Agenda Lokale Democratie

Er is in Nederland een veranderende samenleving. Veel burgers worden mondiger en willen meer invloed kunnen uitoefenen (naast eens per 4 jaar stemmen). Daarnaast verandert de verzuilde verticale structuur van onze samenleving in een horizontale netwerksamenleving. De grenzen tussen de (lokale) overheid, de maatschappij, de bedrijven en de inwoners vervagen. Veelal is een integrale aanpak, waarbij verschillende actoren betrokken worden, nodig om verschillende problemen aan te pakken. Al met al ontstaat er dus een steeds meer dynamische samenleving waarin burgers via

verschillende media (bijvoorbeeld internet) meer kennis kunnen vergaren. Dit roept de vraag op of onze huidige lokale democratie nog voldoet aan de eisen die de maatschappij stelt (Rijksbegroting, 2016).

De Agenda Lokale Democratie loopt nu ruim 1 jaar en moet leiden tot een versterking van de lokale democratie. Om duidelijkheid te verschaffen omtrent deze agenda heeft de minister op verschillende manieren gecommuniceerd met de belangrijkste actoren. De belangrijkste communicatie daarvan is de startnotitie: Vitale lokale democratie: Richting en ruimte voor verandering (2015). In deze notitie licht de minister zijn verwachtingen, plannen en activiteiten toe. Hierbij valt op dat het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties samen met de VNG het voortouw neemt, bij zullen samen met de diverse andere partners verschillende initiatieven opzetten. Tevens wordt er een actieve houding verwacht van onder andere de gemeente zelf. Een versterking van de lokale democratie kan alleen tot stand komen wanneer iedereen (zowel het ministerie als de VNG, de gemeenten en de inwoners van Nederland) samenwerkt. Daarom heeft de

Agenda Lokale Democratie een stimulering van de gemeenten in Nederland op het gebied van het versterken van de lokale democratie op het oog.

2.1.1 Wat doet het ministerie BZK?

Uiteindelijk moeten zowel het ministerie, de gemeenten en de inwoners samen tot een gewenste lokale democratie komen. Deze democratie moet ogenschijnlijk beweeglijk zijn en zich aanpassen aan de wensen en behoeften die er uit de maatschappij naar voren komen. Uit het rapport: Verkenning van lokale democratie in Nederland (2014) blijkt dat het democratisch stelsel op zichzelf onomstreden is.

Om tot een stimulering van de verschillende betrokken actoren te komen heeft minister Plasterk vanuit het ministerie de volgende acties aangekondigd in de nota: ‘Vitale lokale democratie: Richting en ruimte voor verandering’ (2015):

 Faciliterende rol naar de gemeente (symposium organiseren voor de gemeente) ;

 Opzetten van het programma: lokale democratie in beweging (met verschillende andere partners zoals het VNG);

 Experimentenwet voorleggen aan 2^e kamer (en aanvullende onderzoek naar de mogelijkheden hiervoor);

 Onderzoeken of er verruiming van het gemeentelijk belastinggebied nodig is;

 Bijdragen aan de professionalisering van politieke ambtsdragers;

 Versterken van de lokale rekenkamer(commissie)s;

 Aanpassen van de Wet gemeenschappelijke regelingen op een aantal punten;

 Onderzoek naar dorps- en wijkraden en gebiedscommissies doen;

 Samen met de kiesraad kijken of de kieswet achterstallig onderhoud kent en of er zaken in staan die moeten worden opgehelderd;

 Stimuleren dat gemeenten leren van elkaar;

 Kleinschalige financiële steun geven wanneer noodzakelijk;

 Een viertal universiteiten steunen die onderzoek doen naar effecten van de werking van de G1000 bijeenkomsten;

 Initiëren van onderzoeken die voortbouwen op het onderzoeken van SCP om de kennis op het gebied van de lokale democratie te vergroten;

21 Onderzoek Agenda lokale Democratie – gemeente Asten – Rik Duijmelinck

 In 2015 actief zoeken naar gemeenten die bereid zijn om meer informatie actief openbaar te maken;

 Op 1 juni 2015 een D1000 dag organiseren, dit in het kader van het opgezette programma: lokale democratie in beweging.

(startnota Agenda Lokale Democratie 2015, Rijksbegroting 2016 P. 12)

Nu is het aan de gemeenten om ook daadwerkelijk te participeren binnen deze agenda.

Om tot een versterking van de lokale democratie te komen is het belangrijk dat alle gemeenten een eigen manier vinden om dit te bewerkstelligen. Elke gemeente is anders en heeft andere omstandigheden en behoeften. Om tot een versterking te komen van de lokale democratie is er geen optimale manier van veranderen. Iedere gemeente moet door middel van de gegeven handvatten tot een eigen versterking komen.

2.1.2 Operationalisering Agenda Lokale Democratie

Tijdens de aankondiging van de Agenda Lokale Democratie door minister Plasterk wordt aangegeven dat de formele, representatieve democratie en de informele, participatieve democratie versterkt moet worden (rijksbegroting 2016. P. 12). Hierdoor kunnen we de Agenda Lokale Democratie al onderverdelen in deze twee gebieden. Om deze twee gebieden specifiek te krijgen, wordt er in dit onderzoek uitgegaan van een viertal verschillende terreinen om de lokale democratie te versterken. Er is gekozen om deze vier terreinen te onderscheiden om duidelijkheid te creëren. Alle activiteiten, initiatieven, mogelijkheden, etc. kunnen vanaf nu worden onderverdeeld in een van deze vier

terreinen. Hierdoor is het voor iedereen makkelijk te onderscheiden welke initiatieven er op welke terreinen zijn. De vier terreinen bestaan uit:

 Participatie binnen de democratie;

 Technologisch gebied;

 De vorm van de democratie;

 De inrichting van de democratie.

De eerste twee terreinen (Participatie en Technologie) vallen onder de informele,

participatieve democratie. De laatste twee terreinen (Inrichting en Vorm) vallen onder de formele, representatieve democratie (zie bijlage 3). Hiermee is tevens de Agenda Lokale Democratie concreter en tastbaarder gemaakt. Uit het interview met professor A. Michels bleek dat deze onderverdeling door haar ook als verhelderend werd beschouwd. Ze gaf aan dat dit helpt bij het operationaliseren van de Agenda Lokale Democratie (voor zover dat mogelijk is), daarnaast is het goed voor de structuur en duidelijkheid van het

onderzoek.

Figuur 3: Operationalisering Agenda Lokale Democratie

Deze indeling komt niet direct uit de startnotitie van de Agenda Lokale Democratie. Hier wordt geen onderscheid gemaakt op welke terreinen de lokale democratie verbeterd kan worden.

Participatie in de democratie

Wanneer mensen denken aan een versterking van de lokale democratie, komt het woord participatie vaak bovendrijven. De laatste jaren zijn de termen burgerparticipatie en overheidsparticipatie/burgerinitiatief veelvuldig gebruikt en terug te lezen in verschillende onderzoeken, zoals in de nota doe-democratie en de Agenda Lokale Democratie. Het

22 Onderzoek Agenda lokale Democratie – gemeente Asten – Rik Duijmelinck

betrekken of faciliteren van burgers/burgerinitiatieven kan zeker leiden tot een verbetering van de lokale democratie. Gezien de huidige ontwikkelingen in de

maatschappij is het misschien wel goed veel gebruik te maken van burgerparticipatie en/of overheidsparticipatie (zie de begrippenlijst eerder dit rapport voor definitie van deze begrippen).

Technologisch gebied

De afgelopen decennia zijn de technologische ontwikkelingen enorm snel gegaan.

Tegenwoordig zijn er laptops, tablets, smartphones, internet, social media, etc. Uit onderzoek blijkt dat 9 op de 10 Nederlands op social media actief is (Peters, 2014).

Nederlanders hebben toegang tot ongelimiteerde digitale informatie en weten dus meer.

Dit biedt voor de gemeente Asten kansen. Er zijn nu enorm veel mogelijkheden om burgers te bereiken (bijv. via social media, gemeentesite, etc.). Ook ten aanzien van de versterking van de (Agenda) Lokale Democratie liggen mogelijkheden op dit gebied.

De vorm van de democratie

Sinds de democratie in ons land is geïntroduceerd, wordt deze ook steeds aangepast aan de actuele ontwikkelingen. Gezien de huidige ontwikkelingen is het maar de vraag of er een nieuwe inrichting van de lokale democratie nodig is. In 2002 is er nog een

verandering van de inrichting van de (lokale) democratie geweest, ook wel de

‘dualisering’ genoemd. De vorm van de Democratie omvat dus de kaders waaraan de gemeenten zich moeten houden. Tevens stellen Anderweg en Thomassen in hun democratic audit (2011) dat de democratie als beginsel onomstreden is.

Inrichten van de democratie

Binnen de gestelde (wettelijke) kaders is er voor iedere gemeente nog beleidsvrijheid om te kijken hoe ze bepaalde zaken inricht. Voorbeelden hiervan zijn: hoe vaak komt de raad bij elkaar? Welke commissies en hoeveel commissies zijn er? Zo kunnen er verschillende beslissingen worden gemaakt die ook invloed kunnen uitoefenen op de lokale democratie, en daarmee ook op de Agenda Lokale Democratie. In tegenstelling tot de vorm van de democratie, waar de kaders worden gesteld, wordt bij de inrichting gekeken naar de invulling binnen deze kaders.

2.1.3 Conclusie

De Agenda Lokale Democratie is een initiatief vanuit het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om de lokale democratie te versterken. Zoals minister Plasterk aangeeft, heeft iedereen baat bij een sterke en vitale (lokale) democratie. Om dit te realiseren heeft het ministerie onder de Agenda Lokale Democratie een aantal activiteiten/initiatieven opgezet. Het doel is de Nederlandse gemeenten ook actief te krijgen onder de nota Agenda Lokale democratie, en zo tot een versterking van de (lokale) democratie in het algemeen te komen. Het is goed om te weten welke initiatieven het ministerie opzet om daar eventueel gebruik van te maken (mocht het voor de gemeente Asten interessant zijn).

Daarnaast draagt de operationalisering van en uitleg over de Agenda Lokale Democratie bij aan een helder beeld van wat de Agenda Lokale Democratie inhoudt. Veel actoren weten niet precies wat de Agenda Lokale Democratie inhoudt of hebben verschillende meningen over de inhoud van de Agenda Lokale Democratie. Tijdens de gehouden interviews is allereest een uiteenzetting gegeven van de definitie en operationalisering van de Agenda Lokale Democratie aan de hand van figuur 3. Het is dus belangrijk dat iedereen op één lijn zit als het gaat om de Agenda Lokale Democratie.

23 Onderzoek Agenda lokale Democratie – gemeente Asten – Rik Duijmelinck