1
Algemeen bestuur
Vergadering 10 december 2020
Agendapunt 5
Onderwerp Stand van zaken bestrijding Coronavirus en de effecten daarvan op de dienstverlening van de GGD
Inleiding
In deze langdurige en veelomvattende coronacrisis zijn er continu uitdagingen voor de GGD.
Opeenvolgende ontwikkelingen en innovaties, maatschappelijke inzichten, aanpassingen van het landelijk beleid en wijzigingen in het gedrag van mensen vragen een continue flexibiliteit en adaptief vermogen van de organisatie. GGD’en hebben (hoewel testen geen reguliere taak is van de GGD) in de coronacrisis de handschoen opgepakt en een landelijke testinfrastructuur
gerealiseerd. Bron- en contactonderzoek heeft zich ontwikkeld van een toegespitste, integrale aanpak, naar een groots opgeschaalde werkwijze, waarbij door taakdifferentiatie
infectieziektenartsen bovenaan een grote piramide van medewerkers staan.
De 25 GGD’en zijn zelfstandige regionaal georganiseerde gemeentelijke gezondheidsdiensten, die in verenigingsverband elkaar goed weten te vinden. De opgaven van de coronacrisis waren zo majeur dat DPG’en in een vroeg stadium hebben ingezet op een gezamenlijke landelijke aanpak en organisatie. Om de coronabestrijding effectief uit te voeren, is het een noodzaak om de regionale werkwijzen steeds verder te harmoniseren. In deze notitie wordt een schets van de gezamenlijke inspanningen gegeven en vervolgens ingezoomd op de GGD als crisisorganisatie.
Ook geven we een update over de betekenis die de coronabestrijding heeft voor de uitvoering van de reguliere taken van de GGD.
Landelijke samenwerking van 25 GGD’en
Waar eerst de gezamenlijke inspanningen in de reguliere verenigingsstructuur werd opgepakt, is er intussen landelijk een aparte corona programmaorganisatie neergezet. Vanuit het landelijk
programmabureau wordt bestuurlijk overleg gevoerd met VWS, en worden DPG’en en GGD’en ondersteund bij de taken testen en bron- en contactonderzoek, beleidsondersteuning,
communicatie etc. Op deze wijze organiseren GGD’en gezamenlijk de implementatie van het testbeleid en de doorontwikkelingen van bron- en contactonderzoek. Zo hebben we gezamenlijk een landelijk klantcontactcentrum, de coronatest-website waar digitaal afspraken kunnen worden gemaakt en de uitslagen in het speciaal ontwikkelde corona-ICT-systeem kunnen worden
geraadpleegd. Deze is gekoppeld aan het registratiesysteem van infectieziekten van de GGD’en en aan het landelijke surveillancesysteem van het RIVM. We hebben landelijke kwaliteitseisen voor de teststraten en voor personeel opgesteld, landelijke/regionale opleidingen ingericht en een
landelijke pool van bron- en contactonderzoekers en testers, die aanvullend op de regionale capaciteit kan worden ingezet.
Landelijk is een ‘roadmap’ opgesteld voor de opschaling van het aantal testen en voor het aantal bron- en contactonderzoek. Personele opschaling gebeurt zowel in de regio’s als in een landelijke pool.
Testen
Op het gebied van testen is een enorme versnelling aangebracht in de beschikbare afname- en analysecapaciteit. Na de zomer was de labcapaciteit te beperkt om aan de vraag te voldoen. Dit leidde tot lange wachttijden voordat iemand getest kon worden. Het duurde dagen voordat je aan de beurt was voor een afname in de teststraat en vervolgens duurde het nog een aantal dagen voordat de positieve of negatieve uitslag bekend was. Sinds oktober is de labcapaciteit flink opgeschaald doordat VWS met name Duitse laboratoriumcapaciteit heeft ingekocht. Hierdoor zijn de doorlooptijden flink gedaald. Momenteel wordt in alle regio’s voldaan aan de eis om binnen 2x24 uur een monster afgenomen te worden en een uitslag te krijgen.
In de ‘roadmap’, zoals op 13 oktober door de Minister VWS aan de Tweede Kamer is
gepresenteerd, schalen GGD’en de afnamecapaciteit op van 35.000 testen per dag per 1 oktober
2 naar 100.000 testen per dag eind december. Het aandeel van GGD Gelderland-Zuid bedraagt 2400 testen per dag per eind december.
Enkele kengetallen van Gelderland-Zuid per 24 november:
Beschikbare afnamecapaciteit: 1800 Aantal afgenomen testen: 1194 Percentage positief: 9,2 % Van aanvraag tot afname: 7 uur Van aanvraag tot uitslag: 31,7 uur
Door de genomen maatregelen sinds oktober is het aantal positieven in de teststraat gedaald van ruim 15% naar circa 10%. De daling gaat niet snel, wat een langere tijd aan maatregelen
noodzakelijk maakt.
Testinfrastructuur
De testinfrastructuur wordt steeds verder uitgebreid. Na de teststraten van de GGD’en, verrijzen overal in het land (X)L – teststraten waar behalve PCR ook sneltesten zullen worden toegepast.
Door de inzet van sneltesten zal de beschikbare testcapaciteit hoger worden dan de 100.000 per dag in de roadmap van de GGD. Sneltesten zullen ook buiten de GGD worden aangeboden, in het bedrijfsleven of in commerciële teststraten. In Nijmegen-Noord zal medio december een XL- teststraat worden geopend. Deze zal met name de regio’s Gelderland-Zuid en Gelderland-Midden bedienen. GGD Gelderland-Zuid en -Midden trekken samen op om de XL-teststraat te kunnen realiseren. Aanvullend zijn recent bussen omgebouwd tot mobiele teststraten. Deze kunnen uit de landelijke pool sinds begin november door de regio’s worden ingezet bij bijvoorbeeld uitbraken of voor inzet in gebieden met een lage bevolkingsdichtheid. Momenteel wordt ook gewerkt aan een verdere fijnmazigheid door een netwerk van thuisbemonstering te organiseren. Thuisbemonstering kan worden ingezet voor mensen voor wie het niet mogelijk is door ziekte/kwetsbaarheid/niet mobiel zijn om naar een teststraat te komen.
Bron- en contactonderzoek
Het hoge aantal besmettingen maakt het onmogelijk om het bron- en contactonderzoek volledig uit te voeren. Een volledig bron- en contactonderzoek kost 8 uur per casus. Op het hoogtepunt van de tweede golf (oktober) had Gelderland-Zuid bijna 350 casussen per dag. Dat zou 2800 fte aan capaciteit per dag kosten. Intussen is een systeem ontwikkeld waarbij, afhankelijk van het aantal besmettingen het BCO, trapsgewijs wordt afgeschaald naar verschillende vormen van
‘risicogestuurd’ BCO. In het meest extreme geval wordt er alleen nog maar naar de besmette persoon (de index) gebeld om vervolgens instructies te geven die index moet doorgeven aan zijn contacten.
3 Op dit moment is er opgeschaald tot meer dan 6500 fte BCO capaciteit, waarvan 2300 fte in de regio’s werkzaam is. Voor Gelderland-Zuid betekent dit circa 80 fte BCO. Capaciteit uit de
landelijke pool wordt naar regio’s gedetacheerd als aanvulling op de regionale capaciteit. In tijden van krapte verlenen regio’s waar mogelijk ook elkaar onderlinge bijstand. Vernieuwingen in werkwijzen die in regio’s ontwikkeld worden, worden als ‘best practices’ naar andere regio’s verbreed. Werkwijzen worden onderling steeds meer op elkaar afgestemd. Om nog effectiever samen te kunnen werken, is het noodzakelijk dat we nog verder onze werkwijzen gaan uniformeren.
ICT
De recente storingen in de ICT systemen bij GGD’en en RIVM maken het noodzakelijk om de ICT infrastructuur grondig te herzien. Geen van de drie systemen is ontworpen voor het ondersteunen van de pandemie. Het systeem van de GGD’en waarin infectieziekten worden geregistreerd verwerkt momenteel per dag evenveel data als normaal in een heel jaar. Waar normaal enkele tientallen gebruikers zijn ingelogd, moet het systeem meer dan tienduizend gebruikers
ondersteunen. Momenteel wordt een ‘roadmap’ voor een nieuwe ICT infrastructuur opgesteld. Dit zal in samenwerking met VWS en RIVM worden vormgegeven.
Er is ook hard gewerkt aan de ontwikkeling van apps. We hebben bijgedragen aan de
totstandkoming van de coronamelder app, die signaleert of er contact is geweest met een besmet persoon. De praktijkvalidatie hiervan heeft mede in Gelderland-Zuid plaatsgevonden. Binnenkort zal er een andere app in de praktijk worden getest. Het is de ‘GGD contact’ app die de GGD’en in de werkprocessen van het BCO gaat ondersteunen. Om innovaties te valideren in de praktijk ((snel)testmethoden, apps) werken altijd meerdere GGD-regio’s mee.
Crisisorganisatie GGD Gelderland-Zuid
Medio februari is GGD Gelderland-Zuid gestart met de bestrijding van het coronavirus. De
werkzaamheden namen al snel in omvang toe. Werktijden veranderden, de GGD crisisorganisatie werkt 7 dagen per week. Het aantal medewerkers dat ingezet wordt om deze corona-uitbraak te bestrijden is in de eerste fase uitgebreid van 17 medewerkers naar circa 200.
Om de crisisorganisatie in te richten is in de eerste fase een groot beroep gedaan op medewerkers van de andere teams en afdelingen van de GGD, zoals JGZ en Gezond Leven. Ook zijn extra mensen aangenomen voor de crisisorganisatie (in eerste instantie met name coassistenten, later ook voor andere taken, zoals roostering, testen en bron- en contactonderzoek).
De crisisorganisatie is vanaf 1 juni flink opgeschaald vanwege wijziging in testbeleid (iedereen met klachten kon zich laten testen). Sinds augustus is de crisisorganisatie als een apart corona
bestrijdingsteam (CBT) binnen de GGD/Infectieziekten ingericht. Aanvullend op de ‘harde kern’ van de crisisorganisatie zijn medewerkers hiervoor speciaal geworven, geselecteerd en getraind. Waar de crisisorganisatie GGD in de eerste fase bestond uit circa 200 medewerkers (veel eigen
personeel), staat er nu een CBT van circa 400 medewerkers. Daarmee is de totale omvang van de GGD momenteel verdubbeld tot meer dan 800 medewerkers.
De coronapandemie vraagt een sterk verhoogde inzet van Infectieziektebestrijding van de GGD om de wettelijk verplichte taken conform de landelijke richtlijnen uit te voeren. Richtlijnen die continu worden aangepast aan de veranderende situatie. Bovendien is vanaf medio augustus tot eind september het aantal besmettingen in Gelderland-Zuid zo hoog, dat de druk op de
coronabestrijding in het algemeen en op het team Infectieziektebestrijding in het bijzonder veel te hoog is. Regionale opschaling van Gelderland-Zuid tot niveau ‘Zorgelijk’ met bijbehorende
maatregelen, heeft eind september nog geen verbetering gebracht in deze situatie. Voor medewerkers betekent dit dat de werkdruk langdurig onverantwoord hoog is, het ziekteverzuim ook erg hoog is, er bovendien artsen zijn overgestapt naar het RIVM, met als gevolg dat de overige medewerkers onverantwoord zwaar worden belast. De aanpassing van de werkwijze van bron- en contactonderzoek naar ‘risico gestuurd’ geeft hierin maar zeer beperkt soelaas, bij verder stijgende besmettingen. Het BCO bevindt zich eind september op niveau ‘Ernstig’: BCO kan niet meer verantwoord worden uitgevoerd, er wordt het hoogst noodzakelijke per casus gedaan.
4 Vanaf 1 september pakt de GGD zijn reguliere taken zoveel mogelijk weer op. Inzet van regulier GGD-personeel vindt plaats alleen als het coronabestrijdingsteam het niet aan kan. Deze situatie deed zich in september voor toen het aantal besmettingen in Gelderland-Zuid exponentieel steeg en ook het aantal besmettingen op scholen snel toenam. Om het bron- en contactonderzoek hiervoor uit te kunnen voeren, wordt een team van JGZ-medewerkers ingezet. Ook medewerkers van andere teams, zoals het team Toezicht kinderopvang en Seksuele gezondheidszorg worden na september nog ingezet voor de coronabestrijding in verband met de tweede coronagolf en de versnelde opschaling van de testcapaciteit.
Effecten van corona op de reguliere dienstverlening van de GGD
Jeugdgezondheidszorg
In de vergadering van het Algemeen Bestuur dd. 1 oktober 2020, heeft het Algemeen Bestuur ingestemd met de inzet van de JGZ werkzaam op het voortgezet onderwijs, ten behoeve van de crisisorganisatie. Aanleiding hiervoor was de sterke stijging van het aantal besmettingen (tweede golf) en daarmee van het bron- en contactonderzoek. Besloten is dat de JGZ-ers tot 1 januari 2021 kunnen worden ingezet in de coronabestrijding.
De besmettingen op scholen leidde tot een sterke ondersteuningsvraag. Om hierin te voorzien is een BCO-scholenteam opgericht. De JGZ-medewerkers hebben ervoor gezorgd dat 7 dagen per week het BCO scholenteam actief was. Dit voorzag in de grote behoefte van de scholen, die te kampen hadden met veel onrust bij de ouders en binnen de scholen en een grote
handelingsverlegenheid. De toegevoegde waarde die het BCO-scholenteam had, was groot. Dat werd ook gezien door onze JGZ-medewerkers die, hoewel het aan hun hart ging de individuele ondersteuning van kinderen en ouders tijdelijk te moeten staken, zich zeer gedreven en loyaal in hebben gezet voor de ondersteuning aan de scholen. Momenteel vindt er overdracht plaats naar de nieuwe formatie van het BCO scholenteam. Met JGZ is afgesproken dat hun inzet per 20 december beëindigen. Per januari pakt de JGZ weer de reguliere taken in het VO op.
Als gevolg van de inzet van de JGZ in het BCO scholenteam, lopen de achterstanden verder op.
Momenteel hebben we 12.000 contactmomenten achterstand op VO; de toename door de tweede golf bedraagt 2.000. Naar aanleiding van de achterstanden zal een analyse worden gemaakt op welke wijze in 2021 achterstanden gecompenseerd kunnen worden.
Intussen wordt ook het laatst gecommuniceerde achterstanden-inhaalplan voor het basisonderwijs uitgevoerd. De voortgang op de 6-jarigen loopt goed, de 11-jarigen zullen volgen. De
consultatiebureaus werken door hoewel het allemaal wat gemankeerd is vanwege de
coronarichtlijnen. Sommige locaties zijn namelijk moeilijk om geschikt te maken aan de richtlijnen (bijvoorbeeld krappe wachtkamers), waardoor een vloeiende uitvoer lastig is.
De groepsvaccinaties vinden doorgang, alhoewel dit bewerkelijker is vanwege de corona-richtlijnen.
De opkomst is wel lager, circa 10%. Dit valt ons echter mee, en de opkomst is ook beter dan andere delen van het land.
Het coronabestrijdingsteam heeft momenteel circa 500 medewerkers.
Extra huisvesting is gerealiseerd bij de GGD door in Nijmegen een driehoog gebouw neer te zetten
“Chateau BCO”. Bezoekers die getest willen worden rijden langs naar de vier teststraten op het parkeerterrein.
5 Gezond Leven
De gezondheidsmakelaars volwassenen hebben hun taken redelijk kunnen uitvoeren. De uitvoering heeft met name vertraging opgelopen bij de makelaars Jeugd, doordat de scholen gesloten zijn geweest. Zowel de uniforme als de facultatieve taken hebben qua voortgang daaronder geleden.
Per gemeente zijn hierover afspraken gemaakt.
Algemene Gezondheidszorg
Ten aanzien van infectieziektebestrijding zie GGD Crisisorganisatie voor de coronabestrijding.
De TBC-bestrijding voert de wettelijk verplichte taken uit: de eerste- en vervolgscreening van migranten ligt tot nader order stil. Vaccinaties tegen tuberculose worden tot nader order uitgesteld.
Behandeling van patiënten wordt voortgezet. Bron- en contactopsporing bij positief geteste patiënten wordt volgens protocol uitgevoerd. Medewerkers van het TBC-team worden zoveel mogelijk ingezet voor de coronacrisis.
Reizigersadvies en – vaccinatie: Dit betreft een markttaak die sterk is teruggelopen sinds de start van de coronacrisis omdat mensen niet meer reizen. De inzet blijft nu beperkt tot assistentie bij RVP-vaccinaties (22-wekenprik en vaccinatie tegen meningokokken).
Toezicht kinderopvang: de toezichttaken zijn vanaf 1 juni weer opgestart na heropening van de kinderdagverblijven, binnen de landelijke kaders; prioriteit hebben de instellingen met verhoogd risico (rood, oranje).
Seksuele gezondheidszorg: De spreekuren seksuele gezondheidszorg c.q. SOA-testen zijn beperkt.
Consulten die niet direct noodzakelijk zijn (herhaalconsulten) zijn uitgesteld. eHealth-diensten zijn gecontinueerd. Mensen met gezondheidsklachten kunnen bij de GGD terecht. Langzaam worden de spreekuurmogelijkheden verruimd, op geleide van de mogelijkheden en behoefte en in lijn met de landelijke afspraken over het herstarten van de seksuele gezondheidszorg.
Technische hygiënezorg: grote evenementen zijn afgelast. Na heropening van de seksinrichtingen vanaf juli, is ook de THZ-taak weer opgestart.
Medische milieukunde: taken voor medische milieukunde worden zoveel mogelijk gecontinueerd, zowel voor de regionale taken als voor de bovenregionale taken en de GAGS-inzet. Medewerkers worden ingezet voor coronavragen in verband met de ventilatiesystemen op scholen. Daarnaast is de arts medische milieukunde beperkt ingezet voor de crisisorganisatie (vergoed vanuit de
coronabestrijding). Verwacht wordt dat voor de reguliere taken deze taak grotendeels conform begroting wordt gerealiseerd. Wanneer het aantal vragen oploopt, wordt de personele inzet hierop aangepast.
Toezicht Tattoo en piercing: taken zijn sinds het opengaan van de shops weer opgepakt
Wmo-toezicht: De uitvoering van de toezichtonderzoeken wordt geborgd. De doorlooptijden van onderzoeken zijn langer omdat toezichtbezoeken aangepast worden aan de coronamaatregelen.
Forensische geneeskunde: De forensische geneeskunde wordt zoveel als nodig gecontinueerd.
Dienstverlening in geval van letselbeschrijvingen, bloedproeven voor de politie en het uitvoeren van lijkschouwen wordt gecontinueerd.
Ook voor werkvelden van AGZ zal een analyse worden gemaakt op welke wijze uitgestelde werkzaamheden in 2021 gecompenseerd kunnen worden.
Bijzondere Zorg
De uitvoering van Housing First kost in 2020 meer tijd dan in de afgelopen jaren. Dit heeft deels te maken met de coronacrisis. De afgelopen tijd is zeer stressvol geweest voor de doelgroep van Housing First. De samenwerkingspartners waren minder beschikbaar. De begeleiding heeft meer op afstand plaatsgevonden en de behandeling heeft op een laag pitje gestaan of is gestopt. Deze situatie zorgde voor onrust bij de deelnemers. In sommige casussen betekende dit ook een toename van klachten uit de omgeving. In drie situaties hebben de problemen geleid tot een huisuitzetting.
Winternachtopvang: De voorbereidingen voor de komende winterperiode zijn reeds in volle gang.
Er zijn zorgen over het toenemend aantal mensen dat structureel buiten slaapt. Daarbij zorgt de coronacrisis ervoor dat het er minder plekken beschikbaar zijn in de dag- en nachtopvang. De
6 regiogemeenten en ketenpartners inventariseren wat alternatieve mogelijkheden zijn om de
capaciteit van de nachtopvang tijdens vorstperiodes te kunnen uitbreiden en ook de richtlijnen in verband met corona te kunnen handhaven. Daarnaast beschikken we over zogenaamde
‘sheltersuits’, die in de afgelopen winterperiode zijn aangeschaft. Dit zijn pakken waarin mensen ook met lage temperaturen verantwoord buiten kunnen slapen.
We constateren dat het aantal meldingen bij MBZ in de laatste maanden toeneemt. Als deze trend doorzet, komen we eind 2020 uit op ruim 2300 meldingen, een stijging van ongeveer 60% ten opzichte van 2019. Deze is deels te verklaren door de nieuwe werkwijze m.b.t. de zorgmeldingen van de politie. Daarnaast ontvangen we meer meldingen over onverzekerdenzorg en kan de coronacrisis effect hebben.
Wvggz
Ook tijdens de coronacrisis gaat de uitvoering van de Wvggz door. Het streven is om minimaal één keer op huisbezoek te gaan naar aanleiding van een melding Wvggz. Daarnaast kiezen we nu vaker voor telefonisch contact met cliënten, naasten en ketenpartners.
Toegang Beschermd Wonen
Vanwege de coronacrisis loopt 2020 anders dan normaal. De uitvoering van de Toegang Beschermd Wonen (TBW) is gecontinueerd, waarbij de focus ligt op het primaire proces. TBW heeft vanaf medio maart 2020 tot en met heden nauwelijks huisbezoeken uitgevoerd. De onderzoekgesprekken werden zoveel mogelijk via beeldbellen gevoerd en anders telefonisch. Er heeft minder overleg en afstemming met de ketenpartners en gemeenten plaatsgevonden. In het eerste kwartaal bleef het aantal aanmeldingen licht achter. Op dit moment is het aantal aanmeldingen weer vergelijkbaar met vorig jaar. De werkvoorraad is op peil.
Veilig Thuis
Er wordt landelijk onderzoek gedaan door het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NCSR) naar de relatie corona en meldingen bij VT. Er lijkt niet een duidelijk effect op de meldingen door de coronacrisis. In het derde kwartaal is het aantal meldingen zelfs wat lager dan vorig jaar. In oktober wel weer toename (zie ook kwartaalrapportage VT). Voor geheel 2020 is wel een gemiddelde toename van 10% en toename van het aantal adviezen. Een deel hiervan is toe te wijzen aan de chatfunctie.
Onderzoek Informatie en advies (OIA)
Het programma OIA is betrokken bij het stroomlijnen en het technisch ondersteunen van de gegevensverzameling voor de periodieke coronacrisis-update. Dat gebeurt vanaf juli in nauwe samenwerking met de landelijke GGData expertise groep. Een van de onderzoekers is voor 12 uur per week tijdelijke gedetacheerd naar deze groep die werkt vanuit GGD-GHOR Nederland.
De coronacrisis heeft het panel-onderzoek extra belangrijk gemaakt. Samen met de gedragsunit van het RIVM worden de panels van alle GGD-en in het land ingezet om in een reeks van metingen het welbevinden van de bevolking, de navolging van gedragsmaatregelen en de determinanten om te voldoen aan die gedragsmaatregelen in kaart te brengen. Dat vraagt extra inzet van de
epidemiologen. Vanuit GGD Gelderland-Zuid nemen we actief deel in het organiseren van dit onderzoek met het RIVM. In het 2e kwartaal zijn 3 onderzoekrondes uitgevoerd waar landelijk tussen de 60.000 en 90.000 mensen aan deel hebben genomen. Vanuit de regio Gelderland-Zuid hebben telkens tussen de 2.000 en 3.100 mensen deelgenomen aan dit cohortonderzoek. De gegevens van dit onderzoek komen binnenkort ook beschikbaar via het GGD-dashboard.
Door de coronawerkzaamheden hebben we nauwelijks kunnen werken aan de verkenning van datagestuurde trajecten met de afdelingen. Ook het thuiswerken vanaf het tweede kwartaal en de inzet van veel van de GGD-collega’s in de directe coronacrisis-organisatie heeft voor een sterke stagnatie gezorgd in de verdere ontwikkeling. Wel is de software-infrastructuur op orde gebracht en pakken we sinds september de werkzaamheden weer breder op.
Voorstel te beslissen:
1. Kennis nemen van de stand van zaken bestrijding coronavirus.
