Het V. Capittel De versterckinghe des herten
IX. Artijckel. Van het oordeel
§. I. Hoe schroomelijck het wesen sal.
IESUS. Komt; hoort, alle ghy Kinderen der Menschen, groote ende kleyne, arme ende rijcke;
128
hoort mijne Trompette, mijnen Apostel u.l. al te saemen roepen en citeren om te compararen voor mijnen Rechter-stoel: omnes nos (inquit) manifestari oportet ante
Tribunal Christi, ut referat unusquisque propria Corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum. Wy altemael (seght hy) moeten verschijnen voor den Rechter-stoel Christi, op dat een ygelijck soude ontfanghen dat hem toecomt naer den Lichaem, naer dat hy ghedaen heeft, ofte goet ofte quaet. 2. СOR. 5. Den dagh van comparitie is den dagh ende ure uwer doodt. Het is ghestelt aende Menschen eens te sterven,
ende daer naer het oordeel. HEBR. 9. te weten het bysonder en particulier (want het generael ende algemeyn sal wesen in het eynde des Werelts.) Dat is dien
schroomelijcken dagh en die schroomelijcke ure die gy alle uwe daeghen ende uren voor ooghen moet hebben. Wat kander gepeyst worden soo vervaerelijck, ende vol benautheyt ende eene geweldighste sorghvuldigheyt, als te staen voor dien (mijnen) vervaerelijcken Rechterstoel om geoordeelt te worden, ende een onseker Sententie te verwachten onder soo strenghen Rechter? t'is schroomelijck (seght den Apostel)
te vallen inde handen vanden levenden Godt. ВERNARD. Serm. 8. qui habitat.) (niet sonder reden sal alsdan een yders Ziele verschrickt worden seght GREGOR. l. 24. Moral. c. 2. als zy naer een luttel vint, dat zy inder eeuwigheyt niet en sal konnen veranderen. Wy considereren dat wy den wegh van dit teghenwoordigh leven niet hebben konnen passeren sonder sonde: wy considereren oock, dat het selve het gene wy schijnen loffelijck ghedaen te hebben, noch niet en is sonder eenige onse schult, is't dat wy sonder bermhertigheyt gheoordeelt worden. Want wie isser van ons die het
129
Leven vande voorgaende Vaederen ofte kan achterhaelen, ofte te boven gaen? ende nochtans DAVIDdie seght: en treedt met uwen Dienaer niet in het Oordeel, want
voor u aenschijn en sal niemant die leeft, rechtveerdigh gemaeckt worden. PAULUS, als hy seyde, mijn Conscientie en getuyght my niet; heeft daer voorsichtelijck bygevoeght: maer ick en ben daer om niet gherechtveerdight. JOANNESseght: is't
dat wy seggen, dat wy geen sonden en hebben, wy verleyden ons selven, ende de waerheyt en is in ons niet. JACOBUSseght: wy misdoen altemael in veel saecken. Wat sullen dan doen de Berdels is't dat de Colommen beven? hoe sullen de jonge spruyten onberoerlijck staen, als de hooge Ceder Boomen door den schrick van desen straffen wint schudden en beven?
Den H. HIERONIMUS, uyt ghemergelt door Vasten en strengigheyt, die seyde nochtans: als ick op dien dagh peyse, geheel mijn Lichaem beeft. 't Sy dat hy was etende, of drinckende ofte iet anders doende, het dochte hem altijdt dat hy hoorde die Trompette, staet op gy doode, komt ten Oordeele.
Si justus vix salvabitur, impius & рессator ubi apparebunt? I. PETRI 4. is't dat den rechtveerdigen nauwelijckx sal saligh worden; den boosen ende den sondaer waer sullen zy verschijnen? mijn Oordeel wel overwogen, heeft de grootste Heylighen
van alle tijden doen beven, de suyverheyt hunder Conscientie en gaf hun geen sekerheyt genoegh, om dat zy wel kenden dien afgrondelijcken afgront mijnder oordeelen; ende gy boose sondaeren in sonden versmoort, hoe kondt ghy dat verwachten sonder vreese? 't Is uwe verblintheydt die dat doet. Hadde gy maer een straeltjen van hun licht, het waere
130
genoegh om van schrick te sterven, siende het perijckel daer ghy in zijt, en daer u in houdt uwe dwaese en valsche versekertheyt.
Hebt ghy noyt ghelesen dat verhaelt den Eerw.P. LUDоVICUSGRANAT, de judicio; hoe dat eenen Overleden, zy selven vertoonende aen zijnen Vrient ende van hem ghevraeght in wat staet hy was, geantwoort heeft; niemant en ghelooft het, niemant
en gelooft het, niemant en gelooft het! ende als hy hem vraeghde, wat dit bediede,
soo seyde hy; niemant en ghelooft hoe strengelijck dat Godt Oordeelt, ende hoe strengelijck dat hy straft &c. Voorwaer, het schijnt dat niemant en ghelooft, hoe schroomelijck mijn Oordeelen zijn. ô Sondarighe Zielen! hoe sult gy gestelt wesen, als wanneer (ghelijck mijnen GREGORIUSseght) van alle kanten sal benautheyt wesen, ende van alle kanten benaude wegen voor de sondaeren. Van boven sal wesen dien grammoedigen Rechter; van onder die schroomelijcke Helle; vande rechter zyde de beschuldigende sonden; vande slincker, ontallijcke Duyvelen hun treckende naer de straffe; van binnen die brandende Conscientie &c. Ellendigen sondaer alsoo
bevanghen, waer sal hy vluchten? sich te verberghen sal onmogelijck zijn; sich te vertoonen, onverdraegelijck.
De ZIELE. ô Mijnen bermhertighsten Heere (ick roepe tot u met uwen AUGUSTINUS
Med. с. 39.) en wilt tegen my niet op teeckenen alle mijne bitterheden, op dat gy ten Oordeel soudt gaen met uwe Dienaresse: maer naer de menichvuldigheyt uwer bermhertigheyt vaeght uyt alle mijne boosheyt. Wее my ellendige, als sal komen den dagh des
Oor-131
deels, ende open ghedaen sullen worden die Boecken der Conscientien; als men sal segghen: siet, daer is den Mensch, en zijne wercken. Wat sal ick alsdan maecken, ô Heere mijnen Godt! als de Hemelen sullen openbaeren mijne boosheyt, ende de Aerde teghen my op sal staen? siet, ick en sal niet konnen antwoorden, maer met nederghebooghden hoofde, van beschaemtheyt, sal staen voor u schuddende en bevende. Wee my ellendige! wat sal ick seggen? ontfermt u mijnder op dat ick niet en wanhope, maer hopende mijnen aessem herhaele. Hebbe ick ghedaen waerom ghy my kont verdommen; gy en hebt niet verloren waer door ghy ghewoon zijt saligh te maken. En weest niet gedachtigh alder-soetsten JESU, dat de Rechtveerdigheyt versoeckt, maer dat de goedertierenheyt tot uwe Creature. En weest niet indachtigh uwer Gramschap tegen uwen misdadighen; maer uwe Bermhertigheyt tegen den ellendighen. Want wat is JESUSanders, als Saligh-maecker?
JESUS. Vreest altijdt mijne Oordeelen: inde vreese sal u gerustigheyt en
versekertheyt wesen. Niemant (seght JOANNESCHRISOST) vande gene die de Helle vreesen, sal inde Helle vallen: niemant diese veracht, sal het Oordeel ontgaen: want gelijck by ons die de oordeelen vreesen, de selve niet en zijn onderworpen; maer diese verachten, die aldermeest daer in vallen, soo gaet het hier oock. Mijn Oordeel is een schroom voor de quaede; troost ende blijdtschap voor de goede; eenen toom wederhoudende van het quaet, een spore verweckende tot alle goet, soo voor goede als voor quaede. Daerom hebbe ick het selve soo dickwils voorgehouden in mijn Evangelie, nu opentlijck,
132
nu onder ghelijckenissen. Daerom wille ick u oock noch voorder betoonen de schroomelijckheyt des selfs; ten 1. uyt de strengigheyt des Rechters (die ick ben;) ten 2. uyt die nauwe ondersoeckinghe.
§. II. Vande strengigheyt des rechters.
JESUS. My is gegeven alle Macht in Hemel en Aerde. MATT. 28. Ick ben gestelt Rechter der Levende ende doode. ACTOR. 10. Want al is't saecke dat ick met den Vaeder ende den H. Geest de eyndelijcke Sententie geven, door onse eygen autoriteyt (door dien dat onse werckingen ad extra, in saecken die buyten ons zijn,
onscheydelijck zijn; om dat zy niet voort en komen van onse persoonele
eygendommen, maer van onse Goddelijcke Nature, die ons alle dry gemeyn is.) Nochtans op een seker maniere, den vader en oordeelt niemant; maer heeft alle
Oordeel aenden Soone gegeven. JOANNIS5. Soo het bysonder, als het publijck ende algemeyn. Ende heeft hem de Macht gegeven Oordeel te doen, оm dat hy den Soon
des Menschs is; ende voor soo veel hy Mensch is, hem mede deelende zijne macht.
Ick sal dan alles oordeelen; ten 1. door mijn eygen ende ordinaire macht; ten 2. door de mede ghedeelde ofte gedelegeerde, die ick oock verkreghen hebbe door de Verdiensten van mijne Heylige Menscheyt, als Verlosser der Menschen.
Alles heeft zijnen tijdt. Ick hebbe in het Scheppen des Werelts mijne Macht getoont; in haere bestieringe ende regeeringe, mijne Wijsheyt; in haer te
Ver-133
lossen, mijne Goetheyt: de Rechtveerdigheyt moet oock haeren tijt hebben. In mijn eerste komste hebbe ick my ghedraeghen als een saeghtmoedigh Lam; maer in mijn tweede komste, als ick sal komen Oordeelen sal ick vreesselijck zijn als eenen Leeuw. ô Ellendighe sondaeren! hoe sult ghy alsdan mijn aensicht konnen verdraegen? is't dat de krachten der Hemelen selve sullen schudden en beven in't aenschouwen van dien glans mijnder Glorie, daer ick hun nochtans heel lievelijck en minsaem ben, hoe sult ghy mijn aenschijn konnen lijden in mijne rechtveerdighe Gramschap ende Toorne? alsdan sullen zy seggen aende Bergen, valt op ons; ende aende Heuvelen,
bedeckt ons, voor het aenschyn van die sit op den throon, ende voor de gramschap des Lams. APOс. Sy sullen alsdan sien, hoe onverdragelijck dat is de Gramschap van een Lam ende Duyve: intolerabilis ira columbae: ende hoe dat gequetste liefde wort
groote Gramschap. Amor laesus vehementer irascitur.
ô Boosen sondaer! wat sult ghy my antwoorden in dien dagh, als ick u voor u oogen sal stellen mijne uytterste liefde die ick tot u gehadt hebbe, alle die
bermhertigheden en gratien met de welcke ick u voorkommen hebbe, mijne Heylige Wonden die ick voor u ontfangen hebbe, dat Dierbaer Bloet dat ick voor u ghestort hebbe? ende daer by sal stellen alle uwe ondanckbaerheyt, alle uwe boosheden? Dan sal ick seggen tot u, het eynde is ghekommen over u, ende ick sal mijnen toorn in u
seynden, ende ick sal u oordeelen naer uwen wegen. Nu tersont sal ick mijn gramschap op u storten, en sal u opleggen alle uwe boosheden. Mijn ooge en sal niet spaeren, nocht' ick en sal bermhertigheyt doen; maer u wegen sal ick u oplegghen. EZECH. 7.
134
Ick ben eenen alder-rechtveerdighsten en onverbiddelijcken Rechter, die noch door liefde, noch door haet, noch door begeerlijckheyt, noch door vreese bedorven en kan worden, gelijck gy lieden somtijts bedorven wordt, die aennemende den Persoon van Vriendt ofte van Vyandt, uyt doet den Persoon van Rechter; die door giften en gaven, die door vreese van hooger Macht vande gerechtigheyt afwijckt. Ick ben ghetrauwe en waerachtich, ende oordeele met rechtveerdigheyt, sonder opsicht van Persoonen. Ick ben eenen alder strenghsten Rechter. Dit sult gy klaerlijck sien, is't dat gy maer en aenmerckt, hoe swaerelick ick dickwils ghestraft hebbe oock dat in u lieden ooghen maer kleyne sonde en was. Hier van sult ghy veel exempelen konnen vinden in het Oudt Testament; ende oock in het Nieuwe. Hoe strengelijck en hebbe ick dickmaels niet gestraft, oock kleyne gebreken van mijn beste Vrienden, nu noch wesende den tijdt der gratie en bermhertigheyt.
§. III. Hoe nauwe ondersoeckinge en rekeninghe daer ghehouden sal worden.
JESUS, ô Ellendige Ziele, wat sult gy antwoorden, als ick u sal kommen rekeninge vraegen van geheel u leven? redde rationem villicationis tuae. ô Schroomelijcke Rekeninge! wat sult gy seggen als ick alles sal gaen doorsoecken, ende doorgronden, met mijne Goddelijcke oogen, aende welcke niet verborgen en is; als ick u sal Rekeninge vraegen.
135
Ten I. van alle mijn gaeven, gratien en weldaeden; van u Scheppinge, Verlossinge, rechtveerdighmakinghe &c.
Ten II. van alle de krachten uwer Zielen ende des Lichaems.
Ten III. vande uytwendige Goederen; hoe gy die ghebruyckt hebt tot de Wercken der Bermhertigheyt, daer ick bysonder Rekeninghe van houden sal.
Ten IV. Van alle uwen tijdt, van alle gepeysen, ende woorden, tot een ydel woort toe, gelijck ick u voorseyt hebbe. Wat sal het wesen van schadelijcke, van achterclap, van vloecken en sweeren, van oneerbaere ende onsuyvere woorden?
Ten V. van alle uwe sonden, met alle hunne omstandigheden, grootheyt, kleynheyt, getal, lanckduerigheyt &c. ende dat niet alleenelijck die ghy kendt, maer oock die ghy niet en kent, voor de welcke ghy noyt Penitentie ghedaen en hebt, daer sullen alsdan veel sonden ten voorschijne kommen (seght BERNARDUSde inter domo с. 38) op u onvoorsienste, die ghy niet en siet; ende misschien, en meer en
schroomelijcker als die ghy siet.
Ten VI. vande vremde sonden, die zijn de sonden van een ander, die ghy hebt doen doen, ofte door uwe quaede exempels, ofte door occasie die ghy daer toe gegeven sult hebben, ghedaen zijn.
Ten VII. oock van alle de sonden die ghy niet en sult belet hebben, konnende ende moetende sulcks doen. Och! hoe geluckigh sullen sy dan wesen die op de Werelt, een verworpen leven geleyt sullen hebben sonder last van andere, en van hun quaet te beletten! ô wat een schroomelijcke saecke sal dat wesen, soo
136
veel ondersoeckinghen te onderstaen, om de Zielen daer gy sorge van hebt moeten draegen! ô grouwelijcke Hoogheden, Staeten, en Officien, die al de Werelt soeckt! dat men u kende, hoe soudemen u haeten! ô hoe schroomelijck zijt gy! een
alderhertste Oordeel sal geschieden aen die in Overheyt zijn. Iudiciam durissimum his qui praesunt fiet.
Ten VIII. sal ick Rekeninge vraegen van de goede Wercken. Cum accepero tempus,
ego justitias judicabo. PSAL. 74. Als ick den tijdt sal genomen hebben, ick sal de
Rechtveerdigheden Oordelen. Voor de oprechte rechtveerdigheden en is niet te
vreesen; maer de valsche die moeten al ten Oordeel kommen; ende zijn van dry soorten. De 1. zijn die geveynsde Rechveerdigheden ofte Hypocrisyen; de 2. de Rechtveerdigheden besmet met quade circumstantien: de 3. de Rechtveerdigheden achterghelaeten door onachtsaemheyt ofte ongetrauwigheyt.
I. Ick sal de gheveynsde Rechtveerdigheden Oordeelen; alle die schoone schijnsels van deught, оm het quaet te bedecken. Hoe sal ick hun beschaemt maken die voor goet en deughdelijck willen gehouden zijn, оm met sekerheyt quaet te zijn! ick sal dat decksel wegh nemen, ende alles dat verborgen is, vertoonen; ick sal die vuyligheyt doen sien, die in dat gheschildert graf verborgen was.
II. Alle die goede Wercken, besmet met quaede omstandigheden sal ick oock Oordeelen. ô Wat al eyghen liefde sal ick daer vinden in uwe Wercken, die gy voor goet, jae voor de beste zijt houdende! ô wat al baetsoeckerije, wat al menschelijcke opsichten, wat al ydelheden! hoe veel verslappinge vanden eersten yver,
137
ende van die nauwe getrauwigheyt; die gy in het beginsel ghehadt hebt! voorwaer gy mooght met JOBwel vreesen alle uwe Wercken. Verebar omnia opera mea. JOB
9.
III. Sal ick Oordeelen die achterghelaeten goede Wercken ofte rechtveerdigheden. Och! wat al goet sal ick hier vinden dat gy koste en moeste doen, en niet gedaen en hebt! sult gy my wel konnen antwoorden een voor duysent? eylaes! men laet hem al voorstaen dat het een groote Rechtveerdigheyt is geen quaet te doen. Isser ymant die hem van het quaet en gemeyne ghebreken wacht, men noemt hem terstont goet en heyligh: maer ick verwyse den onnutten Boom, om afgekapt en in't Vyer gesmeten te Worden; den onnutten Knecht verwijs ick tot de uytwendighe duysternissen. Is daer wel eenen oogenblick van u leven, die my niet toe en komt? ende die ghy tot mijnen dienst niet en behoorde te besteden? ô wat al poincten van Rekeninghe, uyt het verswijm van het goet, ende de onnuttigheyt des Levens!
Voorder sal ick uwen Rechter, die u soo bemindt hebbe, dat ick om u saligh te maken, hebben willen sterven, u komen vraegen ofte gy my oock bemindt hebt, ten minsten soo veel, om voor my te willen leven. Ick die my voor u hebbe willen vernietigen, soo veel lijdens, soo veel verwijtingen en verootmoedingen verdraegen, sal u vraegen wat Kruys dat gy voor my sult gedraegen hebben, wat Penitentien gedaen, wat verootmoedingen omhelst.
Ick sal u toonen die uytghestorte miltheyt mijnder goetheyt over u, die u voorkommen heeft met soo veel gratien en bermhertigheden, die u gegeven heeft
138
soo dickmaels, mijn dierbaer Lichaem ende Bloedt tot uwe spijse, ende sal u vraegen, hoe gy dit al gebruyckt, ende wat profijt ghy daer mede gedaen hebt. Ick sal u toonen mijn H. wonden, mijn dierbaer Bloet voor u uytghestort aen het Kruys. Siet wat gy my hier op al sult verantwoorden. Mijn Heyligen selve en hielden hun hier toe niet bequaem. Wie ben ick dan (seyde mijnen eenvoudighen en rechtveerdighen JOBcap. 9) op dat ick hem soude antwoorden? die oock is't dat ick iet rechtveerdighs sal
hebben, en sal niet antwoorden, maer mijnen Rechter verbidden. Dit hebben sy soo
sorghvuldelijck ghedaen my biddende dat ick met hun niet en soude kommen in rechte, hun niet en soude straffen in mijnen toorn &c. Sy wisten wel dat het Oordeel
soude beginnen van het huys Godts. Dat ick sal, oock Ierusalem ondersoecken met Lanternen. SOPHON1. Jerusalem (seght BERNARDUSSerm. 55. in Cant.) beteeckent de gene die in dese Wereldt een godtvruchtigh leven leyden, naervolgende met al hun krachten de manieren van dat hemels Jerusalem, door een eerlijcke ende gheschickte conversatie: ende niet gelijck die in Babilonien zijn, hun leven door die beroerte der sonden en boosheden verdervende. Preuve hier van hebt gy in't leven van mijn H. Bruydt MECHTILDIS. Aen haer op eenen Goeden Vrydagh in't Gebedt ontgeest wesende, is vertoont geweest eene groote gereetschap, als van het aenstaende Oordeel: ick ben gheseten als Rechter, mijn H. Moeder ende mijne Apostelen &c. als mede Rechters. MECHTILDISis gheroepen voor mijnen Rechter-Stoel, ende zy meynende dat het waerachtelijck het Oordeel was, nаm haeren toevlucht tot mijne H. Moeder, ende
139
de Apostelen; maer daer sy meynde voorspraken te vinden, heeft beschuldingen ghevonden: zy hebben haer berispt van te kleyn liefde tot my, van het
veronachtsaemen van hunne Leeringen, en Exempels &c
Si in viridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet? is't dat sy sulcke dinghen doen
in het groen houdt, dat in deughden is groeyende en bloeyende, wat salder geschien in het dorre, dat nievers toe goet en is, als tot het Vyer? gaet het soo met de Heyligen, hoe sal het gaen met de Sondaers? quid tutum in Babylone, si Jerusalem manet
scrutinium? BERNARD, sup.
§. IV. Vande beschuldigers in't oordeel.
JESUS. Waer sult ghy u keeren in mijn strengh Oordeel, ô misdadigen en ellendigen sondaer? in het Menschelijck Oordeel, vindt den misdadigen somtijts eenigh uytvlucht, door ghebreck ofte van suffisante preuve, ofte van belchuldiger, getuygen &c. maer hier en is niet dat helpen kan: want die Beschuldigers en Getuygen, en Preuven zijn al te overvloedigh.
Ten I. sullen u beschuldigen de Duyvelen. Daer sal ghereet staen (seght АUGUST.) uwen Vyandt den Duyvel: daer sullen verhaelt worden de woorden van uwe Professie ('tzy in't Doopsel, 'tzy in Religie) ende hy sal u opworpen in u aensicht al dat gy gedaen hebt, en wat dagh dat gy gesondight hebt, en op wat plaetse, en wat goet gy alsdan moste doen. Dan sal hy seggen: Rechtveerdighsten Rechter; Oordeelt dat desen mijnen is door de sonde, die den uwen niet en heeft