4. China’s betrekkingen met Iran en Saudi-Arabië
4.2 China’s banden met het Midden-Oosten Economische banden
Zoals al eerder is vermeld, vormen economische banden de spil van China’s relaties met het Midden-Oosten. De kern van deze economische relaties is de export van energiebronnen naar China. Zo maakt olie 35 procent van de totale handel tussen China en de Golfregio uit. Daarnaast bestaan er echter ook vele andere handels- en investeringsbanden.107
Om zijn economische groei te faciliteren, is China sinds 1993 een netto-importeur van olie. Ook is China in 2006 begonnen een strategische olievoorraad aan te leggen. Tussen 2004 en 2007 was China verantwoordelijk voor veertig procent van de toename in de globale olieconsumptie. Naar verwachting zal de Chinese vraag naar olie ook de komende decennia nog sterk stijgen. Veel van de olie die China importeert komt uit het Midden-Oosten, en met name uit de Perzische Golf. Deze regio biedt China ook voor de toekomst de beste
perspectieven als olieleverancier. China werd in 2009 de grootste olie-importeur uit dit gebied en in 2015 kwam zo’n 52 procent van alle olie die China importeerde uit de Golf. Chinese staatsbedrijven zijn dan ook erg actief in de olie- en gassector in deze regio. Zo investeren Chinese bedrijven in de ontdekking, ontwikkeling en exploitatie van olie- en gasvelden en leggen ze de daarbij behorende infrastructuur aan. Andersom investeren bedrijven uit de Golf in raffinaderijen en andere fabrieken in China die de geïmporteerde olie verwerken.108
Naast het importeren van olie en gas, exporteert China ook veel naar het Midden- Oosten. Tussen 1999 en 2012 steeg de Chinese export naar de regio van 6,47 miljard dollar per jaar naar 121 miljard dollar per jaar. In 2009 streefde China de Verenigde Staten voorbij als grootste exporteur naar de Golfregio. Zo zijn onder andere goedkope Chinese
consumentenproducten en textiel in trek in het Midden-Oosten. Ook Chinese machines en
The New Silk Road: The Arab World Rediscovers China (Londen: Palgrave MacMillan, 2009), 49. M. Singh and R.
Fontaine, “Middle Kingdom Meets Middle East,” The American Interest, April 3, 2017, accessed April 9, 2017, https://www.the-american-interest.com/2017/04/03/middle-kingdom-meets-middle-east/.
107 Alterman and Garver, The Vital Triangle, 57. Simpfendorfer, The New Silk Road, 169. Olimat, China and the
Middle East, 12. Tiezzi, “Revealed.” Niblock, “Situating the GCC.”
108 B. Wakefield, introduction to China and the Persian Gulf: Implications for the United States, ed. B. Wakefield and S. Levenstein (Washington: Woodrow Wilson International Center for Scholars, 2011), 2 and 6. Bingbing, “Strategy and Politics,” 17. Singh, “China’s Middle East Tour.” Alterman and Garver, The Vital Triangle, 6. Simpfendorfer, The New Silk Road, 30,32 and 44. Olimat, China and the Middle East, 13-18. Shichor, “China’s Economic Relations,” 195. Currier, “China and the Global Surge,” 171. Kirshner, “The Consequences,” 250-255.
40
voertuigen vinden er gretig aftrek. Daarnaast is China actief in de bouwsector in het Midden- Oosten. In 2011 waren Chinese bedrijven voor meer dan 21 miljard dollar betrokken bij bouwprojecten in de regio. Chinese bouwbedrijven werken met name aan grote
infrastructurele projecten die door overheden gefinancieerd worden, maar ook aan woningen. Hierbij leveren de Chinese bedrijven vaak zowel de ontwerpers als de
bouwvakkers voor het project. Chinese bedrijven zijn tevens actief in telecommunicatie en in de medische en farmaceutische sectoren in het Midden-Oosten.109
China wordt door zijn snelgroeiende economie in het Midden-Oosten tevens gezien als veelbelovende bestemming om vermogen te beleggen. Diverse grote fondsen, met name uit de Arabische Golfstaten, beleggen dan ook graag in het land.110
De totale handel tussen China en het Midden-Oosten is sinds 2006 met zo’n
zeshonderd procent gegroeid en is tussen 2008 en 2010 gestegen van 66 miljard dollar naar 192 miljard dollar per jaar. Sinds 2006 heeft China verder meer dan 160 miljard dollar in de regio geïnvesteerd. Schattingen geven aan dat de handel tussen China en de Golfregio in 2020 meer dan 350 miljard dollar zal bedragen. Het handelsvolume zou onder andere een snelle groei kunnen doormaken door het in werking treden van een
vrijhandelsovereenkomst, waarover China en the Golf Cooperation Council momenteel onderhandelen.111 Ondanks de groeiende handel tussen China en het Midden-Oosten,
blijven de Verenigde Staten, de Europese Unie, Japan en de ASEAN-landen China’s
belangrijkste handelspartners. De handel met het Midden-Oosten vormt maar een klein deel van China’s totale wereldhandel, in 2005 zo’n 4,2 procent.112
Politieke banden
Omdat China prioriteit geeft aan zijn economische banden met het Midden-Oosten, worden zijn politieke en diplomatieke relaties met de regio vaak in dienst gezet van deze banden. Het beleid van China voor de regio is in dat opzicht erg pragmatisch: door aan goede relaties
109 Wakefield, introduction, 2 and 6. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 23, 57 and 74-75. Olimat, China
and the Middle East, 13. Neill, “China and the Middle East,” 206 and 216-218. Shichor, “China’s Economic
Relations,” 191.
110 Wakefield, introduction, 2. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 57 and 77. Simpfendorfer, The New Silk
Road, 64 and 68-69. Olimat, China and the Middle East, 15. Neill, “China and the Middle East,” 215-217.
111 Wakefield, introduction, 5. Singh and Fontaine, “Middle Kingdom.” Olimat, China and the Middle East, 12. “The Great Well.” Tiezzi, “Revealed.”
41
met vrijwel alle landen in de regio te werken, wordt China’s economische belang het best gediend. Om deze reden probeert China zich ook neutraal op te stellen in de vele conflicten in de regio. Een dergelijke opstelling komt ook overeen met de five principles of peaceful
coexistence die aan de basis staan van China’s Midden-Oostenbeleid. De groeiende
economische belangen van China, zeker op het gebied van energie, leiden er echter ook toe dat China politieke en strategische belangen in de regio ontwikkelt. Met name politieke stabiliteit in de regio is belangrijk voor China. Dit zal het voor China in de toekomst steeds moeilijker maken zijn neutrale politieke positie te handhaven. In de afgelopen jaren zien veel deskundigen dan ook dat China zich politiek actiever opstelt in de regio.113
Naast een belang bij stabiliteit, heeft China een aantal geopolitieke belangen die invloed hebben op zijn relaties met het Midden-Oosten. Zo wil China graag voorkomen dat een andere grootmacht volledige unilaterale controle over de regio heeft, omdat dit China’s (economische) belangen daar zou kunnen schaden. Daarnaast kan China in de regio steun winnen voor zijn ontwikkeling tot grootmacht, inclusief het bijbehorende buitenlandse optreden, en voor zijn standpunt in de Taiwan-kwestie. Zoals in het hoofdstuk over China’s buitenlands beleid al duidelijk werd, is voor China de relatie met de Verenigde Staten van groot belang. Hoewel China de unilaterale invloed van de Verenigde Staten op het Midden- Oosten wil inperken, zal het geen directe confrontatie zoeken in het Midden-Oosten.114
Ook in de Verenigde Naties probeert China een balans te houden tussen enerzijds zijn relatie met de Verenigde Staten en zijn imago als responsible stakeholder in de
113 Wakefield, introduction, 2-3. Bingbing, “Strategy and Politics,” 10, 19 and 22. M. Chaziza, “China’s Middle East Policy: The ISIS Factor,” Middle East Policy 23 (2016): 25. M. Legrenzi and F. Lawson, “China’s Gulf Policy: Existing Theories, New Perspectives,” Middle East Policy 22 (2015): 61-63. M. Singh, “Chinese Policy in the Middle East in the Wake of the Arab Uprisings” (Paper. Washington D.C.: The Washington Institute for Near East Policy, 2014) 5 and 7. “China’s Middle East Tour.” Alterman and Garver, The Vital Triangle, 3- 4, 10, 18-20, 78 and 126. J. Garver, “China-Iran Relations: Cautious Friendship with America’s Nemesis,” China Report 49 (2013): 86. Simpfendorfer, The New Silk Road, 48, 94 and 171. Olimat, China and the Middle East, 11, 295 and 398. Dakka, “Xi’s Saudi, Iran Visits.” Shi, “Xi Asserts.” Luft, “China’s New Grand Strategy.” Dewitt, “The Middle Kingdom,” 202. Calabrese, “China and Iraq,” 66. Neill, “China and the Middle East,” 206 and 209. Hornschild, “China in the Middle East.” M. Singh, “Risks for China, and U.S., in Beijing’s Growing Involvement in Middle East,” The Washington Institute for Near East Policy, June 20, 2015, accessed April 9, 2017,
http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/risks-for-china-and-u.s.-in-beijings-growing-
involvement-in-middle-east. Singh and Fontaine, “Middle Kingdom.” Aarts and Rijsingen, “Beijing’s Rising Star,” 27. Shichor, “China’s Economic Relations,” 199.
114 Baker, “Beyond Oil?” 25. Bingbing, “Strategy and Politics,” 10, 19 and 22. R. Bianchi, “China-Middle East Relations in Light of Obama’s Pivot to the Pacific,” China Report 49 (2013): 103. Legrenzi and Lawson, “China’s Gulf Policy,” 60-61. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 8-12, 16 and 127. Olimat, China and the Middle
42
internationale orde en anderzijds zijn belangen in het Midden-Oosten. China sluit zich regelmatig aan bij de standpunten die de Arabische landen in de VN innemen. In de
Veiligheidsraad gebruikt China zijn veto maar weinig, maar bijvoorbeeld wel om, samen met Rusland, sancties tegen Iran te vertragen en/of af te zwakken en om ingrijpen in Syrië te voorkomen. Hier zal ik hieronder nog op terugkomen. China verklaart zelf zijn stemgedrag te baseren op de five princples of peaceful coexistence.115
China’s houding ten aanzien van een aantal belangrijke conflicten in het Midden- Oosten zou tevens op deze principes gebaseerd zijn. In het Israëlisch-Palestijns conflict stelt China zich naar eigen zeggen neutraal op. China erkent het Palestijnse zelfbeschikkingsrecht, bijvoorbeeld door regeringen waar Hamas deel van uitmaakt te erkennen, en stemt binnen de VN vaak tegen Israëlische belangen in. Tegelijk onderhoudt China echter ook goede economische banden met Israël. In 2002 stelde China een speciaal gezant aan voor het conflict en in 2013 presenteerde het tijdens de bezoeken van president Netanyahu en president Abbas aan het land een weinig vernieuwend Four Point Plan om het conflict op te lossen. China steunt officieel een vredige oplossing voor het conflict die door
onderhandelingen tot stand moet komen en gebaseerd wordt op bestaande VN- resoluties.116
China keurde de sancties jegens Irak in de jaren ’90 en de invasie van land in 2003 officieel af, maar ondernam geen actie om dit te voorkomen. Het lijkt erop dat China de Verenigde Staten op dit dossier niet wilde frustreren en in ruil hiervoor enkele Amerikaanse concessies op andere onderwerpen kreeg. Ook heeft een gunstige houding van de Verenigde Staten bijgedragen aan het doen heropleven van oude oliecontracten die China met het Iraakse regime gesloten had. Ondanks deze oliebelangen en zorgen om Chinese moslims die zich bij de groepering aangesloten zouden hebben, houdt China zich afzijdig van de strijd tegen IS.117
Op China’s houding ten aanzien van de burgeroorlog in Syrië, krijgt het land veel
115 Simpfendorfer, The New Silk Road, 47-48. Neill, “China and the Middle East,” 210. Freedman, “China as a Global Strategic Actor,” 34.
116 Singh, “Chinese Policy,” 10. Singh and Fontaine, “Middle Kingdom.” Singh, “China’s Middle East Tour.” Alterman and Garver, The Vital Triangle, 79. Olimat, China and the Middle East, 10-11 and 29. Rubin, “China’s Middle East Strategy,” 115.
117 Alterman and Garver, The Vital Triangle, 24-32. Simpfendorfer, The New Silk Road, 33. Calabrese, “China and Iraq,” 66. Olimat, China and the Middle East, 51 and 71-72. “The Great Well.” Chaziza, “China’s Middle East Policy,” 25-27 and 30.
43
internationale kritiek. China heeft een aantal keer zijn veto in de Veiligheidsraad gebruikt om, samen met Rusland, het Syrische regime te behoeden voor sancties of internationaal ingrijpen. Ook levert Beijing logistiek militaire en financiële steun aan het Syrische regime. Deze acties worden vaak geïnterpreteerd als een vorm van soft balancing van Rusland en China tegen de Verenigde Staten. China zou het begin van de burgeroorlog vooral zien als een westerse poging tot een regimewisseling in het land en zou dit in de context van het conflict tussen Iran en de Verenigde Staten in de regio bezien. China’s steun aan het Syrische regime zou dan ook een poging zijn de Amerikaanse invloed op de regio te beperken. China zelf benadrukt dat zijn gedrag in lijn is met zijn principes en stelt de regio te willen behoeden voor westerse interventies, die in zijn ogen vooral tot de escalatie van conflicten en grotere instabiliteit leiden. China roept dan ook officieel op tot een vredige oplossing en nodigde begin 2016 delegaties van het regime en de oppositie uit voor gesprekken. Ook stelde Beijing een speciale gezant voor het conflict aan. Deze gezant lijkt echter vooral de onmin die China’s opstelling in andere Arabische landen oproept te moeten wegnemen.118
Waar Beijing zich wat Syrië betreft dus achter Iran en Rusland schaart, steunt het in de burgeroorlog in Jemen volgens officiële uitlatingen de aan Saudi-Arabië gelieerde
regering. Beijing laat zich maar weinig over dit conflict uit, maar verklaarde in 2013 zijn steun aan de regering en beloofde het land economische hulp. Hoewel Beijing in 2015 stelde neutraal te willen blijven in het conflict, herbevestigde president Xi begin 2016 de Chinese steun aan de regering van Jemen tegen de Houthi-rebellen. China verklaart verder een vredige oplossing van het conflict aan te moedigen en steunt vredesprocessen van de VN en de GCC met economische middelen.119
118 M. Chaziza, “Soft Balancing Strategy in the Middle East: Chinese and Russian Vetoes in the United Nations Security Council in the Syria Crisis,” China Report 50 (2014): 243-253. E. Tran Le, “Syrian Conflict Shifts Chinese Foreign Policy,” International Business Times, March 10, 2012, accessed November 24, 2016,
http://www.ibtimes.com/syrian-conflict-shifts-chinese-foreign-policy-214263. Singh and Fontaine, “Middle Kingdom.” R. Gramer, “Saudi Arabia, China Sign Deals Worth Up to $65 Billion,” Foreign Policy, March 16, 2017, accessed March 17, 2017, http://foreignpolicy.com/2017/03/16/saudi-arabia-china-sign-deals-worth-65- billion-boost-trade-ties-oil-energy-one-belt-one-road-saudi-vision-
2030/?utm_content=buffer426e5&utm_medium=social&utm_source=facebook.com&utm_campaign=buffer. “The Great Well.” Luft, “China’s New Grand Strategy.” Dakka, “Xi’s Saudi, Iran Visits.” Shi, “Xi Asserts.” Neill, “China and the Middle East,” 211. Olimat, China and the Middle East, 9, 30 and 234-236.
119 Singh, “Risks for China.” Olimat, China and the Middle East, 285-290. Gramer, “Saudi Arabia, China Sign Deals.”
44
Veiligheidssamenwerking
Ook op het gebied van veiligheid heeft China belangen in het Midden-Oosten. Zo maakt Beijing zich veel zorgen om de verspreiding van Islamitisch extremisme naar de westelijke provincie Xinjiang. In deze provincie leven voornamelijk Oeigoeren, die een etnische en religieuze minderheid in China vormen en wiens identiteit door Beijing wordt onderdrukt. Enkele organisaties van Oeigoerse militanten streven, voornamelijk door middel van aanslagen in China, naar de onafhankelijkheid van de provincie van China, die nu officieel een autonome regio is. Enkele honderden Oeigoeren zouden zich tevens bij IS en Al-Qaida hebben aangesloten. Deze organisaties zouden in de toekomst kunnen uitgroeien tot een bedreiging voor de Chinese territoriale integriteit en soevereiniteit. Bovendien vormen de aanslagen een veiligheidsrisico. Beijing probeert hierom ondermeer een goede relatie te ontwikkelen met toonaangevende islamitische landen als Saudi-Arabië en Iran, in de hoop dat deze landen een positieve invloed uit kunnen oefenen op de Chinese moslims en extremistische invloeden kunnen inperken.120
China heeft hiernaast economische belangen bij een veilig en stabiel Midden-Oosten, met name bij een stabiele Perzische Golfregio. Toch lijkt China maar weinig enthousiast om betrokken te raken bij het handhaven van deze veiligheid en stabiliteit in de regio. Een wijdverbreide opvatting is dat China momenteel liever profiteert van de orde die de Amerikanen in de regio bewaren, hoewel China het vaak niet eens is met de Amerikaanse methoden. Analisten voorzien echter dat China in de toekomst zelf een hand wil hebben in de veiligheid van de regio, met name in het beveiligen van de olie-aanvoerroutes. Chinese investeringen in een marinehaven in Gwadar in Pakistan zouden hierop wijzen.121
Tot slot verkoopt China ook wapens aan de regio, hoewel het volume hiervan sinds de jaren ’80 nogal schommelt. China verkoopt met name wapens aan Iran en Saudi-Arabië. Het Chinese aandeel in de totale wapenmarkt van het Midden-Oosten is echter maar klein, meestal zo’n drie tot vijf procent. In 2012 exporteerde China voor zo’n 45 miljoen dollar aan
120 Neill, “China and the Middle East,” 205 and 219. Olimat, China and the Middle East, 293-294. Singh and Fontaine, “Middle Kingdom.” Singh, “Chinese Policy,” 4 and 7. Chaziza, “China’s Middle East Policy,” 25-27. Chan and Hunter, “Religion, Culture, and Confucius Institutes,” 146. Legrenzi and Lawson, “China’s Gulf Policy,” 67.
121 Simpfendorfer, The New Silk Road, 39 and 46. Singh, “Chinese Policy,” 5 and 7. Wakefield, introduction, 3-5. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 8 and 18.Hokayem, “Looking East,” 41.
45
wapens naar de regio. Westerse bedrijven domineren de markt echter, vooral omdat ze technisch betere wapens kunnen leveren dan China.122
Culturele banden en interpersoonlijk contact
Met zijn culturele diplomatie in het Midden-Oosten probeert China vooral een positief beeld van zichzelf en zijn betrekkingen met de regio te verbreiden. De levensbeschouwelijke verschillen tussen China en de regio worden hierbij zoveel mogelijk genegeerd. Bij deze publieke diplomatie maakt China graag gebruik van Al-Jazeera, dat als voorbeeld voor Chinese nieuwskanalen wordt gezien, omdat het een populair niet-westers perspectief weet uit te dragen. Het Chinese persbureau Xinhua heeft inmiddels ook kantoren in zeventien Arabische staten. Uit onderzoek blijkt dat het beeld dat in het Midden-Oosten van China heerst ook overwegend positief is en dat er positief gedacht wordt over China als
grootmacht. De culturele banden tussen beide regio’s beginnen langzaam hechter te worden. Zo worden er meer studenten uitgewisseld en groeit het toerisme. Ook verschillende beurzen en exposities spelen een belangrijke rol in deze culturele
uitwisselingen. China opent tevens meer Confucius-instituten in de regio. Momenteel kent het Midden-Oosten nog maar zestien van deze instituten, omdat de lokale regimes nog erg argwanend zijn tegenover dit soort culturele centra.123
China in de ogen van het Midden-Oosten
Vanuit het Midden-Oosten bezien hebben hechtere (economische) banden met China veel voordelen. Naast het enorme economische potentieel dat het land biedt, onder andere als stabiele afnemer van groeiende hoeveelheden olie en gas, wordt China vanuit het Midden- Oosten ook vaak bezien als een globaal invloedrijke politieke speler, onder meer vanwege zijn zetel in de Veiligheidsraad en vanwege zijn kernwapens. Ook biedt China veel regimes in het Midden-Oosten, die met aanzienlijke economische en sociale problemen worstelen, een aantrekkelijk model van indrukwekkende economische ontwikkeling zonder politieke
122 Shichor, “China’s Economic Relations,” 186. Neill, “China and the Middle East,” 212-213. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 65-67. Hokayem, “Looking East,” 42. Olimat, China and the Middle East, 19 and 52. 123 Bianchi, “China-Middle East Relations,” 107. Alterman and Garver, The Vital Triangle, 4 and 81-82.
Simpfendorfer, The New Silk Road, 4, 92 and 117-120. Olimat, China and the Middle East, 25-26. Polk, “China: A Major Power.” Horesh, “China’s Relations,” 233. Boer, “Saoedi-Arabië,” 32.
46
liberalisatie. China vormt tevens een aantrekkelijke partner voor deze regimes omdat het weinig waarde hecht aan mensenrechten en milieu en juist veel aan zijn non-interference principe.124
4.3 China’s betrekkingen met Iran