• No results found

Onderzoeksrapport Jong en Van Zin 'Zingeving bij jongeren'

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Onderzoeksrapport Jong en Van Zin 'Zingeving bij jongeren'"

Copied!
122
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

KWALITATIEF EN KWANTITATIEF ONDERZOEK OVER JONGEREN EN ZINGEVING

sti lst

aan en weer doo rg aa n

(2)

2

Colofon

'PITSTOP Het onderzoeksrapport' is een uitgave van Jong & Van Zin info@jongenvanzin.be | jongenvanzin.be

ONDERZOEK EN REDACTIE

Vincent Engelbos, Mieke Hulin, Sarah Joos, Evelien Luts, Svenja Vergauwen

VORMGEVING

Valerie Vanderlooy, Jan Van Bostraeten

TAALADVIES

Bart Boone

VERANTWOORDELIJK UITGEVER

Peter Verduyckt, Kipdorp 30, 2000 Antwerpen

MET DANK AAN

Evy Lenaerts en alle jongeren die meegewerkt hebben aan het onderzoek

Wettelijk Depot D/2015/13.233/4 ISBN 9789491850110

(3)

3 PItstop

Inleiding

Voor jou ligt het rapport van het kwalitatief en kwantitatief onderzoek dat we voerden bij jongeren over zingeving.

Waarom kozen we dit thema? Wel, in deze

geseculariseerde samenleving is het interessant om te kijken naar hoe mensen tegenwoordig betekenis geven aan hun leven. Vroeger was religie of zingeving meer georganiseerd, tegenwoordig is het voornamelijk een individueel proces (Versteegh, 2012).

Mensen die hun leven als zinvol ervaren, voelen zich minder depressief, zijn meer tevreden over hun leven, hebben meer zelfvertrouwen en zijn optimistischer (Steger e.a., 2006). Jong & Van Zin vindt het daarom van groot belang om te onderzoeken of we jongeren in dat proces en in die zoektocht kunnen ondersteunen.

Wat vinden jongeren vandaag echt belangrijk in hun leven? Wat doet hen goesting krijgen om ‘s ochtends uit bed te komen? We vroegen hen dit gewoon zelf.

Want we vinden het belangrijk om niet alleen over jongeren te praten, maar ook mét hen.

Jongeren een stem geven, dat is waar Jong & Van Zin in gelooft. Als jeugdwerkorganisatie staan we dicht bij de jongeren en kunnen we dus hun stem beluisteren en vertalen. Zodat ze gehoord kan worden door zoveel mogelijk betrokkenen. In dit onderzoek bevroegen we jongeren aan de hand van essays, interviews en enquêtes. Met dit rapport willen we collega-jeugdwerkers, hulpverleners, leerkrachten en andere intermediairs stimuleren om met jongeren over zingeving te praten.

We hopen van harte dat je deze visie met ons deelt.

Voel je dan ook vrij om samen met ons dit verhaal verder uit te dragen!

“Levensbeschouwelijk jeugdonderzoek vandaag verkeert in een impasse. Het peilt naar iets wat er niet meer is, namelijk geloof in het kader van traditionele religieuze instituties.

Theorie- en institutiegeleid levensbeschouwelijk jeugdonderzoek werkt niet meer.”

(De Witte e.a., 2001)

(4)

4

Inhoudsopgave

Inleiding ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 3 1� Wat is zingeving? ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6 2� Vier dimensies van zingeving ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7 3� Structurele componenten van zingeving �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8 Cognitie ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 8 Motivatie ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8 Instrumentele motivatie ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 8 Intrinsieke motivatie ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 8 Zelfoverstijgende motivatie ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8 Affectie ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8 4� Onderzoeksvragen ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9 5� Methodologie ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Literatuur ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Essays ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Interviews ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Enquêtes �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 11 Gegevensanalyse �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 12 6� Doelgroep ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13 Essays ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13 Interviews ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 14 Enquêtes �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 14 Achtergrondvariabelen ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 14 7� Resultaten �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 19 Beleving van zingeving in de vier dimensies �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 19 Algemeen zingevingsprofiel van Vlaamse jongeren ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 19 Fysische dimensie van zingeving ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 21 Psychische dimensie van zingeving ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 29 Sociale dimensie van zingeving ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 35 Transcendente dimensie van zingeving ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 45 Correlaties tussen de dimensies van het bestaan ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 52 Fysische, psychische en sociale dimensie �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 52 Psychische, sociale en transcendente dimensie ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 52 Sociale en transcendente dimensie ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 52

(5)

5 PItstop

De invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op zingeving �������������������������������������������������������������������������������������������� 53 Achtergrondvariabelen en het aantal ingrijpende ervaringen ������������������������������������������������������������������������������������������� 54 Achtergrondvariabelen en de aard van de gebeurtenis ����������������������������������������������������������������������������������������������������� 54 Aantal ingrijpende gebeurtenissen en het zingevingspatroon van jongeren ��������������������������������������������������������������������� 54 Bewust of onbewust? ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 55 Praten over zingeving ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 57 Praten over zingeving in het onderwijs ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 57 Praten over zingeving met steunfiguren �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������58 Praten over zingeving met een onbekende (interviewer)? �������������������������������������������������������������������������������������������������59 Praten over zingeving in de toekomst? �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������59 8� Conclusie ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 61 9� Discussie ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 63 Algemeen zingevingsprofiel van jongeren ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 63 De dimensies �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 63 Correlaties tussen de dimensies van het bestaan ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 65 Jongeren en hun steunfiguren ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 66 De invloed van levensgebeurtenissen ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 67 Jongeren en bewust stilstaan ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 68 Meer ruimte voor zingeving? ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 68 Over dit onderzoek ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 69 10� Bronnen ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 70 11� Bijlagen ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 72 Statistische analyse van de kwantitatieve jongerenbevraging ����������������������������������������������������������������������������������������������� 72 Fysische dimensie van zingeving ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 72 Psychische dimensie van zingeving ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 74 Sociale dimensie van zingeving ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 76 Transcendente dimensie ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 78 Persoonlijkheidskenmerken binnen de verschillende dimensies ��������������������������������������������������������������������������������������� 80 Correlaties tussen de verschillende dimensies ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 80 De invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op zingeving ��������������������������������������������������������������������������������������� 83 Praten over zingeving �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 89 Leidraad essay ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 90 Kaartjes thema's ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 91 Interviewleidraad ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 96 Interviewleidraad kwalitatief onderzoek zingeving ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 96 Formulier toestemmingsverklaring interviews ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 98 Online enquête ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 99 Notitieruimte ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 121

(6)

6

Wat is zingeving?

Zingeving gaat over de zoektocht van mensen naar wat voor hen het leven de moeite waard maakt (Versteegh, 2012). Mensen hebben bewust of onbewust nood aan andere mensen, dingen en acties om de dag door te komen, bij voorkeur zo dat er een toegevoegde waarde ontstaat die hun leven verrijkt (Leijssen, 2004).

Zingeving is niet statisch; het is een continu proces waarin alle mensen betekenis (proberen te) geven aan hun leven (VGZV, 2000). Deze individuele ontwikkeling komt tot stand door interactie met de sociale omgeving en wordt ook beïnvloed door ieders socio-economische en sociaal-culturele achtergrond (Leijssen, 2004).

(7)

PItstop PItSTOp 7

Vier dimensies van zingeving

Een zinvol leven is gekenmerkt door meerdere bronnen (mensen, dingen, acties) waaruit mensen zin halen (Debats, 2000). Leijssen (2004) spreekt over vier zingevingsdimensies: de fysische, psychische, sociale en transcendente dimensie. Deze ‘dimensies van het bestaan’ overkoepelen de individuele zingevingsbronnen waaruit mensen betekenis halen.

De fysische dimensie betreft alles wat met het stoffelijke, zintuigelijke lichaam en de natuurlijke en materiële omgeving te maken heeft (Leijssen, 2004).

Eerder toonden Dittmann-Kohli en Westerhof (2000) al aan dat jongvolwassenen onder andere belang hechten aan hun uiterlijk en sporten. De natuur als bron van zingeving duikt pas meer recent op in studies (O'Connor & Chamberlain, 2000). Volgens YoungWorks (2014) zit geluk voor jongeren minder en minder in materiële zaken. In dit onderzoek vroegen we ons af uit welke dingen jongeren zin halen als het aankomt op veiligheid, comfort, genot, gezondheid en uiterlijke schoonheid.

De psychische dimensie betreft alles wat behoort tot iemands persoonlijke ontwikkeling, intellectuele vermogens, karaktereigenschappen, psychologische kenmerken en opvattingen over zichzelf (Leijssen, 2004). Voor dit rapport onderzochten we de mate waarin jongeren zelfkennis, zelfontwikkeling en autonomie belangrijk vinden en in hoeverre ze nadenken over zichzelf.

De sociale dimensie heeft te maken met iemands plaats in de samenleving of functie in het openbare leven (Leijssen, 2004). Uit de literatuur blijkt dat jongeren begaan zijn met hun plek vinden op school en zich zorgen maken over niet populair zijn bij hun peers (Dittmann-Kohli & Westerhof, 2000).

Mensen associëren sociale relaties hebben met een zinvol leven (Lambert e.a., 2013). We gingen in dit onderzoek dan ook op zoek naar hoe jongeren kijken naar aanzien, erkenning, zorgen voor anderen, verantwoordelijkheid dragen, vriendschap en erbij horen.

De transcendente dimensie ten slotte omvat geloof, geestelijke waarden en ideeën over de mens in een kosmische context (Leijssen, 2004). Als jongeren zichzelf definiëren als katholiek, dan beklemtonen ze hoe de transcendente dimensie hun identiteit bepaalt (Leijssen, 2004). Jongeren benoemen die dimensie minder dan de andere drie als het gaat over wat ze belangrijk vinden in hun leven (Dittmann-Kohli

& Westerhof, 2000). Tegenover spiritualiteit staan jongeren doorgaans positief, ten aanzien van religie eerder negatief (Bouckaert, 2002). We onderzochten dan ook voor welke jongeren spiritualiteit en religieuze ideologieën nog wel een belangrijk deel van hun zingeving uitmaken.

Uit onderzoek blijkt dat een leven waarin één bepaalde bron van zingeving alle aandacht krijgt in elkaar stort als die bron wegvalt, maar ook dat overdreven bezig zijn met één bepaalde bron pathologische vormen kan aannemen (Leijssen, 2004).

(8)

8

Structurele componenten van zingeving

De structurele componenten van zingeving (cognitie, motivatie en affectie) zijn met elkaar verweven (Leijssen, 2004; Van Ranst & Marcoen, 2000). Wat iemand over iets denkt, waarom iemand iets doet of belangrijk vindt, en hoe iemand zich daarbij voelt, dat hangt allemaal sterk samen.

COGNITIE

De cognitieve component is de betekenisgevende factor, het denkwerk waardoor dingen betekenis krijgen. Het is een kader om dingen te interpreteren, om te verwachten en te begrijpen waarom iemand iets doet (Leijssen, 2004). Die cognitieve component wordt zowel door de persoon zelf als door de omgeving geconstrueerd (Debats, 2000). In dit onderzoek

vroegen we daarom aan jongeren: “Wat denk je daarbij?”

MOTIVATIE

De motivationele component verwijst naar wat mensen waardevol vinden, het is de drijvende kracht achter iemands daden. Uiteraard beïnvloedt ook de cognitieve component deze waarden (Leijssen, 2004). Gedrag kan waardevol zijn vanuit instrumentele, intrinsieke en zelfoverstijgende motieven (Bergner, 1998).

We polsten in dit onderzoek naar de motivationele component door aan jongeren te vragen: “Waarom vind

jij dat zo belangrijk in je leven?” De antwoorden daarop verwijzen duidelijk naar instrumentele, intrinsieke of zelfoverstijgende motieven.

Instrumentele motivatie

Mensen zijn instrumenteel gemotiveerd als ze gedrag enkel stellen omdat het dient om iets anders te bereiken, en niet als zingevend op zich (Leijssen, 2004).

Intrinsieke motivatie

Mensen zijn intrinsiek gemotiveerd als ze gedrag stellen omdat dit op zich zingevend of bevredigend is (Leijssen, 2004).

Zelfoverstijgende motivatie

Bij zelfoverstijgende waarden is het gedrag niet zozeer nuttig of fijn op zich, maar krijgt het zin doordat het bijdraagt aan een ultiem doel (Leijssen, 2004).

AFFECTIE

De affectieve component is iemands gevoelsmatige reactie. Die kan bestaan uit zowel positieve als

negatieve gevoelens (Leijssen, 2004). In dit onderzoek vroegen we aan jongeren “Wat voel je daarbij?” als we wilden polsen naar deze component van zingeving.

(9)

PItstop 9

Onderzoeksvragen

Ten eerste wilden we door dit onderzoek meer zicht krijgen op de zingevingsbeleving van jongeren. Wat ervaren zij als belangrijk of zinvol in hun leven?

Waar toont zingeving zich bij jongeren? Ten tweede wilden we graag weten met wie jongeren hierover communiceren. Met wie praten ze hierover? En met wie zouden ze willen praten over zingeving?

We wilden Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar bevragen en keken hierbij naar een heleboel achtergrondvariabelen. We stelden ons daarbij de volgende deelvragen:

➜ Wat vinden Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar met uiteenlopende achtergronden écht belangrijk in hun leven? Waaruit halen ze zin?

➜ Wat geeft jongeren steun in moeilijke tijden?

➜ Wie zijn de steunfiguren van jongeren en praten ze met hen over hun zingevingsbronnen?

➜ In hoeverre hebben ingrijpende

levensgebeurtenissen invloed op de zingevende bronnen van jongeren?

(10)

10

Methodologie

LITERATUUR

Voor het literatuuronderzoek zochten we in de wetenschappelijke database Limo en op Google Scholar zowel naar Nederlands- als Engelstalige artikels en boeken. We gebruikten de zoektermen zingeving, religie, veerkracht, conscientiousness, life meaning, meaning, life satisfaction, religion en faith.

Enkel artikels en boeken gepubliceerd voor maart 2015 werden opgenomen in de literatuurstudie.

ESSAYS

Na het afbakenen van wat zingeving voor ons betekent (zie 'Wat is zingeving', p. 6), gingen we op zoek naar wat jongeren benoemen als belangrijk in hun leven.

Hiervoor vroegen we aan de vierdejaars van het Sint- Jorisinstituut in Bazel (Oost-Vlaanderen) en aan de zesdejaars van Campus Russelberg in Tessenderlo (Limburg) om een essay te schrijven over vier vragen met betrekking tot ons onderzoek:

➜ Wat maakt jouw leven waardevol?

➜ Praat je over de waardevolle dingen in je leven?

Waarom wel/niet? Met wie praat je hierover of zou je hierover willen praten?

➜ Wat zorgt ervoor dat je je beter voelt op moeilijke momenten in je leven?

➜ Wat vind je van deze opdracht? Hoe vind je het om hierover na te denken?

De hele leidraad van de essays is te vinden in de bijlagen (zie p. 90). Op deze manier werden de jongeren gedwongen om na te denken over het onderzoeksthema. Bewust nadenken over wat

belangrijk is in het leven helpt hen om hun leven meer betekenis te geven (Jansen, 2009).

Nadat we de essays ontvingen, analyseerden twee onderzoekers de essays onafhankelijk van elkaar.

Nadien werden de resultaten samengebracht en kwamen de onderzoekers tot een consensus over een coderingssysteem om de essays inhoudelijk te analyseren. We gebruikten de ‘dimensies van het bestaan’ en de ‘structurele componenten van zingeving’ om de uitspraken in de teksten te categoriseren.

INTERVIEWS

Voor we jongeren gingen interviewen, vroegen we ons af hoe we precies te weten konden komen hoe zij bezig zijn met zingeving. Ook Lambert (2013) botste op die vraag en kwam tot de vaststelling dat de betrouwbaarheid van zelfrapportage zeker niet ideaal is. Een manier om die beperking te omzeilen, is door open vragen te stellen over wat jongeren belangrijk vinden in hun leven. In het onderzoek van Jansen (2009) worden de begrippen 'belangrijk' en 'zinvol' naast elkaar gebruikt. Wij opteerden, gezien de jongere doelgroep, voor het woord 'belangrijk'.

Op basis van de literatuur en de inhoud van de essays die de jongeren schreven, bepaalden we thema's (zie kaartjes p. 91) en stelden we een interviewleidraad op (zie p. 96). We voerden twee proefinterviews uit om de themakaartjes en de leidraad te testen. Na die proefinterviews zijn er kleine aanpassingen aan de kaartjes gebeurd. De gebruikte termen op de kaartjes werden gespecificeerd om ze zo goed mogelijk te laten aansluiten op hun leefwereld. Daarnaast voegden we blanco kaartjes toe, zodat de jongeren niet beperkt waren tot de thema’s die uit de literatuur en de essays kwamen. Ze konden dus ook aanvullingen doen.

We kunnen die interviews als semigestructureerd beschouwen omdat we werkten met een leidraad die ons hielp bij het doorvragen naar relevante informatie en bij het terugleiden van de geïnterviewde als hij of zij te veel uitweidde.

Alle jongeren vulden voor de aanvang van het

interview een toestemmingsverklaring in (zie p. 98). De interviews werden opgenomen op een geluidsdrager, en begonnen telkens met de geïnterviewde die zich voorstelt. Net als bij O'Connor en Chamberlain (2000) was de eerste vraag: wat is belangrijk in jouw leven?

Daarna vroegen we door over de motivatie ('Wat maakt dat je dat zo belangrijk vindt?'), de cognitie ('Wat denk je daarbij?') en de affectie ('Wat voel je daarbij?').

De interviews zelf namen 17 à 54 minuten in beslag. Ze vonden plaats in de thuiscontext, in de stadsbibliotheek van Antwerpen (Permeke), in de jeugdbeweging, op café en bij vzw Lejo (lejo.be). Alle interviews werden opgenomen en nadien uitgetypt door een tekstverwerkingsbureau (webwerkt.be; interviews met duidelijk verstaanbare individuele jongeren) en de

(11)

11 PItstop

onderzoekers (duo-interviews en moeilijk verstaanbare jongeren).

De uitgetypte interviews werden door twee

onderzoekers onafhankelijk van elkaar gecodeerd.

Alle uitspraken van de geïnterviewde jongeren werden dus ingedeeld in bepaalde categorieën. Die categorieën werden vastgelegd op basis van de theorie (dimensies van het bestaan, structurele componenten van zingeving). De uitgeschreven interviews werden gecodeerd met behulp van het programma QDA Miner Lite. Daarna volgde de analyse van de resultaten.

ENQUÊTES

Terwijl de interviews gecodeerd en geanalyseerd werden, werkten we een enquête uit voor het

kwantitatieve luik van het onderzoek. Voor de vragen baseerden we ons op wat er in de interviews, de essays en de theoretische kaders aan bod kwam.

We polsten in de enquête ook naar verschillende achtergrondvariabelen en formuleerden zo vragen die voor het werkveld interessant zijn.

De enquête werd getest door zeven jongeren. Zij gaven inhoudelijke feedback op de vragenlijsten en lieten ons weten of alles duidelijk was. Op basis hiervan werden uiteraard de nodige aanpassingen doorgevoerd. De enquête werd dus op maat van jongeren gemaakt. De bevraging bevatte zowel open als gesloten vragen, waaronder schaalvragen.

De enquête werd verspreid in verschillende

contexten (school, jeugdwerk, bijzondere jeugdzorg, enz.) en via diverse kanalen (nieuwsbrief, sociale media, e-mailcontacten, enz.). Zo werkten enkele scholen mee aan de verspreiding ervan, zij gaven dit bijvoorbeeld als oefening of zelfs examenopdracht mee. Scholen die meewerkten, waren onder meer Sint-Maarten Bovenschool Beveren, Instituut Dames van het Christelijk Onderwijs Antwerpen, Busleyden Atheneum Mechelen, Sint-Joris Bazel, GTI Beveren, Berkenboom Sint-Niklaas, en Humaniora Kindsheid Jesu uit Hasselt. Daarnaast werkten andere

organisaties mee zoals Kei-Jong vzw, Chirojeugd Vlaanderen, IJD, CLB Genk Maasland en KLJ Melsele.

We bereikten ook individuele jongeren via sociale media.

(12)

12

GEGEVENSANALYSE

Wegens het exploratieve karakter van het onderzoek beperkte de analyse van de kwantitatieve gegevens zich louter tot de beschrijvende statistiek. Kwantitatieve variabelen werden eerst algemeen geanalyseerd, met berekening van gepaste spreidingsmaten. Daarna was vaak een hercodering in subgroepen noodzakelijk om een duidelijk stramien in de gecategoriseerde gegevens waar te nemen. De kwalitatieve variabelen werden eveneens gehercodeerd om ze bruikbaar te maken voor analyse.

Aangezien het onderzoek rond zingeving bij jongeren draait, is het vanzelfsprekend dat de afzonderlijke dimensies van zingeving als kernvariabelen gebruikt werden. In de algemene analyse werden alle jongeren opgenomen, ongeacht de score die ze behaalden op de afzonderlijke dimensies van zingeving. Vervolgens werden de jongeren die de laagste en hoogste scores behaalden voor de afzonderlijke dimensies geselecteerd op basis van het tiende percentiel waartoe ze behoorden. Er werd ook gecontroleerd of het aantal proefpersonen in de verschillende categorieën gelijkaardig en voldoende groot was.

Om de interpretatie van de resultaten te vergemakkelijken, werden de vijfpuntsschalen

vereenvoudigd. Zo werden de antwoordmogelijkheden

‘niet akkoord’ en ‘helemaal niet akkoord’

samengenomen, evenals de antwoordopties ‘akkoord’

en ‘helemaal akkoord’.

Omdat niet van alle respondenten antwoorden beschikbaar waren voor sommige variabelen hebben we ervoor geopteerd om verder te werken met de valide percentages. Die verkregen we door de geobserveerde frequenties voor elke variabele te delen door het totale aantal respondenten bij wie voor die specifieke variabele gegevens beschikbaar waren.

Om de mogelijke associaties tussen afzonderlijke kwalitatieve variabelen te onderzoeken, werd gebruik gemaakt van kruistabellen met de berekening van de bijbehorende Chi Square- en p-waarden.

Een resultaat werd als statistisch significant beschouwd als de p-waarde lager was dan 0.05.

De statistische analyse van de gegevens gebeurde met behulp van SPSS 22.0.

(13)

13 PItstop

Doelgroep

Voor zowel het kwalitatieve als het kwantitatieve luik van het onderzoek kozen we voor de doelgroep van Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar. Die leeftijd is gekozen omdat bij adolescenten de complexiteit van de hersenschors toeneemt, wat resulteert in onder andere meer vragen over zin (Leijssen, 2004).

Jongeren spreken zelf ook over 'zelfontplooiing' als er gevraagd wordt naar leeftijdsspecifieke ontwikkelingstaken (Westerhof & Dittmann-Kohli, 1997). In die zoektocht naar zelfontplooiing gaan ze meer en meer nadenken over hun gevoelens, bedoelingen en opvattingen en ontwikkelen ze meer zelfbesef. Dat nadenken resulteert in veranderingen in hun zelfbeeld (De Wit e.a., 1995).

Jongeren met een ontwikkeld bewustzijn gaan in deze samenleving zelf op zoek naar hoe zij rust en orde kunnen scheppen in hun leven en betekenis aanbrengen (Leijssen, 2004) om zo een stabielere identiteit te bereiken (Erikson, 1968). Een deel van dit proces houdt in dat jongeren op zoek gaan naar een houding ten opzichte van existentiële vragen (Markstrom, 1999). Die fase van zingeving, die in de adolescentie start, wordt synthetic-conventional faith genoemd, oftewel 'op conventionele synthesen gerichte zingeving'. In deze fase kunnen jongeren naar

zichzelf kijken vanuit verschillende oogpunten. Wat ze nog niet kunnen, is op een kritische manier naar hun relaties met anderen kijken (Fowler & Dell, 2004). Bij die ontwikkeling van hun zingevingssysteem kunnen begeleiders van jongeren een belangrijke rol spelen.

In voorgaande onderzoeken werd voornamelijk gekeken naar het zingevingspatroon van oudere adolescenten. Met dit onderzoek willen we ook de strategieën van betekenisgeving van de jongere leeftijdscategorieën belichten, omdat 14- tot 18-jarigen ook de primaire doelgroep is van Jong & Van Zin.

Uit eerder onderzoek bleek ook dat de

achtergrondvariabelen geslacht, leeftijd of geloof geen grote rol spelen in hoe jongeren zingeving beleven (Leijssen, 2004). Op het vlak van religiositeit speelde volgens een ander onderzoek ook de woonplaats geen rol (stad versus platteland – Versteegh, 2012).

Toch streefden we voor het kwantitatieve luik van ons onderzoek naar een zo representatief mogelijke steekproef uit onze doelgroep.

ESSAYS

Achttien jongeren (tien meisjes, acht jongens) uit verschillende studierichtingen schreven een essay over wat ze belangrijk vinden in hun leven. De jongeren waren allemaal tussen zestien en negentien jaar.

(14)

14

INTERVIEWS

In totaal interviewden we 31 jongeren: veertien meisjes en zeventien jongens. Zeventien van die interviews gebeurden met individuele jongeren en zeven met duo's. Die duo’s bestonden telkens uit twee jongens (vijf keer) of twee meisjes (twee keer). De interviews vonden op die manier plaats op vraag van de jongeren zelf, omdat ze liever niet alleen geïnterviewd wilden worden. De geïnterviewde jongeren waren tussen dertien en negentien jaar oud, met een gemiddelde leeftijd van 15,6 jaar.

Leeftijd

Geslacht 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar 19 jaar Totaal

Jongen 2 2 2 5 5 0 1 17

Meisje 2 2 3 2 4 1 0 14

Totaal 4 4 5 7 9 1 1 31

1.1

We interviewden jongeren uit verschillende onderwijsvormen. Geen enkele geïnterviewde volgde een kso-richting.

De jongeren uit het deeltijdse beroepsonderwijs werden bij bso gerekend.

Leeftijd

Geslacht Aso Tso Bso Buso Totaal

Jongen 5 8 3 1 17

Meisje 8 2 3 1 14

Totaal 13 10 6 2 31

1.2

Van alle geïnterviewden spraken 21 jongeren thuis uitsluitend Nederlands, zeven jongeren zowel Nederlands als een andere taal (Berbers, Arabisch of Spaans) en één jongere sprak thuis altijd Berbers.

ENQUÊTES

Achtergrondvariabelen

In totaal vulden 846 personen de enquête in. Een aantal respondenten behoren echter niet tot de doelgroep. Van de 737 die er wél toe behoren, hebben er 648 de volledige enquête ingevuld. De beschrijvende gegevens verderop in dit rapport zullen uitsluitend gaan over de groep 14- tot 18-jarigen die de enquête voltooiden, tenzij anders vermeld.

Zoals de onderstaande tabel aantoont, bestaat de groep uit 9,7 procent 14-jarigen, 14,8 procent 15-jarigen, 25,5 procent 16-jarigen, 30,6 procent 17-jarigen en 19,4 procent 18-jarigen. Meisjes (57,6 procent) zijn iets meer vertegenwoordigd dan jongens (42,4 procent). Dat is het geval in alle leeftijdscategorieën.

Algemeen kunnen we stellen dat aso- en tso-studenten iets meer vertegenwoordigd zijn in ons onderzoek. 46

procent volgt aso, 39 procent komt uit het tso, 12,5 procent uit het bso, 0,2 procent uit het kso en 1,5 procent uit het buso.

Iets meer dan de helft van de bevraagde jongeren (52,8 procent) gaf aan dat ze katholiek zijn. Daarnaast benoemden de bevraagden zich als niet-gelovig (40 procent), moslim (4,2 procent), protestant (0,6 procent), spiritueel (0,6 procent) of anders (3,2 procent;

orthodox, getuige van Jehova, boeddhist, enz.). Van al die jongeren gaf 79,2 procent aan dat ze zelf kozen voor die levensbeschouwing. De rest (20,8 procent) zei van niet. In het verdere rapport wordt vaak de tweedeling gehanteerd tussen gelovige en niet- gelovige jongeren.

(15)

15 PItstop

Frequentie Percentage Valide

percentage Cumulatief percentage Leeftijd

14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar Totaal

6396 165198 126648

14.819.72 25.46 30.56 19.44 100.00

14.819.72 25.46 30.56 19.44 100.00

24.539.72 49.99 80.55 100.00

Geslacht Jongen Meisje Totaal

275373 648

42.44 57.56 100.00

42.44 57.56 100.00

42.44 100.00

Studierichting AsoTso

BsoBuso KsoOverig Ontbrekend Totaal

298253 8110 13 6482

45.99 39.04 12.50 1.540.15 0.460.31 100.00

46.13 39.16 12.54 1.550.15 0.460.00 100.00

46.13 85.29 97.83 99.38 99.53 100.00

Stad/dorp StadDorp Totaal

492156 648

75.93 24.07 100.00

75.93 24.07 100.00

75.93 100.00 Spreektaal thuis

Nederlands Frans Engels Spaans Russisch Turks Arabisch Overig Totaal

5977 54 62 234 648

92.13 1.080.77 0.620.93 0.310.62 100.003.55

92.13 1.080.77 0.620.93 0.310.62 100.003.55

92.13 93.21 93.98 94.60 95.53 95.84 96.46 100.00

Wonen bij gehuwde of samenwonende ouders

JaNee Totaal

524124 648

80.86 19.14 100.0

80.86 19.14 100.00

80.86 100.00

Andere woonsituatie Altijd bij moeder Altijd bij vader

Afwisselend bij ene en andere ouder Nieuw samengesteld gezin

Anders Totaal

4112 5113 1247

33.06 41.139.68 10.48 100.005.65

33.06 41.139.68 10.48 100.005.65

33.06 42.74 83.87 94.35 100.00

(16)

16

Frequentie Percentage Valide

percentage Cumulatief percentage Aantal broers en/of zussen

01 23 45 67 89 10Totaal

27956 17169 4011 96 42 6481

43.068.64 26.39 10.65 6.171.70 1.390.93 0.620.31 100.000.15

43.068.64 26.39 10.65 6.171.70 1.390.93 0.620.31 100.000.15

51.708.64 78.09 88.74 94.91 96.61 98.00 98.93 99.55 99.86 100.00

Aantal mensen binnen gezin die loon verdienen door te werken

01 23 45 67

8Ontbrekend Totaal

1095 43565 261 11 23 648

16.820.77 67.13 10.03 4.010.15 0.150.15 0.310.46 100.00

16.900.78 67.44 10.08 4.030.16 0.160.16 0.310.00 100.00

17.680.78 85.12 95.20 99.23 99.39 99.55 99.71 100.00

Lief hebben JaNee

Totaal

210438 648

32.41 67.59 100.00

32.41 67.59 100.00

32.41 100.00

Duur huidige relatie Korter dan 1 maand Langer dan 1 maand Korter dan 1 jaar Langer dan 1 jaar Totaal

1944 6780 210

20.959.05 31.90 38.10 100.00

20.959.05 31.90 38.10 100.00

30.009.05 61.90 100.00

Eerste lief JaNee Totaal

15753 210

25.24 74.76 100.00

25.24 74.76 100.00

25.24 100.00

(17)

17 PItstop

Frequentie Percentage Valide

percentage Cumulatief percentage Aantal liefjes vóór deze relatie

12 34 56 78 1015

19Ontbrekend Totaal

4448 2414 115 31 11 14 157

28.03 30.57 15.29 8.927.01 3.181.91 0.640.64 0.640.64 100.002.55

28.76 31.37 15.69 9.157.19 3.271.96 0.650.65 0.650.65 100.000.00

28.76 60.13 75.82 84.97 92.16 95.43 97.39 98.04 98.69 99.34 100.00

Ooit een lief gehad JaNee

Totaal

265173 438

60.50 39.50 100.00

60.50 39.50 100.00

60.50 100.00

Actief in jeugdbeweging JaNee

Totaal

154494 648

23.77 76.23 100.00

23.77 76.23 100.00

23.77 100.00

Lid van andere vereniging JaNee

Totaal

430218 648

66.36 33.64 100.00

66.36 33.64 100.00

66.36 100.00

Beperking/handicap JaNee

Totaal

62820 648

96.913.09 100.00

96.913.09 100.00

100.003.09

Religie/levensbeschouwing Katholiek

Moslim Protestants Andere Niet gelovig Spiritueel Totaal

34227 124 2594 648

52.78 4.170.62 39.971.85 100.000.62

52.78 4.170.62 39.971.85 100.000.62

52.78 56.95 57.57 59.42 99.39 100.00

Eigen keuze geloof of levensbeschouwing JaNee

Totaal

513135 648

79.17 20.83 100.00

79.17 20.83 100.00

79.17 100.00

1.3

(18)

18

De meeste ondervraagde jongeren wonen bij hun gehuwde of samenwonende ouders (80,9 procent).

Van de 19,1 procent bij wie dit niet het geval is, woont 33,1 procent altijd bij zijn of haar moeder, 9,7 procent altijd bij zijn of haar vader, 41,1 procent deeltijds bij de ene en deeltijds bij de andere ouder en maakt 10,5 procent deel uit van een nieuw samengesteld gezin. Gemiddeld hebben de onderzochte jongeren 1,85 broers en/of zussen, met een spreiding tussen nul en tien broers en zussen. 8,6 procent van de ondervraagde jongeren gaf aan enig kind te zijn, 43,1 procent heeft nog één broer of zus en 26,4 procent heeft twee broers of zussen.

De meeste ondervraagden gaven aan dat ze in een dorp wonen, slechts 24,1 procent zijn stedelingen.

Landelijke jongeren zijn dan ook bovengemiddeld

vertegenwoordigd in dit onderzoek in vergelijking met de normgroep.

De moedertaal van de overgrote meerderheid (92,1 procent) van de jongeren is Nederlands. Andere moedertalen die jongeren opgaven, zijn onder andere Frans, Russisch, Engels, Spaans en Arabisch.

Een derde van de jongeren (32,4 procent) heeft op dit moment een lief. Bijna een kwart van de onderzochte jongeren (23,8 procent) is lid van een jeugdbeweging.

Meer dan de helft (66,4 procent) is lid van een andere vereniging.

De overgrote meerderheid (96,9 procent) van de jongeren heeft geen beperking.

(19)

19 PItstop

Resultaten

BELEVING VAN ZINGEVING IN DE VIER DIMENSIES

Algemeen zingevingsprofiel van Vlaamse jongeren

Het valt meteen op dat de ondervraagde jongeren het minst zin halen uit de transcendente dimensie. Dat is te zien in de onderstaande tabel: de laagste en hoogste scores bedragen respectievelijk 10 en 40. Hoe hoger de score, hoe meer belang er aan deze dimensie gehecht wordt. Gemiddeld scoorden de respondenten 21,37 op deze dimensie. Hoewel de verschillen tussen de scores op de overige dimensies klein zijn, kan toch geconcludeerd worden dat het meeste belang wordt gehecht aan de psychische dimensie van zingeving (statistisch significant).

Legende:

A: Fysische dimensie B: Psychische dimensie C: Sociale dimensie D: Transcendente dimensie

N Minimum Maximum Gemiddelde

Totaalscore A 648 14 40 29.07

Totaalscore B 648 15 40 30.76

Totaalscore C 648 15 40 28.64

Totaalscore D 648 10 40 21.37

2.1

Als we naar de leeftijd kijken, zijn er geen grote verschillen met betrekking tot de verschillende dimensies. In de onderstaande tabel zien we hetzelfde patroon als hierboven: er wordt het meest belang gehecht aan de psychische dimensie, het minste aan de transcendente dimensie.

Dimensie Fysisch Psychisch Sociaal Transcendent

μ Spreiding μ Spreiding μ Spreiding μ Spreiding

Algemeen (n = 648) 29.07 14-40 30.76 15-40 28.64 15-40 21.37 10-40 Leeftijd

14 jaar (n = 63) 15 jaar (n = 96) 16 jaar (n = 165) 17 jaar (n = 198) 18 jaar (n = 126)

29.13 28.77 29.02 29.05 29.36

19-35 21-35 14-36 20-40 21-40

30.63 30.27 30.69 30.81 31.20

22-37 18-40 15-39 20-40 20-40

28.54 27.77 28.76 28.77 28.98

20-36 18-39 18-38 20-40 15-40

21.68 21.57 21.15 21.30 21.44

11-32 10-34 10-36 12-32 10-40 Geslacht

Jongen (n = 275) Meisje (n = 373)

29.32 28.88

20-40 14-37

30.05 31.28

15-40 18-40

28.19 28.97

15-40 18-39

21.19 21.50

10-40 10-36

(20)

20

Dimensie Fysisch Psychisch Sociaal Transcendent

μ Spreiding μ Spreiding μ Spreiding μ Spreiding

Studierichting Aso (n = 298) Tso (n = 253) Bso (n = 81) Buso (n = 10)

28.58 29.44 29.48 31.40

14-40 20-39 22-38 24-40

30.96 30.31 30.81 35.40

18-40 15-40 20-40 30-40

28.49 28.40 29.32 33.10

18-40 15-37 21-38 27-40

22.21 20.35 20.65 27.10

10-40 10-34 10-32 11-36 Religie/

levensbeschouwing Katholiek (n = 342) Moslim (n = 27) Niet gelovig (n = 259)

29.17 28.11 29.00

14-40 20-35 20-39

30.93 30.22 30.48

20-40 18-38 15-40

29.08 29.37 27.95

18-40 21-39 15-35

21.97 27.74 19.54

10-40 17-35 10-32

μ: gemiddelde 2.2

Als we naar het zingevingsprofiel in het algemeen kijken, merken we – net als in de interviews – geen grote verschillen tussen de geslachten.

Als we naar de studierichting kijken, zien we dat jongeren die buso volgen het meest waarde hechten aan het transcendente. Ook scoren ze gevoelig hoger op de sociale dimensie van zingeving in vergelijking met jongeren uit andere studierichtingen. Hierbij moet evenwel beklemtoond worden dat het aantal (bevraagde) jongeren uit het buso aanzienlijk lager is dan het aantal jongeren uit het aso, tso en bso.

Als we kijken naar geloof/levensbeschouwing zien we dat moslims in vergelijking met katholieke jongeren meer belang hechten aan de transcendente dimensie van zingeving. Jongeren die aangeven dat ze niet geloven, scoren op deze dimensie zeer laag, wat ook te verwachten is. Wegens het beperkt aantal respondenten in de categorieën

‘protestants’, ‘overig’ en ‘spiritueel’ is het weinig zinvol om die groepen in de vergelijking te betrekken.

Hieronder bespreken we de invloed van persoonlijkheidskenmerken en achtergrondvariabelen verder uitgebreid per dimensie van het bestaan.

(21)

21 PItstop

Fysische dimensie van zingeving

In de fysische dimensie van zingeving komen we de volgende thema’s tegen: afleiding zoeken wanneer je het moeilijk hebt, tijdens de vrije tijd dingen doen waar je plezier aan beleeft, veel geld verdienen als belangrijkste drijfveer voor een job, op zoek gaan naar plezier en genot in een liefdesrelatie, belang hechten aan de nieuwste smartphone hebben, bezig zijn met een gezonde levensstijl, uiterlijk belangrijk vinden, en de opvatting dat dieren mensen gelukkig maken.

Uit de resultaten van het kwantitatief onderzoek blijkt:

➜ 76,4 procent van de jongeren zoekt afleiding wanneer ze het moeilijk hebben en 90,5 procent wil vooral leuke dingen doen tijdens hun vrije tijd.

➜ 71,8 procent van de jongeren zoekt vooral plezier en genot in een liefdesrelatie.

➜ 71,4 procent vindt het uiterlijk belangrijk.

➜ 64,5 procent van de jongeren vindt dat dieren hen gelukkig maken.

➜ Meer dan de helft (52,3 procent) is bezig met een gezonde levensstijl.

➜ Bijna de helft (46 procent) van de jongeren wil veel geld verdienen tijdens hun toekomstige job.

Opvallend is dat slechts 9,8 procent van de jongeren belang hecht aan de nieuwste smartphone hebben.

Het clichébeeld is nochtans dat ze hun gsm zo belangrijk vinden dat ze er constant mee bezig zijn en altijd het nieuwste model willen.

Fysische dimensie 1 2 3 4 5

Als ik het moeilijk heb, dan zoek ik afleiding.

Frequentie Percentage Cumulatief %

60.9 0.9

223.4 4.3

12519.3 23.6

34653.4 77.0

14923.0 100.0 In mijn vrije tijd doe ik vooral dingen waar ik plezier uit haal.

Frequentie Percentage Cumulatief %

10.2 0.2

81.2 1.4

538.2 9.6

28343.7 53.2

30346.8 100.0 Als ik later een job heb, wil ik vooral veel geld verdienen.

Frequentie Percentage Cumulatief %

142.2 2.2

568.6 10.8

28043.2 54.0

20231.2 85.2

9614.8 100.0 In een liefdesrelatie zoek ik vooral plezier en genot.

Frequentie Percentage Cumulatief %

60.9 0.9

345.2 6.2

14322.1 28.2

30346.8 75.0

16225.0 100.0 Ik vind het belangrijk om de nieuwste smartphone te hebben.

Frequentie Percentage Cumulatief %

14121.8 21.8

26140.3 62.0

18328.2 90.3

517.9 98.1

121.9 100.0 Ik ben bezig met een gezonde levensstijl.

Frequentie Percentage Cumulatief %

81.2 1.2

456.9 8.2

25639.5 47.7

26540.9 88.6

7411.4 100.0 Ik vind mijn uiterlijk belangrijk.

Frequentie Percentage Cumulatief %

71.1 1.1

182.8 3.9

16024.7 28.5

36155.7 84.3

10215.7 100.0

(22)

22

Fysische dimensie 1 2 3 4 5

Dieren maken mij gelukkig.

Frequentie Percentage Cumulatief %

213.2 3.2

609.3 12.5

14923.0 35.5

24738.1 73.6

17126.4 100.0

2.3

1 = helemaal niet akkoord; 2 = niet akkoord; 3 = neutraal; 4 = akkoord; 5 = helemaal akkoord

Jongeren geven, conform de resultaten van de enquête, ook in de interviews aan dat ze afleiding zoeken als ze het moeilijk hebben. Dat doen ze op verschillende manieren: films, series of tv, naar muziek luisteren of lezen, sporten, met hun smartphone bezig zijn, lachen of gamen. Ze

ontsnappen hierdoor even uit de wereld en verplaatsen zich mentaal naar een andere werkelijkheid.

St., 13 jaar (M):

“Zoals ik al zei, ik freak helemaal op films en dat helpt ook gewoon om mij gelukkiger te maken. Even in een andere wereld verdwijnen.”

C., 18 jaar (V):

“Dan lezen en films, series, tv-kijken: dat spreekt voor zichzelf dat dat ontsnappen is uit de werkelijkheid, om in iemand anders zijn problemen te zitten neuzen.”

T., 14 jaar (M):

“Als je dan eens zo een slechte dag hebt en

‘s avonds gaat trainen, kun je alles eens laten gaan en je eens uitlopen en zo.”

A., 14 jaar (V):

“Ook spelletjes spelen (op smartphone, n.v.d.r.), dat leidt je gedachten af. Zo een beetje: ik ben nu bezig met dat.”

Le., 17 jaar (V):

“Oké: lachen, humor. Je hebt het waarschijnlijk al gemerkt maar ik lach superveel en

supergraag en als ik problemen heb, zal ik ze meestal weglachen.”

M., 17 jaar (M):

“Ik heb ook gamen [...] Om wat andere dingen te denken, niet meer over m’n problemen te liggen piekeren.”

Wat we zagen in de resultaten van de enquête hoorden we ook in de interviews: hun uiterlijk is belangrijk voor jongeren. De geïnterviewde jongeren geven soms zeer direct, soms schoorvoetend toe dat ze er toch echt mee bezig zijn.

Ze beseffen wel degelijk welke grote rol het uiterlijk in deze samenleving speelt.

W., 15 jaar (M):

“Dat is belangrijk geworden nu iedereen in de wereld daar zo wel wat op begint te letten: hoe ziet die eruit, en hoe gedraagt die zich en zo.”

B., 15 jaar (V):

“Ik vind dat wel belangrijk, dat ge niet met vettig haar rondloopt … dat ge bij mensen goed voorkomt.”

Het uiterlijk is voor de jongeren een belangrijke indicator in sociale interactie. Ze geven in de gesprekken aan dat het een rol speelt in contact met jongeren van het geslacht waarop ze vallen.

Se., 13 jaar (M):

“Dat is misschien wel raar om te zeggen, maar omgang met meisjes, dat gaat dan ook wel wat gemakkelijker als je er deftig uitziet.”

Toch zeggen ook enkele geïnterviewde jongeren nadrukkelijk dat ze het belangrijk vinden om er ook goed uit te zien voor zichzelf, omdat het hen onder andere meer zelfvertrouwen geeft.

St., 13 jaar (M):

“Ik vind dat gewoon: mijn uiterlijk, dat geeft mij meer vertrouwen [...] Ik ga nooit helemaal modefreak worden of zo, of freaken om mijn uiterlijk, maar ik vind het toch wel belangrijk dat ik er goed uitzie, dat ge trots zijt.”

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

een intakegesprek, een weekend in de abdij van Westmalle, 4 vormings- avonden, luister- en doestage met persoonlijke coaching en

Bovendien kan aandacht voor dagelijkse zingeving bij cliënten hun levensplezier en draagkracht vergroten, omdat de invulling van het dagelijks leven van de cliënt dan goed

The direct conclusion that can be drawn from the results is that the base case structure is better at controlling the acid concentration in 400-TK-20, while the newly

Zingeving is de rode draad in de doelstellingen van de Wmo, omdat zelfredzaamheid en participatie uit- eindelijk daar op gericht zijn.. Ook voor mensen met een ziekte, aandoening

 Jongeren halen het minst uit de transcendente dimensie, de andere drie dimensies leunen dicht bij elkaar aan.  Transcendent: breder dan het religieuze, omvat

‘open zingeving’ en ‘personale zingeving’. De open zingeving is de betekenis die in een bepaalde cultuur aan iets gegeven wordt. De personale zingeving is de

De arts heeft geen rol bij een crisisinterventie maar moet in staat zijn een crisis te signaleren en door te verwijzen naar een specialist op het gebied van zingeving..

Vraag 16 “Ik verwacht dat de aandacht voor zingevingsvragen bij kan dragen aan voldoening in het werk (veerkracht, werkplezier): ja; weet niet; nee”, is zelf gemaakt en gesteld om