Betrokkenheid en participatie

Het bereik, de impact en de betrokkenheid die een transmedia project kan creëren, verschillen van een eendimensionaal project. Dit heeft vooral te maken met de complementariteit van de verschillende media-uitingen die een succesvol transmedia project in zich draagt en de mogelijkheden die elk platform te bieden heeft. De verschillende platformen samen zorgen ervoor dat er een groot publiek bereikt kan worden, maar ook dat er de mogelijkheid is tot het bereiken van verschillende doelgroepen. Uit de repertoireanalyse blijkt dat de makers de intentie hebben om het publiek bij dementie te betrekken; niet alleen door de ziekte te laten zien, maar ook om men echt te leren kijken en er iets mee te doen, om de kwaliteit van leven te verbeteren. Dit grote maatschappelijke thema wordt onder andere onder de aandacht gebracht door verschillende doelgroepen aan te spreken met het project. Zo blijkt uit de interviews dat de makers met de documentaire heel Nederland wilden bereiken; het op televisie uitgezonden tweeluik had ook meer dan een miljoen kijkers. De gewenste

doelgroepen van de educatieve clips waren daarentegen ‘mantelzorgers, huisartsen, specialisten ouderengeneeskunde, casemanagers dementie, scholieren/studenten VMBO, MBO, HBO, bankmedewerkers, gemeenteambtenaren en het notariaat’.11 De clips zijn bedoeld voor opleidingen en beroepsgroepen; waarbij elke doelgroep zijn eigen specifieke pakket met clips heeft. De gewenste doelgroepen van de interactieve muziek website Muziekvantoen.nu zijn voornamelijk studenten van vmbo en mbo opleidingen Zorg en Welzijn en hbo studenten Muziektherapie.12 Deze omschrijving van de doelgroep ontbreekt op Muziekvantoen.nu zelf; de website lijkt door het doel ervan, ook geschikt voor mantelzorgers en familieleden om contact te maken met hun naasten.

Om deze verschillende doelgroepen aan te spreken worden verschillende strategieën ingezet. Elke media-uiting biedt een eigen ervaring en heeft zijn eigen kenmerken en mogelijkheden, ook wel de mediumspecificiteit genoemd. De documentaire is toegankelijk voor ‘heel Nederland’ via televisie. Doel is om zoveel mogelijk mensen een zo volledig mogelijk beeld van de ziekte te geven, met daarbij vooral de nadruk op de mogelijkheden ter verbetering van de kwaliteit van leven. De betrokkenheid wordt gecreëerd door mensen anders naar de ziekte en dementerenden te laten kijken en op praktische wijze te tonen wat belangrijk en mogelijk is in de omgang met dementerenden. Deze ‘nieuwe’ blik op de ziekte en dementeren wordt, zoals eerder in dit hoofdstuk beschreven, voornamelijk gecreëerd door de diversiteit aan hoofdpersonen en door de tijd die is genomen qua draaiperiode en qua lengte van de documentaire om ontwikkeling te kunnen tonen.

De educatieve clips zijn ontwikkeld in samenwerking met deskundigen uit de verschillende doelgroepen. De clips zijn volgens de makers namelijk alleen nuttig als de gewenste doelgroepen ermee aan de slag kunnen en de clips kunnen integreren in hun lesomgeving. De clips zijn filmfragmenten van vier tot twaalf minuten, samengesteld uit het gefilmde materiaal voor de documentaire en aangevuld met interviews met experts. Hieruit blijkt opnieuw dat de betrokkenheid van experts en maatschappelijke organisaties van groot belang is. Zij versterken de boodschap, aangezien zij als specialisten enige autoriteit genieten. De samenwerking met de deskundigen is essentieel om de beoogde doelen te behalen en om de gewenste doelgroepen te bereiken. Ook de vorm en aanpak van de clips verschillen van de documentaire. In tegenstelling tot de lengte van de documentaire, moeten de educatieve clips in een zeer beperkte tijd een beeld schetsen van een bepaalde situatie. Het is echter wel belangrijk dat elke clip een ontwikkeling toont. Elke clip is om die reden gericht op een specifiek thema, een specifieke mogelijkheid om met de ziekte om te gaan of een specifieke handeling. Ook de rol van de documentairemaker is anders dan bij de documentaire. Diverse clips bevatten een vraag van Ireen van Ditshuyzen, waardoor haar rol als regisseur plotseling zichtbaar wordt. Hoewel haar fysieke aanwezigheid onzichtbaar blijft, is haar stem en de vraag die zij de dementerende stelt onderdeel van de educatieve clip. Uit het interview blijkt dat de reden hiervoor

11 _{http://dementieendan.nl/pages/educlips.html}

volgens Ireen zelf voortkomt uit het feit dat je in een educatieve clip sneller to the point moet zijn. Door de aanwezigheid van de vraag gaat de kijker mee met de vraag en wordt zich er op die manier meer bewust van (Bijlage 2, 56). Interactiviteit wordt gecreëerd doordat de clips bedoeld zijn om als lesmateriaal mee aan de slag te gaan en concreet in te zetten bij opleidingen of in de beroepspraktijk, waardoor de betrokkenheid met het thema vergroot wordt. De rol van de gebruiker is dus van groot belang. Wat zie je? Wat valt je op? Hoe zou je het zelf aanpakken? Deze vragen worden nooit letterlijk gesteld, maar maken duidelijk dat de clips de betrokkenheid en de participatie van de gebruiker willen vergroten. Doel van de educatieve clips is daarmee ook met name het creëren van reflexiviteit bij de gebruiker. Het educatieve doel dat de clips dienen past zeer goed bij het onder de aandacht brengen van maatschappelijke situaties en problematiek. Maatschappelijke transmedia documentaire projecten worden vaak ontwikkeld om een sociale verandering teweeg te brengen. De educatieve doelen van

DementieEnDan als transmedia project maken het tot een educatieve campagne, waarbij de combinatie

van traditionele en digitale mediaplatforms ervoor zorgt dat de boodschap van de campagne op diverse manieren bij het publiek terecht komt en dat er verschillende mogelijkheden zijn voor de gewenste doelgroepen om bij de boodschap van de campagne betrokken te raken (Sangalang 2013, 128).

Ook op de interactieve muziekwebsite Muziekvantoen.nu wordt de betrokkenheid en de participatie van de gebruiker gestimuleerd. Bij aankomst op de homepage valt op dat het uiterlijk van de website er redelijk eenvoudig uitziet. Het beeld wordt gedomineerd door de titel ‘Muziek van Toen’ met daaronder een aantal keuzemogelijkheden. De keuze bestaat uit drie verschillende jeugdperiodes, het juiste profiel van de dementerende in kwestie en negentien verschillende thema’s. Onder deze opties staat de tekst ‘Hoe werkt de site?’, gevolgd door de volgende beschrijving.

Herinneringen zijn sterk verbonden met muziek. Met deze site kan je muziek van toen opzoeken en samen beluisteren. Zo kan je een leuk gesprek voeren en contact maken met iemand van een andere generatie. Bekijk de video voor de volledige uitleg.13

Deze korte beschrijving maakt duidelijk dat de website bedoeld is om door middel van muziek van ‘vroeger’ een gesprek met een dementerende op gang te brengen. Reden hiervoor is het verband tussen muziek en de herinneringen die mensen hebben. Door samen met een dementerende naar muziek te luisteren, kunnen herinneringen soms weer geactiveerd worden, waardoor de mogelijkheid ontstaat een gesprek te voeren en even echt contact te maken. Het filmpje dat bij de korte beschrijving hoort, dient ter verdere uitleg van de werking van de interactieve website en duurt 1.29 minuten. De gesproken tekst van het filmpje luidt als volgt.

Het is soms moeilijk om contact te maken met mensen met dementie. De website Muziekvantoen.nu kan hierbij helpen. Hoe dan? De verschillende delen van de hersenen worden door wegen aan elkaar verbonden. Bij dementie verdwijnen de verbindingen. Daardoor kan iemand verward zijn. Het is dan moeilijk om iemand te bereiken. Maar, er zijn manieren om toch contact te maken. Via muziek uit iemands jonge jaren. Muziek van toen kan

herinneringen terug brengen. Muziekvantoen.nu helpt je hierbij. Zo begin je. Luister samen naar muziek uit bijvoorbeeld 1950-1960 met meneer Jansen en praat over het thema ‘Feest’. Luister samen naar de muziek. Roept de muziek iets op? Lees voor jezelf de tekst onder de muziekclip om meer over die periode te leren. Je kunt dan het gesprek op gang brengen door vragen te stellen. We hebben vast een paar voorbeeldvragen toegevoegd. Zo ontdek je samen muziek en verhalen van toen.14

De gesproken tekst wordt begeleid door animaties. Opvallend is de eenvoud van de animaties. De animaties vormen een illustratie van wat de mannelijke voice-over vertelt. Zo wordt bij het stuk over de hersenen ingezoomd op het hoofd van een meneer met dementie. Er verschijnt een vergrootglas, waarna we in het hoofd van de meneer verschillende drukke wegen zien met daarop rijdende auto’s. (Zie afbeelding 4) Bepaalde wegen verdwijnen, waardoor de auto’s niet alle delen meer kunnen bereiken. Als de voice-over spreekt over de manieren om toch contact te maken, namelijk via muziek uit iemands jonge jaren, ontstaan er aan de zijkant van het vergrootglas nieuwe wegen waardoor de auto’s via een omleiding toch hun bestemming kunnen bereiken. Hiermee wordt op eenvoudige en illustratieve wijze uitgelegd hoe de ziekte dementie werkt en hoe de blokkades in het geheugen door middel van muziek soms opgeheven kunnen worden. De website is interactief en vraagt om de participatie van de gebruiker. Student, verzorgende, mantelzorger of familielid heeft de mogelijkheid tot diverse keuzes wat betreft thema.

Afbeelding 4: Beschrijving van dementie aan de hand van animatie

De gemaakte keuze leidt vervolgens naar de optie van verschillende muziekclips met ieder hun eigen korte beschrijving over een betekenis die aan het lied gekoppeld is en gemiddeld twee voorbeeldvragen die aan de dementerende gesteld kunnen worden.

Aan de hand van de visuele omgeving van de website en de gesproken en geschreven tekst, kunnen een aantal conclusies getrokken worden wat betreft het doel van Muziekvantoen.nu en de

14 _{http://muziekvantoen.nu/#/muziek}

elementen die moeten bijdragen aan het bereiken van dit doel; de strategieën die worden ingezet. Allereerst zorgt de presentatie via een website voor een grote toegankelijkheid. Zoals de makers al in de repertoireanalyse constateren is de levensduur van een documentaire beperkt. De documentaire wordt op televisie uitgezonden, gevolgd door één of twee herhalingen en daar blijft het bij. De keuze voor nieuwe, digitale mediaplatforms bevordert de toegankelijkheid en de levensduur van het materiaal, aangezien ‘hypothetisch gezien iedereen met een internetverbinding toegang heeft en het werk online veel langer kan voortbestaan en op die manier meer pogingen kan genereren om een connectie te maken met een relevant publiek’ (Scott-Stevenson 2011, 185). Deze voordelen van online producties zijn ook van toepassing op de educatieve clips.

Zowel de uitstraling als de inhoud van de Muziekvantoen.nu is eenvoudig. Dit zorgt ervoor dat de website laagdrempelig is, geschikt voor meerdere doelgroepen en waarschijnlijk ook voor de dementerende zelf te begrijpen is. De simpliciteit van het interactieve element, vormt een tegenstelling met fictie transmedia producties waar een interactief of game element geintroduceerd wordt. In dit laatste genre is complexiteit vaak een belangrijke factor. Het interactieve element of de game wordt gecreëerd voor fans, waarbij het belangrijk is dat fans de mogelijkheid hebben steeds een nieuw deel van de fictieve wereld te ontdekken. Simpliciteit is in deze juist een zwakte, aangezien gebruikers snel uitgekeken zullen zijn en verveeld zullen raken. Anders dan bij fictieve transmedia producties is het doel bovendien niet om de gebruiker te entertainen en fanatiek een spel te laten spelen dat hen een fantasiewereld intrekt. Doel is het maken van contact en het kunnen voeren van een gesprek, waardoor de band met een dementerende versterkt kan worden en hij of zij weer even het idee heeft de controle terug te hebben. Om die reden is de interactieve website bedoelt als tool, als handvat of hulpmiddel voor hen die in hun directe omgeving te maken hebben met iemand met dementie. Zowel de educatieve clips als de interactieve muziek website maken gebruik van een semi-gesloten vorm van interactiviteit, ‘waarbij de gebruiker zich door de inhoud kan bewegen maar niet kan aanpassen’ (Gaudenzi 2013, 69). Gebruikers hebben een participerende houding in het gebruik, maar geen directe invloed op de inhoud of de structuur van het project.

Als we kijken naar de eisen die Henry Jenkins stelde aan de structuur van een transmedia project in zijn blogpost uit 201115_{, kan geconcludeerd worden dat de elementen van DementieEnDan}

samen aan alle punten voldoen. De documentaire biedt een uitgebreid achtergrondverhaal van de ziekte dementie. Er is sprake van een diversiteit aan mensen, achtergronden, soorten dementie, ontwikkelingen en emoties. De documentaire brengt als het ware de wereld van de dementiezorg in Nederland op dit moment in kaart. Door de diverse hoofdpersonen in de documentaire en variëteit qua

15

- Offers backstory - Maps the World

- Offers us other character’s perspectives on the action - Deepens audience engagement (Jenkins 2011)

naasten en omgeving, krijgen kijkers verschillende perspectieven op de ziekte te zien. Hoewel de documentaire op zich al als doel heeft een verandering teweeg te brengen door mensen anders naar de ziekte en naar dementerenden te laten kijken, wordt de betrokkenheid van de kijker vergroot door middel van de educatieve clips en de interactieve muziek website. De korte clips leren de gebruiker om op specifieke handelingen en emoties te letten of tonen een bepaalde mogelijkheid die de kwaliteit van leven aangenamer maakt. De interactieve muziek website zorgt ervoor dat zowel studenten in opleiding als mantelzorgers en overige naasten gemakkelijker op een positieve manier contact kunnen maken met een dementerende. Deze laatste twee elementen van het project zijn interactief georiënteerd en proberen de betrokkenheid en de participatie van de gebruiker te verdiepen (Jenkins 2011).

5.2.4 Samenvatting

Uit de tekstanalyse van de verschillende media-uitingen van het transmedia documentaire project

DementieEnDan, blijkt dat de repertoires uit de eerste analyse en de standpunten uit de literatuur vrij

duidelijk terug te herkennen zijn. De kracht van het beeld spreekt met name voor zich door de diversiteit aan hoofdpersonen, de lengte van de documentaire en de lange periode waarin de hoofdpersonen gevolgd zijn. Door de documentaire leer je naar de ziekte te kijken. Alle media- uitingen hebben, zoals ook blijkt uit de interviews, een positieve insteek en worden ingezet om een beeld van de ziekte te schetsen dat de vitaliteit van de mensen en de mogelijkheden voor de verbetering van de levenskwaliteit benadrukt. De educatieve clips en de interactieve muziekwebsite worden voornamelijk ingezet om de participatie van de gebruiker te vergroten. Doel van de interactieve muziekwebsite is het maken van contact en het op gang brengen van een gesprek tussen een dementerende en een mantelzorger of verzorgende (student). Middels een presentatie via een website en de eenvoud van de inhoud, wordt de toegankelijkheid en de betrokkenheid vergroot. In tegenstelling tot de hoge entertainment waarde van interactieve elementen in fictie context, dient de website als simpele tool die voor iedereen te begrijpen en gebruiken is. De educatieve clips dienen voornamelijk geïntegreerd te worden in een lesomgeving en zijn kort en to the point. Het gebruik van de clips bevordert reflexiviteit en kan ingezet worden door uiteenlopende doelgroepen. Aangezien het project een maatschappelijke situatie en problematiek onder de aandacht wil brengen, namelijk de omgang met de ziekte dementie, is opnieuw de rol van specialisten en de betrokkenheid van maatschappelijke organisaties van belang voor het uitstralen van autoriteit.