Het conflict in Oost-Oekraïne

In het Russisch-Oekraïense conflict wordt op velerlei manieren verwezen naar de Tweede Wereldoorlog. Het is onmiskenbaar dat een groot deel van deze discussie van bovenaf gestuurd wordt. Overal

in Rusland zijn posters te zien die een rechtstreeks verband leggen tussen de bevrijding van de Krim in 1944 en de Russische annexatie van de Krim in 2014. Een enorm spandoek dat prominent op de voorgevel van de Staatsuniversiteit voor Economie en Recht van

de Bajkal in Irkutsk was bevestigd, toont aan de linkerkant een groepje heldhaftige, vechtende matrozen met erboven de tekst “1944. Bevrijding van de Krim van de fascistische indringers”

237 Emel’janov, Ju., ‘«Pravda». Proekt «Imja Rossija»: Boj za Stalina’, KPRF, 21 oktober 2008. Link: http://www.kprf.ru/rus_soc/60572.html. Geraadpleegd op 24 november 2014.

238 Ibid.

239 Taroščina, S., ‘Imja Rossija: kesarevo sečenie: Istoriju strany perepisyvajut v žanre šou’, Novaja gazeta, 27 november 2008. Link: http://www.novayagazeta.ru/arts/37865.html. Geraadpleegd op 24 november 2014.

en aan de rechterkant, gescheiden door een Orde van de Vaderlandse Oorlog en een sierlijk Sint-Jorislint, een groep demonstranten met Russische vlaggen, Sint-Jorisvaandels en spandoeken met de teksten “Wij geloven in Putin” en “Wij zijn met u” met erboven de tekst “2014. Terugkeer van de Krim bij Rusland”.²⁴⁰ Deze ‘terugkeer van de Krim’ wordt zo gepresenteerd als een gerechtvaardigde toeëigening, waar in 1944 al een dure prijs voor is betaald. Het is een zege op buitenlandse vijanden, gelijkwaardig aan de bevrijding van het schiereiland in 1944.

In de retoriek van de Russische overheid en pro-Russische Oekraïners wordt onophoudelijk verwezen naar de Tweede Wereldoorlog. Zo worden de Euromaidan-demonstranten vaak aanhangers van Stepan Bandera genoemd. Bandera was een Oekraïense nationalist die na de Duitse invasie in 1941 een Oekraïense natiestaat wilde oprichten. Hij hoopte nauw te kunnen samenwerken met nazi-Duitsland, maar al na enkele dagen werd hij opgepakt. In september 1944 werd Bandera, na ruim drie jaar in een concentratie te hebben doorgebracht, door de Duitsers vrijgelaten om de Oekraïense bevolking aan te sporen zich tegen de Sovjetoverheersing te verzetten. Slechts een klein deel van de Euromaidan-demonstranten bestond echter uit Bandera-aanhangers en in grote delen van Oekraïne is Bandera uiterst impopulair, maar desalniettemin noemde Putin de nieuwe Oekraïense machthebbers in maart 2014 “de ideologische erfgenamen van Bandera, Hitlers handlanger tijdens de Tweede Wereldoorlog”.²⁴¹ De “voornaamste plegers van de staatsgreep” in Kiev waren volgens Putin “nationalisten, neonazi’s, russofoben en antisemieten”²⁴², de Oekraïense autoriteiten worden doorlopend “fascisten” en “nazi’s” genoemd²⁴³ en de inzet van het Oekraïense leger tegen de pro-Russische separatisten in Oost-Oekraïne een “fascistische campagne”.²⁴⁴ Deze Oekraïense campagne wordt door Russische en pro-Russische leiders ook vaak aangeduid als een karatel’naja operacija, letterlijk een ‘strafoperatie’, een term die tot dan toe uitsluitend werd gebruikt voor acties door Oekraïense partizanen en de gruweldaden van de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens een bezoek aan het Seliger-jeugdforum in augustus 2014 vergeleek Putin de situatie in Oekraïne zelfs uitdrukkelijk met de Tweede Wereldoorlog:

240 Zie bijlage 1, foto 4.

241 ‘Obraščenie Prezidenta Rossijskoj Federacii’, Prezident Rossii, 18 maart 2014. Link: http://www.kremlin.ru/transcripts/20603. Geraadpleegd op 24 november 2014.

242 Ibid.

243 ‘Ukraine: Putin aide brands Poroshenko “Nazi” ahead of EU deal’, BBC, 27 juni 2014. Link: http://www.bbc.com/news/world-europe-28049565. Geraadpleegd op 24 november 2014.

244 Shuster, S., ‘Russians Rewrite History to Slur Ukraine over War’, Time, 29 oktober 2014. Link: http://www.time.com/3545855/russia-ukraine-war-history. Geraadpleegd op 24 november 2014.

[Z]owel kleine dorpen als grote steden zijn omsingeld door het Oekraïense leger, dat rechtstreeks het vuur heeft geopend op woonwijken, met als doel de infrastructuur te verwoesten, de wil van de verzetsstrijders te breken, enzovoort. Weten jullie, tot mijn droefenis doet mij dit zelfs denken aan de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, toen de Duits-fascistische troepen onze steden omsingelden [...], en onze dorpen en hun bewoners rechtstreeks onder vuur namen. [...] Jullie weten waar dit toe heeft geleid? Een vreselijke catastrofe! En daarom kan ik de zuidoostelijke milities, van de Donbass en Lugansk, het feit dat ze pogingen ondernemen om zichzelf te verdedigen, volkomen begrijpen.245

Maar niet alle verbanden met de Tweede Wereldoorlog worden door de overheid gelegd. Ook de pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne verwijzen met regelmaat naar de oorlog. Velen van hen dragen op hun uniform een Sint-Jorislintje, dat voor de separatisten niet alleen staat voor de zege op nazi-Duitsland, maar ook geassocieerd wordt met de macht van het Russische Rijk en het Sovjetimperium. Aleksandr Chodakovskij, commandant van een van de pro-Russische bataljons, heeft in zijn hoofdkwartier een replica hangen van de ‘Overwinningsbanier’. Hij gaat er regelmatig mee op de foto.²⁴⁶ Een derde voorbeeld vond plaats op 24 augustus 2014, de dag dat in Kiev de Oekraïense onafhankelijkheid werd gevierd met een militaire parade, toen een tachtigtal gevangengenomen Oekraïense troepen door de rebellen door de straten van Donetsk werd geparadeerd. De soldaten werden gevolgd door schoonmaakwagens die de straten weer schoon spoten. Het was een opzettelijke verwijzing naar de mars door Moskou van 57.000 Duitse krijgsgevangenen op 17 juli 1944, waarna de straten ook door schoonmaakwagens werden gereinigd.²⁴⁷

Ook Russische historici hebben de machtswisseling in Kiev veelvuldig vergeleken met de opkomst van het nationaal-socialisme en de Duitse invasie van 1941. Michail Mjagkov, hoogleraar geschiedenis aan het gerenommeerde Moskouse Staatsinstituut voor Internationale Betrekkingen en de Academie van Militaire Wetenschappen, zei bijvoorbeeld het volgende: “het nazisme is opnieuw uit Europa naar ons toegekomen. De bacillen van het nazisme zijn nog niet uitgeroeid.”²⁴⁸

245 ‘Vserossijskij molodëžnyj forum «Seliger-2014»’, Prezident Rossii, 29 augustus 2014. Link: http://news.kremlin.ru/news/46507. Geraadpleegd op 24 november 2014.

246 Zie bijvoorbeeld zijn Wikipedia-pagina: http://ru.wikipedia.org/wiki/Ходаковский,_Александр_Сергеевич.

247 Stewart, W., ‘Chilling scene as pro-Moscow rebels brand Ukrainian PoWs “fascists” and parade them through streets of Donetsk’, Daily Mail, 24 augustus 2014. Link:

http://www.dailymail.co.uk/news/article-2733128/Chilling-scene-pro-Moscow-rebels-brand-Ukrainian-PoWs-fascists-parade-streets-Donetsk.html. Geraadpleegd op 24 november 2014.

248 ‘Začem Putin pytaetsja perepisat’ istoriju?’, The Kiev Times, 30 oktober 2014. Link:

http://www.thekievtimes.ua/society/405325-zachem-putin-pytaetsya-perepisat-istoriyu.html. Geraadpleegd op 24 november 2014.