DEFINISIES, KRITERIA EN VERWANTE KONSEPTE

Substansmisbruik, wat die selftoediening van alkohol, dwelms en/of medikasie insluit, word in verskeie bronne beskryf aan die hand van ‘n spesifieke gebruikspatroon.

Kaplan en Sadock (2005:79) definieer substansmisbruik as die gebruik van substanse op so ‘n wyse dat dit afwyk van die sosiale en medies aanvaarbare patrone. Die WGO verwys na substansmisbruik as ‘n afwykende patroon wat die gevaarlike of skadelike gebruik van enige psigoaktiewe substans insluit (WHO 2007b:1).

Sommige outeurs (Culberson & Ziska, 2008:22; Simoni-Wastila & Yang, 2006:380) het die term “wangebruik” in plaas van “substansmisbruik” verkies. Volgens Kaplan en Sadock (2005:79) verwys die term “wangebruik” gewoonlik na die ontoepaslike gebruik van voorskrifmedikasie. Behalwe vir die verskil beskryf albei terme eintlik dieselfde verskynsel.

Ten opsigte van alkoholgebruik het McQueen, Allan en Mains (2006:328) gevaarlike en skadelike gebruik gedefinieer deur inligting

vanuit verskillende bronne te kombineer. Die aanbevole grens vir veilige alkoholgebruik is as vyf eenhede per dag vir mans en drie eenhede per dag vir vroue vasgestel. Die WGO dui aan dat die term eenheid verwys na die hoeveelheid alkohol wat ‘n standaard drankie (byvoorbeeld ‘n glas wyn, botteltjie bier, ens.) ongeveer bevat (WHO, 2007c:1) Volgens Die Industrie Assossiase vir Verantwoordelike Alkohol Gebruik verskil ‘n eenheid van ‘n standaard drankie van land tot land in hoeveelheid (ARA, 2009:1). In Engeland word ‘n eenheid beskou as ‘n drankie wat ongeveer 8g tot 9g alkohol bevat, terwyl dit in Noord-Amerika ongeveer 12g is (WHO, 2007c:1). In Suid-Afrika word ‘n eenheid ook beskou as ‘n drankie wat ongeveer 12g alkohol bevat (ARA, 2009:1).

Indien ‘n persoon dus op ‘n gereelde basis die aanbevole grens vir veilige alkoholinname oorskry, word dit as gevaarlike gebruik geklassifiseer. Skadelike alkoholgebruik word beskou as die gereelde oorskryding van die aanbevole grens vir veilige alkoholinname, ten spyte daarvan dat geassosieerde fisiese (byvoorbeeld lewerskade) en/of psigiese probleme (byvoorbeeld depressie) ervaar word (McQueen et al., 2006:328).

Die WGO verwys ook na gevaarlike en skadelike gebruik soos McQueen en medenavorsers (2006:328) dit beskryf het, maar sluit alle psigoaktiewe substanse onder die beskrywing in en nie net alkohol nie (WHO, 2007b:1).

Die DSM IV (“Diagnostic and Statistical Manual of Mental disorders, fourth edition”) se diagnostiese kriteria verwys na substansmisbruik as ‘n wanaangepaste patroon van substansgebruik wanneer dit lei tot probleme by die werk, skool, huis of botsings met die gereg (Kaplan & Sadock, 2005:80). Vir vele persone bly die herhaalde gebruik van

substanse egter nie net by substansmisbruik nie, maar ontwikkel hulle substansafhanklikheid (Gutman, 2006:2; Kaplan & Sadock, 2005:79).

Die WGO (WHO, 2007b:1) beskryf substansafhanklikheid as ‘n versteuring met spesifieke fisiologiese, kognitiewe en gedragsprobleme wat ooreenstem met die DSM IV se diagnostiese kriteria vir substansafhanklikheid (Kaplan & Sadock, 2005:79). Die DSM IV-kriteria vir substansmisbruik en substansafhanklikheid is in Tabel 2.1 opgesom om die raakpunte sowel as die verskille te illustreer.

Tabel 2.1: DSM IV diagnostiese kriteria vir substansmisbruik en substansafhanklikheid (Uit “Pocket Handbook of Clinical

Psychiatry” deur Kaplan & Sadock, 2005:79 -80.)

Substansmisbruik: DSM IV diagnostiese kriteria Substansafhanklikheid: DSM IV diagnostiese kriteria

Ervaring van een of meer van die volgende kliniese inperkings binne ‘n 12 maande-periode:

Ervaring van drie of meer van die volgende kliniese inperkings binne ‘n 12 maande-periode:

Die volhouding van substansgebruik, ten spyte daarvan dat dit herhaaldelik lei tot sosiale of interpersoonlike probleme, soos argumente oor die gevolge van intoksikasie of fisiese gevegte.

Die volhouding van substansgebruik, ten spyte daarvan dat die persoon kennis dra van ‘n fisiese of psigiese probleem wat deur

substansgebruik veroorsaak of vererger word.

Die herhaalde gebruik van substanse veroorsaak gereelde mislukte

pogings om aan rolverwagtinge by die werk, skool of huis te voldoen.

Belangrike sosiale, werk- en vryetydsaktiwiteite word prysgegee of verminder sodat gebruik van ‘n substans(e) kan plaasvind.

Die herhaalde gebruik van substanse in omstandighede wat fisiese

gevare inhou, soos om onder die invloed te bestuur of met masjinerie te

werk.

Ontwikkeling van toleransie aangedui deur een van die volgende:

meer hoeveelhede van substans word benodig om dieselfde intoksifikasie te bereik, verlaagde effek/invloed van substans kom voor wanneer dieselfde hoeveelhede gebruik word.

Herhaalde ervaring van wetlike probleme verwant aan substansmisbruik, soos om vir wangedrag, aanranding of motorongelukke gearresteer te word.

Onttrekkingsimptome word ervaar soos uiteengesit vir elke tipe

substans. Om onttrekkingsimptome te verlig of te voorkom word weer van dieselfde of verwante substans gebruik.

Meer hoeveelhede van die substans word gebruik of langer periodes

van substansgebruik vind plaas, as wat die persoon voorgeneem het.

Onsuksesvolle pogings of ‘n aanhoudende behoefte om

substansgebruik te beheer of te verminder kom voor.

Baie tyd word in beslag geneem om die substans te verkry, te gebruik

Kaplan en Sadock (2005:79) dui aan dat substansafhanklikheid met of sonder ‘n fisiese afhanklikheid kan voorkom. Fisiese afhanklikheid verwys na die ontwikkeling van onttrekkingsimptome wanneer die persoon oor ‘n sekere tydperk geen of te min van die substans gebruik het.

Navorsers is krities oor die bestaande DSM IV- en ICD (“International Statistical Classification of Disease and Related Health Problems”) klassifikasiesisteme vir substansmisbruikversteurings (Helzer, Bucholz & Gossop, 2007:24; Helzer, Van den Brink & Guth, 2006:17; Martin, Chung & Langenbucher, 2008:561). Volgens hierdie navorsers fokus hierdie klassifikasiesisteme op die “voldoening aan diagnostiese kriteria”, in plaas daarvan om identifisering van substansverwante probleme aan te moedig. Hulle het voorgestel dat sowel diagnostiese kriteria as dimensionele data by klassifikasiesisteme ingesluit moet word. Een van die verwagte implikasies met die gebruik van dimensionele data is dat praktisyne vinniger risikofaktore by substansmisbruikers sal opmerk (Helzer et al., 2006:17).