bollenstreek rondom Hillegom in het zuiden en de verstedelijking van Zandvoort en Haarlem in het noorden. Het is eigendom van gemeente Amster- dam en wordt beheerd door Waterleidingbedrijf Amsterdam, maar er zijn enorm veel organisaties en mensen betrokken bij het gebied (zie ‘het spe- lersveld’).
Drinkwaterproductie
Oorspronkelijk was de drinkwaterproductie de belangrijkste functie van de Amsterdamse Water- leidingduinen, maar tegenwoordig is natuur de tweede hoofdfunctie. Van de hogere plantensoor-
ten en diersoorten die voorkomen in het gebied, staan er respectievelijk 67 en 60 op de Rode Lijst.
Daarnaast is het gebied belangrijk voor de recre- atie. Jaarlijks bezoeken 700.000 recreanten de Amsterdamse Waterleidingduinen. Van de bezoe- kers komt 90% uit de omgeving, en meer dan de helft komt meer dan 20 keer per jaar. Een andere belangrijke functie van het duingebied is die van zeewering. Daarover waakt het Hoogheemraad- schap van Rijnland.
Het bijzondere aan de Amsterdamse Waterlei- dingduinen is dat het gebied beheerd wordt met privaat geld. Bijna 3% van de opbrengsten uit de drinkwaterwinning wordt geïnvesteerd in het beheer van het gebied. Dat is meer per hectare dan de meeste natuurbeheerders investeren. Het maakt dat de beheerder een relatief eigenzinnig beleid kan voeren. Men is immers niet afhankelijk van de eisen die bijvoorbeeld het ministerie van LNV stelt ten aanzien van beheer via de subsidies van het Programma Beheer. En het uit zich ook in een strikt recreatiebeleid. In het gebied zijn alleen wandelaars welkom - geen fietsers, honden, enzovoorts - en ze moeten betalen voor parkeren en entree. Maar ze mogen wel van de paden af struinen door de natuur.
EU-beleid voor Nederlandse natuur
Amsterdamse Waterleidingduinen
H Haarlem Hillegom Heemstede Hoofddorp Zandvoort Bennebroek Aerdenhout Amsterdamse Waterleidingduinen Amsterdamse Waterleidingduinen Landgebruik 1989 Bebouwd gebiedBos, natuur en recreatiegroen Toename landgebruik 1989 - 2004
Bebouwd gebied
Bos, natuur en recreatiegroen
Uitsnede detailkaarten Plannen
Bebouwd gebied
1900
2000
Verdroging en wandelaars
De Amsterdamse Waterleidingduinen bestonden in 2003 150 jaar. Vanaf 1853 begon de gemeente Amsterdam met de aankoop van grond, het graven van kanalen en het aanleggen van pijpleidingen om duinwater te winnen. Natuurbeheer was in het begin vooral een middel om van duinwater veilig en betrouwbaar drinkwater te maken. Maar al voor de Tweede Wereldoorlog ontstonden er dis- cussies over de verdroging van het duingebied door de waterwinning. In 1957 werd dan ook besloten de duinen te infiltreren met water uit de Rijn. Dat stopte echter de verdrogingsdiscussie niet, terwijl er nieuwe vragen ontstonden over milieuvervuiling via het Rijnwater.
De provincies Noord-Holland en Zuid-Holland hebben een grote rol gespeeld in de verdrogings- discussie. Bij het verlenen van de grondwaterver- gunning in 1992 hebben de beide provincies met succes druk uitgeoefend op het Waterleidingbe- drijf Amsterdam om in de duinen te vernatten. Dat was geadviseerd door de stichting Duinbehoud. Op dit moment zijn de rollen omgedraaid. Het Waterleidingbedrijf wil verder vernatten. Daar- voor heeft het de provincies weer nodig.
Al vroeg ontwikkelde zich ook een recreatiebe- leid. Recreanten werden in eerste instantie geweerd, maar in 1920 startte raadslid Liede Tila- nus met een ingezonden stuk de discussie over het toelaten van wandelaars. Dat zou het begin zijn van een decennialang durend proces, waarin
telkens nieuwe vragen opgeworpen werden, zoals het toestaan van kampeerders en fietsers, het beteugelen van de enorme toeloop aan dagjes- mensen en het aanleggen van recreatievoorzie- ningen. Met als resultaat het strikte recreatiebe- leid van betaalde struinnatuur.
Duurzaamheid
Sinds 1990 heeft de beheerder van de Amster- damse Waterleidingduinen een integrale, ruimte- lijke visie ontwikkeld voor het gebied. Beheerder Ed Cousin omschrijft het gebied niet meer in func- ties als drinkwaterproductie, natuur, recreatie of zeewering, maar als ‘rand van de Randstad’ of ‘contramal van de stad’. Dit met in het achter- hoofd dat er in een straal van 50 kilometer 6 mil- joen mensen wonen, en dat de duinreep een ver- binding vormt tussen die verstedelijking en de zee.
Duurzaamheid staat hierbij centraal. De belang- rijkste drijfveer achter het beheer is weliswaar nog steeds het onderhouden en behouden van een schone bron van drinkwater, maar andere functies moeten daarbij duurzaam worden gecombineerd. Hierbij wordt ingehaakt op de pro- cesmatige, op dynamiek gerichte aanpak die sinds de jaren 1980 opgang doet in het natuurbe- heer, met bijvoorbeeld het inzetten van grote gra- zers en het verder vernatten van duinvalleien. Daarnaast wordt nadrukkelijk contact, samenwer- king en draagvlak gezocht voor de plannen die de beheerder heeft met het gebied.
Wandelaars mogen struinen in de Amsterdamse Waterleidingduinen (Foto: Saxifraga – Jan van der Straaten).
Strandreservaat
Die procesmatige aanpak stuit op barrières van zowel fysieke als van juridische aard. De nieuwe plannen voor een strandreservaat zijn een voor- beeld. Via een verlaging van de zeereep wil de beheerder van de Amsterdamse Waterleidingdui- nen een ecologische en recreatieve verbinding leggen tussen het duingebied en de zee. Dat druist in tegen de nationale en vooral de Europese natuurwetgeving, die vaak meer op conservering van bestaande natuur is gericht dan op het ont- wikkelen en begeleiden van ecologische proces- sen. Vanuit de Europese Unie geldt het gebied onder de Habitatrichtlijn als belangrijkste gebied voor vegetaties als Vastgelegde kustduinen met kruidvegetatie en Duinen met duindoorn.
Voor de beheerder van de Amsterdamse Waterlei- dingduinen is het nu zaak een tweesporenbeleid te voeren. Enerzijds is het Waterleidingbedrijf Amsterdam bezig om draagvlak te zoeken bij organisaties die betrokken zijn bij het gebied. De gemeenten Zandvoort en Bloemendaal zien bij- voorbeeld wel iets in het strandreservaat om ook buiten het seizoen toeristen te trekken. Anderzijds zal er een discussie gevoerd moeten worden wat de ecologische waarden zijn van het duingebied in Europees opzicht. In hoeverre is bij- voorbeeld de vegetatie Duinen met duindoorn van Europees belang? En welke waarde kan eraan worden gehecht om via vernatting het eveneens bedreigde vegetatietype Natte duinvallei te ont- wikkelen in het gebied?
De beheerder zou graag een ecologische en recreatieve verbinding willen leggen tussen het duingebied en de zee (Foto: Roel Hoeve).
HET SPELERSVELD Maatschappelijke organisaties
Hoogheemraadschap van Rijnland, Stichting Duinbehoud, Stichting Anemoon, Zandvoortse vereniging van landjeshouders voor zeedorpenlandschap, IVN Milieueducatie, Natuurmonumenten, Staatsbosbe- heer, Nationaal Park Zuid-Kennemerland, Zuid-Hollands Landschap, vrijwilligers voor duinbeheer en
monitoring dier- en plantensoorten, lokale boer, recreanten
Bedrijfsleven
Waterleidingbedrijf Amsterdam, Duinwaterbedrijf Zuid-Holland, Provinciaal Waterleidingbedrijf Noord-Holland
Overheidsorganisaties
Gemeente Amsterdam, Provincie Noord-Holland, Provincie Zuid-Holland, Gemeente Zandvoort, Gemeente Bloemendaal, Gemeente Noordwijk, Gemeente Noordwijkerhout