Аrtijckel. Den wegh tot de uyttersten is den tyt ende t'leven de welcke twee middelen zijn om de saligheyt en glorie te bekommen

§. I. Vanden 1. middel, te weten den tijt: hoe kostelick hy is &c.

IESUS. Den eersten middel om tot u leste eynde gheluckighlick te gheraecken dat is den Tijdt, den welcken naer het seggen van mijnen Apostel. i. Cor. 7. kort is. Voorwaer hy is kort, ende het zijn de daegen des Menschs, het ghetal zijner Maenden

107

Maer hoe kort den Tijt is, ende hoe weynigh ghy lieden daer van hebt, gy verliester veel af, door ledigheyt, door ydelheyt, door onprofijtighe woorden en wercken. Hoe veel en soudend'er niet moeten seggen met SIMONIDES, dat sy veel Iaeren gheleeft hebben maer luttel tijdt. Die veel tijdt verloren heeft, en heef'er niet veele behouden. Die veronnachtsaemt is oft qualick ghebruyckt, die is verloren, ende en kan niet weder bekommen worden.

Hoort eens mijnen BERNARDUS(Serm. ad Scholar.) daer en is niet kostelijcker (seght hy) als den tijdt: ende eylaes! hedensdaeghs en vindt men niet slechter noch verworpender in d'opinie der Menschen. De daegen der Saligheyt passeren, en niemant en let daer op: niemant en klaeght dat hy eenen dagh verloren heeft, die noyt wederom kommen en sal. Maer ghelijcker niet een hair van het Hooft, soo en salder oock niet eenen oogenblick van den tijdt verloren gaen. Dat niemant van u.l. kleyn en acht den tijdt die in onprofijtighe en ydel woorden versleten wort. Dat onwederroepelick wort, dien onwederkrijgelicken tijdt, die vliegen wegh, en den dwaesen en merckt niet wat hy verliest. Sy seggen: laet ons wat koutten, laet ons wat spelen, om den tijt te passeren. ô Om den tijdt te passeren! den welcken u de bermhertigheyt van uwen Schepper ghejont hadde om Penitentie te doen, om vergiffenisse te verkrijghen, om gratie te verwerven, om de glorie te verdienen. ô, Om den tijdt te passeren! op welcke ghy de Goddelijcke bermhertigheyt moeste versoenen, hаеstelijck loopen tot het geselschap der Engelen, versuchten na u verloren erfdeel, beweenen u bedreven boosheden.

108

o Sinneloose ende dwaese Kinderen van АDAM, en siet ghy niet dat het soecken des verlies des tijdts in fabels, klappen, spelen, en duysent onnutte becommernissen, een verlies is van onwarderelijcke rijckdommen, die ghy voor de toecommende

eeuwigheyt soudt konnen vergaederen? den tijdt verleent u den bystant van mijne gratien, en de eeuwigheyt belooft u het geniet van mijne glorie. Sy toont u van verre de Croonen die daer te winnen zijn: ende en is't niet meer als reden en recht, dat ghy dien korten tijdt, die gy hier leven moet, betracht te vergaederen, overwonnen strijden, behaelde Victorien over de Vyanden van uwe Saligheyt, gheweldigheden u selven aengedaen, om aen u eygen quaede genegentheden te sterven, ende om

kloeckmoedelijck te omhelsen die bittere Oeffeninghen van een deughsaem leven? t'is meer als reden dat gy my hier desen korten tijt soeckt met gedeurighen aerbeyt, om my met gedeurige ruste te besitten inder eeuwigheyt. Maer let hier eens, hoe goet dat ick ben, dat ick u tot aerbeyt toeschicke alleen dit teghenwoordigh leven, dat geen ghedeur en heeft; en tot vergeldinge de eeuwigheyt die geen eynde en sal hebben.

Volght dan den raet van mijnen Apostel, doet goet binnen dat ghy tijdt hebt: ghy sult maeyen dat gy sult gesaeyt hebben. Elcken dagh; die hem smorgens door mijn gratie vertoont, is gelijck een groot Velt geheel bereyt, het welck sy selven aen u voorstelt om daer in te saeyen al dat gy sult willen, t'zy goede ofte quaede, volmaeckte ofte onvolmaeckte wercken. Dese aerde van den tijdt ontfanght het alles sonder onderscheyt: ende als t'savonts den dagh wort gesloten, soo is't een

109

Velt ghelaeden van alles dat ghy daer in gesaeyt hebt. Hу vergaet en treet inde eeuwigheyt, bewaerende in Zijnen schoot het gene dat hy ontfanghen heeft, t'zy goet of quaet, met een onfaelbaere ghetrauwigheyt. Naer desen dagh volght eenen anderen, hier is noch eens een nieuw Velt bereyt om in te saeyen al dat ghy Wilt. Ну verdwijnt gelijck den eersten. Ну wordt gevolght van eenen anderen, ende den desen van noch eenen anderen, ende soo voorts verdwijnen alle de daegen van u leven.

Als eenen Ackerman zijn Graen in d'aerde worpt, hy verliest het ghesichte daer van, ghelijck ofte het al verloren waere; maer hy weet dat de aerde getrauwe is, dat sy hem op zijnen tijdt sal wedergeven, dat hy haer in bewaerenisse ghegheven heeft; ende dat naer dat het Saet geweest is, dat oock sulck zijnen Oest sal wesen. Alsoo oock al dat ghy ghedeurende den loop vanden dagh ghedaen ofte gesaeyt sult hebben, sal wel uyt u ghesichte verdwenen en ghelijck verloren zijn: maer zijt seker dat alles ontfangen is in eenen soo getrauwen grondt, dat niet het minste daer van en sal verloren gaen, ende dat al dat ghy inden tijdt sult ghesaeyt hebben, het zy goet of quaet, dat ghy dat al inde eeuwigheyt sult op doen.

Alsdan sult ghy kennen dat onweerderelick verlies, van soo veel kostelijcke tijt, van dit tegenwoordigh leven, die gy soo onprofijtelick laet voor by gaen, die gy soudt konnen vervullen met soo veel goede wercken, vande welcke het minste soude konnen geweest hebben als een kostelijck Saet, van het welck gy eeuwige vruchten der vergeldinghe soudt hebben ghemaeyt.

Het gaet soo onder u.l. Menschen, gy en acht de

110

gen al niet, alsoo lanck als ghy die besit. Wat hebt ghy kostelijcker in dese Werelt, als die ooghenblicken des tijts, die ick u geve, om die te vermangelen tegen soo veel geluckighe eeuwigheden? ende hoe verblint zijt gy! gy laet u berooven vanden meestendeel van uwen tijdt, door een menichte van onprofijtelijcke becommernissen: gy verquister veel ten dienste van u sinnelijckheden, en d'ydelheden des Werelts: gy verdoet by naer geheel de reste in een vaddige ledigheyt, sonder yet te doen voor uwe Saligheyt.

Siet dan dat gy uwen tijt wel gaede slaet; den gepasseerden wel overpeysende; den tegenwoordigen wel ghebruyckende; den toecomenden wel beschickende: en zijt ghy niet heel blindt, doet uwe oogen open, aensiet dese waerheyt, en vasten regel, dat van eenen oogenblick, hanght heel de eeuwigheyt. Zijt ghy oock niet heel doof, hoort, ende dat gedeurigh in u ooren spelen, die jammerlijcke beklaeginghen van een soo groote menichte van ongeluckige Verdomde, die uyt het midden van hunne Tormenten, al weenende vraeghen eenen van die oogenblicken, die gy hier al lacchende ende den Sot spelende, verliest.

Neemt dan beter waer uwen tijt; en maeckt datter niet eenen ooghenblick van den selven verloren en gaet, maer dat u alles tot d'eeuwigheyt diene. Snijdt af (soo veel ghy redelijck sult konnen) alle die becommernissen die niet nootsaeckelijck sullen zijn: snijdt af een goet deel van die besoeckinghen en t'saemensprekingen, de welcke ghy sult moghen ontvluchten, om meer tijdt te hebben, om dien te besteden tot de eenigheyt, tot het Gebedt, tot een heyligh gelees, om met my besonderlijck te handelen op die saecken die

111

uwe eeuwigheyt aengaen, dit is het eenigh dat noodtsaeckelijck is, wat hebt ghy met al de reste te doen?

§. II. Van den 2. middel; te weten het Christelijck leven &c.

Den tweeden middel ofte wegh die ick u gegeven hebbe, om door den selven te kommen tot uwe saligheyt ofte leste gheluckigh eynde, dat is het Leven. Desen middel en is niet heel verscheyden van den eersten: want hy loopt t'saemen met hem, ende den eersten en kan niet wel waer-genomen worden sonder den tweeden, in den welcken het waernemen van den eersten gelegen is. Den eersten (te weten den tijt) loopende als een snelle Веkе die alles met haer mede treckt, die treckt oock met hem het leven, het welcke met hem t'saemen passeert, soo dat het niet eenen oogenblick vast en blijft, ghelijck den tijdt niet een ooghenblick en rust. Het leven passeert als een schaduwe, als eenen wint die voor by waeyt. Het passeert als eenen loopenden Post, als een Schip door stercken Stroom en wint ghedreven, ghelijck eenen Vogel die snijdt door de Locht; ghelijck het licht schuym verstroyt wort vande baeren der Zee, gelijck den roock verspreyt door de Locht, gelijck eenen damp een weynigh verschijnende, ghelijck een Blomme die smorgens bloeyt en t'savonts verslenst is. Met dese en dierghelijcke ghelijckenissen verthoone ick in de Heylige Schrifture de broosheyt ende verganckelijckheyt uws levens; het welcke nochtans u dienen moet voor eenen wegh ende middel om te kommen tot u leste eynde dat ick ben. Maer om dat gy weten soudt door

112

wat leyen, ghy tot my uw' eeuwigh leven, gheraecken moet, soo noteert datter dry soorten van levens zijn. Het eerste is een naturelijck leven; het tweede een zedelijck; ende het derde een Christelijck leven.

Het I. dat is het naturelick leven, heeft zijnen oorspronck ende fondament inde vereeninge vande Ziele met het Lichaem. Sijn werckinghen die kommen voort uyt de naturelijcke gesteltenisse ende genegentheyt, ende kommen met de selve over een. Soodanigh Leven hebben niet alleen de onredelijcke Gedierten, maer oock den Mensch soo lanck hy niet en heeft het gebruyck der reden: jae oock naer het gebruyck der selver, aengaende sijne werckingen, passien, bewegingen &c. die alleene kommen uyt naturelijcke gesteltenisse, sonder dat sy vanden vryen Wille bestiert worden ofte ghemeynschap met hem hebben. Dese en worden al maer naturelijck gerekent, ende en zijn noch goet noch quaet, noch deught, noch sonde.

Het II. is het zedelijck leven; het welcke zijn fondament heeft inde naturelijcke reden, ende door de selve geregeert wort. Soodaenigh heeft geweest het leven van sommighe oude Philosophen, die vande deughden en gebreken veel geschreven en ghedisputeert hebben, ende particuliere professie maeckten vande deughden te oeffenen, voor soo veel de naturelijcke reden hun het selve uytwees, sonder hooger opsicht te hebben. Hun deughden en waeren wel geen ghebreken noch sonden, voor soo veel sy met geen quaede omstandigheden ofte circumstantien besmet en waeren; maer waeren alleen sedelijcke deughden, die hun niet en kosten brenghen tot hun uytterste ende boven naturelick eynde, dat de eeuwige saligheyt is.

113

Het III. is het Christelijck leven, het welcke bestaet in te doen het goet dat ick gebiede, ende te laeten het quaet dat ick verbiede. In dese twee poincten bestaet geheel de Christelijcke rechtveerdigheyt. Dit leven heeft dan voor fondament den vryen wille, bestiert door mijne Wetten en Goddelijcken wille. Ick segge den vryen wille, den welcken hebbende al datter noodigh is om te wercken, kan doen ofte laeten dat hem belieft: ende (in zijne gemeyne maniere van handelen) wordt gheregeert door de kennisse van het verstandt, het welcke de saecke ofte den voorworp is voorhoudende of voorstellende als goet ofte als quaet; dat is als over een kommende (ofte niet over eenkommende) niet alleenelick met de naturelicke rechte reden (het welck geschiet in het zedelick leven) maer oock met mijnen Goddelijcken wille, Wetten ofte Geboden. Dit is het Christelijck leven.

Als wanneer den vryen Wille, het gene dat door het verstant voort ghestelt wordt als quaet, ofte door eygen boosheyt, ofte door begeerlijckheyt, ofte uyt vreese &c. aenveert! soo is dat quaet, en sonde: en soo veel te meerder, als'er klaerder kennisse des quaets is, meerder boosheyt in't verkiesen, min vreese, onwetentheyt &c. ende oock hoe den voorworp ofte de saecke in haer selven quaeder is, ende quaeder circonstantien heeft. Want de goetheyt der goede wercken, ende quaetheyt der quaede, die wort ghenomen en neemt haeren oorspronck en nature, haer grootheyt en kleynheyt, niet alleenelijck uyt den vryen Wille, gelijck ick geseyt hebbe, maer oock uyt den voorworp ende uyt de circomstantien ofte omstandigheden, die inde wercken soo goede als quaede gheconsidereert

114

konnen worden; by exempel, de conditie vanden Persoon die dat werck doet; wat dat hy doet; op wat tijdt, plaetse &c. de principaelste omstandigheden worden door dees woordekens beteeckent.

Wie? wat? waer? met wat middels? waerom? op wat maniere? wanneer?

Dit quaet ofte sonde, heeft dry uytwerckingen inde Ziele. De eerste is, dat zy eenighsints de Nature quetst en bederft (het welcke klaerder ghesien wordt inde Erf-sonde, ende de wonden met welcke zy de Ziele ghequetst: heeft, de welcke door de daedelijcke sonden vermeerdert en verergert worden) verduystert het verstant, verhart den Wille, ontsteeckt de begeerlijckheyt, vermindert de kracht der Zielen, en genegentheyt tot het goet, ende maeckt haer genegen tot het quaet; welcke genegentheyt door het herhaelen vande selve sonden meer groeyende wort een habitude, vitie, ofte by-blyvende gebreck, door het welcke de Ziele meer tot die sonde gedreven wort en lichtelijcker valt. De tweede uytwerckinghe is de vlecke, met de welcke zy de Ziele besmet (niet alleenelick voor soo veel zy haer berooft van mijn Goddelijcke Gratie; die een schoon verçiersel, nettigheyt en schoonheyt der Ziele is) maer om dat de sonde in haer selven leelijck is ende afgryselijck ende seer misstaende aen haer, als soo langhe als zy in haer blijft; dat is soo lange als zy noch niet herroepen en is door berauw, noch vergeven. De derde is, dat zy de Ziele onderwerpt aende straffe, ende die schuldigh maeckt: want alle boosheyt, weer zy

kleyn of groot is, moet ghestraft worden ofte vanden rouvighen sondaer, ofte vanden wrekenden Godt, seght AUGUSTINUSin Psal. 58.

115

Maer is't saecken dat den vryen Wille het voorgehouden quaet verwerpt; ofte het voor-gehouden goet aenveert, dit is een goet werck, ende heeft contrarie

uytwerckingen aen het voorgaende: want in plaetse van straffe te veroorsaecken, is het verdienstigh van tijdelijcken en eeuwigen loon: in plaetse vande Ziele te

besmetten, verçiert ende verschoont haer: ende in plaetse van Nature te quetsen &c. soo verlicht zy het verstant, versacht den wille, vermindert de begeerlijckheyt, vermeerdert de kracht der Zielen en die goede genegentheyt tot het gоеt, dе welcke door 't herhaelen vande selve goede Wercken allenskens groeyende, wort een goede habitude, een byblyvende genegelijckheyt ende lichtigheyt tot soodaenighe goede wercken, de welcke is een waerachtige deught: want al is't saecke dat men alle goede wercken deughden naemt en паеmen magh; nochtans dese goede genegelijckheyt is (eygentlijck sprekende) eene deught; ende is van die soorte vande welcke die wercken zijn, door welcke sy voort-gebrocht is, ende tot welcke zy den Mensch bequaemer en genegen maeckt.

Dit is dan een Christelijck en deughdelijck leven, het welcke met soodaenige goede wercken en deughden verçiert is. Dit is het leven door het welcke ghy kommen moet tot u leste eynde. Dit is u leven; my te dienen, mijn Geboden te onderhouden, ende met alle uwe krachten naer my te trachten, die ben uwen Schepper, u eenigh en eeuwigh goet, en leste eynde. Hier toe strecken alle mijne leeringhen die ick u geve, ende noch voorder geven sal.

116

VIII Artijckel. Van de doodt.

§. I. Hoe schroomelijck zy is.

IESUS. Het eerste van uwe Uyttersten, dat is de naturelijcke Doodt; de scheydinge der Zielen ende des Lichaems: die is een beroovinge van het naturelijck leven. Ick segge naturelijcke doodt: want daer zijn noch ander soorten des doodts; eerst de doodt der deught, ofte deughdelijcke, vande welcke meer dispuyten en woorden ghemaeckt hebben, die oude Philosophen als waerachtige oeffeningen. Dese is een scheydinghe der Ziele vande sinnelijckheyt, en is een beroovinge van het leven der Sinnen, ofte sinnelijckheyt: dese is seer bekent ende geoeffent van alle mijne waerachtige Dienaeren. De 2. is de doodt der sonde; als wanneer ick door de sonde de Ziele verlaete, ick die ben haer leven, ende als de Ziele der Ziele. Dese is een beroovinge van het leven der gratie. De 3. is doodt der Hellen: dese wordt ghenoemt de tweede doodt, de eeuwige doodt. Van dese seyde ick JOAN. 8. dat die mijn woort soude bewaeren, de doodt inder eeuwigheyt niet smaecken en soude. Dese is een beroovinghe van het eeuwigh leven der glorie. De 4. is de doodt der ontgeestinge, de welcke is een

verhef-117

finghe des gheests in Godt, 't zy inden Lichaem, 't zy daer buyten, weghnemende het gebruyck der lichaemelijcke sinnen en krachten. Dese dooden worden begraeven in't verborgen mijns aenschijns. PSAL. 30. Siet S. GREGOR. lib. 5. moral. in 3. cap. JOB. cap. 1.

Soo dan de naturelijcke doodt, (vande welcke alleen ick hier handele) die is een scheydinghe der Zielen van het Lichaem. Sterven is verlaeten al dat men heeft, al dat men besit, al dat men hoopt; verlaeten alle ydelheyt, alle eere, alle staeten en weerdigheyt. Sterven is berooft worden van alle pracht des Werelts, alle genuchten en pleysier, van alle Vrienden en maegen. Sterven is verhuysen uyt dit leven, uyt dese Werelt, uyt het Geselschap der Menschen, ende gaen wandelen onbekende wegen, daer men noyt gewandelt heeft, sonder te weten wie met u gaen sal, of u geleyden, ofte de Duyvelen ofte de Engelen, sonder te weten waer dat gy henen gaet en blyven sult, ofte in dat eeuwigh Vyer, ofte inde Glorie. ô Doodt! hoe bitter is uwe

ghedachtenisse aen eenen Mensch, die vrede heeft in zijne rijckdommen! ECCLI. 41. ô Doodt! hoe schroomelijck en vervaerlijck zijt gy voor den Sondaer! de Philosophen hebben u genoemt het alderschroomelijckste van al dat schroomelijck is; maer en kenden u noch niet wel: sy en wisten noch niet, wat u alderschroomelijckst maeckt, te weten het gevolgh dat gy naer u treckt van een soo strengh Oordeel, van een eeuwigheyt van pijnen of glorie. Hoort eens ВERNARD: in Medit: “mijn Ziele (seght hy) wat vreese en schrick en sal dat niet wesen, als gy alles verlaeten hebbende, dat u soo aengenaem en behaegelijck

118

was, alleene sult gaen in een onbekent Landt, daer gy sult sien ontmoeten met heele hoopen, die vervaerlijcke Monsters! wie sal u ter hulpe kommen in den dagh van soo grooten noodt? wie sal u beschermen van die brieschende, bereyt om u te verslinden? wie sal u vertroosten? wie sal u gheleyden. Voorwaer niet sonder reden en sal een yders Ziele verschroomt en vervaert worden, als zy haest vinden sal, het gene zy inder eeuwigheyt niet en sal konnen veranderen.

§. II. Daer en is niet sekerder als de doodt.

JESUS. Statutum est Hominibus semel mori. HEB. 9. Het is vast gestelt voor de Menschen eens te sterven; het is een Wet, die gemeyn is aen alle tijden, aen alle Persoonen en plaetsen; een Wet die vast en seker is. Ander Wetten worden somtijdts