DEDARDEKLOKKE. Steen. yisjaarl. Uutgave van de Gemienschap VAN EËRTEN'S BOEKHANDEL "OMMEN'WA. Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen.

„DEDARDEKLOKKE

Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen

55

Uutgave van de Gemienschap

van 011 Ommer

Redaktiecommissie:

F.M.Doezeman M.Makkinga H.Makkinga A.v.d. Vegt H. Woertink

Redaktie adres:

Gasthuisstraat 9, Ommen 7731 DA Ommen

Veurbetaling van abonnementen:

Girono.3043554 (t.n.v. „De Darde Klokke", Ommen)

£S

VAN OLDS OW ADRES

Sinds 1908

VAN EËRTEN'S BOEKHANDEL

Het restaurant In Ommen waar kwaliteit en versheid voorop staan.

Telefoon 05291-1141

H. BAKKER EN A.A. BAKKER

Makelaars en Taxateurs

in onroerende goederen

Kantoor Vrijthof, Telefoon 1032 Privé: Stationsweg 17, Telefoon 1665

I I

"OMMEN'WA.

Onderlinge Brandwaarborg Maatschappij

„O M M E N"

Vrijthof 2, 7731 ON Ommen, Tel. 05291-2735 MEER ZEKERHEID!!! - TOCH MINDER KWIJT!!!

voor al uw verzekeringen Lage premies en gunstige voorwaarden

TAXI 1724

Ziekenvervoer

Steen

Exclusieve Bruidsstoetverzorging Ambulancedienst-Uitvaartverzorging

Chevron-Servicestation Reparatie-afd. alle merken auto's

Autoshop-Autowasserette

Ommen, Julianastraat 18, tel. 220Ó (05291)

yiSJAARl

%

VOOR VERKOOP EN SERVICE

MAKKINGA

OMMEM

Autobedrijf MAKKINGA B.V.

Schurinkstraat 36 ■ Tel. (05291) 2550"*

ERKEND GASINBOUWSTATION

s

Naaimodecentrum

SÏEGCinK

Uw adres voor:

naaimachines, breimachines, naaifournituren

Gasthuisstraat 62 Ommen Tel. 05291-1313

b.g.g. 2143

JAN BENIERS

DOUWE'S U ltstekende kwaliteit

m inimum prijzen

P rofiteer hiervan

De Kamp 1,

Tel. 1184

Ommen.

GROENTE. FRUITEN PRIMEURS

Dagelijks verse panklare groente en rauwkost uit eigen snijkeukens Bermerstraat 13

TAKmnn ^

ommen

IJZERHANDEL Dr. A.C. van Raaltestraat 26

vosjan

uw adres voor schoenen

Bouwstraat 24 - Ommen - Telefoon 1559

Gedipl. Drogist - Parfumerie Schoonheidssalon

Homeopathie

Foto-Service

(FIG R HEMMESt ^ (EIG. G. HEMMES)

Brugstraat 23-24 - 7731 CT OMMEN Telefoon 1414

Voor * fotowerk (off. Presto Print dealer) al * pasfoto's (direkt klaar, kl. en z/w) UW * portret- en groepsfoto's

* foto- en filmapparatuur AL MEER DAN 25 JAAR ERVARING

Bouwstraat 13 - Ommen - Tel. 4170

m

FOTOBCDRIJF

fxcntan

Hardewijk - Ermelo

Schildersbedrijf en decorette

H. Aalpol

Gasthuisstraat 50 - Ommen Telefoon 05291-1369

;focwa

Voor al uw autoschade

naar

Autoschade

KOGGEL

Sogenboschstraat - Ommen - Telefoon 1294

Privé: Sleedoornstraat 12,

7731 VD Ommen - Telefoon 1294

niitolietiri jf - (!. .1. lievreiitvclil - tsixi

I I I I i

4=^ Rn k'g'"; -1 '

^^UlK

tSiS^sa

ttlteet

ortin™®",

behang-, glas- en VBrfspaciaalzaak

Schildersbedrijf

i

j. van eiburg ommen b.v.

schurinkstraat 22a - 24 telefoon 2441

I ~s:

Café - Restaurant

„Nieuwe Brug"

Reeds eeuwen het bekenste adres aan de route Ommen - Hellendoorn

Telefoon 05291-1723

Rookgenot van

Moriaan

dealer GROOTENHUIS

ook tijdens het lezen van

„DE DARDE KLOKKE"

Brugstraat 15

Tel. 05291-2717

Slagerij H. HELMUS

Specialiteiten:

Kalfs-, Rund-, Lams- en Varkensvlees

Brugstraat 26 - Ommen - Telefoon 1359

,t Giet OW goed bij al waij doet

Oco ijs - lekker ijs

Brugstraat 16 - Tel. 1429 - Ommen

Stegeman Antiekhandel

Gasthuisstraat 11, Ommen, Tel. 05291-1815 heeft voor U:

o.a. Regoutborden koper - tin - en aardewerk lampekappen, giazen en katoen

Uw adres voor

Nieuwe Haring

Gebakken en Verse vis d O T

ü. I \J O I URKER VISHANDEL Bouwstraat 9, Ommen

SLRGERU

GHUIZEh

Kerkplein 8 Nieuwelandstraat 21 Tel. 1457, Ommen

voor vers vlees rund of varkensvlees

van eigen slacht

Racefietsen - Trimfletsen

Sportfietsen - Toerfietsen

Kinderfietsen - Bromfietsen

Snorfietsen

Hometrainers

Uw adres

P. Lub

Ommen Bermerstraat 1 Telefoon 1470

ie kont bej oons terechte veur alle soorten zaand en grinte of ai fiaddigheid ömme 't huus wilt fiebben.

Ie dreit mar 05291-2150 b.g.g. 1668 of 05237-443 en ie hebt ze zo an droad an.

DUNNEWIND- GERRITS

Strangeweg 7 - Ommen

Overijsselse Coöperatieve.

Bouwonderneming VOOR AL UW BOUWWERKEN Ommen - Strangeweg 14 - Telefoon 2810

333d1 ir otn klcrr in bc atab hoop'n? ? ? hoop ban maar btr'j

mannenmode

Voor een gezellig borreluurtje gaat U natuurlijk naar

CAFE-BAR

AB KELDER Brugstraat 27

Ommen is al 725 joar stad

DAMES EN HEREN

(^apsalon

JAAPdcRIDDKR

Ommen ^ 4422 j

^{dr. van}Raaltestr. 11, Ommen

BUISMAN B.V.

v/h PLITEX

in de k/liddenstraat no. 16

Ook Uw Woninginrichter

Teiefoon 05291-1546 OMMEN

Slijterij - Wijnkoperij - Lektuur SIGARENMAGAZIJN

v.djjock

BRUGSTRAAT 29 - OMMEN

RADIO EN TELEVISIE

m. dunnewind

Dr. A.C. V, Raaltestr 12-Tel. 1658-Ommen

RADIO - T.V. - STEREO RECORDERS - KOELKASTEN WASAUTOMATEN - EIGEN TECHNISCHE DIENST

Brood, Gebak, Koeken en Koekjes uit de beste grondstoffen bereid dus prima kwaliteit vroeger en nu

nog steeds bij: DE ECHTE WARME BAKKER

bakkerij Makkinga

DE DARDE KLOKKE NR. 53.

DE MOESPOT.

»-======== Nr. 121.

27e joorgang - meert 1984.

DE DARDE KLOKKE DATTIG JOAR.

Dattig joar De Darde Klokke mag wel effen in ons blad.

In diezelfde Darde Klokke van de olde Bissinghstad

had un keer ons eigen Moespot,

wat ze nuump "De Bckermot".

As bewies, dat ze in Ommen

wieter as de neuze kiek,

von De Moespot *t onderkommen,

woar vandan al umsgeliek

oonze kringe uut kon diejen, Noe's de streektaalschrieverieje

vlot vespreid en uut-ebreid.

Doarveur pest ons dankbaarheid.

Hermen Bomhof.

"De Moespot"

Gelukwensen en daankbetuging.

Ven bovenstoande "Moespot" krege wi'j een eervolle vei—

melding in de vö'rm van een gedicht van Hermen Bomhof op de eerste bladzijde van heer meertnummer. V/i' j loot het

gedicht hierbi'j ofdrukken.

Een klein stukkie uutleg veur oonze lezers zal hier op zien plaaste wezen doch ik zo. Doarumme het volgende:

Toen in de joaren viefteg, umme presies te wezen op

Zooterdagi 25 juni 1955 de Neder Saksische Schrievers- bond ih Markelo worden op e'richt, waren doar o.a. veer luu uut Ommen bi'j, t.w. Jewans Hurink, Gait Stien, Martend Makkinga en de schriever van dit stukkie Dieks

Makkinga. -j

Die toen opgerichte bond had natuurlek ok gien kraante, maor de Gemienschop ven 01.1'Cmmer wel. Die hebt toen tiedelek de Neder-Saksische Schrieversbond onderdak e'geven in de toén dl bestocnde Darde Klokke.

Later kregen ze een eigen orgaan en dat is tot op heden "De Moespot". Ik heb in een ingezonden brief heer bedankt veur het vors van Hermen Bomhof en mien

waardering uut e'sprökken dat "dochter" Moespot zien ofkomst nog weet en em der ok niet veur schaamt, now e'groot e'wörden is. Dat zie'j zo vake aans-

"Moe" Darde Klokke pinken bi'j t'lezen van dochters brief, in de vbVm van Bomhof zien vars, een troon- vot en sneuf met N'neuze net of'e krieten wol.

Die Bond hiet now: "Verbond van Neersosse Diolepten- kringen". En in n'geldersen Achterhoek en Liemers, in Sallond en op de Veluwe, in Twente en in Lochem en um- geving, woar maar sprekkers en schrievers van oonze moedersproGke bint, kriegt ze "De Moespot" en samen warkt ze er op dot die Icandstole niet vot giet.

Aj oe soms abbeneren wilt zal de schriever van "De Moespot" OW graag inschrieven. Zien adres is:

L.van Bremen, Karei de Grotelaan 8, 7415 DA Deventer.

Luu, ik hoppe dat ow now t'ien en aander dudelek e'wörden is.

Dieks.

Korte kolder I.

In t'meertie bi'j Ado's hoeve achter in t'Loar zwommen een trouwlustege kikker, ie had t'zwodr.

"Het adjt alleent wee'n wordt mie een last,

woor vind ik een kikker-wief dat bi'j mi•j past ?"

Maar zo op n'morgen, veur dog en veur dauw

zwömt mie verduld door een idiale kikker vrouw.

Cf ie een anzuuk deud, of dat zie zè: "Joa, ik wil"

w^ie zcl t'zeggen, maor t'meertie barst now van t'dril.

Nogmaalsj__Cldeman_op de molen c.q, uitglijdingen.

Gebleken is hoe funest het is om tijdens een borrel, met

de ene hand te schrijven en in de andere kcas te hebben.

Als dan Kenou Hasselaar door je hoofd spookt, denk je meteen aan Alkmaar(derkaos) en raokt Kenau in Alkmoor ver zeild i.p.v. in Haarlem, Door ga je dan: languit onderuit!

De kwestie waar het om goot wcs: Hoe is te verklaren, dat

Hendrik Cldeman de onverdeelde helft van de Eschmolen kocht; vervolgens: wie was eigenaar van de andere helft

van de Eschmolen ? Makkingo geeft zelf een suggestie als

antwoord op de tweede vraag n.1: Hendrik Oldeman zelf !

Motief: Hij wordt in de koopakte ook al molenaar genoemd.

Om bij het laatste te beginnen: Inderdaod was Hendrik O.

al molenaar. Steen (pog. 191) noemt hem als knecht,letter- lijk "die op de molen ven hocir vader werkte". Dus hij vjas

in 1856 al molenaar. '

l-lokkinga gaat verder en schrijft over de verlengde geschie denis van de fami1 ie O. als zeifstandige molenaars.

Daaruit las ik als zijn opvatting ('gezien het begrip

familie en molenaar in meervoud): Oldeman is cl long vóór medio 19e eeuw de (en niet sinds dat tijdstip een) mole

naarsfamilie .

Ook zonder uitglijdingen ?! het volgende.

Een Oldeman wcs geen zelfstandige (d.w.z. voor eigen

rekening en' risico draaiende) molenaar, maar knecht op de molen van Bos. 19e eeuwse literatuur (ook notariële akten) noemen vaak een knecht die feitelijk het beroep uitoefent,

zelfstandig, d.w.z. bekwaam om het vak uit te oefenen.

We blijven bij Oldeman. Hendrik is knecht bij moleneigenaar Bos, die behalve de molen, ook een mooie dochter had, n—1—

Maria Geertruida. Hendrik dacht: Met de dochter de onver- deelde helft via gemeenschap van goederen in de wacht slepen - goocheme Hendrik ! Maria overlijdt in 1852.

Hendrik is gerechtigd tot de onverdeelde helft ven de Bos

nalatenschap via het overlijden van Maria.

Hij hoe ft dan ook later de ande re helft slechts door koop

te verwerven.

3.

Dat Hendrik verklaart reeds jarenlang "te hebben bezeten"

is een juiste uitdrukking, want bezit is en was ook toen iets anders dan wat hij nu verwerft n.1.

door vererving vanuit de fam. Bos de ene

eigendom, kortom

door aankoop van de rechtsopvolgers n.1.

men, de andere helft.

Daarmee werd Hendrik Oldeman eigenaar

_van

; helft via Maria, de andere erfgena- het geheel,

de hoge prijs voor Deze gang van zaken kan ook verklaren

de onverdeelde helft, al ken men evengoed het tegengestelde

daaruit concluderen.

Dat de Oldemans de familie Bos als molenaars hebben opge volgd, heb ik nooit bestreden. Ik wilde alleen ingaan tegen het idee dat uit Makkinga's artikel sprak n.1. dat de Oldemans cl tijden lang, ook vóór medio 19e eeuw, molenaars weren. In het kort: Hendrik begon als eerste Oldeman aan de wieken, eerst als knecht en toen als eige

naar. Het verhaal van Makkinga over Mcnsier en het keel gat doet hier niets ter zoke.

Ook na 5x m'n ogen uit te wrijven heb ik in mijn stukje nergens eén Hendrik Bosch zelfs ook maar genoemd gezien,

laat staan beweerd, dat deze Hendrik Bos voor de notaris

verschijnt. Het geslacht Bos(ch) te Ommen is mij wel zo danig bekend, dat ik een dergelijke bok niet zou schieten.

Makkinga schuift mij hier een bok in de schoenen. In elk

geval had hij zich de tocht ncior het kerkhof kunnen bespa ren. Er is helemaal geen "oplossing" nodig te zoeken om trent Hendrik Bosch in dit verband. Hoogstens indirect n.1.

dat uit hem Maria is geboren en Maria de oorzaak is, dat

Hendrik O. eigenaar werd van de hele molen.

Tenslotte nog twee opmerkingen;

1. Om Steen kon men niet heen;

2. Makkinga heeft z'n invitatie voor een borrel al binnen, want daar houd ik meer vdn dan van kokende olie, pek

of gloeiende kooltjes.

Nieuwleusen, juli 84 E.ten Tooren.

Met dank en hulde aan de redaktie. B.

De discussie over het geslacht Cldemon lijkt ons nu wel

beëindigd te zijn. Duidelijk is wel dot de heer E. ten Toeren en Hortend i^'iokkingc het ook nu nog niet helemool eens zijn. Onze redoktie meent echter dot daarover niet

meer behoefd te worden gepubliceerd. Onze lezers kunnen, wanneer zij daarvoor belangstelling hebben, de stukken die hierover in de Darde Klokke zijn verschenen, als zij

dat willen, met elkaar vergelijken en men kan dan een eigen oordeel vellen.

De Redaktie.

* * *

n_|_Slagveld.

Ow kamer leg d'er keureg bi'j moor in een mum van tied,

dan is t'een slcgveld, joc wat wi' j

doaran ontkom ie niet. 'rV

Hangs brek ie hoost de biene,

spölgoed van veur tot achter in ow huus.

Met kinder hef dat iederiene,

"dreug-spöl" veur mi•j is dat gien kruus.

Dot heurt'er bi'j, zeg ik dan aajt, want os z'hen sloepen giet,

aj links en rechts wat bi'j mekore graait,

hej olies zo terecht' in korte tied.

In n'huus doorin mut worden e'leefd,

niet olies is sier en pronk wat'er stiet.

Now je, d'er bintdinge bi'j woar'j volle um geeft,

en dot die sneuvelt, dooron ontkom ok ie niet.

Vake genog e'zeg; "door blief ie of", n'tik veur de broek, verdikkemie!

Ie griept, te latei t'pronkstuk valt met n'plof...

... moor OW dochter - is pas ruum twie - !

juni 1984.

5.

Het Ommer volk dat zijn Leraar volgt.

Zo'n jaar geleden merkte redakteur M.Makkinga op

n-»a.v. mijn bijdrage over de Reformatie te Clmmen en mijn

mening, dat velen toen alsmede in 1836 en wellicht in 1944 hun kerkelijke herder volgden, dot hij dit uitdruk

kelijk voor mijn rekening liet. M.a.w. zich van mijn mening distantieerde.

Uiteraard is dat zijn goed recht. Bovendien en ten overvloede wellicht schreef ik onder eigen naam en droeg ik vanzelfsprekend en uitsluitend verantwoordelijkheid voor het geschrevene.

Sindsdien heb ik getracht nadere gegevens terzake te

vinden. Wat Ommen betreft is mij dit tot nu toe niet ge

lukt. Ommen was zeker kerkelijk niet of nauwelijks van belang. Men bedenke daarbij dat destijds Zwolle zo'n

12000 inwoners had (naar schatting) en Ommen (misschien) 500 of nog minder (geschat op grond van de volkstelling

van 1749, toen er in Stad-Ommen 590 inwoners inclusief kinderen jonger dan 10 jaar nl. 190 werden geteld).

Bij een poging Ommen politiek en religieus wat nader in beeld te brengen meen ik op z'n minst echter een aan

wijzing voor de juistheid van mijn mening te hebben ge

vonden. Zij het niet omstreeks 1600, maar in de recente geschiedenis van nog geen 40 jaren geleden nl. 1946-1948.

Van Ds. Bruins (predikant 1924-1946), is bekend zijn

voorkeur voor de Hervormd Gereformeerde Staatspartij en voor de Openbare school. Beziet meh de verkiezingsuit slagen van 1946 en 1948 dan valt op, dat de CHU van 24%

in 1946 stijgt naar 34% in 1948. De H.G.S. die in 1946 wordt gerubriceerd onder Overige partijen met ruim 14%,

is in '48 tot nul teruggelopen. Deze 14% is voor 3^% naar

de V.V.D., voor 0,8% naar de S.G.P. en voor 10% naar de C,H.U. gegaan. Een aardverschuiving en althans mede een gevolg van het niet meer aanwezig zijn van Ds. Bruins.

Deze gang van zaken weerspiegelt zich op het onderwijs gebied. Mensen van toen zullen zich herinneren hoe fel de schoolstrijd werd in de Hervormde Gemeente. De Kerkeraad

was (in navolging van Ds. Bruins) voor de Staatsschool met Bijbel en tegen bizonder onderwijs). Invloedrijke

6.

Cmmer (Hervormde) families steunden dit standpunt, het geen niet verwonderlijk was gezien de gebeurtenissen in

de 19e eeuw.

Uit'deze situatie is de Hervormde school ontstaan.

Met het voorgaande is nocr mijn mening aangetoond, hoe

groot de invloed kan zijn van de Leraar op zijn Kerkvolk en dat (zelfs) in de 20e eeuw. Hoeveel te meer zal dat in

vroeger tijd het geval geweest zijn.

Mr. Dr. E. ten Tooren.

Nieuwleusen, juni 1984.

* « w * * *

Korte kolder II.

Die kraoie op n'Stienoever is gien iene tot lost, op zien tied zingt'e zien varsie dot t'zo kraakt en

zo krast.

Van de zommer zeg'e dat den in september begunt

"tö't die tied wordt een nette kraaie gien ruste e'gund".

* * * * * *

Dovid Cohen, de laatste Israëlisch-Godsdienst-leraar

in Ommen

In 1980 wijdde de redaktie van "de Darde Klokke" een heel

nummer (no. 36), bij gelegenheid van een aktie voor een

Gedenkstèen op de Joodse Begraafplaats te Ommen, aan het

samenbrengen van zoveel mogelijke gegevens over de geschie

denis van de Joden in Cmmen en van de ondergang der Joodse Gemeente in de jaren 1942 en 1943.

Op die Gedenksteen, die in 1982 werd "onthuld", werden de namen van alle weggevoerde Joodse personen vermeld.

Althans dat meenden wij.

Al in 1980 bleef er een vraag, n.l. of de Joodse Godsdienst leraar David Cohen ook vanuit Ommen was weggevoerd en in Ommen woonde. Van Joodse zijde vernamen wij toen, dot de heer Cohen in die tijd in Dedemsvaort woonachtig was en vermoedelijk vandoor zou zijn weggevoerd. Men had na de oorlog, in elk geval niets meer van hem en zijn vrouw

vernomen. 7.

Tegenover die mededeling van Joodse zijde stond in 1980 al de stellige bewering van Mevr. Hendrikje Kosters-Kot

huis, dat het echtpaar Cohen nog na de razzia in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 naast hoor hadden gewoond, n.1. in de woning Gdsthuisstroat no. 20 te Ommen, waaruit eerder het echtpaar van Gelder-Mogendorff voor onderduik was ver trokken. Wij hebben aan het ijzersterke geheugen van - laten we haar zo maar noemen - Hendrikje Kothuis onvoldoen de aandacht geschonken. Want de heer en mevrouw Cohen ble ken achteraf in 1943 nog in Ommen te wonen en vandaar te zijn vertrokken naar het vernietigingskamp te Sobibor in Polen. Met behulp van de gemeentebesturen van Avereest en Ommen kon dit worden vastgesteld.

Desgevraagd deelde de gemeente Avereest ons mede, dat

David Cohen, geboren op 28 maort 1891 te Stad Dóetichem,

Godsdienstleraar van beroep, gehuwd was met Perlina

Hoogstraat, die op 14 augustus 1889 te; Vi/inschoten was ge

boren, uit welk huwelijk geen kinderen bekend waren.

Het echtpaar Cohen-Hoogstraat vestigde zich, komende uit Amsterdam, op 22 april 1930 in de gemeente Avereest en

het gezin vertrok op 2 januari 1941 naar Ommen, Kerkplein

no. 7. Van de gemeente Ommen vernamen wij vervolgens dat

de familie Cohen zich inderdaad op 2 januari 1941 op

bovenvermeld adres in Ommen had gevestigd.

Binnen de gemeente Ommen vonden vervolgens de navolgende

verhuizingen plaats: op 11 februari 1943 naar Gasthuis straat 20, op 17 mei 1943 afgevoerd naar het Centraal Bevolkingsregister te 's Gravenhage, Blijkens het over-

lijdensregister der Gemeente Ommen, zijn de heer en

mevrouw Cohen op 28 mei 1943 overleden te Sobibor in

Polen. Het vraagstuk - Cohen - is hiermede hoofdzakelijk

opgelost, al blijven er vragen over.

XXX

Over de heer David Cohen en zijn functie in de Joodse Gemeente van Ommen kon de heer Karei de Haas ons nog het volgende mededelen.

De heer ,Cohen was zowel aan de Joodse Gemeente te

Ommen als aan die te Avereest (Dedemsvaart) verbon

den. Hij gaf Godsdienstles, zowel in'Dedemsvaart als in Ommen. In Dedemsvaart ging hij ook voor in de

Synagogale Diensten. Mogelijk af en toe ook in Harden-

berg, moar daar is de heer de Haas. niet. zeker van.

Wel herinnert hij zich dat hij persoonlijk nog Godsdienst onderwijs heeft gehad Van de heer Cohen. En ook dat de heer Cohen in'Ommen belast was met het ritueelslachten, De Joden in den Ham, die voor de oorlog tot de Joodse

Gemeente te' Ommen werden gerekend, werden niet door de

heer Cohen bezocht, noch gaf hij er onderwijs.

— Aldus de heer Karei de Haas, geboren te Ommen en nu woonachtig in Amsterdam. -

XXX

Er blijft niet veel meer te vragen over. Behalve de fami lie S. de Haas-Narx, die met haar 2 zonen en 1 dochter tijdig onderdoken, kwam niemand terug. Bij de razzia in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden alle overige Joden uit Ommen weggevoerd. Met uitzondering van drie gezinnen,

n.1. de heer en mevrouw van Gelder, de heer en mevrouw Cohen en de familie Vomberg met haar twee kinderen. Waarom

deze drie gezinnen in oktober 1942 nog in Ommen achter bleven lijkt mij verklaarbaar uit het feit dat zij geen gezinsleden hadden in de z.g. Joodse werkkampen.

De wegvoering in oktober 1942 geschiedde n.1. op de titel van Gezinshereniging van de Joden die in de werkkampen

waren ondergebracht. Daaraan voldeden de families Cohen

(kinderloos), van Gelder (hoogbejaard, met drie volwassen zonen buiten Ommen) en Vomberg (twee jeugdige kinderen)

niet. Daaruit valt ook te verklaren dat de families Cohen

en Vomberg pas in mei 1943 werden opgeroepen. De heer,en mevrouw von Gelder waren toen al ondergedoken in Hattem, waar zij in september 1944, door verraad, alsnog in handen

van de Duitsers vielen.

Men raadplege verder "de Darde Klokke" no. 36.

X X X X X

Körte kolder. III,

"Begriep mie goed" zeg een vetten dikken pier^

"k'bin veur ow niet bange, ok nog gien spier".

De kippe zè niks, keek schel met n'schieven kop, toen was t'ien pik, en ie had den boeksprekker op

9.

Vassie over Vössen_.

An beide kaanten van den Vassnerdiek,

Lig dizze boertschop; vrucht van het verleedn.

vuile van vrögger is er nog te kiek,

Toen zij het work meestal met haondkrocht deedn.

De boern bint er aajt deur barre kwiek,

En naor 't mi-j toeschient zint zi-j best tevreedn, Het lëëmn doar, det viend zi-j monjefiek;

Viet weg von het geroes der grote steedn.

De Vechte gef van zien nobi-jheid bliek.

Hef menug mooi zien oevers overschreedn.

Dan kwoamp er deur het woter smerug sliek.

Mar vorder ist un streek met mooglukheedn.

Zien eertieds wuuste veld, vol romantiek;

Waor schaopies gros en heide gungn vreetn.

Mus deels, deur ni-je verdeel-polletiek,

Tot twee aondre buurtschoppen toegaon treedn.

De vri-je Vinkenbuurtse republiek

Is tóen geboorn; van Vassn offesnéedn.

Un kleiner stuk, in mien jeugd arg uniek, Werd bi-j Withaarns grondgebied gemeetn.

Wat overbleef, bleef mi-j steeds simpathiek.

Deur zien es, mars en maotn, die het kleedn.

En laote wi-j, want ze bint spesifiek.

Zien ziel en flier èn bossn niet vergeetn.

Zo wordt mién riemn 'n soort kleine kroniek.

Van dingn, waor wi-j best wat van magt weetn.

Nóg knarst in Vassn klompn op de diek

Net CS vrögger, doet ze det ök nog heednl' " - • Evert Diek.

stemmen uit de laatste tijd van het

Joodse leven in Cmmen.

De ontwarring van het probleem rondom het lot van de Jood se Godsdienstleracr Dovid Cohen en zijn vrouw, geeft ons aanleiding alsnog een drietal briefkaarten te publiceren die in 1942 in Ommen binnen kwamen. In de Darde Klokke, nr. 36, wcs daar geen ruimte meer beschikbaar.

Bij wijlen de heer Frans van Elburg kwcmen in 1942, ncdat zijn buren Jozef v.d. Hoek en Hartog de Lange waren te

werk gesteld in het werkkamp "de Vi/itte Pcal" bij Hesren-

veen, nog een tweetal van deze kaarten -binnen.

De tekst is als volgt:

XXX

Gedateerd - volgens het poststempel - op 21 september 1942 schreef Hartog de Lange aan Frans van Elburg:

Beste Buren.

Nu ik eens een beetje op mijn gemak ben zal ik jullie eens

een paar woorden schrijven. Wqt mijzelf betreft gaat het nog goed. Ik kan er mij hier best doorslaan, het valt mij heus nog wel mee. Het gaat hier wel streng toe maar dat wend. Zo wend dan, weet je, in de sleur alles. Ik ben nu

ineens volleerde grondwerker, dat had je zeker niet ge

dacht van mijn. Maar ik stond toch liever bij je in de

Bakkerij koekjes te bakken. Nu buren wees gegroet door

je buurman. Doe de groeten aan Gé en Truus.Wees zelf.

hartelijk gegroet door H. de Lange. Tot ziens dus en dan gauw, schrijf spoedig terug.

XXX

Uit hetzelfde kamp - de datum in het poststempel is niet

te ontcijferen - schrijft Jozef v.d. Hoek aan Bakker Frons van Elburg het volgende:

Zondagmorgen.

Beste vrienden. Even van hieruit een pcar woorden schrij ven. Hoe is het met jullie allen ik hoop van goed. Vi/ij

mcken het allen best en houden de moed er in. Wij zijn al echte landarbeiders. Groet Gee nog (onleesbaar woord).

Laat hij ons nog maar een dikke snoek sturen. Wij hebben

hier altijd honger. Is het ook stil in de buurt. Nu weet

ik beslist niet meer te schrijven. De hartelijke groeten voor ü allen van jullie ex—buurman en vriend Joop.

> I •

Schrijf eens terug. Deze kcort was op de voorzijde mede

ondertekend met "Hortelijke groeten M.Bierman".

Deze beide kaarten verraden nog een zeker optimisme. En

tekenen de vriendschappelijke verhoudingen aan wat toen het Bouweind heette. Nu Dr.A.C.van Raoltestradt.

XXX

Een heel andere toon lact de Heer Gompel, de Leyie horen vanuit Westerbork. De Levie schreef uit V\/esterbork aon zijn overbuurman H.Oldeman aan de Brugstraat. De kaart

is gedateerd "vrijdagmiddag". Dot zal geweest zijn op vrijdag, 9 oktober 1942, bijna een week nodat hij uit Ommen was vertrokken. Deze kaart draagt het poststempel

- 13 oktober 1942 - Hier volgt de tekst;

Westerbork vrijdagmiddag.

W. Vrienden, wat zijn we raar weggekomen. Het is net een droom, moar geen mooie. Het is echter harde werkelijk heid. We maken heel wat mee. Doel dezes is je te verzoe

ken ons een pakketje te sturen. Brood, fruit, (versnape ringen?) busjes kunst honing, boter en suiker, koeken.

Er zijn al meer pokketten uit Ommen aangekomen. Denkelijk blijven we hier nog enige dagen. Jaap, (zoon van de Levie MN) vrouw en kinderen zijn hedennacht vertrokken. Het was

een ontroerend afscheid. Ja, waarde menschen het leven

is voor ons niets meer. Wij hebben op niets meer te hopen.

Bij voorbaat onze donk. Wij roepen U een hartelijk vaar wel toe, een tot weerziens durf ik niet uit te spreken,

fcm. G. de Levie,' barak 41 N Westerbork.

XXX

Niet iedere letter van deze briefkaarten is uit het pot

loodschrift te ontcijferen. Ook de kaart van de heer de

Levie geeft de goede verstandhouding weer tussen de buren

aan de Brugstraat. De inhoud toont overeenkomst met de wanhoop die de heer Vomberg bij zijn vertrek naar Wester

bork tot uitdrukking bracht, in mei 1943. (Zie "de Darde

Klokke" nr. 36, pog. 22).

Wij willen met deze publicatie in ieder geval voorkomen . dat de stemmen ,vdn deze tot de dood gedoemde goede bur

gers van Ommen, verloren zouden gaan.

Nartend Nakkinga.

Korte kolder IV.

"As mien va mettertied nog is kb'mp te starven",

zeg den moes, "den kan ik alles van em erven".

Met kömp t'er een buizerd over scheren, / now is den moes, zo as ze dat nuumt, in hoger ' sferen,

Toern met de trein.

Ak mongs goo toern met de trein in eign laond.

En veur het brede raam naor buutn zit te kiekn, Den gaon de uurn onderweg met gaank verstriekn;

Met alles wat ik zie kriek weer un goeie baand.

Ik reize b'ver reviern met dikke diekn;

Langs dö'rpies en steedn an de spoorweg raand.

Deur gruune weidn, wuuste grond, bossn en zaarid.

En hier en daor un mölle met gekruuste wiekn.

Het lüondschap giet as un film an mi-j veurbi-j;

Boerderi-jn, olde kcrkn, grote gebouwn.

De luu, die bint ont wark en ik vandaage vri—j, Ik laote mi—j mooi vaarn; kan alles goed onschouwn Deftug veur het raam; ik hoeve niet te sjouwn.

Met de trein deur Nederlcand mok mi-j bcrre bli-jl

Evert Diek.

Korte kolder. V,

Zes mooi een mooie koppel, zeg de oalde motte,

door leev' en wark ie veur, zo is't tenslotte.

Maar staank veur daank, och mensen, proat mie doar niet van, vandcge of mcrgen goa ik potwaarts op de slager an.

eiiïii 13..

Ak d'ogen dichte doe.

Dat ik met d'ogen dichte soms knap dweldereg worde en vergetochteg, bint dinge die mi'j dageleks veur'e hooiden wordt. Weer mut ik begonnen met anvullingen op al,besprdkken huzen. Jan van Berend v.d. Vegte

(n'touwslager) heuld mie an. Och ie weet wel den

e'trouwd is met Leny Siero en an de Merelstraate wont.

Now den Jan vertellen mi'j dat zien va in dat huus van Schrijvers Mari'jje geboren was, maar .ie .nömp t'mi'j niet kwoalek dot ik dat niet wusse want dat was lange veur mien tied. Maar dat ik Anton Heilink vergetten kon, ie bieten Anton Reimink, Heilink wos gien scheldname maar een huusname van heel vrogger. Joa, verdorie, den hef nog nöa Arendsen noast het postkantoor e'wond.

Derk Caspers wus em ok nog te herinneren dat op n'Pof- ferd in vrouw Schrijvers huus een visboer e'wond had, de name wus'e. niet meer. Och Derk Oaspers den met Grada van Anton Reimink e'trouwd is en now veur in de Paar- huusstroote wont. Joa juust, den bedoel ik.

Now luu, now goaw wieder met t'huus wocr de magies van n'Tooren vyont. Noast het postkantoor zit ze 'met boven heer Mcrtend Mokkinga. Veurdat de femielie ten Tooren het koch en betrok, was t'van Jan Groo.tenhuus.

n'Oalden ten Tooren hef t'er joaren laank e'wond umme toen noar Olden Haghen te goan met de vrouwe. Zie bint allebeiden al weer lange uut de tied. Jan Grootenhuus had an de kaante woar now de winkel is, ok zien winkel met krudeniers- en' bakkerswaren. Zie wonnen er achter en boven. Heer ienege zönne Bee is jocren e'leden vot e'trokken uut Ommen. Het huus an de postkantoorkaante verhuren ze. lene Overmars hef t'er e'wond en later Mortend Bonthuus met Dieka Stien.

Dan kreeg ie cofe Rooske. Dat het vrogger cafe Fikkert e'wes is, weet ik niet van miezelf maar van- beuren ..

zeggen. Dat Jan Rooske d'er op zot, heugt mie nog bes.

Jan Hassink is em toen doch ik op e'volgd. Dot wos in zien tied een,cofe-hooldeh, zo as een model cafe- hoolder er wel uut mut zien. Gezelleg en aajt vol grappen. Een Legebeke, e'trouwd met een dochter van

Jan Rooske volgen em op. Later gönk den in een aander

vak.en an de Wolfskuulstroate wonnen.

Joop Mensink hoal'n Leny bi'j Jan Rooske yot en Johan van de Vegte trouwen met de aandere dochter.

Zo giet dat.

Maar now zit al weer joaren Joop Hegeman op die zqak en t'is t'er nog aojt pleziereg umme d'er-een borrel of een

pilsie te halen.

Wocr now Oase is, zat vrogger Barnard Terra met zien

menufacturen kleermakeri'jje en achter de winkel ok nog

het kantoortie van de eerste Cpop, Boerenleenbaanke,

Door koj, aj gien centen hadden, geld lienen van de baanke, dan ow inkopen doen met contant geld veur een baanke. En zo neudeg metten d'oe een hypotheek an, zat oe de broek dan strak, dan verrumen de oe ok nog as kleermoker het kruus en ie gungen helemoale opgelucht

de zaak uut. Zo gunk dat.

Verschillenden hebt er toen nog zaken in e'doan woar

Veldhuus mi'j het beste nog van heugd. Henk Makkinga van

n'Besthemer Tol holen die man een dochter uut huus umme

der mee te trouwen.

En dan haj de schoenwinkel van de Wed. Horstink. Door hef Appie Visser as knecht e'wes umme later veur emzelf te begunnen.

Doar zat in oonze kindertied iene Grasmeyer. s'Zundags leup den met een witte dosse umme en leek arg op een

dominee, vunden wi'j as kinder. Döar hef ok Jaansen

Cosper het vak e'leerd. Hendrieks Horstink hef zien hele leven doar zo wet e'wond en e'warkt. Now zit zien zönne Henk al weer joaren os schoenmaker en winkelier d'er.

Hendrieks en de vrouwe wont er boven en ik geleuve nog

aajt met plezier. Dat leste schrief ik zonder da'k het

em e'vrocgd hebbe, maar ie hef al is een posie in

n'Loarakker e'wond en was hap-snap weer op t'oalde

plekkie.

Luu ik weet'e wel dat veur Sonnebdrg er wonnen er de femielie Wolters hun zake hadden, maar van dié femie-

lie weet ik aans ok net niks meer te vertellen. Zie bint

doch ik in mien kb'rte—broek-tied Ommen al uut e'goan, Doarnoa hef toen Sonnebarg er joaren laank op e'wond en e'warkt en is t'er eigelek nog niet weg te denken.

Weinand Harmsen trouwen met Anny Sonnebarg en kwaomp 15^

t'er bi*j in en nömp de zaak over. Nog moor kort e'leden kwoamp'e uut de tied, eigelek, menselekkerwies e'sprök- ken, völ te jong. Now warkt een jongen van Weinand op t'bedrief van zien va, bi'j e'stoon deur zien moe en opa,

Starkte samen.

Met dit wat zwoarmoedeg ende wol ik besluten en goaw

d'aandere. keer de vroggere biéste markt over umme met het Gemientehuus en een riegie huzen die er nonst 'steu

nen weer wieder.

Ie goot in de Brugstroate maar een bettie winkels kieken, dan hej wat te doen.

DIEKS.

&&&&& &&&

& & & & & &

16.

& & & &

& &.

&

Van een moeder uut Ommen kreeg ik ondersteund briefie in de hacnden e'drukt.

Dat had heur 10-joareg zönnegie op t'anrecht e'leg -

"Ik bin al weer in huus wes,

ik heb drinken en een kauwgumballe pakt

um vief uur bink weer thuus.

aju."

Wie meer van zoiets tegenkömp

wil'e wi •j vroagen, geef ze oons

veur "de Darde Klokke".

Het blik dat oons noa-geslacht de tale vqn oons veur-geslacht wel wil lezeii en zelfs schrieven. .

Dieks.

Exclusieve herenmode vindt u

bij:

indriks erenmode

Uw warme bakker

Onze specialiteit Ommer Möllenbrood

Brugstraat 32. Ommen

BAKKERIJ

M. KOGGEL

Brugstraat 32, Ommen

Hard.enbergerweg 10 - Tel. 1389

voor goed advies en vakwerk

naar erkend

.-^MLATIEBEDRIJF

OMMEN

Schurinkstraat 4b - 7731 GD Ommen Tel. 05291-2203

* Loodgieters

* Centrale verwarming

* Dakbedekkingen

* Gas- en Waterleiding

* Elektra

* Onderhoud C.V.-ketels

Lieste van zaken woar het

de muujte weerd is ömme zaken met te doen en die wij ow graag

warm an wilt bevelen.

Aalsmeer Flowers, Brugstraat

Sclilldersbedrijf Aalpol, Gastliuisstraat Makelaar Bakker, Vrijthof

Slijterij v.d. Beek, Brugstraat Groentehal v.d. Boon, Bermerstraat Bulsman meubelen. Middenstraat

Drogisterij Parfumerie Bosscher, Brugstraat Garage M.G. Bouwman, Hammerweg 3-5

Douwe's Dump, de Kamp

Dunnewind en Gerrlts, Strangeweg Radio en T.V. M. Dunnewind, v. Raaltestr.

Garage H. Dunnewind, Haven Oost Architect J. Dijk, de Kamp

Boekhandel D. v. Eerten, Brugstraat Herenmode HIndrlks, Brugstraat 32 Installatiebedrijf Groenhof, Schurinkstraat Rookartikelen Grootenhuls, Brugstraat

Café ,,de Herberg", Brugstraat Slagerij Helmus, Brugstraat

Autoschade Cees Huysmans, Strangeweg Dierenspeciaalzaak ten Hove, Gasthulsstr.

Garage Karsten, Patrijsstraat

Bakkerij M. Koggel, Hardenbergerweg Autoschade Koggel, Sogenbosstraat Garage Leerentveld, Hammerweg

R. V. LIndenberg, Balkerweg Slagerij A. v. Lohulzen, Kerkplein

Rijwiel- en Bromfletshandel P.Lub, Bermerstr.

Bakkerij Makkinga, Kruisstraat Garage Makkinga, Schurinkstraat Café ,,Nieuwe Brug", Lemelerweg O.B.M. verzekeringen. Vrijthof Bouwbedrijf O.C.B., Strangeweg Lunchroom OCO, Brugstraat Juwellersbedrijf Oegema, Brugstraat Garage Oostendorp, Balkerweg

Urker Vishandel J. Post, Gouwstraat Mannenmode Peter b.v.. Bermerstraat Pacton b.v. Ommen, Strangeweg Rabobank, Gouwstraat

Heren- en Dames kapper, J. de Ridder, v. Raai.

Fotobedrijf Schulzeman, Gouwstraat Schildersbedrijf v. EIburg, Schurinkstraat Garage Steen, Jullanastraat

Stegeman Antiek, Gasthuisstraat

Naaimachinecentrum Steggink, Gasthulsstr.

Ijzerhandel J. Takman b.v., v. Raaltestraat Elec. Techn. Bureau H. Tijhuls b.v., v. Raaltest.

Schoenhandel Joh. Vosjan, Gouwstraat

Café Weertman aan de Markt

Weelink's bouwbedrijf, Schurinkstraat Installatiebedrijf A. Woertink, Gasthulsstr.

,,Woonoase" WIechers, Balkerweg

en niet te vergetten Hotel de Zon, Voorbrug

7731. HD Ommen Hardenbergerweg 6-8

Tel. 05291-1143

7772 BM Hardenberg Fortuinstraat 4 Tel. 05232-67919

9 V-A G

Garage Oostendorp

Balkerweg 10 - Ommen - Tel. 05291-1512-3659

KWALITEIT IS ONZE REKLAME!

Fa. M.J. ten Hove

Gasthuisstraat 12 Telefoon 1176

Uw adres voor diervoeders, aquarium, tuin zaden, hengelsport, meststoffen enz.

ELEKTRO - TECHNiSCH BUREAU

H. TIJHUIS B.V.

Voor al uw elektrische installaties van nieuw-, verbouw en onderhoud enz.

Ommen - Tel. 05291-3768-1622

Voor al uw

VERGADERINGEN RECEPTIES EN PARTIJEN

Café Weertman

NIEUWE STIJL

J. HUZEN - Markt 18 - OMMEN Tel. 1364

juweliersbedrijven bv

DOE HET ZELF GARAGE M.C. Bouwman

Voor liet zelf repareren van uw auto.

U kunt bij ons een brug huren voor SLECHTS f 8,- PER UUR

Ook repareren wij aiie merken en zijn gespecialiseerd in Citroën.

Dus voor al uw reparatle's naar:

DOE-HET-ZELF-GARAGE

M.C. BOUWMAN

Hammerweg 3-5, 7731 AH Ommen Telefoon 05291-6247

WIECHERS

EUROPA MEUBEL

c 0)

E E O

CM CM

Tel. 05291-3933, Openingstijden: dinsdag t/m |

vrijdag 9-18 uur, zaterdag 9-17 uur. ^ Koopavond vrijdag 19-21 uur. Ook vestigingen n in Dwingeloo en Steenwijk

Ommen - Telefoon 1643 Brugstroate 22

An't horloge ken ie de drager Kies OW horiogie daorömme met zörge

en ioat oe roaden deur de Vakman!

AUTOVERHUUR

H. DUNNEWIND

Verhuur van Luxe auto's en 9 pers. V.W. busjes

zonder chauffeur

Gesloten bestelwagens tot plm 18 m^, B.E. rijbewijzen

Haven Oost 18 - Telefoon 1960

verkoop van nieuwe

en goede gebruikte auto's

PACTON B.v.

OMMEN

aanhangwagens opleggers

gas - water

sanitair en elektra

WOERTINK

ommen - tel. 4900

ondertioud cv ketels en geisers

RABOBANK OMMEN B.A.

deskundig in al uw bankzaken

VOOR GELD EN GOEDE RAAD

Autobedrijf

KARSTEN B.V.

PEUCEOT

TALBOT

Patrijsstraat 1 - Ommen Telefoon 1471 b.g.g. 3186 of 3728

Autowasserete

ALTIJD OPEN: tanken met credit-kaart

systeem, 6 ct korting, dag en nacht.

BRUILOFTEN DINERS KOFFIETAFELS RECEPTIES

PERSONEELSAVONDEN

DROPPINGS PÜZZELTOGHTEN BINGO AVONDEN VERGADERINGEN BUURTFEESTEN

„de Linden berg

OMMEN

Zalen tot

400 personen Tel. 05291-1303

Voor al uw Bouwerken:

Weelink's Bouwbedrijf B.V. Ommen

Kantooradres: Schurinkstraat 21 - Werkplaats: Strangeweg 24 Telefoon 05291 - 1885 - 1196

w

O