’Look deep into nature, and then you will understand everything better.’
Albert Einstein Meningsverschillen tussen mensen zijn de natuurlijkste zaak van de wereld. Als je een meningsverschil hebt, wil dat nog niet zeggen dat je een conflict hebt. Het hangt er helemaal vanaf hoe je met deze verschillen van mening omgaat. Het wordt een conflict als alle partijen er niet constructief mee kunnen omgaan. In deze stap bepaal je of het conflict nog te bemiddelen valt. De escalatieladder is hiervoor een handige manier.
Ontwikkeling van een conflict
Het ontwikkelen van een conflict is een sluipend proces. Niemand is er bewust op uit en toch, voordat je het in de gaten hebt, zit je er middenin. Het vreet energie en onwillekeurig verkies je soms de negatieve opbrengst en de gemakkelijkste route van ‘bekijk het maar’ boven de lastigste route van ‘het aangaan’ richting een positieve opbrengst. Het eigen gelijk hebben over de situatie krijgt voorrang boven het samen gelijk hebben. Dit zorgt onnodig voor verharding; een resultaat dat niemand eigenlijk hebben wil.
De escalatieladder
Een handig en veelgebruikt hulpmiddel om te zien of een conflict te bemiddelen valt, is de escalatieladder of conflicttrap van Friedrich Glasl. Dit model beschrijft de stappen waarin een conflict zich ontwikkelt, en laat zien waar in een conflict de betrokken partijen zich bevinden. Gebruik dit model voordat je gaat bemiddelen. In deze stap leg ik je uit hoe je dat kunt doen.
De escalatieladder kan ook gezien worden als een de-escalatieladder.
Het model verschaft inzicht in de fase van het conflict. Aan de hand hiervan kan je stappen ondernemen naar een trede lager in het conflict. Hierin speel jij als bemiddelaar een belangrijke rol.
Friedrich Glasl, de bedenker van de escalatieladder, beschrijft hoe een conflict in 9 fasen kan escaleren, waarbij steeds diepere, onbewuste lagen in mensen geactiveerd worden, totdat ze de controle over zichzelf verliezen.
In onderstaande figuur zie je de escalatie als een trap die naar beneden afloopt. Elke trede, elk niveau, wordt begrensd door een drempel, die je ervan bewust maakt dat je op het punt staat naar het volgende escalatieniveau af te dalen. Hoe lager het niveau, hoe intenser en gewelddadiger het gevecht. De zuigkracht van de conflictmechanismen trekt het conflict steeds verder de diepte in, tenzij de partijen in het conflict wakker worden en zich kunnen weren tegen de dynamiek van het proces. Dit vereist kennis van de mechanismen (automatische piloot), het vermogen om waar te nemen wat er gebeurt (reflectie), bewustzijn en morele kracht.
Escalatieladder van Friedrich Glasl Verschillende fases
Zoals je ziet, bestaat de escalatieladder uit drie verschillende hoofdfases. Elke fase heeft zijn eigen uitdagingen en kenmerken.
In de eerste rationele fase (de bovenste drie tredes) wordt nog gezocht naar win-winoplossingen. De gesprekken verharden zich, er vallen harde woorden en argumenten dienen niet meer om tot elkaar te komen, maar om de ander te overtuigen en de loef af te steken. Gesprekken worden debatten op het scherpst van de snede.
Partijen staan op hun standpunt en blijven bij hun eigen gelijk. Het gemeenschappelijke belang raakt uit beeld. Partijen luisteren niet meer naar elkaar.
In de tweede emotionele fase (de middelste 3 tredes) gaat het
zich uit. Partijen verzamelen medestanders voor hun standpunt.
Het vertrouwen in elkaar raakt geleidelijk aan volledig zoek. De loopgraven worden betrokken, partijen stellen harde eisen aan elkaar en beginnen te dreigen. Men begint de ander te beschadigen.
In de derde fase, de vechtfase (de onderste 3 tredes), verliest de een of de ander, of verliezen beiden. Het is oorlog. De waarheid doet er niet meer veel toe. Rechtvaardigheid ook niet. De redelijkheid is volledig zoek. Alle middelen zijn toegestaan om de ander uit te schakelen.
Als je de belangrijkste kenmerken van de verschillende fasen van een conflict herkent, kun je tijdig iets ondernemen:
• Je kunt verdere, ongewenste escalatie verhinderen.
• Je kunt bewust aansturen op een verdere escalatie (of ‘toestaan’
dat dit gebeurt).
• Je kunt zelf een constructieve oplossing voor de menings-verschillen vinden.
• Je kunt erkennen dat je in de bestaande escalatiefase zelf geen grip meer hebt op de problemen en hulp van buiten zoeken.
Aan de slag met de escalatieladder
Hoe bepaal je of het conflict nog te bemiddelen valt? Hiervoor vraag je allereerst om input bij de partijen. Ga daarvoor eerst 1-op-1 met alle partijen in gesprek. Tijdens dit gesprek vraag je ze op welke trede van de escalatieladder ze denken te staan. Deze input is belangrijk om te weten, omdat ze dan zelf ook beseffen wat het van hen vraagt om samen een nieuw perspectief te creëren.
Het kan voorkomen dat de verschillende partijen een andere plek aangeven op de escalatieladder. Als de meeste partijen de eerste of tweede fase aangeven, dan is het conflict zeker bemiddelbaar.
Hebben partijen een van de laagste drie treden aangegeven? Vraag dan of ze nog bereid zijn tot bemiddeling. In de regel kun je zeggen:
treden bevindt, dan is bemiddeling vaak niet meer de weg om eruit te komen.
Als er geen bereidheid is om verder te komen in het conflict, leg de opdracht voor bemiddeling dan terug bij je opdrachtgever, of bij de leidinggevenden van de partijen.
Download de escalatieladder
Als bonus bij dit boek kun je de escalatieladder downloaden. Print hem, en zorg ervoor dat je hem altijd bij de hand hebt als je gaat bemiddelen.
Ga naar
www.twistenconnect.nl/toolbox om de escalatieladder te downloaden.
Voordat je met de escalatieladder aan de slag gaat binnen je organisatie, is het handig om deze voor je privésituatie toe te passen. Zo herken je sneller op welke treden een conflict staat en kun je de partijen beter helpen. Ik geef je twee voorbeelden uit mijn privéleven.
Fase 1: win-win
Mijn vrouw en ik wilden onlangs samen iets ondernemen. Ik had bedacht om een avondje op stap te gaan: lekker uit eten en daarna naar de film. Ook had ik bedacht waar we dat zouden doen. Een sfeervolle locatie in een stad niet ver bij ons vandaan. Toen ik met mijn voorstel kwam, merkte ik al aan mijn vrouw dat het haar wel leuk leek, maar dat ze liever niet zo ver weg wilde. ‘Want onze jongens zijn alleen en stel dat …’
Op welke fase staat dit conflict? Vanuit mijn vrouw gezien: er is sprake van botsende standpunten, het verdedigen van een eigen onderbouwing, de impasse, niet echt gevoelig voor de argumenten van elkaar en tot slot de nadruk op de verschillen.
Dit is duidelijk: het conflict bevindt zich op de hoogste trede (Verhouding).
Ik kijk er zelf iets anders naar: er ontstaat een debat waarbij ik mijn gelijk wil halen. Verbaal haal ik alles uit de kast. Ik ben desnoods van plan om alleen te gaan. Ik denk niet meer in termen van andere mogelijkheden en bestempel haar standpunt als onzinnig en laat haar niet uitpraten en verwijt haar dat ze ook nog bij onze jongens wil scoren. Ik vind dat ons conflict op de tweede trede staat (Debat).
Fase 3: lose-lose
Het is alweer lang geleden dat ik met een hele goede vriend (zeker een vriendschap van 15 jaar) van mij in een conflict terechtkwam.
Als ik dit conflict ontleed, dan hebben wij allebei de trap omlaag bewandeld en zijn wij terechtgekomen op de 7e trede.
Terugkijkend en het proces afzettend tegen de escalatieladder hadden wij een aantal meningsverschillen over een verbouwing aan ons huis (hij was architect) en over onze vriendschap.
Het een was lastig los te zien van het ander. Op enig moment hadden wij daarover een gesprek. Zijn standpunt was dat hij zijn vriendschap alleen met mij wilde voortzetten als wij elkaar tweewekelijks zouden zien en spreken. Mijn opvatting was dat onze vriendschap niet zo planbaar hoefde te zijn en dat ik vertrouwde op ons initiatief om elkaar met enige regelmaat te ontmoeten. Zijn harde eis valt in mijn ogen onder de trede dreigingsstrategieën. Niet lang daarna zijn onze wegen gescheiden en hebben wij elkaar tot op de dag van vandaag niet
meer gezien. Een conflict van twee mensen die de hoop hebben opgegeven (Gepast antwoord) tot geen weg terug meer zien (Samen de afgrond in).
En om heel eerlijk te zijn: tot op de dag van vandaag houdt het me bezig. Ik denk het een plek te hebben gegeven én bij tijd en wijle overweeg ik weer contact te zoeken. Tegelijkertijd heb ik een innerlijke stem die mij boos vertelt dat mijn vriend toch echt de oorzaak is van het conflict. Trots is wellicht wat mij weerhoudt.
Moet ik na alles wat ik voor hem betekend heb alweer het initiatief nemen? Zo belandde ik dus in de lose-lose fase van de escalatieladder.
Mijn vraag aan jou: kun jij een voorbeeld bedenken waarbij je op een van de onderste treden hebt gestaan?
Leg een conflict met iemand anders eens langs de escalatieladder en schrijf voor jezelf op hoe dat conflict zich ontwikkeld heeft en welke treden je herkent.