De regeling van meerdaadse samenloop in Spanje

6.7.1 Inleiding

Spanje heeft in 1995 een nieuw wetboek van strafrecht ingevoerd (Código Penal Espagñol, CPE)⁶⁹⁹. Onder de oude Código Penal was zuivere cumulatie het uitgangspunt. Dit is door de Ley Orgánica 7/2003⁷⁰⁰ vervangen door de huidige, reeds in de jurisprudentie ontwikkelde samenloopregeling.⁷⁰¹ De regeling van samenloop is opgenomen Sectie 2 van Hoofdstuk II van Titel III van het Eerste Boek, getiteld Reglas espaciales para al aplicación de las penas (Speciale regels van straftoemeting). Zij bestaat uit zeven artikelen (73-79) en is laatstelijk in 2010 gewijzigd.

In Spanje wordt onderscheid gemaakt tussen eendaadse samenloop (concurso ideal de delito, artikelen 74 en 77 CPE), meerdaadse samenloop (artikel 73, 75 en 76 CPE) en samenloop van wetsbepalingen (concurso aparente de normas penales, artikel 8 CPE).⁷⁰² Uitgangspunt van de wettelijke regeling van meerdaadse samenloop is dat voor elk strafbaar feit straf wordt opgelegd, terwijl deze straffen

694 Juhász 2010, p. 282-283. 695 Wegscheider 1980b, p. 617. 696 Breycha 1993, p. 130.

697 OGH 24 september 1997, 13 Os 137/97, EvBl. 1998, 43. 698 Wegscheider 1980a, p. 81.

699

Om verwarring met de Code Pénal (CP) te voorkomen, hebben we gekozen voor de afkorting CPE.

700 Ley Orgánica 7/2003, de 30 de junio, de medidas de reforma para el cumplimiento íntegro y efectivo de las penas (zie: http://noticias.juridicas.com/base_datos/Penal/lo7-2003.html).

701 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010; Bachmaier en Del Moral García 2010, randnummer 391. 702 Bachmaier en Del Moral García 2010, randnummer 396-397.

197

tegelijkertijd worden ten uitvoer gelegd, tenzij gelijktijdige tenuitvoerlegging niet mogelijk is (artikel 73 CPE). In Spanje is aldus gekozen voor een systeem waarin de rechter de straffen moet cumuleren, terwijl in de executie van deze straffen sprake is van absorptie, tenzij absorptie niet mogelijk is (artikel 75 CPE). Artikel 76 CPE bepaalt de maximale duur van de gevangenisstraf in geval van meerdaadse samenloop (concurso real de delito).⁷⁰³

6.7.2 Type stelsel

De Código Penal kent een gemengd systeem. Het uitgangspunt is ook bij meerdaadse samenloop materiële cumulatie (artikel 73 CPE), dat wil zeggen dat ieder delict afzonderlijk wordt bestraft.⁷⁰⁴ Artikel 75 CPE bepaalt dat de straffen niet tegelijkertijd ten uitvoer mogen worden gelegd. In theorie kan een rechter zeer lange gevangenisstraffen opleggen. De duur van de te executeren straf is echter beperkt. Dit wordt wettelijke cumulatie van straffen genoemd.⁷⁰⁵ Dit kan leiden tot absorptie van de door de rechter opgelegde gevangenisstraffen. Vooral wanneer de verdachte is veroordeeld voor één zwaar feit en een aantal lichtere feiten, kan dat in de executie van de opgelegde straffen ertoe leiden dat de straffen die voor de lichtere feiten zijn opgelegd, feitelijk niet worden geëxecuteerd.⁷⁰⁶ Wanneer de opgelegde gevangenisstraffen tezamen de duur van de hoogste gevangenisstraf overstijgen, lijkt dat nog steeds te kunnen leiden tot een zeer lange executie. Voor die situaties geldt artikel 76 CPE.

De maximale duur van de tenuitvoerlegging is in artikel 76 CPE aan verdere restricties onderworpen. Allereerst is bepaald dat de maximale duur van de tenuitvoerlegging van de opgelegde gevangenis-straffen niet langer mag zijn dan drie keer de duur die voor het zwaarste feit is opgelegd. Dat is vooral van belang wanneer de gevangenisstraffen niet gelijktijdig zijn opgelegd, maar geldt ook voor gelijktijdig opgelegde gevangenisstraffen (de situatie waarop artikel 73 CPE ziet).⁷⁰⁷ Daarbovenop bepaalt artikel 76 lid 1 CPE dat te executeren de straf niet langer mag zijn dan twintig jaar. Die duur komt overeen met de hoogste tijdelijke gevangenisstraf voor één feit (artikel 36 lid 1 CPE).

Het maximum van twintig jaar gevangenisstraf mag in uitzonderlijke gevallen worden overschreden (artikel 76 lid 1, onder a-d CPE). Het maximum is a) 25 jaar, wanneer één van de delicten is bedreigd met een straf tot 20 jaar gevangenisstraf . Het maximum is b) dertig jaar, wanneer één van de delicten is bedreigd met een straf van meer dan twintig jaar gevangenisstraf. Het maximum is c) veertig jaar, wanneer twee van de delicten bedreigd worden met een straf van meer dan twintig jaar gevangenisstraf, of eveneens veertig jaar d) in het geval van twee of meer terroristische misdrijven waarvan tenminste één is bedreigd met een straf van meer dan twintig jaar gevangenisstraf.

703 Cobo del Rosal en Quintanar Díez 2004, p. 243. 704 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 151.

705 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 151 en 157; Bachmaier en Del Moral García 2010, randnummer 388.

706 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 151. 707 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 156-157.

198

De toepassing van de limitering betreft in de praktijk vooral de gevangenisstraffen. De beperkingen zijn eveneens toepasselijk voor andere straffen dan vrijheidsstraffen.⁷⁰⁸ Verdere verhoging van de straf, bijvoorbeeld vanwege strafverzwarende omstandigheden (artikel 22 CPE), lijkt op grond van de wet niet te zijn toegestaan.

Artikel 78 CPE creëert een aantal voorbehouden op de regels van artikel 76 CPE.⁷⁰⁹ In gevallen waarin de straf die op grond van de beperkingen van artikel 76 CPE lager is dan de helft van de cumulatie van alle straffen, kan de rechtbank bevelen dat bij de vaststelling van bepaalde penitentiaire voordelen, zoals vervroegde vrijlating, detentiefasering en de vaststelling van de tijd voordat mogelijk kan worden besloten tot voorwaardelijke vrijlating, rekening wordt gehouden met de totaal door de rechter opgelegde straffen (artikel 78 onder 1 CPE). De rechtbank is verplicht over deze omstandigheden een beslissing te nemen indien rekening is gehouden met de limieten welke zijn opgenomen onder a, b, c en d van het eerste lid van artikel 76 CPE en hierdoor de straf lager is dan de helft van de optelling van alle straffen (artikel 78 onder 2 CPE). De rechter mag regels stellen omtrent de toepassing van het algemene regime voor de tenuitvoerlegging van straffen. Tevens kunnen de vervroegde en voorwaardelijke invrijheidstelling worden gelimiteerd (artikel 78 lid 3 CPE).

6.7.3 Ongelijktijdige berechting

De regeling van artikel 76 CPE is niet alleen van toepassing wanneer de delicten worden behandeld in dezelfde procedure, maar ook wanneer deze in dezelfde procedure hadden kunnen worden behandeld (artikel 76 lid 2 CPE). Wanneer verschillende straffen worden opgelegd in verschillende procedures, dan wordt de limitering toegepast in de executiefase (artikel 988 Ley de Enjuiciamiento Criminal, LECr). Bij de vaststelling van de maximale straf, worden alle opgelegde straffen meegenomen. De bevoegdheid om over de cumulatie te oordelen ligt bij het laatste (bestraffende) gerecht.⁷¹⁰

Bepalend voor de vraag of het tweede lid van artikel 76 CP van toepassing is, is het moment van het begaan van de feiten en de datum waarop de schuldigverklaring in de vorige berechting is uitgesproken. Wanneer de datum van de feiten valt voor de datum van de eerste schuldigverklaring, is artikel 76 tweede lid CPE van toepassing, tenzij die eerdere feiten niet in die eerdere berechting kon worden meegenomen.⁷¹¹ Het optellen van straffen is niet verboden, wanneer één van de delicten is gepleegd ná veroordeling voor het andere delict. Hiermee wordt beoogd het risico te voorkomen dat een verdachte meerdere misdrijven begaat met de zekerheid dat hij hiervoor niet kan worden gestraft, op grond van de beperkte cumulatie met de reeds eerder berechte feiten.⁷¹²

708 Bachmaier en Del Moral García 2010, randnummer 388. 709 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 157.

710 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 157; Bachmaier en Del Moral García 2010, randnummer 390. 711 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 158.

199

Bij de toepassing van het tweede lid van artikel 76 CPE moet de rechtbank een nieuwe straf opleggen, terwijl in de fase van de executie de beperkingen uit het eerste lid van die bepaling moeten worden meegenomen, zodat de verdachte niet een langere straf kan uitzitten dan wettelijk is toegestaan. De executerende instantie moet allereerst de straffen ordenen op grond van de zwaarte, waarna de beperkingen worden meegenomen. De straffen worden achtereenvolgens ten uitvoer gelegd, totdat de limiet is bereikt.⁷¹³ Dit wordt de in Spanje de ‘doctrine Parot’ genoemd.

Een voorbeeld voor de toepassing is ‘de verkrachter van Eixample’, welke werd gestraft tot twaalf gevangenisstraffen van in totaal honderd jaar. De maximale duur werd met toepassing van artikel 76 CPE beperkt tot twintig jaar.⁷¹⁴

6.7.4 Doel van de regeling

Het wettelijke systeem van cumulatie kent een lange traditie.⁷¹⁵ De cumulatie van straffen wordt tegenwoordig in duur beperkt, om te voorkomen dat verdachten dermate lang worden opgesloten dat deze de levensduur van de verdachte te boven gaat.⁷¹⁶ Daarnaast moet de regeling van samenloop, net als in andere rechtsstelsels, worden bezien in het licht van de algemene regeling van straffen. Hoewel in de Spaanse grondwet het resocialisatiebeginsel is neergelegd (artikel 25 lid 2), wordt aangenomen dat vergelding het belangrijkste strafdoel is. Daarom wordt veel waarde gehecht aan proportionaliteit van straffen, wat een verklaring kan vormen voor de beperking van cumulatie van straffen in geval van samenloop.

6.7.5 Commentaar op de inhoud van de regeling

De regeling van samenloop van misdrijven wordt door veel auteurs als theoretisch beschouwd.⁷¹⁷ De samenloop van misdrijven wordt gezien als een straftoemetingsprobleem.⁷¹⁸ In sommige gevallen kan het systeem van gelimiteerde cumulatie leiden tot resultaten die ongelijk zijn in verhouding met andere gevallen. Daarnaast hebben auteurs moeite met de lange duur van de gevangenisstraf. De beperking die de wet kent, is volgens sommige auteurs niet voldoende. De daadwerkelijke duur van de gevangenisstraf overschrijdt soms elke redelijke duur. Overigens vinden verschillende auteurs de mogelijkheid om heel lange gevangenisstraffen op te leggen, ook al is de duur uiteindelijk beperkt, merkwaardig.⁷¹⁹

Wanneer de rechter bepaalt dat gedetineerden straffen achtereenvolgend moeten uitzitten, kan dit leiden tot straffen die ver boven het wettelijke maximum uitkomen. Verdachten die een delict begaan terwijl ze een andere straf uitzitten, of wachten tot ze deze kunnen uitzitten, kunnen hierdoor langer

713 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 157. 714 Colmenero Menéndez de Luarca e.a. 2010, p. 157. 715 Bachmaier en Del Moral García 389.

716 Bachmaier en Del Moral García 2010, randnummer 388. 717 Cobo del Rosal Quintanar Díez 2004, p. 243.

718 Bachmaier en Del Moral García 2010, randnummer 387. 719 Bachmaier en Del Moral García 2010, randnummer 389.