TPG Post Port betaald. De Darde Klokke. Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen. in samenwerking met de Historische Kring Ommen

(1)

TPG Post Port betaald

„De Darde Klokke”

Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen

in s a m e n w e r k i n g me t de H i s t o r i s c h e Kr i ng O m m e n

(2)

C o l o f o n

DE DARDE KLOKKE HISTO R ISC HE K R IN G O M M E N B a n k re la tie

Rabobank O m m en, rek.nr. 3789.03977

Drie moandeleks tied schrift veur Lidm aatsch ap W erk g ro e p e n en contactp erso n en

Ommen en de gem ienschap van € 9,50 per jaar. 1 Documentatie

Oll Ommer G.J. Volkerink

in sam enw erking met S e c re ta ria a t Reigerstraat 84, 7731 ZT Ommen

de Historische Kring Om m en W ilhelm inastraat 9, 7731 BH Om m en telefoon (0529) 45 30 07 2 Archeologie

R edactie-adres Bestuur H. van Dorsten

Varsenerstraat 69 • J. Brouwer, vo o rzitte r Koedijk 9, 8147 RE Giethmen

7731 DC Ommen Reigerstraat 50, 7731 ZT Om m en telefoon (0529) 45 11 89

telefoon (0529) 452963 telefoon (0529) 45 20 88 3 Boerderij- en veldnamen

• H. van Elburg, secretaris T. v.d. Veen

R edactiecom m issie W ilhelm inastraat 9, 7731 BH Om m en Koedijk 7, 8147 RE Giethmen

F.M. Doezeman telefoon (0529) 45 61 46 telefoon (0529) 456144

A. Makkinga • A. Pasman, penningm eester 4 Folklore

H. Martens M erelstraat 21, 7731 XP Ommen H.G. van Elburg \

A. v.d. Vegt telefoon (0529) 45 34 46 W ilh elm ina stra at 9, 7731 BH Ommen

H. W oertink • H. Steen telefoon (0529) 45 61 46

W ilhelm inastraat 10, 7731 BH Om m en 5 Genealogie

A b o n n em en ten telefoon (0529) 45 36 24 M. Rhee-Luttekes

Veur betaling van abonnem enten • A. v.d. Vegt Schapenallee 3, 7731 BK Ommen

(€ 4,- per jaar): Sperwer 34, 7731 KB Ommen telefoon (0529) 45 42 20

Postbank nr. 3043554 of telefoon (0529) 45 63 17 6 Geschiedenis

Rabobank nr. 34.89.05.904 • L. Vogelzang J. Brouwer

t.n.v. "De Darde Klokke" te Ommen A rriërveldsw eg 1,7735 KC Arriën Reigerstraat 50, 7731 ZT Ommen telefoon (0529) 45 27 39 telefoon (0529) 45 20 88

• H. W oertink 7 Audiovisueel

Varsenerstraat 69, 7731 DC Om m en H. Steen

telefoon (0529) 45 29 63 W ilh elm ina stra at 10,7731 BH Ommen telefoon (0529) 45 36 24

R edactieadres 8 Dialect

W ilhelm inastraat 9, 7731 BH Om m en L. Bruins-Lem m ers

telefoon (0529) 45 61 46. Beerzerweg 2, 7731 PA Ommen e-m ail hg.van.elburg@ gm x.net telefoon (0529) 45 11 93

M E T D A N I C A A N

H orlogerie-Juw elier-O pticiën v.d. Kolk Interieur & Decoratie 'De Steenen Kamer' Verhuizers H. Steen bv Boekhandel Van Eerten Van Aalderen garage en tankservice Autoschade Henk Koggel

Univé Verzekeringen Reisburo Globe Van der Beek W ijn handel-slijterij

J.Dijk, A rchitect D unnewind-G roep b.v. Bakkerij Koggel

M akelaarskantoor Bakker Slager A. van Lohuizen Restaurant-Partycentrum 'De Lindenberg'

Juw elier-O pticiën Bastiaans B ou w b edrijf Bilder en Vonder B ungalow park 'Hoge Hexel'

De Hypotheekshop Patisserie-Lunchroom Ekkelenkamp Expert W esterm an

Harry's Hap Dames- en herenkapsalon Pascale G oudsm idsatelier Zandbergen

Tuincentrum Ju rrie Baas M. Dunnewind Notaris S pru ijt

W eenink Makelaars S child ersbe drijf Lennips Restaurant Besthm enerberg

A annem ersbedrijf M. van der Vegt Fotovakvrouw Dook van Gils Brood & Banket Harry Dunnewind

Drukkerij M eijerink Rabobank De Schakel Makelaars

Douwe's Dump Takman bv Tim m er- & O nderhoudsbedrijf

R ijwielen/Brom fietsen Brunink Van Kesteren schoenm ode K leinlugtenbelt

NTP Infra BV Renault-dealer Cents A utobedrijven:

Installatiebedrijf Groen Hof Lu nch room -ijsbe drijf Resto 'OCO' • Freek D unnew ind bv

Eetcafé De Zaak Café-Restaurant 'Flater' • O ostendorp

Autoschade Huysm ans De Rechter van S teenw ijk, De Pauw • Van Leussen

O m m er A utom aten Uurw erkreparatie O belisk • D unnewind bv

Bandenservice Om m en B ouw ondernem ing OCB • Schuurhuis

Pearle M akelaar-taxateur J.A. Schottert • Karsten bv

S childersbedrijf J.E. van Elburg Beautycenter 'De Lelie' • Cents bv

Molen 'De Lelie' Kompanen • Braakman

Café-Restaurant 'De N ieuw e Brug' Urker Vishandel K. Post • M.C. Bouwm an

Tapijtboulevard Touwen Restaurant 'De B ootsm an' • De Jong

(3)

Van de redactie

En dan zit er al weer een jaar op. En aan het eind van het jaar hoort er eigenlijk een soort terugblik bij. Er werd al iets geroepen over een ‘herderlijk schrijven”, maar dat leek ons toch niet de bedoeling van een in

leidend woord bij een nieuwe bundel artike

len over de geschiedenis en cultuur van de Ommenaren. Maar toch, terugblikken op het afgelopen jaar is misschien nog niet zo’n gek idee.

Elet eerste wat dan opvalt, is dat de ge

schiedenis van Ommen en een tijdschrift dat hieraan aandacht schenkt, zich gelukkig nog steeds mag verheugen in een groeiende be

langstelling. Het aantal abonnees van de Darde Klokke en het aantal leden van de HKO stijgt nog steeds. De HKO heeft de eerste vijfjaar er inmiddels op zitten en is hard op weg de grootste vereniging van Ommen te worden. De Darde Klokke is nu (inclusief de themanummers) al weer tien keer in een nieuw jasje verschenen en het bevalt haar opperbest.

En het kan alleen nog maar beter, daar gaan we vanuit. Zo bestaat er nog altijd de kans dat de liefhebbers van Ommen’s historie over een aantal j aren vrijwel dagelijks kun

nen neuzen in de historische archieven en collecties van de Darde Klokke, de HKO en het Streekmuseum. Op het moment dat u dit leest, is de subsidieaanvraag voor de uitbrei

ding van het Streekmuseum op weg naar Brussel. Als men daar net zo veel vertrou

wen heeft in het nut van de verbouwing van het Streekmuseum als wij, is het binnenkort mogelijk om veel van het werk voor de Darde Klokke en de HKO op een zeer goed toegankelijke plek te verrichten. En iedereen kan er dan terecht om een handje te helpen.

En er is nog werk zat, wees maar niet bang.

De Darde Klokke nummer 125 dus. Op zich ook al weer een lustrum en zeker niet het laatste. Over de inhoud verklappen wij u deze keer niets. Dat gaat nu eenmaal zo met terugblikken. Vooruit dan, toch een (nauwelijks) gewaagde voorspelling: El vindt het ook deze keer weer de moeite waard De redactie van de Darde Klokke

Inhoudsopgave

E rv e B o s te Junnen G e r t H e m s te d e 2

Q u a k e rs c h o o l E e rd e H a rm T a k m a n 6

Z o m a a r w a t v ro a g 'n (3) F ro u w k e D o e z e m a n -M a k k in g a 8

Hei en veen in h e t S te g e rv e ld B en W ö s te n 9

Z a a n d v a a r'n m e t G e tja a n P a a rh u is Lex H o lla k 11

In B e tle h e m F ro u w k e D o e z e m a n -M a k k in g a 12

D o n d e rd a g s bie d e S c h ip p e r M a rie tje R h e e -L u tte k e s 13

S p e u rto c h t n a a r M ach teld B o s s c h ie r J a n n e s d e Lan g e 16

K a tt'n e lle n d e D ie n tie 17

U LO O m m en ja a r 1 9 2 9 -1 9 3 0 H a rm T a k m a n 18

W o a r g e b e u rd ? D ie n tie 19

O lp s p o rin g v e rz o c h t H e n k v a n E lb u rg 20

(4)

Erve Bos te Junne

door Gert Hemstede

Hetvuurstedengeld in Junne in 1675

Als je de belastingregisters uit het einde van de 17e eeuw inkijkt, zie je bij een groot aantal boerderijen een opmerking staan, dat ze woest liggen, geruïneerd zijn of belmundig.

Daarnaast staat nog een aantal huizen leeg of ze worden bewoond door paupers. Van de 265 huizen die er destijds stonden in het ambt van Ommen, waren er een kleine 40 boerderijen verwoest. Wellicht zijn er meer huizen bescha

digd, maar zijn deze direct na de Munsterse oorlog weer gerestaureerd.

De verwoesting van deze boerderijen was een direct o f indirect gevolg van deze laatste bis

schoppelijke oorlog van 1672/1674. Hieruit blijkt, dat de vijandelijkheden hevig zijn geweest in de omgeving van Ommen. In vrijwel alle buurtschappen is de schade groot. Beerze, Junne en Lemele in het zuiden van ambt Ommen lijken het zwaarst getroffen.

In Beerze zijn 3 woningen geruïneerd, ook Lemele heeft er drie balmundig en in Junne tellen we 5 huizen die getroffen zijn. Veel van de boerderijen worden weer opgebouwd en bewoond. Van anderen horen we nooit meer iets of wordt enkel de grond van het erve ver

huurd.

Zoals we in onderstaand belastingkohier van 1675 zien, staan in Junne, ruim een j aar na de bevrijding door Rabenhaupt, nog twee boer

derijen geau'neerd en drie balmundig.

Juiwte witsteden-

geld 1675 / .

4 4*

?

ü , ..

- —~ ï

* ...

<D / 4 H 4 f ' L

f ■

‘.ii i , ƒ . ƒ

Z > f'*1) $

Op 3 augustus van dat jaar 1675 is Stenveren of ook wel Stenverink weer bewoond. In 1682 is Nijenhuis weer opgetimmerd en gerepa

reerd. Uiteen belastingregister van 1694 blijkt ook Reesterink weer bewoonbaar. Het ver

schil in de woorden “woest”, ”Balmundich”en

“geruineerf’is niet helemaal duidelijk. Bal zal dezelfde betekenis hebben als in het woord balorig of baldadig. We komen het ook tegen in de uitdrukking: “het is weer bal” = verkeerd, slecht. Mundich of mondig zal te maken heb

ben met handelingsbekwaamheid. Er kon dus geen belasting van geheven worden omdat er beschadigingen aan land of huis waren of om

dat de boeren verdreven waren van hun grond.

Bij woest moeten we niet in de eerste plaats denken aan de boerderij op het erve, maar op de landerijen die woest zijn blijven liggen of waarbij door oorlogsgeweld de gewassen zijn vernield. Geruïneerd heeft dan in de eerste plaats te maken met de woningen.

De balmundiche erven zijn weer als eerste bewoond in Junne. Tevens zijn de vuursteden niet doorgehaald zoals bij Hackers en Bos.

Een aantal boerderijen wordt niet meer opge

bouwd en zo blijven namen als Bos en Hackers uit Junne als vergeten namen achter in de geschiedenis. Terwijl het erve Bos/Bussink al wordt genoemd in de oudste registers van voor 1400. Erve Hackers komt er in de 15e eeuw bij. Erve Bos heeft voor haar verwoesting al 3 eeuwen of meer geschiedenis achter zich.

Bij de boerderijgeschiedenis en veldnamen in Ommen zullen ze dus zeker een plaatsje moe

ten krijgen en gelukkig zijn er enkele zeer in

teressante archiefstukken bewaard gebleven, die ons helpen een beeld te krijgen van de boerderij en de toestand na de oorlog.

Een viertal getuigenverklaringen uit 1679,1682 en 1685 geven ons een beeld van deze boer

derij tegen haar geschiedkundige achtergrond van die tijd. Het was in die tijd zo dat pachters en meiers wel eens van boerderij verander

den. Ze hadden dan de plicht om de boerderij dak- en wanddicht a f te leveren. Na de Munsterse oorlog lukte dit in veel gevallen niet.

Hierdoor kwamen de eigenaren met de kos

ten te zitten. In een paar gevallen probeerden zij de arme boeren voor het gerecht te slepen om de kosten terug te halen.

Er worden in dit schrijven ook bouwkundige

(5)

termen gebruikt, die niet direct en voor ieder

een begrijpelijk zijn. Aan de hand van teke

ningetjes zal zoveel mogelijk van de gebruikte termen duidelijk gemaakt worden. Zo hopen we iets meer te weten te komen van de boer

derijen in de omgeving van Ommen uit die tijd van voor 1700 en van boerderij Bos in het bij

zonder. Het laatste stukje geschiedenis van deze boerderij.

Natuurlijk zijn er in Junne nog boerderijen over, die uit die tijd stammen. In het Eerder Achter- broek staan nog goed bewaarde boerderijen, die destijds onder Junne vielen. In het stukje belastingkohier op de vorige pagina lezen we Egbert in Flier. Deze Egbert woonde op de boerderij de Braecke offt Flier, welke heden ten dage nog steeds te vinden is in het natuur

gebied dat de van Pallandts van huize Eerde aan zich hebben getrokken. Het dient in dit schrijven als vergelijkingsmateriaal.

De laatste bewoners van erve Bos In de maand december van het jaar 1679 vindt het eerst verhoor plaats. De eerste is Jan Henrixen. Hij woont op Bouhuis te Beerze en zegt in de 50 jaren oud te zijn. Hij is de laatste officiële bewoner geweest van het erve Bos te Junne. Hij zegt daarvan vertrokken te zijn in het begin van de bisschoppelijke oorlog. Dat moet dan 1672 geweest zijn hoewel andere getuigen aangeven dat hij pas in 1673 is ver

trokken. In een later verhoor geeft hij toe rond Pasen 1673 vertrokken te zijn, toen de vijan

delijke milities driekwart jaar in de provincie waren. Jan Henrixen heeft 6 jaar op erve Bos gewoond. Dit betekent dat hij 1667 op deze boerderij is komen wonen. Hij verteld, dat toen hij het huis verliet, het nog in goede staat was, dakdicht en wanddicht. Wel was het een oud huis en stond het al op stutten. Bij het huis waren nog een schapenschot en twee ber

gen.

De reden van vertrek wordt in de eerste ver

horen niet aangegeven. Als we de getuigenis lezen lijkt het niet op een vlucht. Ook was het huis gewoon in bewoonbare staat toen hij het verliet. In de belastingregisters vinden we hem in Beerze terug. Bij de belasting op het hoofd

geld van 1675 als pauper (arm) voor 3 hoof

den boven de 16 jaar.

Vanwege de armoede behoefde hij geen be

lasting te betalen. In 1682 wordt hij niet meer als pauper gezien. Ook in 1694 woont er nog steeds een Jan op Bouwhuis te Beerse.

Na Jan Henrixen heeft een Evert Sijgering een “luttel tijts” in het huis gewoond. Maar hij is al snel weer weggegaan en weer op het

erve Sijgering gaan wonen. Toen het weer leeg kwam te staan heeft er nog een arme vrouw, die niet met name wordt genoemd, anderhalf of twee jaar ingewoond. Daarna was het huis niet meer bewoonbaar.

In 1676 wordt het erve nog wel verhuurd aan de tweede getuige. Het is Hendrik Asjens uit Junne. Hij zegt 36 of 37 jaar te zijn en woon

achtig te Junne. Het is niet helemaal duidelijk met wie we hier te doen hebben. Zoals blijkt uit de belastingregisters wonen er verschillende Hendriks in Junne. Ook een Hendrik Assink, maar of we hier met een en dezelfde persoon van doen hebben valt te betwijfelen. In 1682 is Henrik Assys eigenaar van de boerderijen van Evert en Hannes op Zijgers. Wellicht is hij familie van beiden.

In ieder geval heeft deze Hendrik Asjens het erve gehuurd vanaf St. Peter = 29 juni 1676.

Hij heeft enkel de landerijen gehuurd, niet de woning. Hij verteld in de eerste verklaring dat een van de roeden van de berg van Bos bij zijn huis ligt.

Het Huis

Toen Jan Henrixen van huize Bos vertrok in 1673 was het nog in goede stand, zoals we hebben gezien. In april 1679 wordt weer naar de toestand van het huis gevraagd. Dan blijkt er veel veranderd te zijn. Henrick Asjens zegt dat de Kubbinge in de stal ingezakt is en dat de grondholten meest zijn vergaan. Dat een stijl omtrent een tree terug geweken is, waar

door het gehele huis overwijkt en dat het doppelt in het dak begint te vervallen.

We hebben hier direct al te doen met bouw

kundige termen en woorden uit het oude dialect.

Kubbing of offkubbing = afdak.

Waarschijnlijk wordt hier het gedeelte van de onderschoer bedoeld.

Grondholten = zijn de balken die in de lengterichting van de boerderij op de grond tussen de gebintstijlen.

Stijl = maakt onderdeel uit van het dragende geheel. Twee stijlen rechtopstaand met een balk daartussen is een gebint

Tree = zal circa 70 a 80 cm zijn

Doppelt = kap. Bedoeld wordt de buiten

kant van het dak. Dit dak zal met Roggestroo gedekt zijn.

We zullen hier te maken hebben met een boer

derij, zoals we die nog wel tegenkomen in Ommen. Mijns inziens wordt met de kubbing bedoeld, dat er een onderschoer aanwezig was. De deeldeuren o f bansdeuren in Oud Ommers, waren een gebint terug gezet zodat een overkapping ontstond. De boerderij zal dus naar de achterkant zijn ingezakt en omdat een

3

(6)

Erve De Brakel in het stijl is weggezakt zou het naar een kant over- Eerderachterbroek hellen. Rechtsonder op de volgende pagina een tekening waarop het geraamte van de boerderij naar voren komt. Wellicht wordt het voorgaande erdoor verduidelijkt.

In 1682 wordt weer naar de toestand van het huis gevraagd. Dan blijken er 3 stijlen kapot te zijn, waarvan er een neergevallen is. Ook blijken er een aantal sporen kapot te zijn en op de balken gevallen te zijn. De sporen ma

ken onderdeel uit van de dakconstructie. Het zijn lange balken die paarsgewijs tegenover elkaar staan en waartegen de latten worden gespijkerd, waarop het riet of stro gelegd kan worden. De afkubbingen zijn nu alle tezamen neder gestort. Er is nog een venster.

Het andere venster is er niet meer. Het stro op het dak, dat is helemaal wel op een weinig na, op de nog overeind staande sporen. We weten nu dat er twee vensters in de boerderij hebben gezeten.

Doordat het dak naar achteren toe nog ver

der is ingezakt, zal de voorkant van de boer

derij iets opgetild zijn en de vensters losge

raakt. Een keuterplaats had meestal een ven

ster evenals een kleine boerenplaats. We heb

ben te maken met een boerenhofstede zoals we die nog wel tegenkomen in het gebied rond Ommen. Ook boerderij Flier of De Braecke heeft twee van die vensters. O f de voorzijde van het huis rond die tijd al van steen was valt te betwijfelen. Het was toen al een heel oude boerderij, die gestut m oest worden. De Braecke of nu de Brakel genoemd was toen nog een nieuwe boerderij

De oorlog

De Munsterse oorlog was van 1672 tot 1674.

Henrick. Asjens geeft aan dat het houtwerk van het schapenschot door de bisschoppelijke militie is verbrand omdat er in die tijd weinig

turf te krijgen was in Junne. Getuige Hannes Sijgering kan niet zoveel getuigen over de tijd van de oorlog zelf.

Hij zat toen gevangen en verder meest ziek thuis. Velthendrick verteld dat Erve Reestering ook in de laatste oorlog woest geraakt is en nog veel erger dan Bos. Ook het erve Nijenhuis is in deze laatste oorlog verwoest met onge

veer evenveel schade als Bos. (Het zijn de boerderijen die als balmundich worden gety

peerd). Het erve Hakkers was al voor de oor

log onbewoond. In 1682 is het helemaal weg en nooit weer hertimmerd. De onbewoonde huizen werden meer bedorven door de vijan

delijke milities dan de bewoonde huizen. Hier haalden ze wat ze nodig hadden. Velthendrick zegt daarom, dat door gebrek aan reparatie van de eigenaren, de wind het huis op Bos het meest uiteen gesmeten heeft.

Ook horen we dat leegstaande huizen bezocht werden door landlopers, bedelaars, heidens en ander zulk volk. Ook zij bedierven de leeg

staande huizen behoorlijk. We moeten daarom oppassen om alle schuld te leggen bij de Munsterse troepen. Bisschop Van Galen wilde Salland bij zijn eigen grondgebied toevoegen.

De boeren waren zijn toekomstige onderda

nen. Hij zal ze niet onnodig in het harnas heb

ben willen jagen.

De eigenaren

In Junne waren veel boerderijen bezit van rijke burgers in Zwolle en van adellijke heren en dames. Voor hen was het een welkome inkomstenbron. Investeringen doen aan de boerderijen had men in de regel geen zin.

Ook mevrouw Buijssomets in Zwolle, weduwe van Knoppert, die eigenaresse was van erve Bos, dacht alleen aan de inkomstenzijde. Ze behoorde tot de allerrijkste families met een geschat vermogen van 106.000 gulden. Een immens bedrag als je nagaat datje al een klein boerderijtje kon kopen voor 500 gulden. Nu wilde ze in processen geld van de boeren en de overheid los krijgen om de boerderij weer te herbouwen.

In 1685 wordt duidelijk waarom Jan Hendrick van Bouwhuijs van het erve Bos is vertrok

ken. In dat jaar moet hij zich weer melden als getuige en meld vervolgens, dat hij in de laat

ste oorlog bezwaard was zodat hij zijn pacht niet m eer kon betalen. Hij is naar mw.

Buijsomets in Zwolle gegaan en haar gevraagd of hij vanwege de toestand geen twee of drie mud zaad minder aan pacht mocht geven. Zijn landvrouwe weigerde echter om op zijn ver

zoek in te gaan. Daarna had hij gezegd dat hij dan het erve moest verlaten omdat hij de pacht

4

(7)

Wij hebben voor u een uitgebreide collectie

‘ ju b ileu m kaarten ’

Stap eens bij ons binnen, wij geven u graag advies!

drukkerij

Meijerink

Dalfsen: Bloemendalstraat 3 ▼ Tel. (0529) 432512 Ommen: Bermerstraat 12 ▼ Tel. (0529) 451351

www .drukkerijm eijerink.nl

BROOD & BANKET

t i a r r t f DuM Hewirtd

Varsenerstraat 12 - 7731 DC Ommen

Café

Restaurant Flater

Snackbar M arkt 18 • 7731 DB Ommen Tel. (0529)45 13 64 Fax (0529) 45 53 49 Internet www.flater.nl E-mail flater-ommen@wxs.nl

FLATER

C A F É - B R A S S E R I E - R E S T A U R A N T

f i Ü DE RkcHTER

Brouwerij D e Pauw BV Nieuwelandstraat 10 I Ommen I Tel. (0529) 455564 D e Rechter van S teenw ijk M arkt 72 I Steenwijk I Tel. (0521) 521680

KLEINLUGTENBELT

timmer- en onderhoudsbedrijf

De V oorm ars 10B - 7731 DD O m m en T e le fo o n (0529) 4 5 4 7 89

DOIJWE’S DUMP

dump - vrije tijd - camping - outdoor - tentverhuur

De kamp 1, 7731 AB Ommen tel (0529) 45 11 84

[D)[!

Markt 12, 7731 DB Ommen, telefoon (0529) 4 5 5 7 2 0

1

« ip i*

m

Ons a u to s c h a d e h e rs te lte a m h e lp t u w a u to e r zo w e e r b oven op .

A U T O S C H A D E H U Y S M A N S

Strangeweg 20, 7731 GW Ommen Telefoon (0529) 45 11 46

G ratis le e n a u to • FOCIA/A g a ra n tie 2 4 -u u rs s e rv ic e • 7 d ag en p e r w e e k

O m m e r A u t o m a t e n Rijwielen/Bromfietsen

B.J. Brunink

Berm erstraat 1, 7731 CZ O m m en Telefoon (0529) 45 14 70 (tegenover Postkantoor)

N T P IN F R A B .V

l ^ f t l U O ' $ S >> BOUWERS VAN INFRASTRUCTUUR

IMTP In fra H a tte m N T P In fra Enschede N T P In fra Ze ve n a ar N T P B o u w B.V.

N T P In fra O m m en Coevorderweg 48 7737 PG Ommen tel. (0523) 63 84 16 A s fa ltc e n tra le B ov e n ve ld Coevorderweg 48 7737 PG Ommen tel. (0523) 63 86 51

* Banden

* APK-keuring

* Uitlaten

* Schokbrekers

* Accu's

* Grote beurten

Bandenservice Ommen

voor volledig technisch onderhoud

Nieuwelandstraat 1 7731 TH Ommen Tel. (0529) 45 37 84 Fax (0529) 45 37 52

G E C E R T IF IC E E R D

(8)

p p

Uurwerkreparatie-Atelier

Obelisk

Weth. Paarhuisstraat 16a, 7731 EP Ommen Telefoon (0529) 45 50 79

Openingstijden: Dinsdag t/m donderdag van 9.00 tot 12.30 uur

Vrijdag van 9.00 tot 21.00 uur Zaterdag van 9.00 tot 12.30 uur

RESTAURANT

B E S T lfM E N E R b E R q

Voor b ru ilo fte n , recepties, diners etc.

in een schitterende om geving.

U bent uit maar u voelt zich thuis!

B esthem erberg 1, 7731 PB O m m en, Tel. (0529) 456102

Sc h i l d e r s b e d r i j f

L "

G LA S -V E R F - B E H A N G SP E C IA A LZ A A K

A f

Mm H H ERKEt

M S EN Al

J. van Elburg Ommen BV Schurinkstraat 22a - 7731 GD Ommen Tel. [0529] 45 24 41 - Fax [0529] 45 62 56

A.R. Wolters

r / f Y / U r (/ P P

Voor al uw meel-, graan- en reformproducten

Molenpad 7 te Ommen - Tel. (0529) 454080

Na 18.00 uur

Bouwmeesterstraat 9 - 7731 GA Ommen

café - restaurant

D E N I E U W E B R U G

'N OMME(N)TJE WAARD

Lemelerweg 13, Ommen, Telefoon (0529) 451723

10 autobedrijven in Ommen bieden een compleet pakket streng geselecteerde

OCCASIONS

'N HONDJE OMMEN DAAHOM DE MOEITE WAARD!

O Bovag Autobedrijf Freek Dunnewind bv Balkerweg 64, Witharen tel. (0523) 67 63 67

Strangeweg 11, Ommen tel. (0529) 46 22 22

Vermeerstraat 2, Ommen tel. (0529) 45 46 00

Patrijsstraat 1, Ommen tel. (0529) 45 14 71

Stationsweg 24, Ommen tei. (0529) 46 99 00

Hammerweg 1, Ommen tel. (0529) 45 64 36

T O U W E N

t a p i j t g o r d i j n e n

£en begrip veer Ommen en om geoing!

S churinkstraat 26a - 7731 GD Ommen Tel. (0529) 45 17 16 - Fax (0529) 45 66 72

W E E N I N K MAKELAARS M

■ V E R K O O P ■ K O O P A D V I E S

■ T A X A T I E S ■ B E H E E R

■ P R O J E C T I A D V I E S

M a rkt 32 Postbus 172 7730 AD Ommen e-mail: weenink.22040@ NVM.nl T E L E F O O N : 0 5 2 9 4 5 11 21

r| / v n m

/M V

k k T^G O U D SM ID S

^ . 'ATELIER & JUWELIER

y / ^ZANDBERGEN

V rijthof 7 | 7731 CN O m m e n | Telefoon (0529) 456 111

■

S c h i l d e r s b e d r i j f

L e n n ip s h v .

S I N D S 1 9 7 0

S c h ild e r s b e d r ijf L e n n ip s B V Zwingel 7 - 7772 SK Hardenberg Telefoon (0523) 27 20 51

V o o r g o e d ad vies en v a k w e r k n a a r erke n d

CjTALLATIEBEDRIJF

Lid van

GROEN

OMMEN

HOF

'Lo o dg ieters

'C e n tra le v e rw a rm in g 'D a k b e d e k k in g e n 'E le k tra

'G a s - en W a te rle id in g 'O n d e rh o u d CV-ketels

U

neto

-V

ni

O

Patrijsstraat 3-5, 7731 ZL Om m en Tel. (0529) 45 22 03 w w w .groen-hof.nl

(9)

niet op kon brengen. Waarop mw. Buijssomets had geantwoord dat hij vrij was om het erve te verlaten. Zo was Herman Toeslag in den Vos ook al van haar goed en erve afgetrok

ken. Hij verklaard nogmaals onder ede, dat dit de enige reden en oorzaak was om het erve Bos te moeten verlaten.

Ook vertellen de andere getuigen dat er wei

nig tot geen onderhoud aan het huis is ge

pleegd. Velthendrick zegt, dat hij de vrouw eigenaarse dikwijls heeft gewaarschuwd. Dat er echt wat moest gebeuren omdat anders het huis onder de voet zou vallen. Zelfs is hij, op een zaterdag, naar het huis gegaan van mw.

Buijssomets, bij de rode toren in Zwolle, om haar in te lichten over de toestand van het huis. In 1676 heeft hij van haar toen 30 latten gekregen en 5 opsetsels. Deze heeft hij in het huis aangebracht, maar dat was volstrekt on

voldoende. Ook de andere getuigen zeggen dat zij het huis niet goed heeft onderhouden en niet heeft laten repareren zoals het behoord.

Alle getuigen zeggen, dat als het hun eigen huis zou betreffen en ze zouden geld hebben, dat ze het veel beter bewaard zouden heb

ben.

Wat de precieze oorzaak was, dat de hogere burgerklasse geen geld wilde uitgeven aan huizen en landerijen is bij mij niet bekend.

Wellicht was er door alle oorlogshandelingen

niet genoeg vertrouwen o f het geld wel goed besteed werd. Of waren ze te druk met be

sturen. De familie Knoppert-Buijsomets was van rooms katholieke huize. Toen Bisschop van Galen van Munster zich met het bestuur ging bemoeien moesten er weer katholieken in het bestuur. Twee leden van de familie Knoppert traden na lange tijd weer aan in het Zwolse stadsbestuur. Na de oorlog en we

derom uit het bestuur hadden ze weer meer tijd voor hun zaken.

Wat wel duidelijk wordt is dat pachters en boeren in Ommen en omgeving hiervan de wrange vruchten mochten plukken. Als ze al niet door de vijand werden gepakt of hun lan

derijen waren vernield, dan deden de hoge pachtprijzen hen de das om. In ieder geval viel daarmee ook het doek voor Erve Bos en verdween het van de kaart. Gelukkig dat er veel boerderijen, zoals de Braecke, de oorlo

gen wel hebben overleefd en nu bewaard worden als rijksmonument, zodat we een beeld kunnen krijgen van de oude boerenerven zo

als ook Bos geweest moet zijn.

En gelukkig geven de oude archieven soms iets prijs en kunnen we na ruim 300 jaar deze boerderij weer op de kaart zetten, zonder pre

cies aan te kunnen duiden, waar de hoeve in Junne heeft gelegen.

feestaaiwi* ulia tlV**

T*, >ajiJ£*rfc*lk e» twee stküOH&ïi H**: staat hier st& thttven «te

C^bütëunirh viiua viwr

'iuutè ». door:

•ÉL. ( ai.

t. ïiW M.Iiï*ïji«:Ey

5

(10)

Quakerschool Eerde

door Harm Takman

Kasteel Eerde in 1936 ge

schilderd door Anco Wig- boldus

Op het kasteel Eerde bij Ommen werd in 1934 de school geopend voor leerlingen wier ouders in het buitenland vertoefden. Ook Duitse jodenkinderen zochten hier een toevluchtsoord.

Het was een middelbare school voor leerlin

gen van 14 tot 20 jaar. De leerlingen waren intern op het kasteel. Er waren Nederlandse, Engelse en Duitse leraren. De voertaal was het Engels, maar natuurlijk werd er ook Duits gesproken. Nederlandse leerlingen gingen wel met vakantie, de Duitse niet. Schoolgeld, kost en inwoning werd op verschillende manieren geregeld.

De bekendste directeur was mijnheer Her

mans, oorspronkelijk Duitser, getrouwd met een Nederlandse vrouw. De leraren waren hoofdzakelijk gevestigd in de grote bungalow op de Eerder Esch. De vrouwelijke werksters en verzorgsters kwamen uit Den Ham. Mijn

heer Brouwer was de technische man, die ook de c.v. verzorgde. Het onderhoud binnen de

gebouwen was voor de school en aan Baron van Pallandt was huur verschuldigd. De keu

ken was in het souterrain, een heel ouderwets gedoe met een groot antiek fornuis. De keukenvloer van natuurstenen blokken was hobbelig. Er was geen speciale kok, maar enige meisjes konden goed koken.

Tot mei 1940 gebeurden er geen bijzondere dingen, maar toen de Duitsers ons land bezet

ten, bemoeiden ze zich ook met de Duitse jodenkinderen. Op 30 november 1943 kwam er een Duits bevel dat de school op 15 de

cember ontruimd moest worden. Dit bevel kwam van het oppercommando van de Hitler Jugend uit Duitsland. Een groot aantal Hitler Jugend-kinderen moest gehuisvest worden op het kasteel Eerde: zg. “Kinder Landverschickung”, met Duitse leraren. De Nederlandse kinderen gingen naar huis en de leraren vertrokken ook.

Joodse kinderen en Joodse leraren doken on-

6

(11)

der. Veel van hen zijn gepakt en naar concen

tratiekampen gezonden. De Duitse kinderen kwamen uit Bielefeld.

Alvorens de Duitse kinderen het kasteel kon

den betrekken, moesten er een hoop voorzie

ningen getroffen worden, zoals de ontruiming van het antieke interieur, etc.

Een grondige opknapbeurt

Omdat Derk Steen, elektricien uit Den Ham, en ik vaak op het kasteel kwamen voor repa

ratie van storingen van de oude elektrische installatie, kenden we het kasteel goed. Mijn

heer Brouwer gaf ons de opdrachten. Daar de voorzieningen van technische en bouwkun

dige aard waren, kwam er een architect dit opnemen, een zoon van architect Wijdeveld uit het Gooi. De heer Brouwer wist dat mijn vader aannemer was, en ik uitvoerder en daarom kregen wij de opdracht. De antieke kasten van de Baron werden eerst naar de overkant van de Hammerweg in een groot gebouw gebracht. De Baron zei: “Voorzich

tig, nog voorzichtiger dan voorzichtig.” Door het vocht hebben de kasten wel veel geleden.

De gobelins in de grote kasteelzaal werden goed opgeborgen. Ze zijn later, na de oorlog, wel weer opgehangen.

De hobbelige keukenvloer werd vernieuwd met een betonvloer, en betegeld met Noorse, grote vierkante tegels. De oude keukenkast gesloopt en vervangen door een modern aan

recht en een keukenkast van Amerikaans gre

nen. Verder werden de muren gesausd en schilderwerk gedaan aan ramen en deuren.

In de grote zaal werden de muren gestucadoord en gesausd. De sanitaire ruimte werd vergroot, het tegelwerk in het souterrain gerestaureerd.

De linker zijvleugel die vroeger al door de Ster was verbouwd (met in de zuidgevel grote sta

len ramen en deuren, en waar binnen slaap- en zitkamers waren) werd gerestaureerd, ge

verfd en wanden gesausd. De pottenbakkerij aan de rechterzij vleugel werd opgeruimd; de ovens en het mooiste aardewerk naar Am

sterdam gebracht. De rest werd kapot ge

gooid en opgeruimd.

Vallende lampen

Toen alles zo goed als gereed was, konden de kinderen en de leraren komen. Het schilder

werk werd uitgevoerd door de fa. Bosscher te Ommen, met Derk Bosscher als uitvoer

der. Het loodgieterswerk werd gedaan door de fa. Jansen uit Den Ham. In de zalen waarin les gegeven werd, werden door Derk Steen nieuwe armaturen gehangen, grote bollen aan stangen. Denkelijk waren te grote gloeilam

pen gebruikt want door de grote hitte raakte

het metaal ontzet, zodat de bollen naar bene

den kwamen, tot grote schrik van de leerlin

gen. De directeur schreeuwde: “Das ist ja Sabotage!” Ik zei: “Das ist Ersatz.” De huis

meester was een Nederlander, kennelijk ook schilder en w erd een v rien d van D erk Bosscher.

Eén van de laatste opdrachten was het op

nieuw vergulden van de Romeinse cijfers 1715 (M DCCXV). De directeur, die dat zag, schreeuwde: “Das ist ja nicht Kriegswichtig!”

Dat was het ook zeker niet, maar er werd gewoon doorgewerkt. De rekeningen werden betaald door de Jeugdherbergcentrale te Nijmegen.

Een KK-man als bewaker

Er was een Nederlandse kok, die vroeger scheepskok was geweest. Piet was een nogal ruig persoon. Er werden schoonmaaksters uit Ommen aangetrokken, dochters van evacués uit Scheveningen, die uit het Kamp Arriën kwamen. De huismeester (schilder) en vriend van Derk Bosscher werd ontslagen. Er kwam een afgekeurde SS’er, die aan het Oostfront had gevochten voor in de plaats, in uniform van de Waffen SS en altijd met een groot pis

tool rondlopend, een norse kerel, die geen en

kel contact wenste. Wij natuurlijk ook niet. Voor de veiligheid van de leerlingen ’s nachts was er altijd een KK-man van Kamp Erika als bewaker, met een groot Hollands infanterie- geweer. Generaal Rauter heeft eenmaal het gehele kamp ontwapend en de Lagerfïihrer Karei Diepgrond gearresteerd en meegeno

men naar Den Haag. Toen de ‘Bruine Beer’

dr. Zwier dit hoorde, heeft hij Diepgrond be

vrijd. Wat voor duistere reden die arrestatie had is niet bekend. De KK-man kwam toen eerst zonder geweer, een armoedige verto

ning, maar later kwam hij weer met een ge

weer.

Op Dolle Dinsdag zijn de Duitse kinderen te

ruggegaan naar de “Heimat”, denkelijk lo

pend. Het kasteel dat toen leeg was, werd bezet door een afdeling Grüne Polizei: Polen met Duitse officieren. Ze waren uit Frankrijk gevlucht. Ik heb aan de hoogste officier ge

vraagd: “Bitte wenn möglich möchte ich ein Schein haben fur das Fahrrad”, natuurlijk met grote stempels erop. De Grüne Polizei ver

dween ook weer. Mijnheer Brouwer bleef al

tijd nog op het kasteel.

Russen op Eerde

Eind november 1944 kwamen er Russische krijgsgevangenen op het kasteel, die hielpen bij het munitiekamp in de bossen van Eerde.

Er waren ook Russen die wagens en paarden 7

(12)

bij zich hadden voor het vervoer van de gra

naten van de haven van Ommen naar Eerde.

Deze hebben zich bij de Duitse Wehrmacht gevoegd en hadden Russische geweren bij zich. Ze hadden ook veel meer vrijheid en zeiden dat ze geen Russen waren, maar kwa

men van de oostkant van de Zwarte Zee, uit Armenië. Het waren intellectuelen, horloge

makers en technici. Zij hadden het beter dan de gevangenen op het kasteel.

Toen in april-mei 1945 al het gespuis was ge

vangen genomen en gevlucht was, werd het kasteel grondig schoongemaakt. Daarna wa

ren er nog een poosje Canadese militairen. Er kwamen bedden en beddengoed voor het op

nemen van teruggekeerde gevangenen uit

Duitsland, om aan te sterken en te Risten voor ze naar hun eigen woonplaatsen konden gaan.

Mijnheer Brouwer was een bouwkundige.

Toen Van Guilik, Hoofd van Wederopbouw Boerderijen te Zwolle, vertrok naar Eist (Bet

uwe), werd Brouwer in diens functie be

noemd.

De Duitse kinderen hadden 2 radiotoestellen van de opslag bij Zandbergen genomen. Op Dolle Dinsdag hebben ze deze eerst terugge

bracht naar het Gemeentehuis. Het was een toestel van de fam. Stappenbelt en een toe

stel van de fam. Weitkamp uit Stegeren. Deze families hebben hun bezit direct teruggekre

gen. Alle andere toestellen zijn verdwenen

Zomaar wat vroag’n ...

1. Wat hej, aj volle knien’n hebt?

2. Aj 'n slager vroagt : ‘hej varkenspeuties?’ Wat krie'j dan as antwoord?

3. Veur wie is ’t ‘pech hebb’n ’ as ’t barre misteg is?

4. As vretters niet geboor’n wordt, wat dan wel?

5. Ie löp met ’t bloote gat in de pette. Ra-ra?

Ok muj now eerst zelf noadèènk’n en aj ’t antwoord niet weet, dan köj achterin ’t antwoord cind’n.

Doet oe beste !

Frouwke Doezeman-Makkinga.

(13)

Hei en veen in het Stegerveld

door Ben Wösten

Een groot deel van Stegeren was ooit bedekt met hei en veen. Het betreft hier voorname

lijk het deel wat aangeduid wordt als het Stegerveld.

Ook andere plaatsen in Overijssel waren be

dekt met hei en vooral met veen. Het gehele dorp Giethoorn b.v. is ontstaan vanuit het veen dat daar vroeger was. Hetzelfde geld voor plaatsen als Slagharen, D edem svaart, Vroomshoop en Vriezenveen

Eigenlijk waren dit uitlopers van het grote

“Bourtanger Moeras”. Dit gigantische moe

ras strekte zich uit van Groningen en Drente tot ver over de grens in Duitsland, het vroe

gere Koninkrijk Hannover. Dit moeras had een oppervlakte van om en nabij 100.000 Ha.

De hei en het veen in het Stegerveld werden vooral gebruikt door de boeren vanuit de buurt

schap Stegeren. Op de heide graasden de schapen en het veen werd gebruikt als brand

stof voor de kachel in de vonn van turf. Het Stegerveld strekt zich uit tot de l l e wijk en het Zwarte Pad richting Dedemsvaart en aan de Ommense kant door de Driehoekweg.

Feitelijk waren het alleen bepaalde stroken zand of kleigrond langs de oevers van de Vecht in de buuurtschap, dat niet uit veen en vooral heide bestond.

De veenlaag hier was echter te dun om er echt productieturf van te maken. Er werd al

leen turf gegraven voor eigen gebruik.

Het echte turfgraven vond plaats in de eerder genoemde Overijsselse plaatsen en vooral in de Zuidoosthoek van Drente. In bloed, zweet en tranen is het veen of, zoals men het ook wel noemde, “het bruine goud”, omgezet in brandbare turf waar zeker half Nederland de kachel toentertijd mee stookte. Turf was er in allerlei soorten en maten zoals aanmaakturf, persturf, baggerturf etc.

Ooit zijn kloostermonniken in de twaalfde en dertiende eeuw met het turfsteken begonnen.

D it w aren echter nog niet de eerste turfgravers.De bekende Romeinse geschied

schrijver Plinius wist al ver daarvoor te ver

tellen over een volksstam in Duitsland die “het slijk van de bodem bewerkten met de han

den. Ze lieten het spul drogen in de zon en in de wind en verbrandden het daarna om er hun spijzen op te koken en hunne verkleumde li

chamen aan te verwarmen.” Er wordt door

geleerden nog gestreden om de vraag of het inderdaad om turf ging. In ieder geval blijkt uit bepaalde oorkonden, dat monniken zo rond de twaalfde eeuw rond de stad Meppel met het turfgraven aldaar zijn begonnen.

Het veen in de Zuidoosthoek van Drente was het laatste hoogveengebied waar turf voor brandstof is gegraven. De veenlaag in het Stegerveld was slechts een tot anderhalve meter dik.

Ter vergelijking met het veen in Drente waar soms veenlagen voorkwamen van vier tot vijf meter. Het veen in het Stegerveld was bo

vendien afgedekt met een laag stuifzand wat daar door zandverstuivingen was terechtge

komen.

Veengebieden zijn duizenden jaren geleden ontstaan. Het is een opeenstapeling van af

gestorven plantenresten. Deze zijn goed ge

conserveerd gebleven. Een gezond levend veen groeit elk jaar met slechts één millime

ter. Het turfgraven in deze contreien, zoals in plaatsen als Slagharen en Dedemsvaart, werd vooral gedaan door Duitse arbeiders uit o.a.

Hannover en Munster. Na het turfgraven in het voorjaar trokken ze veelal verder naar het Westland om daar gras te maaien en te hooien.

Vele van deze voormalige Duitsers zijn later zelfstandige ondernemers geworden in de vorm van veenbazen, kruideniers, aannemers etc. Zij waren het ook die het Drentse veen onderhanden namen. Daarvoor werden ze in

gehuurd door rijke Hollanders, vooral Amster

dammers, die het veen hadden opgekocht van Turgraven in Drente

9

(14)

Deze boerderij werd in 1923 gebouwd en stond toen nog midden in de hei. Er liep zelfs een fietspad dwars door deze hei dat eindigde in Oud-Bergentheim. Na de twintigerjaren is men met de ontginning van de heidegebieden begonnen.

Ooit was het Stegerveld woest en leeg, waar zelfs in de m iddeleeuw en nog w olven leefden.Thans bestaat het gehele Stegerveld uit vruchtbare weilanden en akkerbouwlanden.

Er staan nu mooie boerderijen met fraaie na

men zoals, de Driehoek, Concordia, De Hon

gerige Wolf, en Ruimzicht.

Ik wil dit verhaal beëindigen met een passend gedicht uit De Genestet.

Drentse boeren die de weiderechten in bezit hadden.

Sommigen van deze grootveenbezitters zijn schatrijk aan de turf geworden. Niet voor niets werd het Drentse veengebied wel eens aan

geduid als “Het Drents Californië”. Dit van

wege de goudkoorts in dat deel van Amerika.

Inmiddels is echter het gehele hoogveengebied afgegraven op een enkel stuk na. Van dit over

gebleven veengebied is nu een natuurreser

vaat gemaakt n.1, het “Bargerveen”. Het is zeer de moeite waard om daar eens doorheen te fietsen o f te wandelen.

Ook in het Stegerveld is bijna geen hei en ze

ker geen veen meer te vinden. Rond de j aren twintig van de vorige eeuw zijn er boerderijen gebouwd. Als voorbeeld noem ik de boerderij van de familie Veurink aan de Kashoekweg.

Uw sluimerende heidegrond, Ontwake nieuw en blijd:

Sluit “Moeder aarde een schoon verbond,

Met moed, vernuft en vlijt!

Gij-trek partij van “t woeste land!

De natuur is mild genoeg.

Als maar de mensch zijn trage hand,

Wil strekken naar de ploeg.

Turf binnenhalen bij Bolks in Stegeren in 1944

(15)

Zaand vaar’n met Getjaan Paarhuis

door Lex Hollak

Veurdet d ’r huuz’n en febriek’n ‘ebouwd wödn in ’n Ommeres of ’n Rotbrink hadd’n doar heel wat mens’n ’n stukkie grond ligg’n of hadd’n ’n stukkie grond in gebaiuk. Vanof de Hadnbargerweg richting ’t Ommerbos dan kreeg ie’j eerst de Strange, dan kwaamp ’t n i’je laand. Deur had Dieks Holtvoort uut ’n Achterhoek ook ’n stukkie laand en den verbouw’n d’r ok wottels. As w i’j dan weer kwaam’n uut de schoele dan gung’e w i’j met de jongs van Grads van Bats zo o f en toe is probeer’n of de wottels al goed smaak’n. Mar det gunk oons ’n keer mis want Dieks zat in de rogge op wacht en zei ”Bolskiep”. Wi’j hebt ‘m mar niet ‘evraogd wat of det woord beteek’n. As schoeljong’n köw gloep’ns had loop’n. As Dieks oons later teeg’n kwaamp dan zei Dieks “Bolskiep”. Deuaimme nuum’n w i’j um later Bolskiep. Noa ’t n i’je laand kwaamp ’t Slaag’nkaampie en dan de Slagen.

Vandaor noa de Slagenweg, den möt nog d eur’etrokk’n w örd’n op Arriën an. Dan kaamp ’t Alteveer, ’t Olde Vlier en ’t N i’je Vlier en dan ha’j ’t Ommerbos. Disse grond’n laag’n tuss’n ’n Galg’ngraav’n en de Rotbrinks in, en daornöst waor as nöw ’t sportpark is, ha’j ’n Rotbrink. De vlierslaggies w aar’n 12

‘A roe groot, a ’j 6 vlierslaag’n hadd’n dan ha’j 3/4 bunder. In ’n Ommeres was det aans, deur ha’j allemaole bouwlaand. A’j daor ’n mudde laand hadd’n dan was det ruum 33 roe. A’j rogge woll’n verbouw’n dan w aa’j ’n mudde zei’jrogge neudug op ’n mudde laand. Dus daor kump de benaming van ien o f twie mudde laand vandan. Deur die landeri’jn lööp’n ok w eeg’n um ’t laand te bem est’n, z e i’j ’n, oogst’n en ok melk’n. Det w aar’n mar hele smalle waag’nweggies, dus a ’jt deur ’t zelfde speur.

Veur en direkt nao ’n oorlog w a a r’n ’t aolemaole velg’nwaag’ns en daor krieg ie’j diepe speurs van. Zo of en toe mös d ’r wat an gebeur’n um de w eeg’n ’n klein bettie begaonbaar te höld’n. Dan gung’n ze naor Getjaan van de Höfte (old-wetholder Seinen).

Den reegl’n det aolemaol. Soms w aar’n die weggies zo slecht det ‘r gien knipgaat’n w aar’n mar modderkoel’n. Dan wörd’n d ’r zaand in’ebracht en det mocht dan uut ’t Ommerbos ‘ehaald wörd’n. Die ’n peerd en

wipkaore hadd’n word’n ‘evraogd of ze help’n wol’n met zaandvaar’n. Daor kreeg’n ze dan ök wel is ’n kleine ve’goeding veur uut de opbrengst van de jachtgeld’n. Die had de Höfte in beheer en den besliss’n ok w a’j kreeg’n. Zie möss’n ök ’n paar man hebb’n um zaand te laad’n want toen waar’n d’r nog gien trekkers met hydraulische kraanties d ’r op. Det gebeur’n nog met de schuppe.

Jan Wolters van Endek van Poleves uut Bestum was ’n soort rampelsant veur zien ome Tönnies uut de Barmerstraote. Den had ok grond in ’n es ligg’n en Jan gung veur zien ome Tönnies an ’t wark. Ik woon’n toen nog an ’t Ommerbos en mien va had d ’r ok grond ligg’n en ik wol ok wel help’n met zaand laad’n. Dus Jan van Poleves Endek en Lex van Willem van Jan Assie (zo was onze huusname) gung’n zaand laad’n. Ok Getjaan Paarhuus uut de Bouwstraote had grond in ’n Ommeres en de Vliers ligg’n, dus den kwaamp ok zaand vaar’n met de kaore van de Höfte want zö’n wipkaore had e zelf niet. Getjaan was al wat boerties teeg’n ‘ekomm’n met ‘n bettie zaand op de kaore, zoas e zei. “Ie’j kunt mi’j d ’r wel meer laad’n, want mien Frans (zo nuumd’n e zien peerd) den kan volle meer trekk’n as die boer’npeerdties”. Det zaand vaar’n gebeurd’n met ‘n staonde kaore, dus as d ’r iemand weer was dan konne zo weer vot. Getjaan was d’r ok al ’n keer weer ‘ewes mör ’t was niet goed wat wi’j deed’n, want zien Frans kon volle, volle meer trekk’n as die boer’npeerdties. Zelf kon e ok altied meer en better wark’n as ’n aander en was ok starker, det hef Harm Takman ok al ‘eskreev’n met ’t opbeur’n van die tonne met haring. Det ge

zeur met die pappe det begunn’n ons te veveel’n en wi’j zeid’n teeg’n mekare: “Det mut mar is of’eioopn weez’n.”

Iene van ons is op de kaore van de Höfte gaon, waor as zien Frans weer veur mos, en hef ’t zaand metiene d 'r goed vaste in ‘eloop’n en

’t baomste leugie weer mooi lös ‘emaakt en

’n bettie rond ‘egooid. “Och jongs, d’r kan toch volle meer zaand op.” Wi’j zeiden: “Pro

beert ’t eerst mar is, dan laade wi’j d’r de volgende keer wel meer op.” Wi’j probeerd’n

‘m zo lange meugeluk an de praot te haol’n

11

(16)

en hebt geweldig op zien mooi en stark peerd

‘epocht en det stund ‘m m erakel an.

Ondertuss’n waar’n d ’r ok al aandere boer’n weer met de leuge kaore en deur was ’t oons net um begonn’n. D ’r wörd’n al ‘ezegd:

“Getjaan, wat he’j d’r mar ’n klein bettie zaand op!” “Det kan mien peerd an ’n stat wel trekk’n”, zei d’r iene teeg’n um. “Jao, det heb ik de jongs wel ‘ezegd det mien peerd volle, volle meer kan trekk’n. Vut Frans, wi’j gaot!”

Nao ‘n paar meter bleef zien Frans staon en drei’jn met ’n stat. “Now”, zeid’n de andere boer’n, “det valt oons teeg’n Getjaan, ie’j hebt toch zö’n stark peerd!” “Oh, wacht mar, eev’n dwas, dan trekt ‘e die kaore met det bettie zaand d ’r op wel uut.” Mar det lukk’n ok niet.

Nao ’n paar keer goed ansprekk’n van “Vut Frans!”, de repe kapot, weer anmekare knupt, de aandere kaante is op’edrei’jd, de aandere repe kepot, ok weer anmekare knupt. “Och G etjaan ”, z e id ’n de b o e r’n, “h e ’j d ’r koetouw’n an van strotouw? Aj zö’n stark

peerd hebt dan m u ’j peerdestreng’n an ’t bösblad h e b b ’n en niet zukke slim m e koetouw’n.” W i’j ‘ebt um de kaore met zaand umme kiept. De boer’n zeid’n: “Getjaan, gaot eerst naor huus hen en komt vanaomug weer met ’n goed peerdetuug en goeie streng’n an

’t bösblad.” De boerties hadd’n ’n schik en zeid ’n: “Daor giet um det gepoch en de praoties van over.”

Mar wat hadd’n die beide bungels um ‘eflikt, die hadd’n waor zien Frans niet wieder kon en de boel kepot trok, ’t goed diepe lös

‘ewarkt. Ie’j begriept netuurluk wel det hebbe w i’j de b o er’n en ok P ap ’n Getjaan niet veteld!

In Bethlehem

door Frouwke Doezeman-Makkinga

’t Was tochteg in de oalde stal deur ’t raampie was niet völ te zien,

Maria, noa die verre reize zag wit van muujegheid en pien.

Zie lag doar op ’t harde stro een wonderlek lachie um heer mond...

maar Jozef zat in zorg um heul

en scharrel’n wat onhandeg rond.

Hoog an de luch’ doar was ‘de ster’

zacht gezang dreef’ op de wind.

uut ’t Oost’n kwaam’n mëëns’n drie wieze mann’n zöch’n ’t Kind.

Zo, in ’n armoe van den stal is ’t Kind ‘ekomm’n in ’n nach’

en doardeur hef ‘E met zien komst ok in oonze hart’n lich’ ‘ebrach’.

12

(17)

Donderdags bie de Schipper

door Marietje Rhee-Luttekes

‘t Is al heel ‘elee’n, dat de Schipper mie opbelPn: “Ja Marietje, met de Schipper - ik wol wel graag es met oe proat’n over oen stamboom - ‘k hebbe ‘eheurd, dat doar ok een van Elburg in veurkump en noe wol ik graag weten, hoe dat zit!” W i’j proaten nog een poossien en zo wödd’n o f’esprökken, dat ik donderdag veur de middag noar de Schipper zolgoan.

Den eersten donderdag was netuurlijk de stamboom het belangriekste: de Schipper had wat pepieren over zien femilie (van Elburg) kloar’elegd en ik mien stamreeks “Luttekes”

bie mie. Tussen de koffie met koeke deur voltrok zich de reize in het verleed’n en zo kwame w i’j bie Maria van Elburg en Hendrik Luttekes. Maria was geboren op 25 oktober 1742 in Ommen, dochter van Albert van Elburg en Willemina Maria Harmens Oldeman, veurgeslacht van de Schipper. De olders van Hendrik, geboren ca. 1740, waren Christoffer Luttekes en Stijntje Ebbink. Maria en Hendrik, die volgens de volkstelling van 1748 op de Vrijthof en de Kerkhof woon’n, trouw’n op 28 maart 1773 veur de kerke met Hendrik Luttekes. Kort en goed samengevat: Hendrik van Elburg, de Schipper, geb. 1902 en Johan

Luttekes, mien vader, geboren 1899 hadden dezelfde oudvader en oudmoeder, n.1. Albert van Elburg en Willemina Maria Harmens Oldeman. ‘t Was een oardig, te weten hoe as

‘t allemolae zat. Netuurlijk wödd’n d ’r op deur’eproat en toen ‘t tied was um noar huus te goan zei de Schipper teeg’n mie: “Ie moss’n nog maar ‘s weerkomm’n” en zo gebeur’n het dat ik elke donderdag um tien uur op de koffie gung op de Schammelte, woar wi’j old- Ommen en nog volle aandere onderwerpen de revue leuten passeren.

‘k Zal zo ‘t ien en ander vertell’n hoe dat gunk.

Klokslag tien uur stapp’n ik de kökk’n op de Schammelte binnen (ik w ödd’n metiene contraheert of ik wel op tied was - de Schipper wus nie, dat ik wusse, dat ‘e altied d ’rekt op zien klökkien keek). De koffie was dan al broen en koeke steund, g e sn e e ’n, netties op schöttelties kloarop de tafel. “Moi, Schipper!”

“Ha, fijn da’j d ’r weer bint!” Kiek, dat is toch mooi binnenkommen, of niet dan! Ik schoev’n dan een stoel bie’ t bedde, woar de Schipper altied op lag o f soms gunk zitten en het leste nie’js kwaamp samen met de koffie ter toafel.

‘t Weer, de politiek, wel en wee van bekenden, de tuune, zien werk, over Bert, zien kleinzoon, die met een luxe passagiersboot de Rijn bevaart en goat zo ma’ deur. Wat later bekeke w i’j dan iene van de foto-albums, die de Schipper had en dat leever’n altied weer nie’je gespreksstof op. De Schipper wus volle en niet allenig over Ommen - nee; hi’j had een brede belangstelling veur van alles en nog wat envertell’n doar vaak over. Veural vertell’n e dan graag over de grote reize, die ‘at ‘e met zien vrouwe emaakt had noar Wellington in Nieuw-Zeeland. Ik geleuve, dat dat in 1973 was. Doar logeer’n zi’j bie hun dochter Riekje en m a ak ’n samen versch illen d e, grote (dag)tochten. Ook beleev’n ze doar de Kerstdagen in de zommer!

Een ander onderwerp, dat regelmoatig an de orde kw aam p, was “ C rescendo” , de muziekvereniging woar de Schipper heel lange lid van was. Zo kon hi’j vertelfn over de olie muziektente, woar ‘repeteert wödd’n; “Wi’j zaten dan op de riege: de Bakker (Makkinga),

13

(18)

Hendrik Luttekes ontvangt een instrument voor het korps, ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van Crescendo.

De pop ‘Crescendine’

waarin de radio voor ‘de smid’ verborgen zat.

de Mulder (Oldeman) en de Schipper (van Elburg). De Smid (mien Ome H endrik Luttekes) was t’r ook wel, ma den zat niet bie ons.” aldus de Schipper. Mooie verhalen - over

“de Muziek”, concoursen, woar ze soms op de fletse hengungen, hier en doar anlegg’n met alle gevolgen vandien enz. Toen “Crescendo”

40 joar besteund wödd’n mien (vri’jgezelle) Ome (Hendrik) Smid ‘ehuldigd; echtgenoten van de muzikanten hadd’n veur Ome Smid een poppe ‘emaakt “Crescendine”; in die poppe was het cadeau (een radio) verborgen;

bovendien werd hem door de dames Gerrits- Schoemaker en van Elburg-Tusveld een instrument voor het korps overhandigd. Van de Schipper kreeg ik een copie van de betreffende foto’s.

Soms nam ik onze Jessie donderdags met; een hond was altied heel erg welkom en de hond wus dat - weet dat nog, want as noe over ik de Schammelte goa, dan wil Jessie toch altied weer dat bekende paachien i n ...

De Schipper, ‘k wete al nie anders as da’k de Schipper kenne. Ik waar op de Openbare Lagere School op het “Vriethof’; doar woon’n olc de Schipper met zien vrouwe en hun kinder:

Riekje, Henk en Joke waren meer van mien leeftied; Dinie, Gé en Frits waren older. Soms s te u n ’n doar, in m ien ogen heel grote vrachtauto’s, woar altied gedoe um’hen was en ik herinnere mie zo’n groten herdershond (Cassie, as ik mie niet vergisse) die in de zommer altied breeduut op de kinderköppies lag te zunnen - asof t’r gien auto of fletse gevoar veur ‘m zol kunnen opleever’n - ja, ‘t

was toen ok overal nog zo rustig. Den hond deud gien kippe kwoad en ik denke niet, dat er iene van de schoelkinder bange veur ‘m

‘ewest is.

Mien eerste schoelreisien: 1947 - vlak noa de oorlog; w i’j gungen uut! ‘k Kan mie d ’r zowat niks van herinneren, allenig wel, da’k een wit kroesien bie mie had, met een touwchien om de nekke en een pleister met mien name d’r op. Wi’j gungen varen! Eerst, onder leiding van juffrouw Koldeweij, in een keurige riege lopend van ‘t schoelplein of - de stege deur - gien g ev o arlijk e , m aar een ru stig e Julianastroate over en ie bint zo op ‘t Bliekien.

(Veur wie ‘t niet weet: ‘t bliekien lag an de Vechte op de plaatse woar noe de weg noar H ardenberg is net veurbie de b ru g g e.’t Bliekien was multifunctioneel en deed o.a.

dienst als “ Sportpark en strand bie ‘t zwembad - de Vechte”. ‘n Tweeslag zo ’j kunnen zeg g en.) G oed, w i’j w ö d d ’n in’escheept op ‘t Bliekien en zo vaar’n wi’j met de Schipper en zien boot noar de stuw in Junne en dezelfde route terugge. ‘t Kroesien deud dienst veur ranja, grenadine of iets van zu’k spul.

A’j jong bint is alles zo vanzelfsprekkend; ie stapt in en ie stapt uut as o f ‘t de gewoonste zaak van de wereld is - zorgeloos en zo mut dat ok. Ma a’j older bint ‘ewödd’en m u’j oen verstand gebruuk’n anders kan ‘t wel ‘s mooi mis goan, zo as ‘t mie mis gung. Onverwacht kon ik donderdagveur’smiddags niet en ik mosse ofbellen - ‘k wus ‘t telefoonnummer niet meer en wol dat gauw ee’m opzuuk’n en ik kon toch nooit dat goeie nummer vinn’n! ‘k Dache ongeduldig: “‘k Kieke toch goed, hoe kan dattan tochlDoormanstraat Korhoenstraat.. . Lodderholt... Merelstraat ... Ommerkanaal ...

en dan mut toch de Schammelte komm’n .. . ; ‘k kieke nog ‘s . .. onbegriepelijk... de Schipper hef gien geheim nummer. . . ‘k snappe d’r niks van!”

En plotseling gunk mie een lichien op ... ik had de hele tied bie de “esseehaa” van Schipper - ‘ezöch -! Bin ‘k noe dom o f niet!

Op vesiete bie de Schipper: ‘t was altied gezellig - soms hadde wi’j ernstige gesprekken - een ander moal was ‘t luchtig - soms was Lineke Reurink an ‘t werk en soms kwaamp Frits met zien wieze poedeltien langs. As de hulpe kwaamp um onder andere “Tafeltje- Dek-Je” warm te maken vertrok ik altied - zo umstreeks twaalf uur - ‘t is mie van jongsan altied bie-’ebrach: “As mensen goat ett’nm u’j noar huus goan”. Toen, op een dag zegg’n de

14

(19)

Schipper teeg’n mie, dat ‘e an de hulpe ‘ezeg had, dat ze bie hum wel ‘t leste m och’n komm’n: “Want Marietje is t’r dan toch en die blif altied net zolange tot jullie komt!”

Meer as een joar gelee’n, hi’j woon’n toen in

“Oldenhaghen”, is de Schipper ‘estörv’n. “De

Schipper is dood” steund op de kaarte.

Eenvoudige, mie ontroerende w o o rd ’n, passend bij deze Schipper, van wie ik völl heb

‘eheurd, ‘eleerd en an wie ik arg goede herinneringen beware.

Een hele oude foto van Crescendo

Staand, van links naar rechts: Tinus Bos (bakkersknecht bij Lemmers en fotograaf), Gerrit van Elburg (bakkersknecht bij Makkinga), Jan Luttekes, Jacob van Eerten, Johan van de Beek, Willem Seinen, G.J. Makkinga en Gait Jan van Aalderen Zittend, van links naar rechts: Jan Dijks, Hendrik Oldeman (molenaar op den Oord), Rondhuis (smit in Voorbrug), dirigent

?, Bernard Fikkert (kleermaker), Hendrik Luttekes (“smittie”) en Hendrik Veurink

Zittend op de grond: Bernhard Lubbers (zoon van de veldwachter) en Martend Warmelink

15