4. China’s betrekkingen met Iran en Saudi-Arabië
4.4 China’s betrekkingen met Saudi-Arabië Economische betrekkingen
China’s relatie met Saudi-Arabië kent nog geen lange geschiedenis en is in de jaren ’90 vooral ontstaan door China’s groeiende vraag naar brandstoffen. Nadat China in 2001 tot de
147 Ibid., 59-60.
148 Harold and Nader, “China and Iran,” 13-14 and 21.
149 Molavi,”The New Silk Road,” 51. Wakefield, introduction, 9. Harold and Nader, “China and Iran,” 1, 5 and 13. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 46 and 68.
54
World Trade Organisation was toegetreden, is de relatie snel hechter en breder geworden.
Saudi-Arabië ontwikkelde zich snel tot China’s grootste handelspartner in de regio en veertiende handelspartner in de wereld. Waar de bilaterale handel tussen beide landen in 1990 nog maar 296 miljoen dollar bedroeg, was dit in 2014 al zo’n 67 miljard dollar, ongeveer vier miljard dollar meer dan de bilaterale handel tussen de Verenigde Staten en Saudi-Arabië in hetzelfde jaar. In 2015 was China het herkomstland van zo’n veertien procent van alle Saudische import en nam het tevens ongeveer veertien procent van alle Saudische export af. Hiermee was China in dat jaar de belangrijkste import- en exportpartner van het koninkrijk. Sinds het aanhalen van de banden tussen beide landen zijn er diverse overeenkomsten en intentieverklaringen ondertekend met als doel de economische samenwerking te bevorderen. Ook onderhandelen China en de Gulf Cooperation Council al sinds 2004 over een vrijhandelszone, waarbij eind 2016 de achtste onderhandelingsronde werd afgerond.150 Naast officiële instituties zijn er ook belangengroepen als de Saudi-Chinese
Business Council die de handel tussen beide landen willen stimuleren.151
In het Arab Policy Paper dat Beijing begin 2016 publiceerde, gaf China aan zijn economische banden met de verschillende Arabische landen graag te willen verdiepen en verbreden volgens het 1+2+3 patroon. Hierbij vormt samenwerking op het gebied van energie de kern van de relatie en vormen het bouwen van infrastructuur en het faciliteren van handel en investeringen de twee ‘vleugels’. Daarnaast zijn er drie gebieden
geïdentificeerd waar ingezet zal worden op vooruitgang, namelijk nucleaire energie, het ontwikkelen van satellieten en ‘nieuwe’ energie.152 Dit patroon komt min of meer overeen
met de huidige vorm van de economische relaties tussen China en Saudi-Arabië.
De Saudische olie- en gassector is, in tegenstelling tot die van Iran, al redelijk ver ontwikkeld. Saudi-Arabië zoekt dan ook niet zozeer naar investeringen of kennis, maar vormt door zijn grote reserves en een afnemende Amerikaanse vraag naar olie een veelbelovende, stabiele aanbieder van grote hoeveelheden brandstof voor de voorzienbare toekomst. Deze
150 Bingbing, “Strategy and Politics,” 10 and 20. Seznec, “China and the Gulf,” 56 and 59. M. Al-Sudairi, “Sino- Saudi Relations: An Economic History” (GRC Gulf Paper. Jeddah: Gulf Research Center, 2012) 3, 6 and 17-18. Olimat, China and the Middle East, 219-221. “Saudi Arabia,” The Observatory of Economic Complexity, accessed June 6, 2017, http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/sau/. “Saudi Arabia,” CIA World Factbook,
accessed June 6, 2017, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html. “The Great Well.”
151 Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 25. 152 Hui, “China’s Arab Policy Paper.”
55
kwaliteiten sluiten goed aan bij China’s groeiende verbruik van fossiele brandstoffen en de Chinese wens om een strategische voorraad aan te leggen. Saudi-Arabië behoort dan ook tot de drie grootste leveranciers van ruwe olie aan China en voert deze lijst in de meeste jaren aan. China is omgekeerd vaak Saudi-Arabië’s grootste afnemer van olie. In 2013 kocht China veertien procent van de Saudische oliexport en in 2015 leverde Saudi-Arabië zestien procent van alle door China geïmporteerde olie.153
Het Saudische staatsoliebedrijf Aramco heeft dan ook goede banden met de verschillende Chinese (staats)oliebedrijven. Zo sloten Aramco en Sinopec in 2009 een overeenkomst om de export van ruwe olie naar China te verhogen naar anderhalf miljoen vaten per dag. In 2007 bedroeg deze export nog 527 duizend vaten per dag en in 2012 werd al bijna 1,4 miljard vaten geëxporteerd.154 Ook proberen de Chinese staatsbedrijven
aandelen te verwerven in nog te ontwikkelen Saudische gas- en olievelden. Zo sloten
Sinopec en Aramco in 2004 een overeenkomst om tot 2014 samen een deel van het Ghawar- veld te ontwikkelen.155 Daarnaast investeren de Saudische en Chinese oliebedrijven tevens in
raffinaderijen in beide landen, onder andere om deze geschikt te maken voor het verwerken van Saudische ruwe olie en om hun capaciteit te vergroten. In 2004 gingen Aramco, Sinopec en ExxonMobil een joint venture aan om zo’n 3,5 miljard dollar te investeren in een Chinese raffinaderij in Quanzhou. Deze investering zou de capaciteit van de raffinaderij voor het verwerken van Saudische ruwe olie verdriedubbelen. Ook ontwikkelden Aramco en Sinopec vanaf 2012 samen de Saudische raffinaderij in Yanbu. 156
Naast investeringen in de fossiele brandstoffensector, probeert China ook een aandeel te krijgen in de langzaam opkomende nucleaire en hernieuwbare energiemarkt in Saudi-Arabië. Volgens een overeenkomst in 2012 zal China het land ondersteunen bij het
153 Seznec, “China and the Gulf,” 56. Bingbing, “Strategy and Politics,” 20. Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 5- 6. Yamada, “Saudi-Arabia’s Look-East Diplomacy,” 122-123. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 58. Garver, “China-Iran Relations,” 78. Currier, “China and the Global Surge,” 172. Neill, “China and the Middle East,” 209. D. Fickling, “Saudi Arabia and China’s Loveless Marriage,” Bloomberg, March 16, 2017, accessed June 6, 2017, https://www.bloomberg.com/gadfly/articles/2017-03-17/china-and-saudi-aramco-would-be-a- marriage-of-convenience.
154 C. Zambelis, “Shifting Sands in the Gulf: The Iran Calculus in China-Saudi Arabia Relations,” Jamestown China
Brief 10 (2010) Accessed April 9, 2017, https://jamestown.org/program/shifting-sands-in-the-gulf-the-iran-
calculus-in-china-saudi-arabia-relations/. Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 12 and 15. Yamada, “Saudi-Arabia’s Look-East Diplomacy,” 124.
155 Al-Sudairi, ”Sino-Saudi Relations,” 10. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 25 and 33.
156 Molavi, “The New Silk Road,” 51. Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 9-12. Yamada, “Saudi-Arabia’s Look-East Diplomacy,” 124. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 25, 33 and 59.
56
bouwen van kerncentrales, onder meer door de reactor, brandstof en onderhoud te leveren. In 2014 tekenden de King Abdullah City for Atomic and Renewable Energy en de Chinese
National Nuclear Corporation een intentieverklaring om hun samenwerking te
intensiveren.157
Saudi-Arabië fabriceert tevens veel kwaliteitschemicaliën voor de groeiende Chinese industriële sector. De belangrijkste Saudische speler in deze markt, SABIC, levert jaarlijks voor zo’n twee miljard dollar aan producten aan China. De Chinese vraag naar deze
chemicaliën zal naar verwachting nog blijven stijgen en de Arabische Golflanden kunnen veel van deze energie-intensieve producten leveren.158 Naast de productie in de Golfstaten zelf,
investeert SABIC tevens veel in de Chinese chemische productiesector.159
Naast de energiegerelateerde sectoren zijn Chinese bedrijven ook erg actief in de Saudische constructiesector. Ze zijn vooral betrokken bij de grote infrastructuur- en industrialisatieprojecten die de Saudische regering financieert. Zo mocht the China
Communications Construction Company for Harbor Engineering voor 230 miljoen dollar een
containerterminal in de haven van Jeddah bouwen en mocht de China Guandong Overseas
Construction Group Co. voor 612 miljoen dollar de King Khalid-Universiteit uitbreiden.
Daarnaast ontwikkelde de China railway 18th Bureau een sectie van de Saudische Noord- Zuid spoorlijn en mocht de China Railway Construction Corporation een hogesnelheidslijn tussen Mekka en Medina aanleggen. 160
China exporteert verder een bescheiden hoeveelheid goederen naar Saudi-Arabië, voornamelijk elektronica, textiel, meubels en andere consumentengoederen, waar sinds de eeuwwisseling steeds meer vraag naar is in Saudi-Arabië. In 2010 organiseerde het Chinese ministerie van Handel een expositie van Chinese producten in Riad. Wegens groot succes, werd deze in 2011 opgevolgd door een grotere editie van het evenement. 161
157 Olimat, China and the Middle East, 219. Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 14. Yamada, “Saudi-Arabia’s Look-East Diplomacy,” 128.
158 Seznec, “China and the Gulf,” 59. Wakefield, introduction, 8. Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 15 and 18- 19. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 74. Simpfendorfer, The New Silk Road, 35.
159 Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 13 and 20-24. Yamada, “Saudi-Arabia’s Look-East Diplomacy,” 130. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 74.
160 Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 31-33. Yamada, “Saudi-Arabia’s Look-East Diplomacy,” 129. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 33. Simpfendorfer, The New Silk Road, 31.
57
Politieke en diplomatieke betrekkingen
Economische banden vormen duidelijk de kern van de relatie tussen China en Saudi-Arabië. Uit deze banden vloeien echter ook politieke belangen en relaties voort.162 China benadrukt
in zijn Arab Policy paper dat zijn relaties met de Arabische wereld erg goed zijn en gekenmerkt worden door vredige samenwerking, ontwikkeling, wederzijds voordeel en respect. China en de Arabische wereld zouden opvattingen delen over soevereiniteit, territoriale integriteit, nationale waardigheid en de promotie van vrede en stabiliteit in het Midden-Oosten. Op deze punten zouden China en de Arabische staten elkaar dan ook steunen. Ook zou China de Arabische landen helpen hun economieën te ontwikkelen en hun nationale belangen na te streven. Omgekeerd zouden deze landen China steunen in zijn wens de Verenigde Naties en de internationale orde in het algemeen te hervormen. China uit in het policy paper tevens de wens zijn samenwerking met de Arabische wereld te verbreden en te verdiepen, onder andere door beter te communiceren en wederzijds politiek vertrouwen te consolideren. Zo hoopt China ook bestuurservaring met de Arabische regimes uit te wisselen.163
Omdat China vooral veel belang hecht aan het economische aspect van zijn relatie met Saudi-Arabië, is veel van de Chinese diplomatie gericht op het land economisch van aard. Toen de Saudische koning Salman in maart 2017 door president Xi in Beijing ontvangen werd, werden er tijdens het bezoek economische overeenkomsten ter waarde van zo’n 65 miljard dollar gesloten. Onderwerpen die de economische banden zouden kunnen
beschadigen, zoals de grote ideologische verschillen tussen beide regimes, worden bij het onderhouden van de relatie zoveel mogelijk ontweken.164
Saudi-Arabië is voor China vooral van strategisch belang als olieleverancier, om een voortdurende Chinese economische groei mogelijk te maken en China te helpen strategische oliereserves aan te leggen. Saudi-Arabië lijkt in dit opzicht een betrouwbare partner te zijn. Het Saudische regime heeft China meerdere malen verzekerd van hun intentie en vermogen om, ook onder wisselende geopolitieke omstandigheden, aan de Chinese vraag naar olie te
162 Rubin, “China’s Middle East Strategy,” 110. Seznec, “China and the Gulf,” 56. Gramer, “Saudi Arabia, China Sign Deals.”
163 Hui, “China’s Arab Policy Paper.”
58
voldoen.165 Naast een strategische olieleverancier, is Saudi-Arabië voor China ook een
medestander op het One China-standpunt en een mogelijke bondgenoot in China’s streven de huidige wereldorde te hervormen.166
China haalt dan ook voorzichtig de politieke banden met Saudi-Arabië aan. In 2004 sloten de beide landen een overeenkomst over regelmatige politieke consultaties en de wederzijdse bezoeken van de beide staatshoofden in 2006 betekenden een grote stap in de bilaterale relatie. Ook staat (regionale) politiek vaker op de agenda, bijvoorbeeld bij het bezoek van de Chinese premier Wen Jiabao aan Saudi-Arabië in 2012, waar hij tevens een bijeenkomst van het Sino-Arab Cooperation Forum bijwoonde. In 2014 bezocht premier Wang Li Saudi-Arabië en verzekerde hij het land, en de andere Arabische landen, van four
supports: China zal hen helpen hun politieke onafhankelijkheid te behouden, vreedzaam hun
conflicten op te lossen, hun economieën te ontwikkelen en hun rechtmatige belangen te behartigen. Begin 2016 bezocht president Xi Saudi-Arabië om de banden tussen beide landen aan te halen en in maart 2017 kwam de Saudische koning Salman naar China, waar hij liet merken dat Saudi-Arabië meer Chinese diplomatieke aanwezigheid in het Midden- Oosten aanmoedigt.167
Op het geopolitieke toneel, waar China en de Verenigde Staten vaak als
tegenstanders worden gezien, is Saudi-Arabië een belangrijke bondgenoot van de Verenigde Staten. Dit beperkt in veel opzichten de perspectieven voor politieke banden tussen China en Saudi-Arabië. Sinds de aanslagen van elf september, de verminderde Amerikaanse afhankelijkheid van buitenlandse olieleveranciers en de Amerikaanse reactie op de Arabische Lente heeft het wederzijds vertrouwen tussen de Verenigde Staten en Saudi- Arabië echter enkele flinke deuken opgelopen.168 China maakt hiervan graag gebruik om zijn
banden met Saudi-Arabië te versterken. China en Saudi-Arabië delen onder andere onvrede
165 Downs, “China-Gulf Energy Relations,” 62. Molavi, “The New Silk Road,” 51. Wakefield, introduction, 7-8. Al- Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 11-12. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 33. Simpfendorfer, The New Silk
Road,” 44.
166 Alterman and Garver, The Vital Triangle, 35. Dakka,“Xi’s Saudi, Iran Visits.”
167 Luft, “China’s New Grand Strategy.” Gramer, “Saudi Arabia, China Sign Deals.” Zambelis, “China’s Persian Gulf Diplomacy.” Yamada, “Saudi-Arabia’s Look-East Diplomacy,” 128. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 35. Radtke, “China and the Greater Middle East,” 387. Simpfendorfer, The New Silk Road, 33. Dakka, “Xi’s Saudi, Iran Visits.”
168 Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 6. Singh, “Chinese Policy,” 5-6. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 56-57 and 128. Polk, “China: A Major Power.” Neill, “China and the Middle East,” 205.
59
over bepaald Amerikaans beleid in het Midden-Oosten. Zo hielden China en Saudi-Arabië op meerdere momenten onderlinge consultaties over hun standpunten jegens de situatie in Irak. Ook verzetten beide landen zich tegen het Amerikaanse Broader Middle East and North
Africa Initiative om democratisering in de regio te stimuleren. Naar verluidt zou China het
Saudische koningshuis zelfs bescherming beloofd hebben tegen een regime change in Saudi- Arabië, als die door Amerikaanse druk of door de Amerikaanse pivot uit de regio veroorzaakt zou worden.169
Een andere belemmering voor de ontwikkeling van hechte politieke relaties tussen Saudi-Arabië en China vormt de Chinese relatie met Iran. Saudi-Arabië is bezorgd om de Iraanse nucleaire en regionale ambities en voelt zich hierin niet door China gesteund.170
Zoals hierboven echter al duidelijk werd, hecht China veel waarde aan zijn relatie met Iran en zal het deze relatie dus niet onder Saudische druk afbreken. China wil graag goede betrekkingen met beide landen onderhouden en probeert zich, voornamelijk uit zijn eigen belang bij stabiliteit, tussen Iran en Saudi-Arabië als bemiddelaar op te stellen en oplaaiende spanningen de kop in te drukken. Zo stuurde China zijn onderminister voor Buitenlandse Zaken naar de beide landen toen de spanning begin 2016 hoog opliep.171
Ook de Chinese opstelling jegens de burgeroorlog in Syrië roept wrevel op bij Saudi- Arabië, dat de Syrische oppositie steunt. China probeerde deze onvrede in 2012 weg te nemen door een gezant naar Riad te sturen en te verklaren dat dit onderwerp geen invloed zou hebben op zijn bilaterale relatie met Saudi-Arabië. In november 2012 stelde de Gulf
Cooperation Council echter nog uit onvrede hierover de jaarlijkse China-GCC Strategic Dialogue uit. De Chinese steun voor de Saudische positie in Jemen zou in dit kader opgevat
kunnen worden als poging tegenwicht te bieden aan China’s opstelling in Syrië.172
Hoewel de politieke relaties tussen China en Saudi-Arabië pas recentelijk beginnen te groeien en vooral uit economische overwegingen voortkomen, is het erg belangrijk om deze ontwikkeling te blijven volgen. De Amerikaanse afhankelijkheid van Saudische olie was
169 Alterman and Garver, The Vital Triangle, 34-35, 57 and 128. Olimat, China and the Middle East, 217 and 296. Neill, “China and the Middle East,” 205.
170 Wakefield, introduction, 7. Hokayem, “Looking East,” 43. Singh, “Chinese Policy,” 11.
171 Shi, “Xi Asserts.” Dakka, “Xi’s Saudi, Iran Visits.” Alterman and Garver, The Vital Triangle, 20. S. Ramani, “China and Saudi Arabia’s Burgeoning Defense Ties,” The Diplomat, November 16, 2016, accessed April 9, 2017, http://thediplomat.com/2016/11/china-and-saudi-arabias-burgeoning-defense-ties/.
60
immers ooit de basis voor de huidige veiligheidsafspraken in het Midden-Oosten. Door zijn groeiende economische belangen in de regio zal China niet kunnen ontkomen aan politieke betrokkenheid en op lange termijn is een Aziatisch alternatief voor het huidige
veiligheidsarrangement in de regio zeker denkbaar.173
Veiligheidssamenwerking
Op het gebied van veiligheid is de Chinese rol in de Perzische Golf nu nog erg beperkt. China lijkt voorlopig te willen blijven profiteren van de veiligheid die de Verenigde Staten in de regio handhaven.174 Volgens het Arab Policy Paper wil China de Arabische landen wel helpen
om een regionaal, multilateraal veiligheidscollectief op te zetten, wat overeenkomt met China’s New Security Concept. Hiervoor zouden de Arabische legers moeten worden
versterkt en zou er intensiever moeten worden samengewerkt. Ook wil China de regio graag helpen bij het bestrijden van terrorisme.175
Daarnaast brengen een aantal gedeelde veiligheidsbelangen, waaronder
terrorismebestrijding en de beveiliging van zeeroutes, China en Saudi-Arabië de laatste jaren dichter bij elkaar. Beide landen doen dan ook voorzichtige pogingen om op dit gebied samen te werken.176 In 2008 sloten China en Saudi-Arabië al twee defensie-overeenkomsten en in
november 2016 presenteerde de Saudische regering, na onderhandelingen met diverse Chinese functionarissen, een vijfjarenplan voor defensiesamenwerking tussen Saudi-Arabië en China.177
Deze defensiesamenwerkig omvat onder andere gezamenlijke oefeningen, vooral gericht op non-traditionele dreigingen. Chinese marineschepen bezochten bijvoorbeeld in 2012 en 2017 de haven van Jeddah, waar het marinepersoneel kennis en ervaring met zijn Saudische tegenhangers uitwisselde.178
China verkoopt tevens wapens aan Saudi-Arabië. De verkoop van Chinese raketten
173 Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 6 and 8. Boer, “Saoedi-Arabië,” 7. 174 Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 7.
175 Hui, “China’s Arab Policy Paper.”
176 Neill, “China and the Middle East,” 209. Ramani, “China and Saudi Arabia’s.” Bingbing, “Strategy and Politics,” 20.
177 Al-Sudairi, “Sino-Saudi Relations,” 16. Ramani, “China and Saudi Arabia’s.”
178 Yamada, “Saudi-Arabia’s Look-East Diplomacy,” 132. Ouyang, ed., “Chinese Naval Fleet Visits Saudi Arabia,”
China Military, January 10, 2017, accessed May 25, 2017, http://eng.chinamil.com.cn/view/2017-
61
aan het land in 1988 wordt alom gezien als het begin van de relatie tussen beide landen. Hoewel Saudi-Arabië meestal de voorkeur geeft aan technisch geavanceerdere westerse wapens, zijn er aan Chinese wapenleveringen meestal minder (geopolitieke) voorwaarden verbonden. Ook staan Chinese bedrijven wat deze activiteiten betreft onder veel minder publiek toezicht dan westerse wapenleveranciers, waardoor China voor bepaalde transacties een betere partner voor Saudi-Arabië blijkt.179
Culturele betrekkingen en interpersoonlijk contact
China heeft volgens zijn Arab Policy Paper de ambitie om zijn people-to-people banden met het Midden-Oosten te versterken en uitwisselingen op het gebied van cultuur, media en onderwijs te stimuleren. Zo pleit China voor samenwerking tussen verschillende media uit beide landen, het organiseren van filmfestivals, het actief vertalen van boeken en films, en het aanmoedigen van wederzijds toerisme. Ook zou China graag het aanbod van Chinees taalonderwijs in de Arabische landen vergroten.180
Zowel de Chinese als de Saudische regeringen moedigen meer contact tussen hun beide bevolkingen aan. Het aantal Saudische studenten op Chinese universiteiten, in 2015 zo’n 1500, komt nog niet in de buurt van het aantal op Amerikaanse universiteiten, maar groeit wel gestaag. Ook Chinese bedrijven die in Saudi-Arabië opereren moedigen Saudische studenten met studiebeurzen aan in China te gaan studeren. Schattingen van het aantal Chinese studenten in Saudi-Arabië lopen uiteen van vierhonderd tot zo’n tweeduizend studenten. China heeft tot op heden echter nog geen Confucius-instituut in Saudi-Arabië geopened.181
Officiële media en hoge ambtenaren in de Golflanden spreken tegenwoordig over het algemeen positief over China en prijzen de economische ontwikkeling van het land. Dit is