Bevoegdheden van mantelzorgers: het juridisch kader

ƒ Deze mantelzorgers hebben te maken met (soms knellende) sociale waar-den en normen en andere verwachtingen.

ƒ Zij kunnen zich vaak niet uiten naar anderen.

Jonge mantelzorgers

ƒ Zij zijn jonge mensen die te maken hebben met zorg voor iemand in hun directe omgeving, vader, moeder, broertje of zusje.

ƒ Zij kunnen niet dat doen wat ze graag zouden willen.

Daarnaast zijn er nog een aantal groepen mantelzorgers te onderscheiden, die allemaal weer andere ondersteuningsbehoeften hebben, zoals de steeds groter wordende groep werkende mantelzorgers.

Â

1.7 Bevoegdheden van mantelzorgers: het juridisch kader

Vaak denk je als professional dat mensen die zorgen voor een naaste niet zo-veel bevoegdheden hebben. In de wet is echter vastgelegd dat zij wel degelijk een belangrijke en ook juridische positie innemen. Zo mogen mantelzorgers – indien de naaste met een beperking en zijzelf dat willen – altijd aanwezig zijn bij bijvoorbeeld een keukentafelgesprek, een belangrijk moment voor een zorgindicatie.

Dat is erg belangrijk, omdat mensen met een beperking soms de neiging heb-ben om de eigen situatie wat meer positief te schetsen dan de werkelijkheid is. Dat is voor mantelzorgers vaak erg frustrerend, omdat zij tijdens zo’n ge-sprek eigenlijk hun naaste niet willen ‘afvallen’. Mantelzorgers, maar ook de naasten met een beperking, kunnen dat zelfs ervaren als ‘verraad’. Het kan dus voorkomen dat een te rooskleurig geschetste situatie van iemand met een beperking leidt tot een lagere- of zelfs geen indicatie.

Voor wat betreft handelingen hebben mantelzorgers ook meer bevoegd-heden dan je denkt. Het is zeer gebruikelijk dat mantelzorgers van zorg-professionals leren hoe zij handelingen, ook voorbehouden handelingen, veilig en goed kunnen uitvoeren. Het gaat zelfs zo ver dat mantelzorgers bijvoorbeeld in wondverzorging veel meer handigheid krijgen en deskun-diger zijn dan de gemiddelde zorgprofessional. De reden daarvan ligt voor de hand: mantelzorgers voeren een handeling veel vaker uit dan de dienst-doende zorgprofessional. Ze weten precies hoe te handelen en op welke ma-nier de patiënt, hun naaste reageert.

Het grote voordeel is natuurlijk dat de afhankelijkheid van de zorgprofessio-nal minder wordt of zelfs geheel wordt weggenomen.

Voorbeelden van de handelingen die mantelzorgers op zich kunnen nemen:

ƒ medicatie verzorgen

ƒ injecties geven: sc (subcutaan) en soms ook im (intramusculair)

Maar… dit kan natuurlijk alleen als de mantelzorger en de naaste dat ook willen en kunnen. Er is nooit sprake van een verplichting voor de mantel-zorger. Het is daarnaast zeer belangrijk dat de zorgprofessional steeds be-reikbaar blijft voor situaties, waarbij de mantelzorger om welke reden dan ook plotseling niet (meer) in staat is om de zorg te verlenen.

In juridische zin zijn mantelzorgers uiteraard aansprakelijk voor dat wat ze doen. Maar we gaan daarbij altijd uit van ‘te goeder trouw’. Indien mantel-zorgers bewust schade toebrengen aan degene die zij verzorgen is dat uiter-aard strafbaar. Maar ze mogen in principe alles doen, ook al vind jij dat als professional misschien onverantwoord. Uiteraard is het wel zaak dat mantel-zorgers goed geïnstrueerd worden en goed op de hoogte zijn van de gevaren en eventueel mogelijke bijwerkingen of complicaties. Het is dus van belang dat zorgprofessionals en mantelzorgers samenwerken.

Â

1.8 Zorgvrijwilligers

Een passende definitie:

Zorgvrijwilligers zijn mensen die onbetaald en onverplicht werkzaamhe-den verrichten in georganiseerd verband voor anderen die zorg en onder-steuning nodig hebben en met wie ze – bij de start – geen persoonlijke relatie hebben. (Scholten et al. 2011)

Hier staat een heleboel informatie in één zin. Belangrijk is dat het gaat om onbetaalde werkzaamheden. Er staat geen salaris tegenover het werk. Er zou sprake kunnen zijn van een vrijwilligersvergoeding, maar dat is geen salaris. De verrichtingen zijn verder ook onverplicht. Ook dat klopt, maar vrijwilligerswerk is uiteraard niet vrijblijvend. Belangrijk is dat er gerekend

kan worden op de werkzaamheden, nadat ze zijn afgesproken, in alle vrij-heid en onverplicht.

Het gaat in deze definitie om medemensen die zorg en ondersteuning nodig hebben. Dat is specifiek omdat er natuurlijk heel veel verschillende vormen van vrijwilligerswerk bestaan. Vrijwilligerswerk in de sport bijvoorbeeld of in de natuur, in het landschapsonderhoud. Heel bekend en door veel mensen uitgevoerd.

Een georganiseerd verband is in deze definitie ook opvallend. We kennen allemaal de Zonnebloem of het Rode Kruis waar vele mensen als vrijwilli-ger actief zijn. Daarnaast zijn er in onze samenleving natuurlijk ook genoeg mensen die als vrijwilliger volledig ongeorganiseerd werkzaamheden uit-voeren. Of in kleinere, minder georganiseerde verbanden zoals in een buurt of via een website als www.wehelpen.nl.

Nederland is en wordt gezien als een echt vrijwilligersland. De schattingen van het aantal vrijwilligers die actief zijn in zorg en ondersteuning lopen uit-een van uit-een half miljoen tot twee miljoen. Een respectabel aantal!

Zorgvrijwilligers zijn actief in een soort structuur: wekelijks of maandelijks, of ze zijn eenmalig actief op het moment dat iemand even wat hulp nodig heeft.

Wat is nu precies het verschil tussen mantelzorg en (zorg)vrijwilligers-werk?

Mantelzorg doe je vaak uit liefde (en meestal dus vrijwillig). Toch is mantel-zorg geen vrijwilligerswerk. Mantelmantel-zorgers vinden het vaak heel vervelend als zij gezien worden als vrijwilligers. Dat komt in publicaties in de pers nog-al eens voor. Hoewel je bij vrijwilligerswerk soms ook wekelijks voor een an-der zorgt, is dit nog geen mantelzorg.

Een mantelzorger heeft een emotionele band met de persoon voor wie hij of zij zorgt:

We herhalen nog een keer de definitie van een mantelzorger:

Zorg je voor een familielid, buurvrouw of vriend waarmee je al een emoti-onele band had voordat deze zorg begon? En zorg je minstens acht uur per week of langer dan drie maanden voor deze persoon? Dan ben je volgens de wet mantelzorger. Sommige mantelzorgers zorgen maar liefst 24 uur per dag voor een ander. Zij verrichten soms zelfs verpleegkundige handelingen en kunnen hier natuurlijk niet zomaar mee stoppen als zij daar geen zin meer in hebben.

Vrijwilligers kiezen ervoor om te zorgen:

Een vrijwilliger heeft bij de start van het vrijwilligerswerk (nog) geen emo-tionele band met de ander. Zelfs als deze band wel ontstaat, is er nog geen sprake van mantelzorg. Vrijwilligers bepalen zelf wanneer zij deze taken uit-voeren en kunnen er op elk moment mee stoppen. Vrijwilligers in de zorg werken meestal via een organisatie en voeren ook nooit verpleegkundige handelingen uit zoals het geven van medicijnen of een spuit zetten, zodat de kaders helder blijven tussen professional en vrijwilliger, tussen betaald en niet betaald werk.

Het verschil tussen mantelzorg en vrijwilligerswerk: een voorbeeld

Stel je voor dat je al jaren vier keer per week voor je dementerende moeder zorgt. En dat vaak ook op onverwachte momenten. Je wast haar, doet bood-schappen en je kookt voor haar. Je bent mantelzorger van je moeder.

Elke zaterdagochtend komt Petra bij je moeder op bezoek. Zij is lid van een vrijwilligersorganisatie. Ze vindt het leuk om samen met je moeder een spel-letje te spelen. Petra is vrijwilligster.