Die boek Jona

2.2.5.2.1 Jona: feite of fiksie? (Spangenberg, 1998:57)

Volgens Spangenberg (1998:57) het die tradisie om die boek Jona as geskiedenis of werklike gebeure te lees, die afgelope aantal jare toenemend onder verdenking gekom. Mense het begin vra: "Het ons te doen met feite of met fiksie?" Jona se verblyf in die ingewande van die vis is een van die eerste vertellinge waarin mense begin twyfel het. Spangenberg (1998:57) voer aan dat selfs Luther in hierdie vertelling getwyfel het, maar dit besweer het met die feit dat dit wel in die Bybel staan. Alles wat in die Bybel staan, moes volgens Luther werklik gebeur het. Luther het bogenoemde gebeurtenis as ʼn wonderwerk getipeer. Alle mense het nie Luther se redenasie bevredigend gevind nie.

Van die mense het daarop gewys dat selfs al sou dit moontlik wees vir ʼn vis om iemand in te sluk, ʼn gebrek aan suurstof of die aanwesigheid van maagsappe oorlewing onmoontlik sou maak. Dit was nie al nie, die vertelling van die wonderplant is ook bevraagteken (Jona 4:6).

10 _{Daar was die afgelope paar jare hewige debatte oor die boek Jona. Die volgende bronne verskaf meer}

Spangenberg (1998:57) wys daarop dat daar in ons ervaringswêreld nie ʼn plant bestaan wat in ʼn ommesientjie tot die grootte van ʼn man kan groei nie. Voorts is daar daarop gewys dat dit onwaarskynlik is dat die matrose Hebreeuse frases geken het wat hulle kon gebruik het toe hulle gebid het. Opgrawings het aan die lig gebring dat die stad nie so groot was soos wat die verhaal skets nie (drie dae om deur te reis beteken omtrent vier en sestig kilometer in deursnee).

Die massale bekering van die stad is volgens Spangenberg (1998:57) ook te betwyfel. Is dit regtig moontlik om ʼn hele stad man en muis te bekeer? "Wie is die verteller van die verhaal?" is ook gevra. Jona kon dit nie gewees het nie, want daar word na Jona in die derde persoon verwys. Wie was teenwoordig om te getuig van al hierdie dinge, die storm, die oorboordgooi van Jona, insluk deur die vis, ens? Sou dit moontlik wees vir iemand om selfs die gesprek tussen Jona en God op te teken? (Jona 4:4-11).

Spangenberg (1998:57) wys daarop dat die wyse waarop die verhaal vertel word, sowel as die onwaarskynlikhede van die verhaal, die besef laat groei het dat die boek nie as histories-korrek geklassifiseer kan word nie. Hy noem ook dat die boek allermins handel oor werklike gebeure in die lewe van die profeet Jona uit die agste eeu v.C.

2.2.5.2.2 Argumente om te toon dat die boek wel as fiksie bestempel kan word (Spangenberg, 1998:66)

Volgens Spangenberg (1998:66) het die rasioneel-kritiese en die histories-kritiese studies die weg gebaan vir ʼn literatuurwetenskaplike bestudering van die Jonaverhaal. Hierdie studies het ook onomwonde bewys dat die boek Jona nie geskryf was in die agste eeu v.C. nie, maar in die vierde eeu v.C. Dit het aangetoon dat daar heelwat oordrywings, kontraste en inkonsekwenthede in die verhaal is, asook dat nie Jona nie, maar 'n onbekende, alomteenwoordige11 verteller die storie vertel. Die oordrywings in die boek wat verband hou met die woord "groot", word soos volg deur Spangenberg (1998:66) opgesom:

 Die groot stad (Jona 1:2)

 Die groot wind (Jona 1:4)

 Die groot storm (Jona 1:4)

 Die groot vis (Jona 1:4)

11 _{Met die woord "alomteenwoordig" bedoel Spangenberg bloot dat die skrywer getuig van gebeure wat}

 Die matrose se groot vrees (Jona 1:10)

 Jona se groot woedebui (Jona 4:1)

 Sy groot blydskap (Jona 4:6)

 Die verteller vertel ook dat groot en klein hulle bekeer het (Jona 3:5)

 Die koning en sy groot manne (Jona 3:7)

Volgens Spangenberg (1998:66) is hierdie herhalings nie net toeval nie; die skrywer het iets hiermee beoog. Wat sy doel was, sal ons nie met sekerheid kan sê nie. Dalk wou hy die grootheid en goedertierenheid van God bevestig. Die meeste van hierdie kontraste hou direk met Jona verband. God roep hom byvoorbeeld om na Nineve te gaan, maar hy kies om eerder na Tarsis te gaan. Dit kan vergelyk word daarmee dat God bevel gee om wes te gaan, maar dat daar liewer gekies word om oos te gaan.

So ʼn optrede is lynreg in kontras met Jona se belydenis teenoor die matrose in Jona 1:9: "Ek is 'n Hebreër, en ek vrees die HERE, die God van die hemel, wat die see en die droë land gemaak het". Jona bely dat God mag het oor see en land, maar sy optrede weerspieël dit nie. Hy tree op asof hy van God kan wegvlug. Daar is ook die teenstelling van die vlugtende profeet en die seelui. Terwyl hulle bid en die skeepsvrag oorboord gooi, slaap die profeet rustig (Jon 1:5), soveel so dat die skeepskaptein hom moet wakker maak om saam met hulle te bid. Ook sy gebed in die vis se ingewande staan lynreg in kontras met sy situasie (Spangenberg, 1998:67). In plaas daarvan om God aan te roep, dank hy God.

Die slotwoorde van sy gebed klink volgens Spangenberg (1998:67) hol in die lig van sy latere optrede. Daar kan gesê word dat Jona se verlange na die dood teen die einde van die verhaal totaal inkongruent is aan sy belydenis en gebede.

2.2.5.2.3 Jona –ʼn kortverhaal? (Spangenberg, 1998: 67)

Dit is volgens Spangenberg (1998:67-68) belangrik om te weet met watter soort vertellings ons in die boek Jona te doen het ten einde dit reg te verstaan. Indien ʼn mens die boek noukeurig bestudeer, sal daar gevind word dat dit as ʼn kortverhaal bestempel kan word. Die redes hiervoor is soos volg:

 Die boek bestaan slegs uit 48 verse.

 Die verhaal het ʼn duidelike ontwikkelingslyn.

 Dit is hoogs waarskynlik die werk van een outeur.

 Die werk is kunstig voorgestel en ʼn geloofwaardige weergawe van die werklikheid.

 Die aantal karakters wat beskryf word, is beperk.

Alhoewel die verhaal fiksie is, moet daar in gedagte gehou word dat dit nie totaal werklikheidsvreemd is nie. Al die skeppings soos die wurm, die reuseplant, ens. het ʼn bepaalde doel binne die verhaal en doen die verhaal geensins skade aan nie. Soos daar verwag kan word in ʼn kortverhaal, word Jona se karakter eerder blootgelê as ontwikkel.

Volgens Spangenberg (1998:70) bevat die boek Jona ook ʼn goeie dosis satire. Die skrywer werk normaalweg met ʼn bepaalde stel waardes en oortuigings en probeer dit dan op ʼn subtiele wyse afdwing op die leser.