een cruciaal onderdeel van de cinematische vorm.460 Een goed voorbeeld hiervan is de uitgebreide scène tegen het eind van de film, waarin Scorsese “de esthetiek gebruikt om de kijker de paranoia van Henry en Karen te laten beleven” (afb. 57-60).461 In deze scène volgen we een steeds meer paranoïde wordende Henry op de dag voor zijn arrestatie. In de scène zien we hoe Henry’s cocaïneverslaving en zijn grote hoeveelheid aan bezigheden (het dealen en gebruiken van cocaïne, het dealen van wapens, koken, het ophalen van zijn van het ziekenhuis, het in de gaten houden van surveillancehelicopters) een problematisch hoogtepunt bereikt. De stijl van de muziek wordt hier ingezet om Henry’s opgejaagde gevoel en groeiende mentale instabiliteit muzikaal te representeren.462 Zo maakt Scorsese gebruik van verschillende ‘psychedelische’ en ‘decadente’ (rock)nummers die onderling duidelijk verschillen: “Jump into the Fire” van Harry Nilsson, “Memo from Turner” van Mick Jagger, “Magic Bus (Live at Leeds)” van The Who, “Monkey Man” van The Rolling Stones, “What Is Life”, van George Harrison en “Mannish Boy” van Muddy Waters.463 De chaotische gang van zaken, waarin het duidelijk is dat Henry niet meer in staat is zijn prioriteiten te onderscheiden, is te herkennen in de cinematografie: naarmate de scène vordert neemt het tempo toe en wordt uitgebreider gebruik gemaakt van flashcutting, en een ongebruikelijk hoog aantal pans en zooms.464 Daarnaast wisselt de regisseur op onverwachtse momenten tussen de verschillende nummers, die niet overeenkomen met het tempo van de actie en de cuts in scènes. De ritmes en karakters van de nummers verschillen aanzienlijk: zo is “Jump Into the Fire” veel gejaagder dan het relaxte “Mannish Boy”, en contrasteert de vrolijke toon van “What Is Life” met het meer ‘coole’ en mysterieuze “Monkey Man”. Scorsese maakt in deze scène volop gebruik van de materiele mogelijkheden van filmmuziek. Een goed voorbeeld is het moment waarop Henry een lijn cocaïne snuift (afb. 59-60), waarbij het vrolijke “What Is Life? abrupt wordt vervangen door “Mannish Boy”. Op hetzelfde moment gebruikt Scorsese een snelle zoom in combinatie met een luid ‘snuifgeluid’. De overgang in muziek wordt aangekondigd door een luide schreeuw, waarna we middenin “Mannish Boy” vallen. We zien een extreme close-up van Henry’s bleke gezicht die duf voor zich uitstaat. De audiovisuele synergie is een formele representatie van Henry’s adrenalinestoot, en een weergave van zijn chaotische mentale toestand. Tegelijkertijd brengt het deze emoties zo op de kijker over dat die deze op sensorische wijze beleeft.
Volgens Hubbert is de opvallende en gefragmenteerde vorm van de muzikale montage bepalend voor hoe deze scène worden ervaren door de kijker: “[It] is the placement of the music, the sudden shift
459 Naast Hubbert bespreekt Ben Nyce deze aspectenn van de muziek: ‘’It is the music of wise-guy culture: raw, sentimental, florid, and frequent. […] The music’s frequency can be explained by Scorsese’s need to keep the fast-paced rhythm of the narration going.’’ (Nyce 118).
460 Hubbert 45, 51.
461 Wernblad 47.
462 Kolker 211.
463 Hubbert 53, 56.
103
in musical rhythm, tempo, and texture that speaks the loudest”.465 Doordat de voice-over, de actie en de muziek onafhankelijk van elkaar worden ingezet, ontstaat er een unieke en gelaagde structuur die de kijker een stimulerende en complexe ervaring levert. Scorsese gebruikt de wisselwerking tussen beeld en muziek om een nieuwe en geaccelereerde manier van ‘storytelling’ te creëren. Hierbinnen gebruikt hij de expressieve technieken van de camera in combinatie met de muzikale materialiteit om de beleving van de personages te illustreren, of op een bijna haptische wijze te weergeven. Daarnaast gebruikt muziek op een zeer flexibele wijze. Muzikale selecties zijn soms slechts deels hoorbaar door een fluctuerend volume of behendig knip- en plakwerk, of worden juist meerdere keren gebruikt.Afbeeldingen 57-60: Gebruik van gejaagde editing in de cocaine-scène van Goodfellas: korte point of view-shots, en een snelle zoom-in nadat Henry een lijn cocaïne snuift.
Met Goodfellas introduceerde Scorsese in Hollywood een nieuwe audiovisuele esthetiek, waarbij de dynamische vorm van de film minstens zo belangrijk is als de narratief. De song selectie speelt hierbij een grote rol, doordat deze constant prominent bijdraagt aan de audiovisuele vorm. Het is duidelijk dat in de besproken scènes de muziek zelden narratief gemotiveerd is. In plaats daarvan gebruikt Scorsese de muzikale connotaties voor het construeren van een subtekst die de visuele actie ondersteunt en becommentarieert. Naast deze subtekst heeft de muziek ook affectieve functies zoals het representeren van de belevingswereld en subjectieve emoties van de personages. Na de omslag in
Goodfellas heeft Scorsese de in deze film geïntroduceerde innovaties regelmatig terug laten komen.
Film als Casino (1994) en Bringing Out the Dead (1999) maken gebruik van dezelfde symbiose van vluchtig en beweeglijk camerawerk, visuele stilering en een uitgebreid palet aan popmuziek. Zijn nieuwste film The Wolf of Wall Street is het meest recente voorbeeld van een film met een dergelijke audiovisuele stijl.
104
Case Study: The Wolf of Wall Street (2014)
In het tweede gedeelte van dit hoofdstuk bespreek ik uitgebreid de pop score van The Wolf of Wall
Street, Scorsese’s meest recente film en een film waarin popmuziek een centrale rol speelt. Ik bespreek
hierbij kort de belangrijkste elementen van de film, waarbij ik toelicht welke positie de muziek hierbij inneemt. The Wolf of Wall Street is een verfilming van Jordan Belforts gelijknamige biografie over zijn frauduleuze verleden als eigenaar van makelarij Stratton Oakmond. De film beslaat Belforts (Leonardo DiCaprio) kennismaking met de beurswereld in de jaren tachtig tot en met zijn arrestie in 1995. Met name de ervaringen van Jordan gedurende zijn succesvolle periode als hoofd van Stratton Oakmond worden getoond, die zich grotendeels manifesteren in een hoge drugsconsumptie, feesten met prostituees en de speeches die hij op de werkvloer geeft.
De film kenmerkt zich door zijn lengte: de film duurt bijna drie uur. Het grootste deel van de tijd volgen we protagonist Jordan, en zien we de gebeurtenissen vanuit zijn perspectief. Jordans voice-over keert gedurende de hele film terug, en hij adresseert regelmatig het publiek door in de camera te kijken. Naast Jordan volgen we zijn collega’s bij Stratton Oakmond, wiens handelingen vergelijkbaar zijn met die van Jordan. Er zijn een paar scènes waarbij Jordan niet aanwezig is, zoals de scène waarin de geldtransactie tussen Donnie (Jonah Hill) en Brad (Jon Bernthal) verkeerd afloopt.
Zoals in veel van Scorsese’s films speelt de stijl van de film minstens zo’n grote rol als het verhaal. De toon van de film is te omschrijven als satirisch, en de film is qua genre het beste in te delen in de categorie van de comedy. Veel van de humor zit hem in de absurditeit van de overdadige en hedonistische handelingen van de hoofdrolspelers. De moralistische tactiek van de film zit hem in het feit dat Scorsese naast de absurditeit van deze handelingen ook de aantrekkingskracht van deze levensstijl toont.466 In meerdere scènes toont Scorsese het vermaak en de glamour van de excessieve leefstijl van Jordan en zijn vrienden. Tegelijkertijd is er in scènes ook de keerzijde van dergelijke handelingen zien. Volgens filmrecensent Matt Soller Seitz zit het moralistische van de film dan ook in onze eigen relatie met de getoonde beelden:
[I]mages of censure and humiliation coexist with moments that get off on the men's howling and profit-making and chest-thumping. We're supposed to figure out how we feel about the mix of modes, and accept that if there were no appeal whatsoever to this kind of behavior, no one would indulge in it.467
Het tempo en de informatiedichtheid van de film ligt hierbij erg hoog. Het verhaal van de film ontwikkelt zich grotendeels chronologisch, maar Jordans voice-over weidt hierbij regelmatig uit
466 Travers, Peter. "The Wolf of Wall Street.". Rolling Stone, 18 dec. 2013. 15 maart 2015.
http://www.rollingstone.com/movies/reviews/the-wolf-of-wall-street-20131218; Soller Seitz, Matt. "The Wolf of
Wall Street Movie Review." Roger Ebert.com. 25 dec. 2013. 15 maart 2015.
http://www.rogerebert.com/reviews/the-wolf-of-wall-street-2013.
467 Soller Seitz, Matt. "The Wolf of Wall Street Movie Review." Roger Ebert.com. 25 dec. 2013. 15 maart 2015.