Troost der siecken ende overleden

(1)

Lodewijk Makeblijde

bron

Lodewijk Makeblijde, Troost der siecken ende overleden. Laurens van Diest, Antwerpen 1621 (herdruk)

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/make001troo02_01/colofon.php

© 2016 dbnl

(2)

(3)

Aen den eervveerdighsten heere miin heere Gaspar Nemivs, bisschop van Antwerpen S.

HOe groot te achten is de saligheydt der sielen, heeft de Waerheydt selve verclaert:

Wat baetet den mensche, dat hy alle de wereldt wint, dat hy alle de wereldt wint, maer sijnder sielen verlies lijdet. (Matthaei 16.) Om dese te behouden, is den Sone Godts mensche gheworden, en de bitter doodt ghestorven: jae heeft den

goedertierensten Schepper elcke siele eenen bysonde-

Lodewijk Makeblijde, Troost der siecken ende overleden

(4)

ren Enghel ghegheven, die hem bestieren, tot de saligheydt vermanen, ende in alle perijkelen beschermen soude. Het welck den heylighen Hieronymus seer treffelijck betuyght: 'T is eene groote weerdigheydt der sielen, dat elck van dien hebbe van 't beghinsel sijnder gheboorte eenen Enghel tot haere bewaernisse gheschickt (l.3.

Comm. in Matth.)

Maer ghelijck den goeden Enghel de siele van den mensche altijdts tot de saligheydt stiert, soo arbeydt den helschen vyandt de selve t'allen tijden van den rechten wegh af te trecken, ende principalijck als hy sterven soude soo te verduysteren ende te verdwelmen dat hy nerghens op min dan op sijne saligheydt en peyst:

(5)

ende alsoo gheschiedt het dickwils, dat den ghenen die levende sijnen Godt heeft vergheten, stervende sy-selven vergheet ende versuymt. August. Serm. 3. de Innoc.

Om dit quaedt te beletten, ende in dien artijckel ende eynde des levens, daer't al aen hanght, de siele van den mensche in't goedt te bevestighen, ende teghen alle quade tentatien te verstercken, heeft den Eerweerdighen P. Ludouicus Makeblijde Priester der Societeyt Iesv, dit boecksken ghemaeckt, ghenaemt den Troost der Siecken ende Overledenen. 'Twelck, ghelijcket vol bequame leeringhen ende verweckselen is, om de sielen, die door de sieckten des lichaems ghepraemt ende overvallen wor-

(6)

den, tot het opperste Goedt te stieren, ende een groote begheerte in hunne herten van't selve te ontsteken, soo isset oock een bequaem onderwijs voor geestelijcke ende wereltlijcke persoonen, die den siecken bystaen, om soo met vermaninghen als ghebeden haren even naesten in den uytersten noodt behulpigh te wesen. Welck boecksken nu met verscheyden ghebeden ten selven eynde dienende vermeerdert is.

Dit hebbe ick aen Vwe Eerweerdigheydt willen opdragen, die eenen yverighen Herder der sielen, ende eenen sorghvuldighen bewaerder uwer cudde zijt, ende alle Vwe gepeysen daer toe streckt, allen uwen tijdt daer inne besteedt, dat de sielen naer Godts Beeldt ghe-

(7)

schapen, tot een saligh eynde souden connen gheraecken. Want wy klaerblijckelijck ghenoegh aenschouwen met wat eenen vyerighen yever V. Edele de saligheydt der menschen behert. Wie isser kranck, ende en zijt niet kranck? wie wordter onsticht, ende en ghevoelet niet? Hier toe praemt V. Edele de Liefde Godts, die niet verdraghen en kan dat sijn beeldt op den meshoop ende vuylnissen der sonden ligghen soude.

Ende om dat dit Boecsken, een groot behulp voor alle soorte van menschen in sieckten ende den uytersten noot is, om de stricken ende lagen des vijants te ontgaen, hebbe my verstout het selve V. Eerwaerde te presenteren, op dat het door uwen naem

(8)

ende luyster allen uwen ondersaten aengenamer ende by een yegelijcken aensienelijcker soude wesen.

Ontfanght dan Eerweerdighste Heere, dese mijne cleyne presentatie, die ick uyt den grondt mijns herten, met alle ootmoedigheydt, behoorlijcke eerbiedinghe, kussende de handen van Sijne Eerwaerde presentere. Biddende den Almoghenden Godt, dat hem ghelieve U. Eerwaerdighe vele jaren tot saligheydt van sijne heylige Kercke ende voorderinge uws gemeynen welvarens te gesparen.

V. Eerwaerde ootmoedighste dienaer L.V.D.

(9)

Tot den leser.

BEminde Leser: wildy dit Boecksken wel verstaen ende profijtelijck ghebruycken ter saligheyt van uwen naesten, her-leset eens, twee- oft dry-mael met goede overdenckinghe: overloopt dickwils de Tafel ende cort begrijp van't selve, ende sult een lichte ende bequame middel vinden, om de siecken te troosten, ende den stervenden mensche tot een saligh eynde te helpen. Vaert wel.

(10)

Tafel vanden troost der siecken ende overledenen.

Het eerste Boeck.

VVAer in verscheyden onderrechtinghen tot dese oeffeninghe der siecken troost dienende, beschreven worden.

Het I. Capittel.

fol. 1 Wat dinghen de bewaerders der siecken

voor de siecken besorghen sullen.

(11)

Het II. Capittel.

4 Wat heylighe Sacramenten den siecken van noode zijn: ende hoe datmen hem tot biechten verwecken sal.

Het III. Capittel.

12 Vermaeninghe tot het heyligh Sacrament des autaers.

Het IV. Capittel.

20 Vermaeninghe tot het heyligh Olysel.

Het V. Capittel.

24 Ghebeden diemen lesen sal voor eenighen siecken die men besoeckt, veel ofte luttel naer't gheleghen is: in seven Visiten bedeylt.

(12)

Het VI. Capittel.

48 Van de t'samensprekinghen die de

besoeckers der siecken met de siecken Godtvruchtelijck mogen houden.

Het VII. Capittel.

50 Gheestelijcke vermaninghen tot troost der siecken, die geschieden connen vande bewaerders oft besoeckers der siecken.

63 Op de seven woorden, die Christus aen den Cruyce ghesproken heeft.

Het VIII. Capittel.

Onderrechtinghe van het gebruyck des Wijwaters ende des Crucifix by de siecken.

(13)

Het IX. Capittel.

83 Vijfderhande ghebruyck des Pater noster ende Aue Maria by de siecken. Ende onderrechtinghe hoemen tot toost vande selve de Litanien ende Lof-sanghen der heylighe Kercke ghebruycken sal.

Het X. Capittel.

90 Van het ghebruyck der ghewijde Keersse by den siecken.

Het XI. Capittel.

96 Hulpe in subijte sieckten.

103 Ghebedt van volcomen berou der sonden.

105 Dry ghebeden tot Christum.

(14)

Het tweede Boeck

INhoudende alderhande ghebeden diemen tot troost der siecken ghebruycken sal.

Het I. Capittel.

Ghebeden uyt den naem vanden siecken.

108 Tot de heylighe Drijvuldigheydt in 't

corte.

112 Tot de Moeder Godts ende Heylighen.

114 Belijdinghe des Gheloofs.

117 Corte ghebeden tot het heyligh Cruys.

119 Bevelinghe sijns selfs in de bewaernisse Gods.

121 Vierthien ghebeden tot IESUMaan 'tCruys om berou van sonden te vercrijghen.

(15)

129 Ses andere corte.

131 Schoone benedictien die den siecken over sy selven gheeft.

133 Ghebeden tot de dry persoonen der

heyligher Drijvuldigheydt.

137 Thien gebeden van het Lijden ons Heeren IESVS.

146 Suspiria amorosa ex Exercitus S.

Gertrudis.

148 Vierigh ghesucht uyt de oeffeninghen van Sinte Geertruyt.

151 Doxologiae XII. in Vitam & Paßionem Christi.

168 XII. Dancksegginghen op 'tLeven ende Lijden Christi.

185 Orotio ad IESVM.

186 Ghebedt tot IESVM.

188 Praecellentißima Oblatio ad Deum

Patrem.

189 Een uytnemende offerande tot Godt den Vader.

190 Oratio ad Virginem MARIAM.

(16)

191 Ghebedt tot de heylighe Maghet MARIA.

192 Ad eandem pro morte beatâ.

193 Tot de selve om een salighe doot.

198 Sertum B. Virginis MARIAE

quinquepartitum vita & gestis IESV

CHRISTI PULCHRE EXORNATUM.

223 Een Roose-cransken vande heylighe

Maghet MARIA,IN VIJF DEELEN BEDEYLT,

VEREERT MET HET LEVEN ENDE WERCKEN VANIESVSCHRISTVS.

Het II. Capittel.

Ghebeden voor de crancke, uyt den naem der genen, die de siecken besoecken.

249 Vier benedictien over den siecken met

haere ghebeden.

Ghebeden voor den crancken als

(17)

258 hy in doots noot light.

264 Twee ghebeden tot IESVS, als den siecken in sijn uyterste is.

268 Protestatio morituri, qua se confirmat

contra tentationes & aßistentes aedificet.

Als de siele nu in den strijdt haers af-scheydens gheperst wordt.

272 I. Ghebedt.

273 II. Ghebedt.

274 III. Ghebedt.

277 IV. Ghebedt.

279 V. Ghebedt.

281 VI. Ghebedt.

Het III. Capittel.

Psalmen, Litanien ende Lofsanghen, met haere ghebeden tot gherief der siecken.

283 Psalmen.

Schoone veersen uyt de Psalmen tot troost der siecken. Wt den

(18)

naem der siecken.

292 Tot berouw ende vergiffenisse der

sonden.

294 Om gheholpen te worden in becoringhe.

301 Verweckinghe tot het eeuwigh leven.

302 Voor den uytersten noot.

304 Wt den naem des ghenen die den

crancken vermaent.

307 De seven Psalmen van Penitentie.

328 Litanie van alle Heyligen tot gebruyck der siecken.

334 Ghebedt tot ghesontheydt der siecken.

335 Ghebedt als den siecken in stervensnoot is.

336 Andere Litanien voor den siecken.

340 Ghebedt om den siecken ghesontheyt te vercrijghen.

Ghebeden om den siecken een sa-

(19)

341 ligh eynde te vercrijghen.

342 Litanie van het heyligh Sacrament, die men lesen sal als den siecken

ghecommuniceert heeft.

347 Litanie vanden soeten naem IESVS.

352 Litanie vande heylige Maghet ende

Moeder Godts MARIA.

Lofsanghen tot de Moeder Gods Maria.

358 Vanden eersten Sondagh vanden Advent tot Lichtmisse.

360 Van Lichtmisse tot Wittendonderdagh.

362 Van Paesschen tot Saterdaeghs nae

Sinxen.

363 Van Saterdaeghs naer Sinxen tot den

Advent.

365 Twee Lof-sanghen tot den heylighen

Gheest.

(20)

Het derde Boeck.

369 Ghebeden voor een besondere siele die versch uyt het lichaem ghescheyden is.

371 Litanie voor de gheloovighe sielen.

377 VII. Ghebeden voor eene besondere siele, die deser werelt ghepasseert is, met sevenmael Pater noster ende sevenmael Aue Maria.

381 IV. Ghebeden voor eenen overleden, die't den bidder belieft.

(21)

Approbatie.

DIT boeckxken, den Troost der Siecken ende Overleden ghemaeckt door den Eerwaerde P. Ludouicus Makeblijde Priester der Societeyt IESVsal profijtelijck moghen ghedruckt worden.

Actum 23. Ianuarij 1636.

Gaspar Estrix Plebanus Antuerpiensis.

(22)

Facvltas R. Patris Provincialis.

EGO infra-scriptus Societatis IESVper Prouinciam Flandro-Belgicam Praepositus Prouincialis hisce potestatem do Laurentio van Diest, Typographo Antuerpiae, vt recudere possit libellum Flandricè scriptum à P. Ludouico Makeblijde Societatis IESVSacerdote, qui inscribitur Troost der Siecken ende der Overledenen, in quorum fidem has manu meâ subscriptas, & sigillio officij munitas dedi Bruxellis, 27.

Nouemb. 1635.

Fredericus Taßis.

(23)

Extract van Privilegie.

PHILIPPUS by der gratien Godts, Koningh van Castillien, van Leon, van Arragon, van beyde de Sicilien, van Hierusalem, van Portugal, van Navarre, &c. heeft aen Laureys van Diest toe-ghelaten, alleen te moghen drucken, een seker boecksken gheintitueleert, den TROOST DERSIECKEN ENDE DEROVERLEDEN, voor den tijdt van twaelf jaeren. Interdicerende en verbiedende alle andere Boeck-verkooperen ende Boeck-printeren, het selve nae te drucken oft te contrefeyten, oft elders ghedruckt in dese landen in te brenghen oft verkoopen, op de verbeurte van de selve boecken, ende daer-en-boven in d'amende begrepen inde opene brieven daer van zijnde.

Ghegeven in onse stadt van Brussel, den I. Iunij, 1635.

Onderteeckent STEENHUYSE.

(24)

Troost der Siecken ende Overleden.

Het eerste Boeck.

Waer in verscheyden Onderrechtinghen tot dese Oeffeninge der Siecken troost dienende, beschreven worden.

Het I. Capittel

Wat dinghen de bewaerders der siecken voor de siecken besorghen sullen.

ALs iemandt sieck gheworden is, die hem bedienen, sullen in de kamer dese ses dinghen terstondt besorghen:

(25)

Ten eersten: Gheestelijcke Boecken, als zijn: Qui sequitur me, Den wegh des levens, Het Leven der Heylighen, Beelde-boecken der Heylighen, oft die vermaeckelijck zijn, ende daer niet quaedts noch onreyns in en staet, Bellarminus van de Vier Wterste, ende de Consten van wel te sterven, Den Bergh der gheestelijcker vreughden, ende dierghelijcke andere: op dat den siecken, 't zy dat hy alleen is, oft met andere, daer mede den tijdt deughdelijck ende vermaeckelijck magh overbrenghen.

Ten tweeden: Een Crucifix, op dat hy het selve aenschouwende, dickwils ghedachtigh zy het Lijden Christi sijns Heeren, ende verweckt worde, om Christi lijdtsaemheydt in sijne kranckheydt naer te volghen.

Ten derden: Ghewijdt Water, ende ghewijden Palm: op dat hy dit dickmaels gebruycke, namentlijck uyt de handen van den Priester, als hy hem besoeckt, oft daer teghenwoordigh blijft.

(26)

Ten vierden: Eene ghewijde keersse, voor den uytersten noodt, tot een uytwendige belijdinghe des Christen gheloofs, ende gheestelijcke wapeninghe teghen alle becoringhen.

Ten vijfden: Een Agnus Dei, het welck den siecken altijdt over hem houden sal, teghen allen lichamelijcken ende gheestelijcken teghenspoedt.

Ten sesten: Eenighe devote beelden, als van Christi Leven ende Lijden, van Maria, van sijnen Patroon oft Patronersse, oft van eenighe andere Heylighen, die hy sonderlinghe ghe-eert heeft, oft affectie draeght: om door het aenschouwen van die, vermaent te worden, dickwils op Christus Leven ende Lijden te peysen, ende met de Heylighen te spreken, ende hunnen bijstandt te aenroepen.

(27)

Het II. Capittel.

Wat heylighe Sacramenten den siecken van noode zijn: ende hoe dat men tot biechten vervvecken sal.

DRy heylighe Sacramenten zijn den siecken tot hunne saligheyt seer oorbaer: de heylighe Biechte, op dat sy hen versoenen met Godt: het heyligh Sacrament des Autaers, voor een gheestelijcke teerspijse tot hunne reyse, die hen aenstaet: ende het heyligh Olijssel, om te vercrijghen eenen salighen deurlijdt.

Vermaninghe tot de Biechte.

DEn heylighen Augustinus, in het eerste boeck sijnder Belijdinghen, seght: dat de meeste ellendigheydt, die iemandt overcomen can, is, dat hy ellendigh wesende, gheen

(28)

medelijden met sy-selven en heeft. Hoe dat wij dit medelijden met ons selven hebben moeten, vermaent ons den Wijseman Eccles. 30. segghende: Ontfermt uwer siele Gode behaghende. Het is een groot jammer, seght den selven heylighen Augustinus de Triniate, hem te derven sonder den welcken ghy niet wesen en kondt. Dit en konnen wy niet wel bemercken, als wy ghesondt zijn; om dat wy ons te seer uytstorten tot tijdtlijcke bekommernissen, Godt, door sijne goedtheydt, voorkomt dese onse kranckheydt met sijne hulpe, als hy door sieckte des lichaems ons vermaent, van de langhdurighe kranckheydt onser sielen. Daerom moeten wy terstont als wy sieck worden, dese salighe vermaninghe Godts waernemen, ende onse edele siele, die inder eeuwigheydt leven moet, haer medecijne besorghen, de welcke is, eene salighe biechte: door de welcke wy ons versoenen met Godt; sonder wiens benedictie alle tijdtlijcke me-

(29)

decijnen van ons gebreckelijck ende sterffelijck lichaem, gheene cracht en hebben.

Sommighe stellen al hun betrouwen op menschelijcke remedien, ende vergheten soo hen selven, ende verlaten Godt. Dit en moeten wy niet doen, op dat ons Godt niet en verlate, ghelijck hy verlaten heeft Asa den Koningh van Juda, 2. Paralip. 26. die, om dat hy in sijne kranckheydt den Heere niet ghesocht en heeft, maer al sijn betrouwen stelde op de conste der medecijne, is ghestorven: Desghelijcks leest men van den Koningh Ochosias, 4. Reg. 1. dat hy gestorven is, om dat hy in sijn sieckte Godt verliet, ende ongoddelijcke middelen tot sijne gesondtheydt wilde gebruycken.

Dus, beter is't te volgen den raedt van den Wijseman Eccles. 38. die seght: Sone, in uwe sieckte en versmaedt u selven niet; maer bidt den Heere: ende hy sal u ghenesen:

keert u vande misdaet, ende beschickt te recht uwen handen: ende van alle misdaet maeckt u herte suy-

(30)

ver. Dit gheschiedt nae Christi ordonnantie door de Biechte, tot de welcke ick hope ghy nu gereedt zijt.

Ghebedt voor de Biechte.

JCk belijde u, o mijnen Godt, uyt het diepste mijnder sielen, met benauder ende bedruckter herten; dat ick aller uwer gratien ende genaden onweerdigh ben, om mijne groote ende menigvuldige onderdanckbaerheden, traegheden, ende ontallijcke sonden, met de welcke ick uwe oneyndelijcke Godtheyt ende hoogweerdighe Majesteyt menighvuldighlijck ende swaerlijck hebbe vertorent. Het is my, o bermhertige Godt ende genadige Heere, uyt den grondt mijns herten leet. Jck bekenne mijne groote schult, ende suchte om ghenade. Zijt ghedachtigh uwer ouder ontfermhertigheden, die ghy Mattheus, Zacheus, Magdalena, ende den moordenaer aen den cruyce bewesen hebt. Jck suchte met rouwe, ende bidde u oodtmoedelijck, om de selve door u

(31)

precieus Bloedt ende schandelijcke doodt, door de gratie van uwe ghebenedijde Moeder, ende van alle uwe lieve Heylighen; ende worpe my inden schoot uwer grondelooser bermhertigheyt. Ontfermt u mijnder, o Heere, ontfermt u mijnder, ende wilt my met uwe gratie ghenadelijck helpen, dat ick nu eene salighe Biechte van alle mijne sonden, die ick oyt ghedaen hebbe, magh spreken ende bermhertelijck wederom van u in ghenade ontfanghen magh worden. Dit verhopende van u, o gebenedijden Godt ende lieven Heere, sal ick met uwe hulpe mijn gantsch leven gaen ondersoecken, ende met berou alle mijnder sonden, voor uwen Stadthouder my gaen presenteren, om die volcomelijck te belijden. Wilt my doch met uwen heylighen Gheest

voorcomen, ende helpen, ende dese biechte tot uwe aldermeeste glorie, ende tot mijne opperste saligheydt voorderen; op dat ick door die volcomelijck met u versoent magh worden. Amen.

(32)

Vermaninghe nae de Biechte.

NV zijt ghy met den Euangelischen Publicaen versoent met uwen Godt, ende met den verloren sone weder-gekeert tot uwen alderliefsten hemelschen Vader, die aensiende u rouwigh herte, ende ootmoedigh belijden van uwe misdaden, u in ghenade ontfanghen heeft. Alle de banden uwer sielen zijn ontbonden, het handtschrift, dat den duyvel tegen u gemaeckt hadde, ende waer door hy macht gebruyckte over u, is door de kracht van de heylighe absolutie te niet gedaen, ende ghy zijt wederom een kindt Godts, ende erfghenaem van sijn goddelijck Rijck geworden. Houdt u voortaen vry van sonden, ende soeckt in alles Godt te behagen, tot dat hy u in sijn Rijck ontfanghe.

Ghebedt na de Biechte.

O Ghenadighen Vader, die seer mildelijck vergeeft de mensche-

(33)

lijcke kranckheden, ontfanght nae uwe oneyndelijcke goedtheydt dese biechte, tot eene voldoeninghe van alle mijne sonden, ende wilt bermhertiglijck vergeven de ghebreken, die ick door mijne kranckheyt in de selve biechte gedaen hebbe, ende nae de menighvuldigheydt uwer goedtheydt, my van alle sonden ontslaghen houden in den hemel: wilt my oock mildelijck nu voortaen uwe gratie verleenen, om beter mijne saligheydt te beneerstighen, ende in uwe Goddelijcke beschickinge boven alle dinghen te rusten. Amen.

Den xxix. Psalm.

JCk sal u verheffen Heere, want ghy hebt my ontfanghen: noch ghy en hebt mijne vijanden niet verblijdt over my.

Heere, mijn Godt, ick hebbe tot u gheroepen, ende ghy hebt my ghenesen.

Heere, ghy hebt mijne siele uytgheleydt van der helle: ghy hebt my be-

(34)

houden van den genen, die in den put neder-dalen.

Singht den Heere, ghy sijne Heylighen ende belijdt der ghedenckenissen sijnder heyligheyt.

Heere, ghy hebt u aensicht van my ghekeert, ende ick ben ontstelt gheworden.

Tot u Heere, sal ick roepen, ende tot u, mijnen Godt, sal ick bidden.

Den Heere heeft het gehoort, ende hy heeft mijnder ontfermt: den Heere is mijn hulper gheworden.

Ghy hebt mijne schreyinghe in blijscap verkeert: ghy hebt mijnen sack in stucken ghesneden, ende my met blijdschap omvanghen.

Op dat u mijne glorie soude singhen, ende dat ick niet en soude tot druck beweeght worden.

Heere mijn Godt, inder eeuwigheydt sal ick u belijden.

Glorie zy den Vader, ende den Sone, ende den heylighen Gheest.

Als't was in den beghinne, ende nu, ende altijdt, ende in de eeuwen der eeuwen sal wesen. Amen.

(35)

Het III. Capittel.

Vermaninghe tot het heyligh Sacrament des Autaers.

HEt alder goddelijckste dat wy in de heylige Kercke hebben is het heyligh Sacrament des Autaers: in het welck onder de ghedaente van Broodt, waerachtelijck begrepen wordt Iesus Christus onsen Salighmaecker, Godt ende mensch, in siele, Lichaem, ende Godtheydt, in Vleesche ende Bloede, levende ende glorieus, ghelijck hy inden hemel is. Hy heeft sy-selven, door sijne oneyndelijcke liefde ons ghelaten, tot eene vaste wapeninghe teghen alle onse vijanden, ende tot een teer-cost, die ons in den wegh naer de eeuwighe saligheydt van noode is: ende want u Godt vermaent, dat ghy u tot dese reyse soudt ghereedt maecken; soo moet ghy begheeren u in tijdts door dese Goddelijcke middelen te versekeren, ende door het ontfangen

(36)

van dit heyligh Sacrament, u van teer-spijse te voorsien, ende teghen alle aenstaende nooden te wapenen.

Bereydt u dan, om hem, wien de Heylighen met alle ootmoedigheydt in den hemel aenbidden, op der aerden weerdighlijck t' ontfanghen: op dat hy u naermaels, sijn Rijck vol glorie ende saligheydt opent, ende u onder sijne Heylighen stelle.

Ghebedt voor het ontfanghen des heylighen Sacraments.

Jck gheloove vastelijck, ende belijde uyt gantscher herten, dat in dit Goddelijck ende alderheylighste Sacrament onder de ghedaente des Broodts waerachtighlijck ende ontwijffelijck Iesus Christus mijnen Salighmaker, waerachtigh Godt ende mensch, in siele ende lichaem, vleesche ende bloede, menschelijckheydt ende Godtheydt, levende ende glorieus teghenwoordigh is, ons ghelaten tot eene waerachtighe spijse onser sielen, ende tot eene salighe

(37)

offerhande voor levende ende doode. Dus aenbidde ick u, o verborghen waerheyt die hier schuylt onder de figure van broodt; ende groete u mijnen Salighmaker Iesu in dit H. Sacrament. Jck begheere u met alle mijn herte, alle mijne krachten, ende gantsche siele te ontfanghen: gheweerdight u heden tot my te comen, ende

gracieuselijck mijne arme ende krancke siele te troosten: want ghy de salige fonteyne aller gratien ende Godlijcker benedictien zijt. Maeckt dat ick u met blijschap vinden moet, ende van uwe teghenwoordigheydt in siele ende lichaem vreughde magh genieten. O goedertieren Heere, en siet niet aen mijne menighvuldige

ondanckbaerheydt, versuymenissen, ende quaetheyt; maer aensiet uwe grondeloose ontfermhertigheyt: want ghy zijt, door wien den mensch gheschapen ende verlost is;

ghy zijt dat onbevlecte Lam, dat daghelijcks den hemelschen Vader op-geoffert wort voor alle de werelt. O aldersoetste hemels broodt, gheeft

(38)

doch aen mijne siele, die u verwacht, eenen saligen smaeck uwer Godlijcker tegenwoordigheyt, ontsteeckt in my uwe minne, ende bluscht in my alle begeerlickheyt der sonden. O eerweerdigh Sacrament, door uwe teghenwoordigheydt moeten alle mijne vijanden van my vlieden, ende alle quade tentatien verdreven worden. Verleent my een heyligh leven, verbetert mijne manieren, ende voeght alle mijne wercken na uwen heylighen wille. Gheweerdight u dan, o Heere, van de Hoogheydt uwer Maiesteyt neder te comen tot my; ende wilt mijn verstandt met uwe gratie verlichten, mijn siele met uwe liefde ontsteken, ende mijn herte in uwe hope verstercken; dat ick door uwe ghenadighe hulpe, u weerdighlijck nu magh ontfangen, met u vereenight worden ende blijven, ende ten laetsten tot een saligh eynde comen. Amen.

(39)

Vermaninghe nae het ontfanghen van't heyligh Sacrament.

NV zijt ghy ghewapent met de teghenwoordigheydt van den almachtighen Godt, teghen alle uwe vijanden. Den Propheet David aensiende de sekerheydt der hulpe Godts, seght Psalm. 22. Ick en sal gheen quaedt vreesen: want ghy met my zijt. Wat soude desen heylighen Propheet gheseydt hebben, hadde Godt in hem gheweest, ghelijck hy nu in u is? Den heylighen Chrysostomus leert, dat de ghene die ontfanghen hebben het heyligh Sacrament, den vyanden soo vreeselijck zijn, als leeuwen die vier spouwen. Houdt u dan in de aendachtigheydt van uwen Godt, ende denckt dat ghy hier omcinghelt zijt met de Princen van het Rijcke Godts, dat is, de hemelsche Cherubinen ende Seraphinen; daerom en vreest niet in uwe reyse, want u niet gebreken

(40)

en sal, is't dat ghy u vastelijck houdt vereenight in liefde, met den ghenen dien ghy nu ontfanghen hebt, ende van sijne liefde ende begheerte, die hy tot uwe saligheydt heeft, niet en twijffelt.

Ghebedt van Sint Thomas nae het ontfanghen des heylighen Sacraments.

JCk dancke u, Heere, heylighen Vader, almachtighen ende eeuwighen Godt, die my uwe onweerdighe creatuere, niet door eenighe mijne verdiensten, maer alleen door de gheweerdinghe uwer bermhertigheydt met dat heyligh Lichaem ende dierbaer Bloedt uws Soons onses Heeren Iesu Christi, hebt willen voeden: Jck bidde u oodtmoedelijck, dat dese heylighe ontfanghenisse my niet en zy eene schuldt tot der pijnen; maer eenen salighen middel tot verghevenisse mijnder sonden, eene

wapeninghe des ghe-

(41)

loofs, ende eenen schildt van goeden wille: dat sy my zy eene vernielinge van alle mijne ghebreken, eene verdwijninghe aller sinnelijcker begheerlijckheydt ende wellusten, ende eene vermeerderinghe uwer liefde, oodtmoedigheydt, gehoorsaemheyt, ende aller deughden: dat sy my zy eene vaste bescherminghe teghen de listighe laghen mijnder sienlijcker ende onsienlijcker vijanden: eene volcomen stillinghe van alle vleeschelijcke beroerten, een vast aencleven aen u mijnen waerachtighen Godt, ende een voorspoedigh genieten van mijn laetste eynde. Voorts bidde ick u, dat ghy my sondighen mensch wilt brenghen tot die onuytsprekelijcke maeltijdt, daer ghy selfs met uwen Soon, ende den heylighen Gheest uwen Heylighen zijt een waerachtigh licht, volle versadinghe, eeuwighe blijdschap, volcomen ghenoeghte, ende volmaeckte saligheydt. Amen.

(42)

Den xxij. Psalm.

DEn Heere regeert my, ende my en sal niet gebreken: inde plaetse der weyden, daer heeft hy my ghestelt.

Op de wateren der vermakinghe heeft hy my opghevoedt: mijn siele heeft hy bekeert.

Hy heeft my gheleydt op de paden der rechtveerdigheydt; om sijnen naem.

Want al wandelde ick in het midden van de schaduwe der doodt; soo en sal ick gheen quaet vreesen; want ghy met my zijt.

Uwe roede ende uwen stock, die hebben my ghetroost.

Ghy hebt in mijn aenschouwen een tafel bereydt; teghen de ghene die my quellen.

Ghy hebt mijn hooft vet gemaeckt met olien.

Ende hoe kostelijck is mijnen droncken-makenden kelck!

Ende uwe bermhertigheydt sal

(43)

my nae volghen; alle de daghen mijns levens:

Op dat ick woonen soude in't huys des Heeren eeuwighlijck.

Glorie zy den Vader, ende den Sone, ende den heylighen Gheest.

Als't was in den beghinne, ende nu, ende altijdt, ende in de eeuwen der eeuwen sal wesen. Amen.

Men sal oock moghen lesen de Litanie van het hooghweerdigh Sacrament: die ghy vinden sult in't derde Capittel des tweeden Boecks.

Het IV. Capittel.

Vermaninghe tot het heyligh Olijssel.

AL is't dat den duyvel, die eenen doodtlijcken vijandt onser sielen is, ons alle de wijle van ons leven bevecht; soo doet hy nochtans bijsondere neerstigheydt om ons in sij-

(44)

ne macht te krijghen, als wy gheboren worden, ende als wy sterven. Dese twee eynden van ons leven heeft Christus bevrijdt teghen sijne listen, met twee heylige

Sacramenten: te weten, met het heyligh Doopsel onse gheboorte, ende met het heyligh Olijssel ons sterven. Daerom een Christen mensch, als hy in groot perijkel is, van door sieckte te sterven, moet ontfanghen het heyligh Olijssel, nae de ghewoonte van de Heylighe Kercke, ende nae den raedt vanden Apostel Sint Jacob, die in't vijfde Capittel sijns briefs is seggende: Is't dat daer iemandt kranck is onder u-lieden, dat hy t'sijnen huyse ontbiede Priesters der kercken: om over hem te bidden, ende hem te salven met olie, inden naem des Heeren: ende het ghebedt des gheloofs sal den krancken saligh maecken, ende den Heere sal hem verlichten, ende is't dat hy in sonden is, die sullen hem vergeven worden. Soo dan, nae desen salighen raedt ende heylighe ghewoonte aller Christenen:

(45)

ghy, die oock door Godts gratie een Christen mensch zijt, begeert wel de gratie van het H. Olijssel, nu eer ghy meer bevanghen wordt van uwe kranckheydt, te ghenieten.

Het heyligh Olijssel heeft dobbel cracht, te weten: het heeft boven-naturelijcke cracht, om ghesondt te maecken het kranck lichaem, dat van de Medecijns verlaten is; voor soo veel als het saligh wesen soude: ende is't niet saligh, soo versterckt het den krancken tot eene salighe doodt. Waer uyt volght, dat die dwaselijck hen selven bedrieghen, die meynen dat sy dies te te veygher zijn, als sy gheolijt zijn: want dese beletten hunne eyghen saligheydt ende ghesondtheydt. Soo dan, schickt u herte tot devotie, ende denckt, dat den oppersten Priester Christus Iesus u onsienlijck salft, met sijne gratie nae der siele, als u dit heyligh Sacrament vanden Priester nae den lichaeme ghegheven sal worden.

(46)

Vermaninghe nae het ontfanghen van het heyligh Olijssel.

NV zijdy ghesalft ende ghewapent met de gratie des heyligen Gheests, teghen alle aenstooten ende listen uwer vijanden. Door dit H. Sacrament zijn u de overgebleven sonden vergheven, ende de tijdtlijcke straffen des vagheviers vermindert. Door dese heylighe salvinghe zijn uwe leden, die ghy tot ydelheydt gebruyckt hebt, wederom tot Godts dienst gheheylight. Nu zijdy meer vereenight met Godt, ende vermaeckt met den inwendighe peys van eene gheruste conscientie, ende het verwachten van den eeuwighen peys des hemels. Godt heeft u nu ghegeven een stercker betrouwen op hem, ende vromicheydt, om dit tijdtlijck leven gheerne te laten, uwen wille gantschelijck met den salighen wille Godts te voeghen, ende te begheeren rasch by hem te wesen. Seght dan met den heyligen Apostel

(47)

Paulus: Ick begheere ontbonden te worden, ende met Christo te wesen. Ende houdt u in de lieffelijcke affectie tot Godt.

Het V. Capittel

Ghebeden die men sal lesen voor eenighen siecken dien men besoeckt, veel ofte luttel, naer't gheleghen is.

I.

ALder-saechtmoedighsten Godt ende Heere, die met goedertierenheydt uwe craeturen zijt regeerende: wilt de ooghen uwer ghenade neder-buyghen tot onse ghebeden, ende bermhertelijck aensien uwen dienaer N. die met sieckte bevangen is: verleent hem salighe ghesondtheydt nae den lichame, ende volcomen sterckheydt nae der sielen, tot verheffinghe van uwe glorie, ende vermeerderinge sijnder saligheydt: Door Christum onsen Heere. Amen.

(48)

Oremus.

COncede nos famulos tuos, quaesumus, Domine Deus, perpetua mentis & corporis sanitate gaudere, & gloriosâ beatae Mariae semper Virginis intercessione à praesenti liberari tristiâ. & aeternâ perfrui laetitiâ.

Omnipotens sempiterne Deus, salus aeterna credentium, exaudi nos pro infirmo famulo tuo, pro quo misericordiae tuae imploramus auxilium, vt reddita sanitate gratiarum tibi in ecclesia tua referat actiones.

Deus qui glorificantes te glorificas, & in Sanctorum tuorum honoribus honoraris, concede propitius, vt, qui B.N. gloriosa merita colïmus, eius pia patrocinia sentiamus.

Per Dominum, &c.

(49)

Ander ghebedt.

ALmachtigen Godt, ende saechtmoedighen Vader, die lichtelijck kondt, door de oneyndelijcke kracht van u woordt, alle quellinghen der sielen verdrijven, ende alle sieckten der lichamen ghenesen: geweerdight u ghenadiglijck te besoecken uwen dienare N. op dat hy tot sijne meerdere saligheydt, door uwe bermhertighe hulpe, van alle quellinghen ende sieckten, haest verlost magh worden, ende volcomen ghesondtheydt van u ontfanghen hebbende, uwen heylighen Naem met danckbaerheydt magh verheffen, ende ghebenedijden. Door Christum onsen Heere. Amen.

(50)

II. De litanien van onse Lieve Vrouwe van Loretten.

KYrie eleyson, Christe eleyson, Kyrie eleyson. Christe audi nos, Christe exaudi nos.

Pater de caelis Deus, Miserere nobis,

Fili Redemptor mundi Deus, Miserere nobis.

Spiritus sancte Deus, Miserere nobis.

Sancta Trinitas vnus Deus, Miserere nobis.

Ora pro nobis.

Sancta Maria,

Ora.

Sancta Dei genitirx;

Ora.

Sancte Virgo virginum,

Ora.

Mater Christi,

Ora Mater diuinae gratiae,

Ora Mater purissima,

Ora.

Mater castissima,

(51)

Ora pro nobis.

Mater inuiolata,

Ora.

Mater intemerata,

Ora.

Mater amabilis,

Ora.

Mater admirabilis,

Ora.

Mater Creatoris,

Ora.

Mater Saluatoris,

Ora.

Virgo prudentissima,

Ora.

Virgo veneranda,

Ora.

Virgo praedicanda,

Ora.

Virgo potens,

Ora.

Virgo clemens,

Ora.

Virgo fidelis,

Ora.

Speculum iustitiae,

Ora.

Sedes sapientiae,

Ora.

Causa nostrae laetitiae,

Ora.

Vas spirituale,

Ora.

Vas honorabile,

Ora.

Vas insigne deuotionis.

Ora.

Rosa mystica,

Ora.

Turis Dauidica,

Ora.

Turris eburnea,

Ora.

Domus aurea,

Ora.

Foederis arca,

(52)

Ora.

Ianua caeli,

Ora.

Stella matutina,

Ora.

Salus infirmorum,

Ora.

Refugium peccatorum,

Ora.

Consolatrix afflictorum,

Ora.

Auxilium Christianorum,

Ora.

Regina Angelorum,

Ora.

Regina Patriarcharum,

Ora.

Regina Apostolorum,

Ora.

Regina Martyrum,

Ora.

Regina Confessorum,

Ora.

Regina Virginum,

Ora pro nobis.

Regina Sanctorum omnium,

Agnus Dei qui tollis peccata mundi, Parce nobis Domine Agnus Dei qui tollis peccata mundi, exaudi nos Domine.

Agnus Dei qui tollis peccata mundi, Miserere nobis.

Christe audi nos.

Christe exaudi nos.

(53)

Kyrie eleyson.

Christe eleyson.

Kyrie eleyson.

Pater noster. Aue Maria.

Vers. Et ne nos inducas intentationem.

Resp. Sed libera nos à malo. Amen.

Vers. Ora pro nobis S. Dei genitrix.

Resp. Vt digni efficiamur pro missionibus Christi.

Cremus.

COncede nos famulos tuos, quaesumus, Domine Deus, perpetuâ mentis &- corporis sanitate gaudere, & gloriosa beatae Mariae semper Virginis intercessione à praesenti liberari tristitia, & aeterna perfrui laetitia. Per Christum Dominium nostrum. Amen.

(54)

Ghebedt tot Maria de Moeder Godts.

O Alder-ghereedtse Vertroostersse der bedruckter herten Maria, ick bidde uwe groote bermhertigheydt ende moederlijcke goedertierenheydt, dat ghy my wilt bystaen in alle mijne benauwtheydt, ende sonderlinge in den uytersten noodt, als mijne siele uyt dit ellendigh lichaem sal scheyden: wilt haer dan ontfanghen, bewaren, ende uwen alderliefsten Sone op-offeren; ende van hem voor haer de glorie sijns Rijcks verkrijghen, met den welcken ghy leeft ende regneert in alle eeuwigheydt. Amen.

III.

Vers. Dominus vobiscum.

Resp. Et cum spiritu tuo.

(55)

Initium sancti Euangelij secundùm Ioannem.

Gloria tibi Domine.

IN principio erat Verbum. & Verbum erat apud Deum: & Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt: & sine ipso factum est nihil. Qod factum est, in ipso vita erat, & vita erat lux hominum: & lux in tenebris lucet, & tenebrae eam non comprehenderunt. Fuit homo missus à Deo, cui nomen erat Ioannes. Hic venit in testimonium vt testimonium perhiberet de lumine: vt omnes crederent per illum. Non erat ille lux: sed vt testimonium perhiberet de lumine. Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. In mundo erat: & mundus per ipsum factus est: & mundus

(56)

eum non cognouit. In propria venit; & sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri: his, qui credunt in nomine eius.

Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Et Verbum caro factum est, & habitauit in nobis, & vidimus gloriam eius, gloriam quasi Vnigeniti à Patre, plenum gratiae & veritatis.

Deo gratias.

O Hemelschen Vader, die alle onse hope, troost, ende toeverlaet zijt, wilt doch de ooghen uwer bermhartigheydt slaen op dese bedroefde siele, ende en wilt u vaderlijcke goedtheydt aen die niet laten ghebreken.

Heden ende alle de daghen van dit sterffelijck leven bevelen ick u sijne siele ende lichaem, sijn leven ende sterven, die alle sijn gheloof stelt op uwe vaderlijcke moghentheydt.

(57)

Ick bidde u ootmoedelijck, dat ghy voor de kracht uwer Goddelijcker moghentheydt sijn gheloove, hope ende liefde verstercken wilt, dat hy u nimmermeer af en gae:

maer dies hier inne te stercker gevestight worde, hoe hy meer in dese bedruckte wereldt van smerten ende pijnen beswaert sal wesen, op dat hy in een groot gheloove levende met u inder eeuwigheydt in den hemel regneren magh. Jn den naem des Vaders, des Soons, ende des heyligen Gheests. Amen.

IV. De tweede Benedictie over den siecken.

DE benedictie van Godt den Vader, Godt den Sone, ende Godt den heylighen Gheest, der oneyndelijcker Drijvuldigheydt, ende onghedeylder Eenigheydt, zy over u N. ende blijve by u t'allen tijden. De benedictie der heyligher

(58)

menschwoordinghe ons liefs Heeren Iesu Christi, sijnder Gheboorte, Besnijdenisse, bitter Lijden, glorieuse Verrijsenisse, triumphante Hemelvaert, ende Sendinghe des heyligen Gheests, beware u nu ende inder eeuwigheydt. De benedictie des heylighen Cruys, ende der reynder Maghet Maria, met de bewaringhe van alle Godts Heylighen ende Enghelen, bevrijde u van alle sonden, trooste u in alle lijden, verstercke u in Goddelijcke begheerten, voordere u tot een saligh eynde, ende gheleyde u tot het eeuwigh leven. Amen.

Ghebedt.

O Alderbermhertighste Heere Iesu Christe, die u gheweerdight hebt voor ons aen het hout des Cruys de bitter doodt te sterven: wy bidden u, dat ghy al u lijden ende bitterheden uwen Vader wilt offeren, voor de saligheydt van desen siecken. Wilt hem nu in sijne krancheydt verlichten, ende van alle tor-

(59)

menten ende pijnen, die hy door sijne sonden in sijn leven verdient heeft, verlossen;

zijt, o Heere, ghenadigh, ende wilt hem in der eeuwigheydt sparen, ende in't ghetal uwer uytverkorene ontfanghen. Amen.

V.

Vers. Adiutorium nostrum in nomine Domini.

Resp. Qui fecit caelum & terram.

Vers. Saluos fac seruos tuos.

Resp. Deus meus sperantes in te.

Vers. Domine exaudi orationem meam.

Resp. Et clamor meus ad te veniat.

Vers. Dominis vobiscum.

Oremus.

REspice Domine famulum tuum infirmitate corporis laborantem & animam refoue, quam creasti, vt

(60)

castigationibus emendatus continuò se sentiat tua medicina saluatum. Per Dominum.

Omnipotens sempiterne & misericors Deus, clementiam tuam humiliter imploramus, vt ad introitum humilitatis nostrae hunc famulum in hoc habitaculo festum iacentem visitatione salutifera visitare digneris; sicut visitasti Domine Tobiam & Saram &

Socium Petri, puerumq́ue Centurionis; vt pristina sanitate animae & corporis recepta in ecclesia tua gratiarum tibi referat actiones. Per Dominum, &c.

O Iesu Verlosser deser wereldt, Woort des Vaders, begin ende eynde aller dinghen.

Ghy zijt voor des menschen leven aen den cruyce ghestoruen. Wilt doch gedencken uwer liefden, waer door ghy u vrywillighlijck gheworpen hebt in de zee des bitteren Lijden, daer u hey-

(61)

ligh lichaem doorslaghen is geweest vanden hoofde tot den voeten, dat daer niet geheel in en bleef. Dese selve liefde wil u dwinghen mijne voorleden sonden te vergeven, met oock mijnen verloren tijt, ende een salige ure verleenen te sterven in uwe opene wonden ende bebloeyde armkens; op dat mijne sonden daer inne verdroncken moghen blijven, ende ick weerdigh ghevonden magh worden nae dit leven door uwe doodt met u te regneren inder eeuwigheyt. Amen.

O Heylighe Gheest door uwe goedertierenheydt, comt ende wilt my stercken in die ure des doodts, ende en wilt my nimmermeer afgaen. Jck bevele u siel ende lichaem, leven ende sterven ende mijn gheloove. Jck bevele oock uwer soeter minnen ende overgroote goedtheydt die ure mijns doots, met mijnen uytganck: ende ick bidde u, door uwe minnelijcke goedtheydt, dat ghy door het Gheloove, Hope ende Liefde alsoo alle dingen in my wilt volbrengen,

(62)

dat ick de doot met alsulcker begeerten magh ontfanghen, als de Heere Iesus uyt liefde de doodt voor my aenden cruyce ghestorven is; op dat ick in een vast geloof ende goede hope ende volcomen liefde bevonden magh worden, ende eenen salighen uytganck uyt dese bedruckte werelt verkrijghen magh, ende eenen saligen inganck in uwer vreught, daer u alle Heylighe loven inder eeuwigheydt. Amen.

VI.

Vers. Dominus vobiscum.

Sequentia sancti Euangelij secundùm Marcum.

Gloria tibi Domine.

IN illo tempore: Recumbentibus vndecim discipulis, apparuit illis IESVS, & exprobauit incredulitatem eorum & duritiam cordis, quia his qui viderant eum resurrexisse

(63)

non crediderunt; & dixit eis: Euntes in mundum vniuersum praedicate Euangelium, omni creaturae: Qui crediderit & baptizatus fuerit, saluus erit. Signa autem eos qui crediderint haec sequentur. In nomine meo daemonia eiicient, linguis loquentur nouis, serpentes tollent & si mortiferum quid biberint, non eis nocebit: super aegros manus imponent & bene habebunt. Et Dominus quidem IESVSpostquam locutus est eis, assumptus est in caelum, & sedet à dextris Dei: illi autem profecti praedicauerunt vbique Domino cooperante & sermonem confirmante sequentibus signis.

Ghebedt.

O Heere Iesu, Salighmaecker des werelts voor my aenden cruyce de bittere doodt ghestorven, heden bevele ick mijne arme siele in uwe

(64)

bloedige opene wonden, die ghy uyt minne voor my aenden cruyce hebt ontfanghen:

en wilt toch die niet laten verloren gaen. O minnelijcke Heere Iesu, die niemant en verlaet die in u hopende is, heden bevele ick mijn arme siele in die onschuldighe bittere doot, die ghy uyt liefden voor my ghesmaeckt hebt, ende hebt daer mede mijnen peys ghemaeckt by uwen hemelschen Vader, ende zijt onsen middelaer gheworden. Jck sette u nu ende in de ure mijnder doodt als eenen onderpant tusschen Godts moghende rechtveerdigheydt ende mijne arme sondighe siele: als ick sal staen voor u oordeel, doet met my naer uwe grondeloose bermhertigheydt. O minnelijcke Vader ick offere u op siele ende lichaem tot eenen eeuwighen lof ende danckbaerheydt voor alle de weldaden, die ghy my gheweerdight hebt mijn leven gheduerende te jonnen. Jck offere u alle die inwendige begeerten mijns herten ende al dat ick hebbe ofte doen kan: alle de gheschapen creatueren

(65)

moeten u van mijnen t'weghen soo menighen lof ende danckbaerheydt gheven, als ghy dat weerdigh zijt, ende alsser sterren in den hemel ende druppelen waters in de zee zijn.

O Heere Iesu vergheeft my door uwe groote bermhertigheydt mijn quaet leven.

Wilt doch een druppelken van u dierbaer Bloedt op mijn sondighe siele laeten daelen.

Laet o Iesu u doodt mijn leven zijn, uwe doorne Croone mijn oorcussen, u Bloedt mijnen dranck, u heyligh Lichaem mijne spijse, uwe heylighe verdiensten mijn Bruyloftscleet in't Rijcke ws Vaders wesen nu en in der eeuwigheydt. Amen.

VII.

KYrie eleyson. Christe eleison. Kyrie eleyson.

Ora pro eo.

S. Maria,

Orate pro eo.

Omnes S. Angeli & Archangeli,

Ora pro eo.

Sancte Abel,

(66)

Orate pro.

Omnis Chorus iustorum.

Ora pro eo.

S. Abraham,

Ora.

S. Ioannes Baptista,

Orate pro eo.

Omnes S. Patriarchae & Prophetae.

Ora pro eo.

S. Petre,

Ora pro eo.

S. Paule,

Ora pro eo.

S. Andrea,

Ora pro eo.

S. Ioannes,

Orate pro eo.

Omnes S. Apostoli & Euangelistae,

Orate pro eo.

Omnes S. Dicipuli Domini,

Orate pro eo.

Omnes SS. Innocentes,

Ora pro eo.

S. Stephane,

Ora pro eo.

S. Laurenti,

Orate pro eo.

Omnes SS. Martyres,

Ora pro eo.

S. Syluester,

Ora pro eo.

S. Augustine,

Orate pro eo.

Omnes SS. Pontifices & Confessores,

Ora pro eo.

S. Benedicte,

Ora pro eo.

S. Francisce,

(67)

Ora pro eo.

S.P. Ignati,

Orate pro eo.

Omnes SS. Monachi & Eremitae,

Ora pro eo.

S. Maria Magdalena,

Ora pro eo.

S. Lucia,

Ora pro eo.

S. Agnes,

Orate pro eo.

Omnes SS. Virgines & Viduae,

Intercedite pro eo.

Omnes Sancti & Sanctae Dei,

Parce ei Domine.

Propitius esto,

Libera eum Domine.

Propitius esto,

Libera.

Ab ira tua,

Libera.

Ab mala morte,

Libera.

A periculo mortis,

Libera.

A poenis inferni,

Libera.

Ab omni malo,

Libera.

A Potestate diaboli,

Libera.

Per Natiuitatem tuam,

Per Crucem & Passionem tuam, Libera eum Domine.

Per mortem & sepulturam tuam, Libera eum Domine.

(68)

Per gloriosam resurrectionem tuam, Libera eum Domine.

Per admirabilem ascensionem tuam, Libera eum Domine.

Per gratiam Spiritus sancti Paracliti, In die iudicij, Libera eum Domine.

Peccatores, Te rogamus audi nos.

Vtei parcas. Te rogamus audi nos.

Kyrie eleyson. Christe eleyson. Kyrie eleison.

Oremus.

DEus humani generis benignissimem conditor & misericordissimè reformator, qui hominem inuidia diaboli aeterna felicitate deiectum vnici filij tui pretioso Sanguine redemisti; viuifica hunc famulum tuum & iacenti manum porrige salutarem, ne Ecclesia tua aliqua sui corporis portione vastetur, ne grex tuus detrimentum sustineat,

(69)

ne de familiae tuae damno inimicus exultet. Reple eum omni gaudio & laetitiá spirituali, repelle ab eo omnes hostiles insidias, & mitte ei medium salutis angelum pacis, qui eum in angustiis positum consolationibus suis foueat, quibus in praesenti consequatur auxilium & aeterna remedia comprehendat, Per Dominum, &c.

Deus qui pro nobis Filium tuum crucis patibulum subire voluisti, vt inimici à nobis expelleres potestatem, concede huic famulo tuo, vt & patientiae ipsius habere documenta & resurrectionis consortia mereamur. Per eumdem Dominum, &c.

Benedicat tibi Dominus & custodiat te. Amen.

Conuertat Dominus vultum suum ad te, & det tibi pacem. Amen.

Dominus IESVSChristus, apud te sit, vt te defendat. Amen.

(70)

Intra te sit, vt reficiat. Amen.

Circa te sit, vt te confortet. Amen.

Ante te sit, vt te deducat. Amen.

Post te sit, vt te, comitetur. Amen.

Super te sit, vt te undique munitum in miserationibus coronet. Amen.

& Benedicat te qui in Trinitate perfecta viuit & regnat in saecula saeculorum.

Amen.

Benedictio Dei omnipotentis, Patris & Filij, & Spiritus sancti descendat super te & maneat semper.

Amen.

(71)

Het VI. Capittel.

Van de t'samensprekinghen, die de besoeckers der siecken met de siecken Godtvruchtelijck moghen houden.

DJe eenighe siecken besoecken, sullen hen wachten van die iet te segghen, dat hen can beswaren oft verijdelen: maer van soodanighe dingen met hen spreken, die hen ter saligheydt konnen vermaecken. Als zijn dese navolghende.

Ten eersten: Van de conditie des stervelijcken lichaems: dat wy hier ballingen zijn van ons vaderlandt: ende dat onse siele in het lichaem is, als in eenen kercker.

Ten tweeden: Dat de kranckheyt eene lieffelijcke besoeckinghe Godts is, waer mede hy ons vermaent, dat wy ons met hem souden versoenen tot sijne komste ghereedt houden, ende door patientie (die alle deugh-

(72)

den volmaeckt) onse verdiensten vermeerderen.

Ten derden: Om den loon, die ons te verwachten staet: die soo groot is, dat den Apostel seght, dat die noyt ooghe en heeft ghesien, noch oore ghehoort, noch eens menschens herte begrepen.

Ten vierden: Vande genaede Godts, is't dat den krancken cleynmoedigh is; want dese vergheeft alle sonden, door het berou ende door de biechte. Oft oock vande rechtveerdigheydt Godts, indien hy vermetigh is, want dese soo strenghe is, dat sy oock de Heylighen doet beven.

Ten vijfden: Vande liefde Godts die ons sijnen beminden Soon ghesonden heeft, om voor onse sonden te lijden, ende door sijne bittere doodt onse saligheydt te besorghen.

Ten sesten: Dat het goedt is te vlieden tot den bergh van myrrhe, dat is, tot de passie Christi, ende die aendachtelijck te overpeysen: want uyt Christi lijden, doodt, ende verdiensten, spruyt onse versoeninghe met

(73)

Godt. Dat het oock saligh is onse siele te bevelen in de handen der ghenaden Christi, ende ons lijden met sijn lijden te vereenigen, ende daer in vastelijck te betrouwen.

Ten sevensten: Van de tentatien vromelijck te wederstaen, ende cloeckelijck te strijden; want den tijdt ons levens cort is: oock vande remedien, die daer toe bequaem zijn.

Ten achtsten: Van het leven der Heylighen; van hunne deughden ende mirakelen, van de biechte, van het H. Sacrament des Autaers, van het heyligh Olijssel; ende van meer andere dierghelijcke dinghen, nae den state ende noodt der siecken.

Het VII. Capittel.

Geestelijcke vermaninghe tot troost der siecken, die gheschieden connen vande bewaerders oft besoeckers der siecken.

1. DEn Heere zy ghebenedijdt N. dat hy u niet en vergeet; maer

(74)

komt u als sijn lief kindt besoecken: waer af dese uwe biechte een seker teecken is.

Hoort hoe dat hy spreeckt door sijnen heylighen Propheet Dauid Psalm. 90. Ick ben met hem inde tribulatie. Hy moet u dan willecom zijn: ende ghy moet u

verduldighlijck, ende danckbaerlijck in sijne komste ende teghenwoordigheydt draghen.

2. Ghy moet weten, dat Godt om de groote liefde die hy ons draghende is, hem uytnemende in ons welvaren verblijdt. Maer wanneer meyndy varen wy wel? sonder twijfel dan, als wy met der herten, wille, ende ghedachten met Godt vereenight zijn.

Dese volmaecktheyt gebreeckt ons ghemeynelijck, als wy gesondt van lichame zijn:

want wy dan lichtelijck Godt ende onse saligheydt vergheten. Daerom komt u Godt den Heere uyt liefde nu besoecken, om dat ghy sijns beter soudt gedencken, uwe kranckheydt leeren kennen, ende uyt der herten tot hem in uwen noodt uwe toevlucht ne-

(75)

men, ende tot uwen troost sijne gratie versoecken.

3. Ghy moet weten, dat onse sielen, tot nu toe, veel gebreken, die Godt in ons mishagen, onderworpen zijn geweest: hy siet dat wy luttel neerstigheyts doen om die te beteren; soo komt hy, ende hy gheeft ons selve eene salighe medecijne: want de sieckten des lichaems zijn bequame medecijnen voor de ghebreken der sielen:

want door sieckte komt den mensch op sy-selven te letten, sy-selven te kennen, sy selven te verootmoedigen, ende sijne traegheyt, ondanckbaerheyt, ende andere ghebreken te belijden: hy krijght begeerte om hem te beteren, hy aenroept vierighlijck de hulpe Godts, ende gebruyckt met meerder profijt de heylighe Sacramenten. Dit zijn de salige vruchten van dese medecijne. Alle medecijne is wat bitter; maer sy wordt bemindt om de ghesontheydt, die men uyt die verhoopt: het selve moet ghy verhopen van uwe sieckte, is't dat ghy dit van de

(76)

handt Godts ontfanght, ende door die Godt soeckt te behaghen.

4. Let op de weerdige exempelen van Godts lieve Heylighen, die in alle droefheden, ende ghedurigh verdriet van dit ellendigh leven verduldigh zijn gheweest, ende hebben dat toecomende eeuwigh leven met stercke begheerten verwacht. Daerom danckten sy Godt, als sy door eenighe sieckte vermaent wierden van verlost te worden, ende derwaerts te reysen; verblijdende hen in de aenstaende doodt, die de deure is van het eeuwigh leven. Danckt ghy oock Godt, dat hy hem geweerdight u de selue oeffeninge van lijdtsaemheydt te gheven, om u door die behaghelijck in sijne ooghen te maken: ende dat hy u sijne voorboden sendt van sijnen saligen wille, u vermanende dat hy u corts sal roepen uyt dit dal der tranen, tot de blijdschap des hemels; toonende dat hy verhoort heeft u daghelijcks ghebedt: Heere ons toekome u Rijck. En vreest dan de doodt niet, want sonder haer en

(77)

kondt ghy tot het Rijck Godts niet gheraken: maer houdt u ghereedt met de vijf wijse maeghden, teghen sijne komste: gheerne al dat tijtlijck is, om hem verlatende, op dat ghy de eeuwighe glorie door hem sekerlijck mooght verkrijghen.

5. Lijdt ghewillighlijck tot uwe saligheydt, dat ghy soudt moeten lijden

ongewillighlijck, met meerdere pijne, ende sonder verdienste. Zijt seker, dat, al creunt het vleesch tegen het lijden, den Heere nochtans u niet meer toe-senden en sal, als ghy verdient en hebt , oft als ghy verdraghen en kondt, ende dan het u saligh is.

Andere lijden al meer dan ghy, ende hebben nochtans min ghesondight. Dus lijdt verduldighlijck: rust op de groote bermhertigheydt Godts, ende betrouwt, dat hy, die u nu verootmoedight door sieckte, hier naemaels in glorien u sal verheffen.

6. Nu is 't tijdt, om rijpelijck, ende met danckbaerder herten, Godts weldaden, die hy, ghedurende den

(78)

loop van dit verganckelijck leven, u ghedaen heeft, te overleggen: namentlijck, dat hy u nae sijn beeldt ende ghelijckenisse uyt niet gheschapen heeft, een Christen mensch ghemaeckt heeft, met sijn dierbaer bloet verlost ende ghekocht heeft, met sijn Vleesch ende Bloedt soo menighmaels in het heyligh Sacrament ghespijst heeft, ende nu met dese sieckte soo minnelijck komt nooden tot sijn Rijck. Van dese ende alle andere weldaden moet ghy nu Godt dancken: soo suldy hier leeren ende beginnen te doen het ambacht des hemels, het welck is den Heere loven. Ende aldus suldy u bequaem maecken, om nae dit leven onder het hemelsch gheselschap te moghen komen.

7. En steunt niet op uwe verdiensten met den hoveerdighen Phariseus: op dat Godt, om uwe vermetelijckheydt, u niet en versteke. Maer betrout vastelijck op de

bermhertigheydt Godts, ende op de verdiensten Christi, die, soo den hey-

(79)

lighen Bernardus leert, dobbel recht heeft tot het Rijck der hemelen; Jnden eersten, het Rijck der hemelen behoort IESVStoe, om dat hy den eenighen ende naturelijcken Soon is van den hemelschen Vader. Ten tweeden, om dat hy dat met sijne doodt verdient heeft, ende met sijnen Bloede ghekocht heeft. Het een is ghenoech voor hem: het ander schenckt hy u, ende alle de ghene, die in hem ghelooven, ende hem met liefde aenhanghen.

8. Den heylighen Augstinus seght: De voorleden sonden en hinderen niet, behaghen sy niet. Hebt dan eenen goeden wille, om u te beteren, mooghdy noch blijven leven:

soo suldy wel staen met Godt, die belooft door sijne Propheten Esaias ende Ezechiel, dat, in wat ure den sondaer uyt der herten voor sijne sonden versucht, ende Godt wilt dienen, dat hy hem in ghenade ontfanghen sal. Ende al is't dat u den tijt van beteringhe onttrocken wordt, soo suldy uwen troost nemen in het

(80)

ghene dat den heylighen Gregorius leert: Godt croont den goeden wille, daer de macht ontbreeckt om dien te volbrenghen. Ende dat niet sonder reden; want soo den heylighen Chrysostomus schrijft: Js't dat Godt straft de quade ghepeysen ende den quaden wille, veel meer soo loont hy de goede gepeysen, ende den goeden wille:

want hy meer gheneyght is tot bermhertigheydt, als tot straffe: ende meer tot croonen, als tot verdoemen.

9. Seght met den heylighen Augustinus: Alle mijne hope is in de doodt mijns Heeren Iesu Christi, die sy-selven in de handen sijnder vijanden, om my uyt de slavernije der sonden te helpen, ghelevert heeft: sijne doodt is mijn toeverlaet, mijne verdiensten, mijne heyligheyt, mijn leven, mijne verrijsenisse: want mijne sonden en konnen dese goetheydt niet verwinnen.

10. En gheeft den moedt niet verloren, al is't dat uwe vijanden machtigh zijn: want ghy noch machti-

(81)

gher zijt als sy, met Godt die u versterckt; anders soudt ghy door uwe

kleynmoedigheyt, dien almogenden Godt, die met u strijdt ende in u verwinnen moet, ongelijck doen. Hoort wat den heyligen Job seydt, cap. 17. Stelt my Heere ontrent u: ende elck die wil, vechte dan teghen my. Soo oock David, Psal. 26. Al stonde daer eenen geheelen legher teghen my, ick en sal niet vreesen: is't datter oorloghe teghen my opstaet, in den Heere sal ick hopen. Aenmerckt, seght den heylighen

Chrysostomus, dat ghy in Godts presentie teghen uwe vijanden vecht: in uwen strijdt komt den Heere oock te velde. Den Heere die strijdt, hy vecht, hy verwint, ende de victorie wordt u toegeschreven. Uwen strijdt is Christi strijdt: en vreest dan niet;

want die met u vecht, is stercker als alle uwe vijanden. Houdt u vast in eenen goeden wille van Godt te behaghen, in leetwesen van uwe sonden, ende een vast betrouwen op de verdiensten Christi; ende niet en can u letten.

(82)

11. Den siecken moet voor oogen hebben, hoe dat Christus voor sijne doodt nae den bergh van Oliveten met sijne Discipelen ghereyst is, ende aldaer langhe ende veel ghebeden heeft, sijnen wille in alles stellende in den lieven wille van sijnen hemelschen Vader. Gaet oock met der affectie tot den bergh der passie Christi, die vloeyt van olie der bermhertigheydt: buyght de knien uwer herten, wapent u met het ghebedt in de verdiensten Christi, ende gheeft u gantschelijck over in den wille Godts.

Siet hoe dat Christus daer sweet water ende bloedt, ende naer het exempel sijnder volherdinghe, en gheeft den moedt niet verloren, al is't dat ghy terstondt nae uwen sinnelijcken troost niet verhoordt en wordt; maer denckt dat ghy door benauwtheydt liever u bloedt sult uyt-sweeten, als ergens in Godt den Heere vergrammen, oft iet begheeren teghen sijn wel-behaghen.

12. Peyst hoe dat Christus als een

(83)

onnoosel Lammeken ghesweghen heeft, als men hem alle schande aendede, ende met valsche ghetuyghen beloogh: als men hem ghetrocken heeft van den eenen Rechter tot den anderen, onrechtveerdighlijck ghegheesselt, ende met doornen ghecroont heeft, de boosen Joden latende tot den eynde toe hunnen boosen wille met hem doen. Soo moet ghy oock, nae dese verduldigheydt Christi, in alle u lijden ende swarigheydt ghewillighlijck voeghen onder den lieven wille Godts, die niet

onrechtveerdigh en is; maer heyligh, ende saligh, ende vol goedertierenheydt: ende den mensche min als hy verdient, uyt liefde ende gratie castijdt.

13. Denckt dat ghy met Christo light op het Cruys, niet creunende, al en light ghy niet ghemackelijck; ende al en wordt ghy niet ghelaeft ende ghetroost, alsoo ghy wel soudt begeeren: aengemerckt dat ghy noch soo hardt niet en light, noch soo vol pijne en zijt, als den levenden Godts