Decreet Lokaal Sociaal Beleid

Het Voorontwerp (2017) bouwt verder op het bestaande decreet en neemt dus ook de sociale grondrechten als uitgangspunt. Centraal staat de regierol van de lokale besturen:

“(1) strategisch niveau: het voorbereiden, nemen, evalueren en bijsturen van lokale so-ciale beleidsdoelstellingen die deel uitmaken van de meerjarenplannen van de lokale besturen. Dit betreft het ontwikkelen van een integraal en inclusief lokaal sociaal beleid door het lokaal bestuur in samenwerking met de lokale actoren en de bevolking. [...];

(2) tactisch niveau: de coördinatie van vraag naar en aanbod van de lokale sociale hulp- en dienstverlening; (3) operationeel niveau: de toegankelijkheid van de lokale sociale hulp- en dienstverlening voor de burgers via het Sociaal Huis, het Geïntegreerd Breed Onthaal en de preventieve gezinsondersteuning.” (voorontwerp decreet Lokaal Sociaal Beleid, 2017, p. 2)

De bakens uit het oorspronkelijke decreet worden bevestigd: het wegwerken van on-gelijkheden met betrekking tot de toegang tot en uitoefening van sociale grondrechten, een integrale en inclusieve aanpak, met aandacht voor de meest kwetsbaren.

Het voorontwerp kiest opnieuw voor een kaderdecreet.

“Het is nodig dat dit algemeen beleidskader voldoende vrijheidsgraden biedt, zodat er per sector (bijvoorbeeld buitenschoolse kinderopvang, of woon- en thuiszorg) gediversifieerd kan worden inzake de operationalisering van zaken als (1) de coördinatie tussen vraag en aanbod van lokale sociale hulp- en dienstverlening, (2) de modaliteiten inzake de schei-ding tussen actorrol en regierol wanneer het lokaal bestuur ook zelf aanbieder is van lokale sociale hulp- en dienstverlening, en (3) het garanderen van lokale bestuurskracht (inclusief ‘doorzettingsmacht’, of de instrumenten die een lokaal bestuur ter beschikking heeft om te kunnen sturen binnen een bepaalde sector.” (voorontwerp decreet Lokaal Sociaal Beleid, 2017, p. 5)

Het voorontwerp kiest uitdrukkelijk voor vermaatschappelijking van de lokale hulp- en dienstverlening:

“Met de vermaatschappelijking van de lokale sociale hulp- en dienstverlening beogen we de verschuiving waarbij ernaar gestreefd wordt om kwetsbare mensen (bijvoorbeeld mensen met een beperking, chronisch zieken, kwetsbare ouderen, jongeren met gedrags- en emotionele problemen, mensen die in armoede leven ...), met al hun mogelijkheden en kwetsbaarheden een eigen zinvolle plek in de samenleving te laten innemen, hen daarbij waar nodig te ondersteunen en de lokale sociale hulp- en dienstverlening zoveel mogelijk in de samenleving te laten verlopen. Begrippen die hierbij een rol spelen, zijn onder meer de-institutionalisering, community care, empowerment, kracht- en contextgericht wer-ken enzovoort.” (voorontwerp decreet Lokaal Sociaal Beleid, 2017, p. 10)

De bedoeling is niet dat de overheid zich terugtrekt of haar verantwoordelijkheid af-wentelt op de burger en de samenleving.

“De overheid speelt nog steeds een belangrijke rol: (1) faciliterend, als oprichter en on-dersteuner van informele en vrijwillige zorgnetwerken in de buurt (de nodige systemen ontwikkelen en aanbieden), (2) subsidiërend, als financier van organisaties die nieuwe initiatieven ontwikkelen, of (3) als organisator van een uitgebreid netwerk aan professio-nele dienstverlening waar mensen een beroep op kunnen doen wanneer de eigen kracht of de informele zorg in de samenleving te kort schiet. De keuze voor meer vermaatschap-pelijking is dus een keuze voor meer maatschappelijk engagement en responsabilisering, vanuit een overtuiging dat kwetsbare mensen baat hebben bij verbondenheid en contact, voorbij en naast de zorgrelatie die er is met professionele zorgvertrekkers.[...] De lokale schaal is bij uitstek de schaal waarop dergelijke initiatieven kunnen functioneren.” (voor-ontwerp decreet Lokaal Sociaal Beleid, 2017, p. 11)

8.

Vermaatschappelijking

Beide bovengeschetste ontwikkelingen hebben grote gevolgen voor het lokaal sociaal beleid. Een hertekend OCMW wordt dus verantwoordelijk voor de invulling van ver-maatschappelijking.

De term ‘vermaatschappelijking’ is stilaan uitgegroeid tot een containerbegrip. In vroe-gere officiële teksten werd de term nog gelinkt aan het beleidsproces, zoals in het de-creet Lokaal Sociaal Beleid: “De vermaatschappelijking verwijst naar de toenemende druk tot maatschappelijke discussies en participatie rond dat beleid en in het dagelijkse bestuur van lokale besturen” (Vlaams Parlement, 2003, p. 11). Ondertussen wordt de term vermaatschappelijking ook gehanteerd als beleidsambitie (sociale cohesie) of als methodiek (community-building).

De Nederlandse Raad voor het openbaar bestuur (Rob) omschrijft vermaatschappelij-king als de situatie waarbij “de overheid publieke taken en de daarbij behorende verant-woordelijkheden en bevoegdheden overlaat aan burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijven” (Rob, 2012, p. 9). De argumentatie pro vermaatschappelijking – het in-stalleren van een “compacte overheid”, een overheid die zich op een (kosten)efficiënte manier beperkt tot een aantal kerntaken – vindt de Rob overigens een verkeerd uit-gangspunt. Volgens de Rob is Nederland een “vitale staat” en moet de overheid vooral

“voorwaardescheppend” opereren.

“De motivatie van de overheid bij het overdragen van publieke taken aan burgers en hun verbanden is daarbij cruciaal. Die ligt nu eenzijdig bij bezuinigen en de realisatie van een

‘compacte overheid’. De belangrijkste reden voor vermaatschappelijking zou echter de erkenning moeten zijn dat politiek en bestuur voor kennis en ervaring afhankelijk zijn van de inbreng vanuit de samenleving, dat de overheid het uiteindelijk niet alleen kan.

Verder is het raadzaam als politiek en bestuur de zorg wegnemen dat vermaatschappe-lijking leidt tot de afwenteling van verantwoordelijkheden. De overheid moet het vangnet voor de kwetsbaren in de samenleving blijven en alert zijn op overvraging. Ten slotte wijst de Raad erop dat burgers en hun sociale verbanden ook meer verantwoordelijkheid en zeggenschap moeten krijgen. Vermaatschappelijken van publieke taken is een recept voor teleurstelling als bewoners en hun verbanden worden gereduceerd tot uitvoerings-instanties die de orders vanuit het gemeentehuis moeten uitvoeren.” (Rob, 2012, p. 11) In het rapport wordt ook een vergelijking gemaakt met andere landen waar vermaat-schappelijking als beleidsoptie gehanteerd wordt, zoals de Big Society in het Verenigd Koninkrijk. Al zijn vergelijkingen niet gemakkelijk omdat de sociale architectuur ver-schilt. Zo speelt in de Scandinavische landen de overheid een belangrijkere rol, wat een invloed heeft op de positie en rol van het middenveld en de samenleving; in het Verenigd Koninkrijk weegt de nadruk op de markt door terwijl in Australië vermaatschappelijking zowel de rol van de overheid als van de samenleving lijkt te versterken (Rob, 2012, p. 15).

De noodzakelijke voorzichtigheid met vergelijkingen geldt uiteraard ook voor de situ-atie in Vlaanderen. In de Vlaamse sociale infrastructuur neemt het middenveld

(vrijwil-ligers, social-profit, not-for-profit ...) een belangrijke plaats in. Dit kan een voedingsbo-dem zijn voor vermaatschappelijking in de zin van versterking van het sociale weefsel.

Vooralsnog wordt in Vlaanderen de kaart getrokken van een samenwerking tussen de beleidsniveaus, in tegenstelling tot Nederland waar geopteerd werd voor een verre-gaande decentralisatie. Het lokale beleidsniveau krijgt een rol als regisseur. Het ont-werpdecreet geeft een brede taakstelling voor lokale besturen in verband met vermaat-schappelijking: “Het lokaal bestuur neemt maatregelen die de vermaatschappelijking van de lokale sociale hulp- en dienstverlening stimuleren (art. 13). Het [...] organiseert initiatieven van vrijwillige en informele zorg, of ondersteunt en stimuleert dergelijke initiatieven die door lokale actoren of de bevolking georganiseerd worden (art.  14)”

en “Het [...] sensibiliseert de bevolking voor deelname aan, oprichting, organisatie of gebruik van de initiatieven van vrijwillige en informele zorg” (art. 15). Bedoeling is ook dat in de nodige doorzettingsmacht wordt voorzien om tot een reële impact te leiden.

Details worden in het kaderdecreet niet ingevuld.