In dit hoofdstuk wordt de keuze voor de verschillende thema’s en onderwerpen waarvoor gekozen is binnen het onderwerp communiceren over de natuur, gemotiveerd en toegelicht. In dit hoofdstuk zal de context van de geselecteerde thema’s worden geschetst: het domein ‘de identiteit van natuurliefhebbers’.
5.1 Casus: De identiteit van natuurliefhebbers
Door discoursanalyse toe te passen op uitingen van natuurliefhebbers, is getracht om de identiteit van de natuurliefhebber in kaart te brengen. De zoektocht naar deze identiteit in uitspraken van natuurliefhebbers is opgebouwd uit verschillende thema’s: natuur versus cultuur, de verhouding tussen mens en natuur en het ondernemen van activiteiten in de natuur. In dit hoofdstuk worden de achtergronden van deze thema’s stuk voor stuk uiteengezet en toegelicht.
Door binnen de discours te onderzoeken hoe natuurliefhebbers in de verzamelde data spreken over natuur, kan de identiteit die sprekers zichzelf onbewust of bewust toebedelen, in kaart gebracht worden. Houdingen en identiteiten worden volgens discoursanalyse door middel van taal in gesprekken en uitingen gecreëerd (Edwards & Potter, 2001; Klarenbeek, Stinesen & Hartog, 2014). Door te onderzoeken hoe natuurliefhebbers spreken over verschillende thema’s binnen het onderwerp natuur, kan op basis hiervan duidelijkheid gegeven worden over de identiteit van de natuurliefhebber. Er wordt in de data niet gezocht naar objectieve waarheden rondom deze thema’s, maar juist de subjectieve waarheden die afgeleid kunnen worden uit gedane uitspraken worden in kaart gebracht. Deze door de sprekers zelf gecreëerde waarheden kunnen zo de identiteit van natuurliefhebbers schetsen. Zo kan gesteld worden welke gezamenlijke handelingen, ideeën en opvattingen natuurliefhebbers vinden passen binnen het onderwerp natuur en welke niet. Er kan in de data gekeken worden naar patronen in de realisatie van uitspraken over de verschillende onderwerpen binnen het onderwerp natuur. Deze factoren schetsen een beeld van hoe natuurliefhebbers hun identiteit opbouwen (Potter & Wetherell, 1992). Dit onderzoek bevat impliciet materiaal over de identiteit van natuurliefhebbers, waar veel onderzoeken juist de nadruk leggen op welke identiteit groepen zichzelf expliciet toe eigenen.
5.2 Thema 1 - Natuur en cultuur
Een belangrijk onderwerp dat binnen de discours aan bod kwam was het naast elkaar bestaan van natuur en cultuur. In de literatuur werd allereerst de verhouding tussen cultuur en natuur besproken. Volgens Aarts, Ruyssenaars, Steuten en Herzele (2015) is de tegenstelling 28
natuur-cultuur een bekende en vaak voorkomende tegenstelling die veel voorkomt in discussies, conflicten en onderhandelingen over wat natuur is en wat niet. Enerzijds wordt cultuur in de literatuur beschreven als een oppositie van natuur, anderzijds werd beweerd dat natuur en cultuur vreedzaam samengaan. Dit onderzoek probeert in kaart te brengen hoe natuurliefhebbers in de context van Vroege Vogels en in de context van Stichting Het Drentse Landschap spreken over de relatie tussen cultuur en natuur, welke opvattingen hierover te ontdekken zijn en of er aan de hand van de uitspraken van deze natuurliefhebbers inzicht kan worden verkregen in hoe zij vinden dat natuur en cultuur zich tot elkaar verhouden.
Het onderwerp natuur versus cultuur is ook een belangrijk onderwerp binnen de kaders van het Drentse Landschap. Stichting het Drentse Landschap heeft hiermee te maken omdat ze al enkele jaren aan de doorontwikkelingen naar een provinciale trust aan het toewerken zijn. Het Drentse Landschap heeft afgelopen decennia vooral bekend gestaan als natuurorganisatie die gericht is op de bescherming van natuurwaarden. De organisatie richt zich echter ook steeds meer op het behoud van cultureel erfgoed, naast landschap en natuur. Daarom spelen ook steeds meer cultuurhistorische waarden en erfgoed nu een belangrijke rol. De achterban van Stichting Het Drentse Landschap is daarom een geschikte doelgroep om te gaan onderzoeken hij zij spreken over het onderwerp cultuur versus natuur, omdat zij er tegenwoordig steeds meer mee te maken krijgen.
5.3 Thema 2 - De mens en de natuur
Om tot de identiteit van de natuurliefhebber te komen, wordt verder onderzocht hoe de natuurliefhebber spreekt over de relatie tussen de mens en de natuur. Uit de gelezen literatuur bleek dat men de natuur enerzijds ziet als iets functioneels voor de mens en als beheersing. Anderzijds werd beweerd dat de natuur er helemaal niet voor de mens is, maar dat de natuur onafhankelijk is en er voor zichzelf is. Tot slot kan er ook nog gesteld worden dat de mens er voor de natuur is, vanuit de visie dat het bestaan van de natuur afhankelijk is van de mens, zoals Stichting Het Drentse Landschap, die staat voor het behoud en de bescherming van de Drentse natuur.
Er is in het geselecteerde materiaal onderzocht of uit uitspraken over de natuur geconcludeerd kan worden dat men vindt dat de natuur ons moet dienen en moet zijn zoals de mens wil, of dat de uitspraken juist het tegendeel aantonen. Uit de literatuur bleek allereerst al dat er discussie bestond over de rol van de mens ten opzichte van de natuur. Is het nou wel of niet gerechtvaardigd voor de mens om zich met de natuur te bemoeien en is natuur nog wel natuur wanneer de mens zich ermee heeft bemoeid? Dit zijn vragen die naar aanleiding van de gelezen literatuur opkwamen. Opvallend is dat er in verschillende naslagwerken wordt gesproken over de vrije natuur, die niet gewijzigd, of minimaal beïnvloed is door de mens (Van Dale, 1993; Weijnen & Ficq-Weijnen, 1996; Van der Sijs, 2010; Wikipedia, 2019). Ook respondenten uit 29
eerder onderzoek associeerden de natuur met het afwezig zijn van menselijke beïnvloeding (Buijs en Filius, 1998).
Toch bleek uit de literatuur dat de opvatting dat de natuur alles is en de mens hier deel van uitmaakt, ook veel voorkomt. Men vindt het omgaan met natuur dan ook gerechtvaardigd en ook cultuur wordt steeds vaker aangeduid als onderdeel van de natuur (De Molenaar, 1998). De natuur blijkt bovendien ook allerlei functies voor de mens te vervullen. Zo worden de draagfunctie, productiefunctie, informatiefunctie en regulatiefunctie genoemd (De Molenaar, 1978). De natuur wordt door velen zelfs als fundamentele levensbehoefte verwoord (Buijs & Filius, 1998) Dit lijkt erop te duiden dat men de natuur wel degelijk gebruikt en ook ziet als iets dat er voor de mens is.
Dit was niet alleen een opvallend thema in de literatuur, maar de vraag hoe mens en natuur zich volgens natuurliefhebbers tot elkaar verhouden trok ook in het tv-programma Vroege Vogels en in uitspraken van betrokkenen bij Stichting Het Drentse Landschap de aandacht. Er gaat onderzocht worden in welke vorm de relatie tussen mens en natuur in de uitspraken van natuurliefhebbers aan bod komt.
5.4 Thema 3 - Activiteiten in de natuur
In de discoursanalyse die beschreven wordt in dit onderzoek is ook het thema ‘activiteiten in de natuur’ meegenomen. Het spreken over activiteiten in de natuur was een thema dat naar voren kwam in zowel de literatuur als in de uitspraken van natuurliefhebbers.
Het ondernemen van activiteiten in de natuur past allereerst binnen verschillende bestaande natuurbeelden die in de literatuur worden genoemd. Het decoratieve natuurbeeld onder andere, presenteert de natuur als recreatief groen dat door mensen mede voor recreatie wordt gebruikt. Ook de draagfunctie van natuur die in de literatuur wordt genoemd, noemt dat de natuur onder andere als recreatievoorziening dient voor de mens. Op deze manier draagt de natuur menselijke activiteiten. Ook de informatiefunctie van natuur schetst het geoorloofd zijn van het ondernemen van activiteiten in de natuur, oftewel, de levering van recreatie (De Molenaar, 1998).
In de contexten waarbinnen dit onderzoek heeft plaatsgevonden kwam het thema activiteiten in de natuur ook naar voren. In het tv-programma Vroege Vogels TV werden meerdere activiteiten besproken en ook in de uitspraken van Stichting Het Drentse Landschap kwamen activiteiten aan bod. Daarnaast is bekend van Stichting Het Drentse Landschap dat zij veel activiteiten in de natuur organiseren voor hun publiek. In de data is onderzocht wat natuurliefhebbers hier onder andere over zeggen en op welke manier zij dit bespreken.
Een andere reden waarom er voor is gekozen het onderwerp activiteiten mee te nemen in de analyse is omdat activiteiten onder andere ook iets kunnen zeggen over een groep mensen. Een 30
identiteit zoals ‘natuurliefhebber zijn’ kan iets zijn als het scala aan activiteiten dat individuen ondernemen om persoonlijke identiteiten te creëren, presenteren en ondersteunen, die congruent zijn met het zelfconcept en dit zelfconcept ondersteunen (Snow & Anderson 1987). Om de identiteit van natuurliefhebbers te kunnen construeren zijn daarom de activiteiten die natuurliefhebbers zeggen te ondernemen in de natuur, in kaart gebracht.