Financiële afhankelijkheid
5.3 Aanleiding, motieven en vormen van uitgeoefende dwang
We hebben de professionals en de sleutelfiguren gevraagd naar de aanleiding, redenen en de achterlig-gende motieven van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap. Huwelijksdwang wordt vaak veroorzaakt door collectieve druk binnen familiale banden. Het voornaamste motief voor huwelijksdwang is volgens de professionals dat de familie ervan overtuigd was dat dit de beste part-nerkeuze voor hun cliënt was. In tabel 5.1 is weergegeven hoeveel procent van de professionals deze of andere reden(en) aangaf als motief voor huwelijksdwang. 39. In mindere mate wordt als reden voor huwelijksdwang gegeven dat de cliënt de eer van de familie aangetast heeft of te veel opging in de westerse cultuur. Daarnaast zouden opvoedproblemen of het beëindigen van een relatie een motief voor huwelijksdwang kunnen zijn. In een enkel geval wordt de zorg voor een partner als motief voor huwelijksdwang genoemd, zoals bij het verplicht huwen van een gehandicapte partner.
Tabel 5.1 Motieven voor huwelijksdwang
Familie was overtuigd dat dit de beste partnerkeuze voor het slachtoffer was (28%) Familie had al afspraken gemaakt met de familie van de huwelijkspartners (24%) Slachtoffer ging te veel op in de westerse cultuur (16%) Slachtoffer heeft de eer van de familie aangetast (14%) Slachtoffer had een relatie die de familie wilde beëindigen (12%)
Familie had opvoedproblemen met het slachtoffer (10%)
Weet ik niet (7%)
Slachtoffer heeft een handicap of speciale zorg nodig (4%)
De professionals en de sleutelfiguren onderscheiden verschillende vormen van dwang die zij tegenko-men bij hun cliënten. Sociale druk betreffende het huwelijk zien de professionals het meest terug bij hun cliënten, maar ook psychische intimidatie, dreiging met verstoting van familie, (dreiging met) fysiek geweld en dreiging met sturen naar land van herkomst noemen de professionals als dwangmid-del om het voorgenomen huwelijk te laten voltrekken. In mindere mate komen zij dwang door dreiging met ontvoering of het afnemen van kinderen tegen, druk met financiële middelen of dreiging met inschakelen van autoriteiten. Toch is het aantal professionals (12% van 100%) relatief hoog dat ‘dreiging met moord en doodslag’ noemt.
Tabel 5.2 Vormen van uitgeoefende dwang bij cliënten
Sociale druk (38%)
Psychische intimidatie (33%)
Dreiging met verstoting van familie (29%)
(Dreiging met) fysiek geweld (23%)
Dreiging met sturen naar land van herkomst (21%)
Dreiging met ontvoering of afnemen van kinderen (13%)
Dreiging met moord en doodslag (12%)
Druk met financiële middelen (12%)
Dreiging met inschakelen van autoriteiten (5%)
Enkele sleutelfiguren geven aan dat het vooral de traditie is die een belangrijke rol speelt bij huwe-lijksdwang. Het huwelijk wordt daarbij meer gezien als een zakelijke transactie dan een verbond uit liefde. Een mogelijke andere reden voor huwelijksdwang die niet door de professionals in de enquête, maar wel door de sleutelfiguren is genoemd, is dat het huwelijk wordt gebruikt als middel om naar Europa te komen.
Een kleine groep van de professionals ziet huwelijksdwang als aanleiding voor het ontstaan van huwelijkse gevangenschap. Ook een kleine groep geeft aan dat het huwelijk in eerste instantie wel vrijwillig was, maar dat de betreffende man of vrouw nu weigert te scheiden. En een enkele professio-nal ziet huwelijkse gevangenschap ontstaan na achterlating in het land van herkomst of na achterlating in Nederland. In Sterkx et al. (2014) is beschreven dat huwelijkse gevangenschap ook vaak in stand
blijft door gevoeligheid die beide partners hebben voor de eer van de familie en schaamte en schrik voor eergerelateerd geweld. Vooral vrouwen blijken druk te voelen om bij een partner te blijven, omdat zij volgens de redenering van de eercultuur meestal de ‘schuld’ krijgen van een mislukt huwe-lijk. Bovendien hoeven zij vaak niet meer op de steun van familie en vrienden te rekenen als zij een slecht huwelijk (willen) beëindigen.
Bij achterlating noemen de professionals en de sleutelfiguren uiteenlopende redenen voor het ontstaan (zie tabel 5.2). De voornaamste reden om een persoon achter te laten in het land van her-komst of een derde land is dat deze persoon te veel opgaat in de westerse cultuur en ‘verwestert’ in de ogen van de familie. Ook het vertonen van volgens de familie zorgelijk gedrag van het slachtoffer in Nederland kan een reden zijn tot achterlating. In tabel 5.3 zien we een opsomming van redenen die professionals noemden.
Tabel 5.3 Redenen voor achterlating
Slachtoffer ging te veel op in de westerse cultuur/ ‘verwesterde’ (18%) Slachtoffer vertoonde volgens familie zorgelijk gedrag in Nederland (13%) Slachtoffer en familie hadden opvoedproblemen in Nederland (11%)
Slachtoffer en pleger hadden huwelijksproblemen (11%)
Slachtoffer heeft eer van de familie aangetast (11%)
Slachtoffer had een relatie die de familie wilde beëindigen (10%) Slachtoffer werd gedwongen te trouwen in land van herkomst en daar te blijven (7%) Echtgeno(o)t(e) wilde van partner af om te kunnen hertrouwen (7%)
Betere opvoeding van slachtoffer in land van herkomst (4%)
Slachtoffer was verslaafd (1%)
Opvallend is dat sleutelfiguren vaak ook economische factoren aanhalen die een rol kunnen spelen in het geval van achterlating. Het Centrum Internationale Kinderontvoering (Centrum IKO) noemt een voorbeeld van Egyptische ouders die al lang in Nederland woonachtig waren en waarvan de vrouw een eigen bedrijf had. Op vakantie in Egypte besloot de vader de moeder en twee van de kinderen achter te laten en bij zijn familie in huis op te sluiten. De man wilde scheiden en was van plan de moeder op deze manier te dwingen afstand te doen van het bedrijf. Als ze zou tekenen mocht ze terug naar Nederland.
5.4 Samenvattend
In dit hoofdstuk hebben we de landelijke enquête beschreven, aangevuld met interviews met sleutelfi-guren (n=11), waarbij de nadruk ligt op de aard van de problematiek. De educated guess, die ook gebruikmaakt van gegevens uit de enquête, beschrijven we in hoofdstuk 6; deze zegt iets over de omvang van de drie thema’s. De enquête is uitgezet onder een totaal van 4500 professionals uit meer dan 200 gemeenten. Uiteindelijk hebben slechts 522 professionals de enquête volledig ingevuld en hebben we een analyse uitgevoerd op basis van de resultaten die daaruit voortkwamen. De hoge non-respons is mogelijk te verklaren door de complexiteit van de problematiek en het gebrek aan tijd van veel van de professionals.
We vroegen de professionals en sleutelfiguren naar de kenmerken van cliënten die de problematiek ervaren. We hebben in dit hoofdstuk zes kenmerken beschreven, namelijk: etnische of culturele her- komst, geslacht, leeftijd, opleidingsachtergrond, financiële afhankelijkheid en religie. Door de uiteen- lopende meningen van professionals is het niet mogelijk één duidelijk beeld van ‘de’ cliënt te schet-sen. De interviews met sleutelfiguren gaven nog een gevarieerder en genuanceerder beeld van de mensen die de problematiek meemaken. Zij noemden buiten de zes kenmerken ook de autonome ontwikkeling van individuen die een rol speelt bij het al dan niet voorkomen van de problematiek.
In de laatste paragraaf van dit hoofdstuk beschrijven we de aanleiding en motieven voor huwelijks-dwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap. Ook hier gaven de professionals weer een grote variatie aan antwoorden. Huwelijksdwang wordt over het algemeen veroorzaakt door collectieve druk binnen familiale banden, waarbij de motieven van de familie dan weer heel verschillend kunnen zijn.
De dwang neemt verscheidene vormen aan, waarbij sociale druk volgens de professionals en sleutelfi-guren het meest voorkomt. De oorzaak van huwelijkse gevangenschap is lastig te duiden omdat de antwoorden van de professionals en sleutelfiguren zo uiteenlopen. De voornaamste reden om een persoon achter te laten in het land van herkomst is vanwege ‘verwestering’ ofwel een te veel opgaan in de westerse cultuur in de ogen van de familie.
Afsluitend hebben we gekeken naar de vormen van uitgeoefende dwang. Hierbij geven de meeste professionals aan dat het om sociale druk (38% van de professionals) en psychische intimidatie (33%) gaat. Dreiging met moord en doodslag komt relatief vaak voor: 12% van de professionals noemt dit.
VVerwey- Jonker Instituut