is daarom een commentaar op de personages; dit is hun idee van vermaak.
Scorsese werkt zijn fascinatie met de discrepantie tussen de toon van de muziek en de gevisualiseerde situatie ook meer complexer uit.407 In de scène die wordt begeleid door de romantisch ballade “Dont Ask Me To Be Lonely” door The Dubs, vertelt ‘the girl’ - het meisje waar J.R. mee optrekt (Zina Bethune), dat ze is verkracht door haar ex-vriend Harry (afb. 39-42). De scène begint in Charlies woonkamer, waar ‘the girl’ de verkrachtig ter sprake brengt (afb. 39). De herinnering wordt door middel van korte flashbacks en een voice-over van ‘the girl’ in beeld gebracht (afb. 40). Op de achtergrond horen we “Dont Ask Me To Be Lonely”, sentimentele maar ‘poppy’ nummer in het soulgenre. Het nummer doet het meeste denken aan een romantische gelegenheid, zoals een date. Naarmate de scène vordert stopt de voice-over, en neemt de muziek in volume toe. Door de muziek en de hoge mate van schaduw, hebben de flashbacks aanvankelijk een mysterieuze sfeer, maar langzamerhand wordt het de kijker duidelijk waar de scène naar toe werkt. De situatie is niet romantisch maar gewelddadig, waardoor de toon van de muziek en het gezongen refrein – met de tekst van de songtitel – een schrijnende ondertoon creëren. Voor de climax in de scène, waarin we zien hoe ‘the girl’ met Harry buiten de auto worstelt, past Scorsese een delay-effect toe op de muziek. Dit effect krijgt je door een tweede versie van het nummer een onbepaalde tijd later af te spelen dan de de eerste versie, waardoor de twee versies door elkaar heen lopen. Dit geeft de scène een verontrustend effect geeft. Het delay-effect dient als een formele representatie van de traumatische ervaring. De muzikale begeleiding maakt ook een meer associatieve editing mogelijk. De scène begint aan de eettafel en wisselt af met een flashback. Daarnaast cut de actie kort naar Charlies om zijn reactie op het verhaal te tonen, gevolgd door een jump-cut naar een extreme close-up van het gezicht van ‘the girl’, hoogstwaarschijnlijk een representatie van een herinnering of gedachte van Charlie (afb. 41-42). Dit toont Scorsese’s fascinatie met de mogelijkheid om verschillende ruimtelijke en temporale dimensies in een scène af te wisselen.
90
Afbeeldingen 39-42: Verschillende temporale en ruimtelijke niveaus in een scène in Who’s That Knocking On My Door?.
Scorsese’s fascinatie voor de expressieve combinatie van popmuziek en de dynamiek van de camera is direct herkenbaar in de huisfeestscène (afb. 43-46). Het is een scène waarin de representatie van actie centraal staat, zonder dat deze een narratieve motivering heeft. Onder begeleiding van het vrolijke salsanummer “El Watusi” van Ray Barretto zien we in slow motion hoe J.R. en zijn dronken vrienden met elkaar feesten. Het situatie ontspoort wanneer een van de aanwezigen Sally Ga Ga - het lachtertje van de groep - met een geladen pistool dreigt te beschieten terwijl de rest lachend toekijkt (afb. 46). “El Watusi” is een nummer in het latin jazz-genre. Latin jazz is een muziekstijl die Latijns-Amerikaanse ritmes combineert met jazzmuziek, en ontstond binnen de latinogemeenschap van New York. Het nummer is ritmisch gedreven en heeft een prominent en simpel pianomotief. Het nummer bezit een duidelijke ‘swing’, en zal voor het New York-publiek tijdens de screenings associaties van feest oproepen. Het tempo van de muziek representeert het tempo waarin de groep alcohol consumeert en de goede sfeer die er op het bijeenkomst is. De scène opent met een groot aantal trage dolly shots, die halverwege de scène worden afgewisseld met statische shots van korte duur. De shots volgen elkaar op door middel van dissolves, waardoor de sfeer van de scène consistent blijft. De vertraging van de beelden geven de scène een surreëel effect, “alsof alles zich onder water afspeelt”.408 Scorsese combineert hier een verontrustende gebeurtenis met luchtige muziek. De muziek representeert hier enerzijds de feestelijke sfeer van de scène en de culturele identiteit van de personages, maar staat tegelijkertijd in ironisch contrast met de situatie die gedurende de scène ontspoort. Hoewel verschillende personages in de scène zich vermaken – zoals de muziek impliceert – is het duidelijk dat Sally Ga Ga doodsbang is. De muziek representeert de beleving van de personages, die haaks staat op de beleving van het publiek. De manier waarop deze vrolijke muziek gekoppeld wordt aan baldadig of crimineel gedrag, kan door het publiek als schokkend worden ervaren. Scorsese gebruikt “El Watusi” dus voor een misleidend gevoel van comfort, waarbij aan het eind van de scène het contrast tussen de personages en het publiek duidelijk wordt. Naast dit contrast is er sprake van een formele discrepantie tussen het vlotte tempo van het muziek en de vertraagde beelden, die samen toch een audiovisuele synergie vormen.
91
Afbeeldingen 43-46: Verschillende illustratieve scènes, die door dissolves worden afgewisseld. De toon van de scène verandert subtiel naarmate deze vordert.
Mean Streets (1973)
Scorsese wist zijn fascinatie met film als audiovisueel medium voor het eerst succesvol te vertalen in zijn doorbraakfilm Mean Streets.409 De film draait om de katholieke Italiaans-Amerikaanse Charlie (Harvey Keitel), die met zichzelf in het reine probeert te komen ondanks zijn betrokkenheid met de maffia, zijn onverantwoordelijke vriend Johnny Boy (Robert DeNiro) en vrouwelijke verleiding. In de film volgen we Charlie en zijn vrienden in zijn wijk Little Italy in Manhattan. Stilistisch gezien heeft de film een episodische narratieve structuur.410 De film draait meer om een authentieke weergave van het specifieke criminele milieu in Little Italy, dan om een narratieve spanningsboog die wordt gecreëerd door een causaal verband tussen de verschillende gebeurtenissen. In de film toont Scorsese deze authentieke weergave grotendeels op naturalistische wijze, maar biedt verschillende keren ook meer illustratieve momenten die tekenend zijn voor Charlies beleving van zijn omgeving. In beide gevallen maakt Scorsese gebruik van een prominente positionering van muziek die in deze omgeving te horen zou zijn.411
Mean Streets kan zowel op thematisch als op stilistisch vlak gezien worden als een voortzetting
en verbetering van Who’s That Knocking At My Door?.412 Er is sprake van een realistische en ongeromantiseerde weergave van het criminele milieu van de wijk, en thematisch onderzoekt Scorsese de moralistische spanning tussen een katholieke opvoeding en een criminele omgeving. Hubbert beschrijft de stijl van de film als volgt: “The film uses a number of documentary, or specifically verité, techniques: shaky cameras, long interrupted takes, abrupt jump cuts, a disjunctive narrative structure,
409 Sangster 12; Sangster 39; Wernblad spreekt van “[an] exhilerating use of aesthetics, [a] pulsating musicality, and [a] relentless energy” (Wernblad 29).
410 Nyce 27.
411 Ibid. 22.
412 “Mean Streets may be a much more professional product - in acting, editing, soundtrack, cinematography - but its origins and basic concerns lie in Who’s That Knocking.” (Nyce 22).