HOOFDSTUK 2: POPMUZIEK IN HET CULTUURONDERWIJS
2.4 De effecten en vaardigheden in het model voor cultuuronderwijs uit hoofdstuk 1
2.4.2 De binnenste cirkel: Cultureel Vermogen
2.4.2.1 Cultureel bewustzijn en kennis van cultuur
Binnen cultureel bewustzijn is de eerste cognitieve basisvaardigheid waarnemen. Het luisteren naar popmuziek is een belangrijk onderdeel van het maken van popmuziek. Vaak is dit de eerste stap die vervolgens leidt tot het ook daadwerkelijk spelen of maken van popmuziek. Uit de onderzoeken bleek dan ook dat leerlingen auditieve vaardigheden ontwikkelen en deze benadrukten ook het belang van het luisteren. Zo wordt de vaardigheid van het waarnemen dus ontwikkeld door middel van popmuziek. Daarnaast luisteren veel leerlingen in hun vrije tijd al naar
54
hiervan. Daarnaast is het vormen van je eigen identiteit een veelgenoemde
vaardigheid die samengaat met het luisteren en spelen van popmuziek. Leerlingen reflecteren op hun eigen gemaakte werk en dat van de ander en ze reflecteren op zichzelf en hun relatie tot de muziek. Ook is het maken van je eigen muziek een belangrijk onderdeel van popmuziek, waarbij individualiteit en originaliteit wordt gewaardeerd. Daarnaast blijkt uit de literatuur dat leerlingen beter beter hoe de muziek gemaakt wordt en waar het over gaat en dat ze meer diepgang ervaren in de muziek. Ook krijgen ze meer waardering voor de muziek, de makers ervan en voor muziek die zij eerst niet waardeerden of begrepen. Ook krijgen ze meer kennis over de praktijk doordat zij leren over de muziekindustrie. Zo krijgen de leerlingen dus meer kennis over muziek.
2.4.2.2 Ervaren van verschillen en hiermee om kunnen gaan
Een vaardigheid die leerlingen ontwikkelen bij het spelen van popmuziek is samenwerken. In het samenwerken met anderen leren zij verschillen ervaren en hiermee omgaan. Dit gebeurt bijvoorbeeld door luisteren naar elkaar en het geven van feedback en dit ontvangen. Ook leren leerlingen om te gaan met verschillen in niveau. Gevorderde leerlingen helpen minder gevorderde leerlingen vooruit en
minder gevorderde leerlingen voelen zich uitgedaagd door de gevorderde leerlingen. Daarnaast zijn zij ook veel bezig met het reflecteren op het werk van de ander. Binnen popmuziek is er ruimte voor improvisatie, experiment en het proberen van nieuwe dingen, allemaal manieren om verschillen te ervaren en hiermee om te gaan. Ook laten publicaties zien dat leerlingen meer waardering of begrip krijgen voor muziekstromingen die zij eerst niet leuk vonden, waardoor zij dus leren omgaan met iets wat verschilt van wat zij normaal leuk vinden of gewend zijn. Wel zal popmuziek eerder de ‘maat’ dan de ‘onmaat’ zijn, omdat het zo gangbaar is.
2.4.2.3 Eigen maken van uitingsvormen (vormtalen en media)
Als leerlingen werken met popmuziek, werken zij met de mediataal, door te zingen en te schrijven, het lichaam, door te zingen en het lichaam te gebruiken om muziek te maken, en voorwerpen, omdat zij met instrumenten muziek maken. Zoals net ook genoemd biedt popmuziek de ruimte om improviseren, experimenteren en nieuwe dingen te maken. Dit helpt bij het eigen maken van deze uitingsvormen. Over het eigen maken van bepaalde technieken en uitingsvormen blijkt uit de onderzoeken
55
dat bij popmuziek heel gericht een techniek of uitingsvorm wordt eigen gemaakt. Leerlingen leren vooral de techniek of uitingsvorm die relevant is voor de soort muziek die zij willen maken. Hierdoor zullen leerlingen wellicht één techniek heel eigen maken, en andere technieken minder. Wel is het leren van popmuziek spelen erg gefocust op het spelen, men begint gelijk met spelen en creëren, in plaats zich eerst te verdiepen in de theorie. Hierdoor ligt er dus een focus op het eigen maken van de uitingsvorm.
2.4.2.4 Deelnemen aan het culturele leven
Het gebruik van popmuziek in de lessen zorgt er ook voor dat de culturele
competentie van het deelnemen aan het culturele leven wordt ontwikkeld. Enerzijds is het zelf maken van je eigen muziek en originaliteit hierin belangrijk. Hierbij wordt dus zelf nieuwe cultuur gemaakt. Ook leidt het gebruik van popmuziek tot meer interesse in de muziekstroming waar de lessen over gaan. Ook ontwikkelen leerlingen meer waardering voor muziekstromingen die zij eerder minder waardeerden en voor de muzikanten en producers. Daarnaast gaat het in
popmuzieklessen vaak om samen popmuziek maken, samen nieuwe cultuur maken dus. De sfeer hierbij is democratisch, iedereen kan een bijdrage leveren en zijn of haar stem laten horen en iedereen is hierin gelijk. Dit sluit aan bij het idee van cultural democracy. Dit leidt zo ook weer tot meer en nieuwe ideeën. Ook leidt popmuziek ertoe dat er meer leerlingen zullen deelnemen en dat zij intrinsiek gemotiveerd zijn in hun deelname, wat dus aansluit bij het deelnemen aan het culturele leven. Ook is popmuziek toegankelijk, waardoor het makkelijker is om deel te nemen voor leerlingen en ontwikkelen ze meer waardering voor de muziek, waardoor het aannemelijk is dat zij vaker zullen deelnemen.
2.5 Conclusie
In dit hoofdstuk is onderzocht hoe popmuziek een bijdrage kan leveren aan het cultuuronderwijs. Dit is gedaan door eerst de vermeende positieve effecten op leerlingen bij het gebruik van popmuziek in het onderwijs en de vaardigheden die leerlingen daarbij ontwikkelen, uit een te zetten. Positieve effecten die werden geconstateerd in de wetenschappelijke literatuur zijn:
- effecten op algemene vaardigheden, namelijk - het vormen van een eigen identiteit
56
- samenwerken - creativiteit
- effecten op interesse in de muziek - effecten op vakspecifieke vaardigheden
- effecten op de deelname aan muziek- of cultuurvakken - een wisselwerking tussen formeel en informeel leren
De gebleken effecten zijn allemaal positief. Er is geen onderzoek gevonden waarin negatieve effecten uiteengezet worden. Wel is er onderzoek gedaan naar een aantal opvattingen van docenten ten opzichte van popmuziek. Hieruit blijkt wel dat er docenten zijn die een negatieve houding hebben ten opzichte van het gebruik van popmuziek in de les en werden er praktische bezwaren genoemd, zoals gebrek aan lesmateriaal of dat popmuziek niet wordt meegenomen in de docentenopleidingen.120 Dit zou de implementatie in het onderwijs kunnen
bemoeilijken. Wat de huidige stand van zaken hiervan is, is echter onbekend. Verder zijn de algemene vaardigheden die werden benoemd, vaardigheden die leerlingen ook zouden kunnen ontwikkelen bij andere kunstvakken, deze gelden niet specifiek voor popmuziek.
De effecten op de leerlingen zijn geplaatst in het model dat in hoofdstuk 1 geschetst werd, om zo te kijken hoe zij een bijdrage leveren aan het
cultuuronderwijs. Hieruit blijkt dat popmuziek in elk onderdeel van het model een bijdrage kan leveren. Dit kan gevisualiseerd worden in onderstaande tabel:
Deel van het
model Effect of vaardigheid Buitenste cirkel:
leerecosystemen - Wisselwerking tussen formeel en informeel leren - Doordat popmuziek zich in de belevingswereld van de leerlingen bevindt, nemen zij kennis van buiten school mee de les in en passen zij de kennis die zij in de les hebben opgedaan toe op hun muziekervaring in de vrije tijd.
Binnenste cirkel: cultureel
bewustzijn
- Leerlingen ontwikkelen auditieve vaardigheden - Vormen van eigen identiteit
- Reflecteren op zichzelf, de muziek en de relatie tot de ander
120 Hebert, David G; Campbell, Patricia Shehan. ‘Rock Music in American Schools: Positions and
57
- Reflecteren op de zelfgemaakte muziek
- Zichzelf herkennen in de thema’s in popmuziek - Individualiteit
- Originaliteit
- Begrijpen beter hoe de muziek gemaakt wordt en waar het over gaat, ze ervaren meer diepgang
- Leerlingen staan meer open voor andere muziekgenres
- Leerlingen ontwikkelen meer waardering voor de muziek, artiesten en producers van muziekgenres die ze al kennen
- Leerlingen ontwikkelen meer waardering en begrip voor
muziekgenres die ze nog niet kenden of eerder niet waardeerden - Leerlingen krijgen meer inzicht in de muziekindustrie
Binnenste cirkel: ervaren van verschillen en hiermee om kunnen gaan - Samenwerken
- Feedback geven en ontvangen - Luisteren naar elkaar
- Elkaar vooruithelpen. Gevorderde leerlingen leren minder gevorderde leerlingen vooruit en minder gevorderde leerlingen voelen zich uitgedaagd door de gevorderde leerlingen
- Reflecteren op zichzelf, de muziek en de relatie tot de ander - Improviseren
- Experimenteren
- Nieuwe dingen proberen
- Leerlingen staan meer open voor andere muziekgenres Binnenste cirkel: eigen maken van uitingsvormen (vormtalen en media)
- Taal (schrijven en zingen)
- Lichaam (zingen en muziek maken) - Voorwerpen (instrumenten)
- Improviseren - Experimenteren
- Nieuwe dingen proberen
- Leerlingen leren effectiever en gerichter de technieken relevant voor de muziek of het nummer dat zij willen maken
- Gelijk beginnen met spelen en creëren, in plaats van eerst verdiepen in de theorie.
Binnenste cirkel: deelnemen aan het culturele leven
- Zelf maken en creëren, het maken van eigen muziek - Originaliteit
- Nieuwe dingen proberen
- Interesse in muziekgenre dat leerlingen al kennen neemt toe - Begrijpen beter hoe de muziek gemaakt wordt en waar het over
gaat, ze ervaren meer diepgang
- Leerlingen ontwikkelen meer waardering voor de muziek, artiesten en producers van muziekgenres die ze al kennen
- Samenwerken
- Democratisch/iedereen kan zijn/haar stem laten horen - Iedereen heeft een gelijke bijdrage
- Meer inbreng en ideeën
58
door popmuziek
- Leerlingen zijn intrinsiek gemotiveerd, door de muziek en door de manier van leren
- De muzieklessen zijn toegankelijker, waardoor het gemakkelijker is om deel te nemen.
59