BESLUIT
Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37 van de Mededingingswet.
Nummer 4759 / 14
Betreft zaak: ING Bank - NMB Heller
I. MELDING
1. Op 3 februari 2005 heeft de directeur-generaal van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat ING Bank N.V. voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet, over de Nederlandse factoring-activiteiten en enkele participaties van NMB-Heller N.V. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 27 van 8 februari 2005. Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen.
II. PARTIJEN
2. ING Bank N.V. (hierna: ING) is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht. Zij is onderdeel van ING Groep N.V. (hierna: ING Groep). ING Groep is actief op het gebied van het aanbieden van bank- en verzekeringsdiensten aan particulieren, bedrijven, instellingen en overheden. ING is actief als bank.
3. NMB-Heller N.V. (hierna: NMB-Heller) is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht en is een dochteronderneming van NMB-Heller Holding N.V. (hierna: NMB-Heller
Holding). NMB-Heller Holding is een gemeenschappelijke onderneming van ING en General Electric Capital Corporation (hierna: GE). De activiteiten van NMB-Heller betreffen het verstrekken van werkkapitaal- en transactiefinancieringen in brede zin (debiteuren-, inkoop- en voorraadfinanciering) aan ondernemingen, met de nadruk op factoring, alsmede diensten op het gebied van cash en credit management.
III. DE GEMELDE OPERATIE
Nederland, zoals omschreven in punt 61. De concentratie is neergelegd in de Kaderovereenkomst
tussen NMB-Heller Holding, NMB-Heller, ING, Heller Internationaal Groep B.V. en Heller International Group Limited d.d. 22 december 2004 (hierna: Kaderovereenkomst).
5. Momenteel hebben GE en ING gezamenlijke zeggenschap over NMB-Heller. ING heeft 50% van de aandelen in NMB-Heller Holding. De overige 50% in NMB-Heller Holding is in handen van GE.
6. De concentratie betreft, kort samengevat, het onderbrengen van de zogenaamde
goodbook business, met name de debiteuren-, inkoop- en voorraadfinanciering voor solvabele
klanten, van NMB-Heller in een nieuwe entiteit, Dutch NewCo I.2 Dutch NewCo I zal tevens gaan
participeren in enkele NMB-Heller-deelnemingen.3 ING verkrijgt uiteindelijk 100% van de
aandelen in Dutch NewCo I.
1 De andere transactie betreft de verwerving van uitsluitende zeggenschap door GE over bepaalde andere activiteiten van
NMB-Heller in Duitsland. Deze transactie is bij het BundesKartellamt in Duitsland aangemeld en akkoord bevonden op 21 januari 2005.
2 De zogenaamde badbook business wordt ondergebracht in Dutch NewCo II waarover de gezamenlijke zeggenschap van
GE en ING ongewijzigd blijft.
3 Het betreft hier NMB Heller Z. Neuss, een “afdeling” van NMB-Heller die het incasso in Duitsland voor Nederlandse
IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT
7. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder b, van de
Mededingingswet. De hierboven, onder punt 4 t/m 6, omschreven transactie leidt er toe dat ING uitsluitende zeggenschap krijgt over de zogenaamde goodbook business (uitsluitend factoring-activiteiten in Nederland) en enkele financieringen van participaties van NMB-Heller.
8. Betrokken ondernemingen zijn ING en de in punt 7 beschreven activiteiten van NMB-Heller.
9. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt.
V. BEOORDELING
A. RELEVANTE MARKTEN
Relevante productmarkt(en)
10. Beide partijen zijn actief op het gebied van werkkapitaalfinanciering ten behoeve van kleine en middelgrote ondernemingen4. NMB-Heller is uitsluitend actief met een specifieke vorm
van werkkapitaalfinanciering, te weten factoring. ING is, behalve via haar deelneming in NMB-Heller, niet actief op het gebied van factoring in Nederland. ING is daarentegen wel actief op het gebied van andere werkkapitaalfinancieringsvormen. Partijen hebben derhalve aangegeven dat er alleen op het gebied van werkkapitaalfinanciering overlap is tussen de activiteiten van ING en NMB-Heller.
Werkkapitaalfinanciering en factoring
11. Het financieren van werkkapitaal bestaat erin ondernemingen te voorzien van
liquiditeiten zodat lopende uitgaven gedekt kunnen worden, terwijl de eigen facturen nog moeten worden ingevorderd.
12. Factoring is het tegen een korting verpanden van vorderingen aan een
factormaatschappij.5 De klant van de factormaatschappij krijgt direct een deel van zijn in te
vorderen facturen betaald (“bevoorschot”). De factormaatschappij vordert vervolgens de facturen in bij de afnemers van de klant en stort het resterende deel van de factuur door aan de klant. In ruil voor deze dienstverlening ontvangt de factormaatschappij een commissie van de klant.
Afhankelijk van de diensten die de klant afneemt, betaalt de klant een premie aan de factormaatschappij. Tot op zekere hoogte kan de klant zelf bepalen hoe groot de rol van de factormaatschappij is. De factor biedt drie diensten: ondersteuning op het gebied van
debiteurenbewaking, financiering en eventueel kredietverzekering. Deze drie diensten kunnen al dan niet in combinatie met elkaar worden afgenomen, terwijl de klant ook binnen elk van de drie diensten variatiemogelijkheden heeft. De debiteurenportefeuille (of een deel daarvan) wordt verpand tegen de waarde van de openstaande vorderingen minus een eventuele afslag voor administratiekosten en het risico van oninbaarheid. Factoring wordt gezien als
financieringsinstrument waarmee de kaspositie positief kan worden beïnvloed.
13. Naast factoring zijn er volgens partijen voor ondernemingen andere mogelijkheden ter financiering van werkkapitaal. Deze mogelijkheden zijn: rekening courant-debet, middellange (termijn)kredieten, leasing, kasgeldleningen en rollovers. Partijen menen dat in onderhavige zaak sprake is van een markt voor werkkapitaalfinanciering en dat het, hoewel er enige verschillen bestaan tussen factoring en andere vormen van werkkapitaalfinanciering, niet nodig is om een afzonderlijke markt voor factoring af te bakenen.
14. In het kader van onderhavige zaak ondervraagde concurrenten hebben aangegeven dat door partijen genoemde vormen van werkkapitaalfinanciering met een looptijd van langer dan een jaar geen alternatief vormen voor factoring. Het financieringspercentage6 van de alternatieve
vormen is significant lager, de mogelijkheid om de financiering mee te laten groeien met de omzet ontbreekt en niet alle alternatieve vormen voorzien in de korte termijn
financieringsbehoefte van een onderneming.
15. Uit onderzoek onder afnemers blijkt tevens dat er vooral voor groeiende ondernemingen weinig reële alternatieven zijn voor factoring omdat deze vorm van werkkapitaalfinanciering meer flexibiliteit geeft dan de andere in punt 13 genoemde alternatieve vormen die bij een bank kunnen worden afgenomen.7 Factoring kent bovendien een hoger financieringspercentage8 dan bepaalde
andere vormen van werkkapitaalfinanciering omdat de in te vorderen facturen als onderpand dienen. Omdat het krediet kan meegroeien met de omzet is factoring vooral voor snelgroeiende ondernemingen een aantrekkelijk product ondanks dat factoring over het algemeen duurder is dan bepaalde andere vormen van werkkapitaalfinanciering. Daarnaast worden, zoals hiervoor
6 Het financieringspercentage is het deel van de uitstaande vorderingen van een klant dat door de factormaatschappij
wordt gefinancierd.
7 Indien bij een bank geleend wordt, zal de klant bij iedere uitbreiding om een hogere kredietlimiet moeten verzoeken. 8 Met factoring kan (direct) over 70 tot 90 procent van het bedrag aan uitstaande facturen bij afnemers worden beschikt. Bij
aangegeven, in geval van factoring naast financiering ook bepaalde vormen van dienstverlening geboden.
16. De Europese Commissie9 heeft tot op heden nog niet beslist of factoring al dan niet een
afzonderlijke relevante productmarkt vormt. Alhoewel er aanwijzingen zijn dat factoring een afzonderlijke markt zou kunnen betreffen, kan ook in onderhavig geval in het midden blijven of er sprake is van een markt voor factoring of van een ruimere markt voor werkkapitaalfinanciering omdat de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 20 tot en met 35). Voorts kan in onderhavig geval in het midden blijven welke producten een markt voor werkkapitaalfinanciering exact omvat, te weten, naast factoring, 1) rekening courant-debet, middellange (termijn)kredieten, leasing, kasgeldleningen en rollovers, 2) kortlopende uitstaande kredieten (rekening courant-debet, kasgeldleningen en rollovers) of 3) kortlopende, dagelijks fluctuerende financiering (kredieten met een maximale looptijd van één jaar), omdat de materiële beoordeling ook hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 21 tot en met 27).
Relevante geografische markt(en)
17. De d-g NMa heeft indicaties dat een markt voor factoring en een markt voor
werkkapitaalfinanciering nationale markten zijn omdat deze vormen van financiering normaliter in eigen land worden afgenomen.
18. De Europese Commissie heeft in eerdere beschikkingen10 aangegeven dat de relevante
geografische markt voor zakelijke financieringen (inclusief werkkapitaalfinanciering) naar nationaal tendeert voor zover het gaat om diensten aan kleine en middelgrote ondernemingen. Voor grote ondernemingen en multinationals tendeert deze markt naar ruimer dan nationaal. De Europese Commissie heeft in deze beschikkingen eveneens reeds gesteld dat bepaalde
commerciële financierings- en leningsactiviteiten van oudsher nationaal zijn. De Europese Commissie heeft zich echter vooralsnog niet uitgesproken over de precieze geografische afbakening van een markt voor factoring.
19. In onderhavig geval kan in het midden blijven of een mogelijke markt voor factoring of een eventuele ruimere productmarkt waartoe ook andere vormen van werkkapitaalfinanciering behoren nationaal of ruimer dan nationaal is omdat de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (punt 34).
9 Zie de beschikking van 23 oktober 2001 in zaak COMP/ M.2577- GE Capital/Heller Financial, punt 11.
10 Zie de beschikking van 26 augustus 1999 in zaak COMP/ M.1661- Crédit Lyonnais / Allianz-Euler / JV, punt 11, en de
B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE
20. De concentratie leidt er toe dat de huidige gezamenlijke zeggenschap die ING over de Nederlandse factoring-activiteiten van NMB-Heller heeft, wordt gewijzigd in uitsluitende zeggenschap. De wijziging in de aard van de zeggenschap van ING over NMB-Heller kan een effect hebben op de mededinging omdat ING een sterkere invloed krijgt op het bedrijfsbeleid van NMB-Heller dan voorafgaande aan de transactie het geval is. Dit zou de positie van ING zowel op een markt voor werkkapitaalfinanciering, een markt voor factoring, als op aan factoring
gerelateerde markten kunnen versterken. ING is niet actief op een markt voor factoring, maar wel op een ruimere markt voor werkkapitaalfinanciering. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat ING als gevolg van onderhavige concentratie haar positie versterkt op andere gebieden dan
werkkapitaalfinanciering. Deze mogelijk mededingingsbeperkende effecten zullen in het hiernavolgende worden onderzocht.
Werkkapitaalfinanciering
21. Zoals reeds aangegeven in punt 13 omvat een markt voor werkkapitaalfinanciering ten behoeve van kleine en middelgrote ondernemingen volgens partijen naast factoring de volgende producten: middellange kredieten, rekening courant-debet, kasgeldleningen, rollovers en leasing. Op basis van gegevens van partijen is de totale markt voor werkkapitaalfinanciering11 in
Nederland in 2003 ongeveer EUR 190 miljard. Dit betreft de totale som van de kredieten die instellingen hebben verstrekt.
22. Volgens partijen behaalt ING (exclusief NMB-Heller) in 2003 in Nederland op een markt voor werkkapitaalfinanciering als bedoeld in punt 21 een marktaandeel van [10-20]*%. Partijen
geven aan dat het marktaandeel van ING (inclusief NMB-Heller) op een dergelijke markt maximaal [20-30]% bedraagt.
23. Na marktonderzoek is gebleken dat er indicaties zijn om een markt voor
werkkapitaalfinanciering mogelijk krapper te zien, namelijk: kortlopende uitstaande kredieten (rekening courant-debet, kasgeldleningen en rollovers) of kortlopende, dagelijks fluctuerende financiering (kredieten met een maximale looptijd van één jaar) (zie punt 16). Op basis van haar eigen portefeuille schat ING de totale markt voor kortlopende uitstaande kredieten in Nederland
11 Inclusief het kredietvolume dat de factormaatschappijen daadwerkelijk op lopende basis aan hun klanten hebben
verstrekt.
in 2003 tussen de EUR 50 - 55 miljard. Indien slechts uitgegaan zou worden van dagelijks fluctuerende financiering, dan bedraagt de totale markt voor werkkapitaalfinanciering met een looptijd van maximaal één jaar in Nederland naar schatting van ING op basis van haar uitstaande kredieten onder de noemer kasgeldleningen en rollovers12 op ongeveer EUR 15 miljard.
24. Indien uitgegaan wordt van een krappere definitie van een markt voor
werkkapitaalfinanciering (beide varianten uit punt 23) dan heeft ING in 2003 in Nederland op een dergelijke markt een marktaandeel van exclusief Heller circa [10-20]% en inclusief NMB-Heller maximaal [20-30]%.
25. De marktaandelen van de belangrijkste concurrenten op een markt voor
werkkapitaalfinanciering in 2003 in Nederland kunnen, ongeacht van welke marktomschrijving op het gebied van werkkapitaalfinanciering wordt uitgegaan (zie punt 23), op basis van gegevens van partijen worden geschat op ongeveer [20-30]% voor Rabobank, [20-30]% voor ABN AMRO en [0-10]% voor Fortis Bank.
26. Afnemers en concurrenten hebben aangegeven dat ze geen veranderingen verwachten als gevolg van onderhavige transactie aangezien ING thans reeds participeert in NMB-Heller. 27. Gelet op het voorgaande is het niet aannemelijk dat als gevolg van de concentratie op een markt voor werkkapitaalfinanciering een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt.
Factoring
28. Strikt genomen is er op een markt voor factoring geen sprake van overlap tussen de activiteiten van ING en NMB-Heller. Zoals reeds in punt 20 aangegeven, zou als gevolg van de overgang van gezamenlijke naar uitsluitende zeggenschap van ING in NMB-Heller de positie van ING op een markt voor factoring en/of daaraan gerelateerde markten mogelijk toch versterkt kunnen worden.
29. Op basis van de activiteiten die zullen worden ondergebracht in Dutch NewCo I bedroeg het marktaandeel van NMB-Heller op het gebied van factoring in Nederland in 2003 ongeveer [30-40]%, zowel in termen van volume13, als in termen van inkomsten uit factoring-activiteiten14. Zoals
12 Zowel kasgeldleningen als rollovers hebben steevast een looptijd die korter is dan één jaar. Rekening courant-debet loopt
in praktijk vaak langer door dan één jaar. Doordat rekening courant-debet doorlopend krediet is dat wel van dag tot dag opgezegd kan worden, is de schatting volgens partijen wellicht een onderschatting van de markt voor kredieten met maximale looptijd van één jaar.
13 Het totale bedrag van de vorderingen op debiteuren die klanten aan de factormaatschappij hebben verpand of
reeds in punt 28 is aangegeven, behaalt ING behalve met NMB-Heller geen andere omzet op een Nederlandse markt voor factoring.
30. Alle belangrijke concurrenten op het gebied van factoring in Nederland zijn 100% dochterondernemingen van de (primaire) banken. De factoringmaatschappijen van Fortis Bank, Fortis Commercial Finance N.V., en ABN AMRO, IFN Finance B.V., zijn met NMB-Heller vergelijkbare spelers op het gebied van factoring in Nederland. Fortis Commercial Finance N.V.15
is thans ongeveer even groot als NMB-Heller in Nederland. Concurrenten hebben aangegeven dat de marktaandelen van Fortis Commercial Finance N.V. en IFN Finance B.V. zijn gestegen ten koste van dat van NMB-Heller in Nederland en dat het marktaandeel van NMB-Heller is
afgenomen.
31. De factoring-activiteiten leiden in bepaalde gevallen tot het openen van een nieuwe rekening waarop de debiteuren van de klant van NMB-Heller hun betalingen kunnen verrichten. Reeds nu kiest NMB-Heller er in die gevallen voor om bij voorkeur nieuwe rekeningen te openen bij ING. Onderhavige concentratie zal aan deze praktijk niets wijzigen.
32. Indien ING-klanten behoefte hebben aan de diensten van een factormaatschappij worden deze reeds nu bij voorkeur doorverwezen naar NMB-Heller. Onderhavige concentratie zal ook in dit opzicht niets wijzigen aan de huidige situatie.
33. Afgezien van hetgeen hierboven in punten 31 en 32 is opgemerkt, zijn partijen van mening dat er geen aan factoring gerelateerde verticale markten zijn waarop ING actief is. Marktonderzoek heeft bevestigd dat voor zover er al sprake zou zijn van aan factoring gerelateerde verticale markten waarop ING actief zou zijn daarop als gevolg van onderhavige transactie geen veranderingen te verwachten zijn.
34. Indien werkkapitaalfinanciering en factoring als (een) ruimer dan nationale markt(en) wordt/worden gezien, is het niet aannemelijk dat als gevolg van de concentratie een economische machtpositie kan ontstaan of worden versterkt aangezien ING slechts de uitsluitende
zeggenschap verwerft over de factoring-activiteiten van NMB-Heller in Nederland en de positie van NMB-Heller16 in (een) ruimere, internationale markt(en) bescheiden is.
35. Gelet op het bovenstaande is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de onderhavige concentratie een economische machtspositie op een mogelijk te onderscheiden
14 Dit betreft commissies (factoorsprovisie) en rente uit uitstaande kredieten die door de factormaatschappij worden
verstrekt.
15 Opgemerkt dient te worden dat Fortis Commercial Finance in België veruit de belangrijkste speler is op het gebied van
factoring.
markt voor werkkapitaalfinanciering of op een mogelijke markt voor factoring kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd.
VI. NEVENRESTRICTIES
36. Artikel 10 van de door partijen bij de melding overgelegde Kaderovereenkomst bevat concurrentie beperkende bepalingen die door partijen in de melding zijn aangemerkt als rechtstreeks verband houdend met de concentratie en tevens noodzakelijk voor de
verwezenlijking daarvan. Het betreft de verplichting van GE om geen klanten en werknemers van Dutch NewCo I17 te werven zoals neergelegd in lid 2 onder a en b van bedoeld artikel 10. Het
niet-wervingsbeding met betrekking tot klanten beperkt zich tot het benaderen van klanten in Nederland voor een periode van twee jaar of tot op het moment, indien binnen deze periode van twee jaar, dat deze klant geen klant meer is van Dutch NewCo I. Het niet-wervingsbeding met betrekking tot werknemers is beperkt tot een periode van twee jaar. Bovendien bestaan er belangrijke uitzonderingen op dit laatste beding.
37. Het niet-wervingsbeding met betrekking tot klanten (artikel 10 lid 2 onder a) kan als noodzakelijk voor en rechtstreeks verbonden aan de verwezenlijking van onderhavige concentratie worden beschouwd.
38. Het niet-wervingsbeding met betrekking tot werknemers (artikel 10 lid 2 onder b) kan slechts als noodzakelijk voor en rechtstreeks verbonden aan de verwezenlijking van onderhavige concentratie worden beschouwd voor zover het niet-wervingsbeding zich beperkt tot het actief werven van werknemers van Dutch NewCo I en die beschikken over belangrijke know-how met betrekking tot de activiteiten van Dutch NewCo I.
VII. CONCLUSIE
39. Na onderzoek van deze melding is de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde
concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd.
40. Gelet op het bovenstaande deelt de directeur-generaal van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist.
41. Gelet op de overwegingen 36 tot en met 38 is de directeur-generaal van oordeel dat, voorzover de in punt 36 omschreven clausules overeenkomsten vormen als bedoeld in artikel 6 van de Mededingingswet, dat artikel ingevolge artikel 10 van de Mededingingswet, niet geldt voor deze overeenkomsten, met inachtneming van de beperking omschreven in punt 38.
Datum: 21 maart 2005
De directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, voor deze:
w.g. Mr. J. Schönau
Directeur Concentratiecontrole
Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de
