong, N. K. (2007). Colleagues’ National Board certification. Teaching and Teacher Education, 23(4), 368-389.
Pianta, R. C. (2006). Classroom management and relationships between children and teachers: Implications for research and practice. Handbook of classroom management: Research, practice, and contemporary issues, 8, 685-709.
Procee, H. (2006). Reflection in education: A Kantion Epistemology. Educational Theory, 56 57
(3), 237-53.
Riediger, C. (2009). Psycho-analytical defense mechanisms applied to autonomous Mechanisms (Proefschrift). Wenen, Oostenrijk: Universiteit van Wenen.
Rodgers, C. (2002). Defining reflection: Another look at John Dewey and reflective thinking. Teachers College Record, 104(4), 842–865.
Schaub-de Jong, M.A. (2006). Effecten van reflectieonderwijs in een competentiegericht curriculum. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 24(4), 229-238.
Schön, D. A. (1983). The reflective practitioner: How professionals think in action. London, England: Harpur Collins.
Schön, D. A. (1987). Educating the reflective practitioner. San Francisco, CA: Jossey-Bass. Sins, P.H.M. (2014). De effectiviteit van reflectie. In R.F. Berends & P.H.M. Sins (2014),
Reflectie in het Daltononderwijs: Geschiedenis, Praktijk en Onderzoek. (pp. 101-157) Deventer: Saxion Dalton University Press.
Stevens, L. M. (2010). Zin in onderwijs (Oratie). Heerlen, Ruud de Moor Centrum, Nederland: Open Universiteit.
Swafford, J. (1998). Teachers supporting teachers through peer-coaching. Support for Learning, 13(2), 54-58.
Thurlings, M., Van Der Veen, D., & De Laat, M. (2012) Professionaliseren van docenten: Het belang van peers. Heerlen: Ruud de Moor Centrum, Open Universiteit.
Tjepkema, S. (2002). Bouwen aan een lerende organisatie: Leerblokkadesopsporen. Alphen aan den Rijn, Nederland: Samsom.
Van den Boom, G., Paas, F., & Van Merriënboer, J. J. G. (2007). Effects of elicited
reflections combined with tutor of peer feedback on self-regulated learning and learning outcomes. Learning and Instruction, 17, 532–548.
Van Driel, L. (2006). Professionalisering in school: Een studie naar verbetering van het pedagogisch didactisch handelen (Proefschrift). Utrecht, Nederland: Universiteit van Utrecht.
Van Woerkom, M. (2003). Critical reflection at work: Bridging individual and organizational learning (Proefschrift). Enschede, Nederland: Universiteit Twente.
Vermunt, J. D., & Endedijk, M. D. (2010). Patterns in teacher learning in different phases of the professional career. Learning and Individual Differences, 21, 294-302.
Watzlawick, P., Beavin, J. H., & Jackson, D. (1967). The pragmatics of human communication. New York: Norton.
Wubbels, Th. (1992). Taking account of student teachers’ preconceptions. Teaching and Teacher Education, 8, 137-149.
Wubbels, Th., & Brekelmans, M. (2005). Two Decades of Research on Teacher-Student Relationships in Class. International Journal of Educational Research, 43, 6-24. Wubbels, Th., Brekelmans, M., den Brok, P., & van Tartwijk, J. (2006). An interpersonal
perspective on classroom management in secondary classrooms in the Netherlands. In C. Evertson & C. Weinstein (Eds.), Handbook of classroom management: Research,
practice, and contemporary issues (pp. 1161-1191). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Wubbels, Th., Créton, H. A., & Hooymayers, H. P. (1985). Discipline Problems of Beginning Teachers, Interactional Teacher Behaviour Mapped out. Resources in Education, 20 (12), 153-157.
Wubbels, Th., Créton, H.A., Levy, J., & Hooymayers, H. P. (1993). The model for inter- personal teacher behaviour. In T. Wubbels & J. Levy (Eds.), Do you know what you
look like? Interpersonal relationships in education (pp. 13-28). London: Falmer Press. Wubbels, Th., Levy, J., & Brekelmans, M. (1997). Paying attention to relationships.
Educational Leadership, 54, 82-87.
Zeichner K. M., & Liston D. P. (1996) Reflective Teaching- An Introduction. USA: Lawrence Erlbaun Associates, Inc.
Zeichner, K.M., & Liu, K. Y. (2010). A critical analysis of reflection as a goal for teacher education. In Handbook of Reflection and Reflective Inquiry (pp. 67-84). New York: Springer.
Zwart, R. C. (2007). Teacher learning in a context of reciprocal peer-coaching (Proefschrift). Nijmegen, Nederland: Nijmegen University Press.