UNIVERSITAIR ECONOMISCH ONDERWIJS IN INDONESIË

U N IV E R S IT A IR E C O N O M IS C H O N D E R W IJ S IN IN D O N E S IË

door Prof. Dr J. F. Haccoii

Ter inleiding.

A an de U niversiteit van Indonesië zijn thans ook in w ording afdelin­

gen, w elke het economisch hoger onderw ijs verzorgen. H et hoger o n d er­

wijs in de Indonesische A rchipel is o ntstaan in de vorm van de H oge­

scholen: de M edische en de Rechtshogeschool te B atavia en de T ech n i­

sche H ogeschool met een opleiding tot civiel ingenieur te B andoeng. In

1940 w erd te B atavia een faculteit der letteren en w ijsbegeerte opgericht,

terw ijl te B uitenzorg met hoger landbouw onderw ijs in de vorm van een,

aan de M edische H ogeschool verbonden propaedeuse een begin w as ge­

m aakt. N a 1945 heeft men hier grote plannen gem aakt en d aa raa n ook

uitvoering gegeven, voor een op bredere basis georganiseerd universitair

onderwijs.

D e genoemde drie hogescholen w erden als faculteiten met de faculteit

der letteren en w ijsbegeerte onder de overkoepeling van een federale

U niversiteit van Indonesië gebracht, terw ijl voorts elders in het F ederale

gebied het universitair onderw ijs w erd uitgebouw d. T e Buitenzorg

kwam en nl. de faculteiten van landbouw w etenschappen en der dierge­

neeskunde. T e B andoeng w erd de faculteit der technische w etenschap

uitgebouw d met als afdelingen w eg- en w aterbouw kunde, scheikundige

technologie, w erktuigbouw kunde, electrotechniek, terwijl mijnbouwkunde,

landm eetkunde en bouw kunde op het program m a staan: d aa rn aa st werd

d aa r een faculteit voor de w is- en natuurkunde georganiseerd. T e Soera-

baia ontstond kort geleden een geneeskundige faculteit. M ak assar kreeg

h aar economische faculteit. A an de juridische faculteit te B atavia w erd

een afdeling sociale w etenschappen toegevoegd en h aa r naam w erd ver­

an d erd in Faculteit der R echtsgeleerdheid en der Sociale W eten sch ap p en .

O ok het Instituut voor tandheelkunde te S oerabaia is als onderdeel van

het universitaire geheel georganiseerd, zomede het Instituut voor licham e­

lijke opvoeding te B andoeng. G edurende de cursus 1948/49 stonden in

totaal aan de universiteit ingeschreven 1256 studenten en toehoorders,

w aarvan voor technische w etenschap 320, voor geneeskunde 333, voor

rechtsgeleerdheid en sociale w etenschappen 229 en voor economische

w etenschappen 37. D e overige inschrijvingen golden de and ere facultei­

ten. V a n de 229 studenten en toehoorders der juridische faculteit w aren

er 66 voor de afdeling der sociale w etenschappen. H e t is mijn bedoeling

in dit artikel iets te vertellen over het economisch hoger onderw ijs in

Indonesië. D it is op tw ee p laatsen georganiseerd: als afzonderlijke facul­

teit te M akassar, als afdeling sociale w etenschappen van de juridische

faculteit te Batavia.

In het algem een w orden voor toelating tot de U niversiteit van Indonesië

einddiplom a’s van m iddelbaar onderw ijs (d e afdelingen B van H .B.S.,

A .M .S . en lyceum ) verlangd: voor bepaalde faculteiten is de toelating

verruim d. V oor de juridische faculteit bv. w orden ook als studenten toe­

gelaten zij, die in het bezit zijn van de einddiplom a’s der afdeling A van

de genoem de m iddelbare scholen, van de hoofdakte of E uropese hoofd­

akte, uitgereikt krachtens het besluit van de directeur van O nderw ijs en

E redienst van 23 Septem ber 1931 N o. 50307/A dan wel krachtens het

,,A ktenreglem ent” (Ind. Stbl. 1934 N o. 399), en van een andere in

Indonesië verw orven hoofakte mits tevens de akten L.O . m oderne talen

w orden overgelegd, de in N ed erlan d verw orven hoofdakte m its d aaruit

blijkt, d a t tevens geëxam ineerd is in de m oderne talen en tenslotte van

een in N ed erlan d verw orven getuigschrift, d a t zonder meer toelating

geeft to t het afleggen in N e d erlan d van universitaire examens.

E venals in N e d erlan d is men ook hier na de oorlog liberaal gew eest

met het toelaten tot de universitaire studie. B ovendien echter heeft men

bij Ind. Stbl. 1948/M2 de mogelijkheid geopend om leerlingen van de

Sekolah M enengah T inggi, de zg. S .T .M . m et bijzondere goedkeuring

to t d e universitaire exam ens toe te laten, mits zij de lessen in N e d e r­

lands en E ngels met voldoende vrucht hebben gevolgd. H oew el op papier

deze S .T .M .-scholen op het peil van het m iddelbaar onderw ijs staan, is

toch de overtuiging algem een, d a t voor de m eeste dezer scholen in feite

het niveau lag er is. H e t feit, d at hier te lande een afzonderlijk onderwijs

concordant m et N e d erlan d komt, alsm ede de in hoge onderw ijskringen

bestaan d e gedachte, d a t in Indonesië in de toekom st lessen in F ran s

en D uits bij het gew one m iddelbaar onderw ijs niet nodig zijn, doet, even­

als and ere sym ptomen, vrezen d at op de duur de eisen voor toelating

tot de U niversiteit van Indonesië eerder lager zullen w orden dan die in

N ederland, dan d at hier concordantie zal w orden nagestreefd.

D e voertaal der universiteit is N ederlands.

Economisch hoger onderwijs.

T h a n s het economisch hoger onderw ijs hier te lande. Z o als gezegd

bevindt de economische faculteit zich te M akassar, gevolg van een inder­

tijd door de L u itenant-G ouverneur-G eneraal D r van M ook aan O o st-

Indonesië gedane toezegging, terw ijl te B atavia in de afdeling sociale

w etenschappen van de F aculteit der R echtsgeleerdheid en d er Sociale

W e te n sc h a p p e n een sociaal-econom ische richting is gesticht. D e opzet

van de beide economische studiem ogelijkheden is zodanig d a t zij ener­

zijds belangrijk verschillen, m aar anderzijds toch zo dicht bij elkaar staan,

d a t de studenten, die op de ene plaats m et gunstig gevolg exam ens doen

de studie elders kunnen voortzetten zonder tijdverlies.

Economische Faculteit Makassar.

M ak a ssa r heeft in principe het N ed erlan d se en dan met nam e het R ot­

terdam se program m a gevolgd, zij het, d at dit is aa n g ep ast aan de bij­

zondere eisen, w elke Indonesië stelt. D e opbouw is hier zo, d at na één

jaar een propaedeutisch exam en kan w orden afgelegd, n a tw ee ja a r ge­

volgd door een candidaatsexam en, w aarop w eer tw ee ja a r later doctoraal

exam en kan w orden gedaan.

indien de F aculteit daarto e voldoende term en aanw ezig acht. H e t exam en­

vak w iskunde v alt uiteen in tw ee gedeelten, nl. een eerste elem entair en

een tw eede voortgezet gedeelte. V a n het afleggen van het eerste gedeelte

is m en vrijgesteld, indien men in het bezit is van het einddiplom a van een

afdeling B van een H .B .S., A .M .S . of lyceum of daarm ee gelijkgestelde

inrichting van onderw ijs in Indonesië of N ed erlan d (gym nasium afdeling

B ), dan wel in het bezit is van de hoofdakte of E uropese hoofdakte, mits

blijkt, d at het exam en ook de w iskunde heeft omvat.

H e t spreekt vanzelf, d at dit program m a voor de tropen zw aar is w a t de

om vattendheid van de stof betreft. H et vereist in totaal aan lessen per

week, indien de elem entaire w iskunde moet w orden gevolgd 22 uur en

zonder deze elem entaire w iskunde tot de K erstvacantie 18 uur, d aarn a

22 uur. V o o r facultatieve vakken komen hierbij nog 7 uur, indien de

stu d en ten deze w ensen te volgen.

N a d a t de voorbereiding in de propaedeuse is voltooid, kan na tw ee

ja a r het candidaatsexam en w orden afgelegd, d a t n aast de zuiver econo­

mische vakken (d e algem ene, de m onetaire, de tropische en de bedrijfs­

economie) voorts om vat het burgerlijk en handelsrecht, de economische

geschiedenis en de encyclopaedie der economische geografie. H e t aa n ­

tal uren voor de verplichte vakken b ed raag t in het eerste ja a r 18; voor

het tw eede ja a r sta a t het aantal lesuren nog niet vast. T en ein d e het

diploma te verkrijgen w ordt bovendien vereist, d a t bewijzen w orden over­

gelegd van voldoende praktische bekw aam heid in arbeid op economisch

gebied. D eze bekw aam heid kan w orden verw orven zowel in het bedrijfs­

leven als in de ambtelijke sfeer.

N a het met vrucht afgelegde candidaatsexam en kan n a wederom tw ee

ja a r doctoraal exam en in de economische w etenschap w orden afgelegd.

D it exam en om vat ten m inste vijf vakken, w aarvan de algem ene en de

tropische economie verplichte hoofdvakken zijn. N a a st deze tw ee vakken

moet óf m onetaire óf bedrijfseconomie als derde vak w orden gekozen,

terw ijl voorts uit de volgende reeks nog een keuze van tw ee vakken dient

te w orden gedaan; m onetaire economie, bedrijfseconom ie — beiden indien

en voor zover niet reeds als derd e vak genom en — burgerlijk en handels­

recht, economische geschiedenis, economische geografie, beschrijvende

economie, statistische analyse, w iskundige statistiek en econom etrie ( deze

drie als één geheel) of enig ander aan de lin iv ersiteit van Indonesië on­

derw ezen vak. U itera ard kan de studie door een prom otie in de econo­

mische w etenschap w orden voltooid.

M ak assar is met het onderw ijs begonnen als cursus tot opleiding van

leraren in de economie in begin 1948; tot nu toe hebben zeven personen

het propaedeutisch exam en met gunstig gevolg afgelegd.

Economische studie te Batavia.

D e studie in de sociaal-econom ische richting aan de F aculteit der

R echtsgeleerdheid en der Sociale W e te n sch ap p e n is afw ijkend geregeld.

O o k hier komt w elisw aar na een propaedeuse van 1 jaar, een tw eejarige

can d id aats- en vervolgens een tw eejarige doctoraal studie, doch de op­

bouw van de studie en de bijvakken, later zelfs de hoofdvakken verschil­

len belangrijk van het program m a te M akassar. D e propaedeuse om vat

n aa st een inleiding to t de economie (d e beschrijvende economie) als v ak ­

ken de inleiding to t de sociologie, de inleiding tot de rechtsw etenschap

open-gelaten om zich te bekw am en in het boekhouden en de beginselen van

het handelsrekenen, alsm ede in de Indonesische taal. H e t N ederlands

komt, zoals men ziet, niet op het program m a voor, hoewel de mogelijkheid

b estaa t hierin college te lopen. Bij het vaststellen van het studieprogram m a

is de F aculteit er nam elijk van uitgegaan, d a t aangezien de voertaal van

de universiteit het N e d erlan d s is en dus ook de exam ens in deze taal

m oeten w orden afgelegd, h et eigen belang die studenten, die h aa r niet

voldoende beheersen, er wel toe zal leiden om zich alsnog grondig te

bekw am en en d a t voorts uit de exam enresultaten der verplichte vakken

wel zal blijken of dit het geval is.

H e t propaedeutisch exam en om vat dus de vier eerstgenoem de vakken,

terw ijl sta a t voorgeschreven, dat men, alvorens to t het candidaatsexam en

te w orden toegelaten, bovendien met gunstig gevolg tentam en boekhouden

m oet hebben gedaan of een an d e r bewijs van voldoende bekw aam heid in

dit vak moet kunnen overleggen. B ovendien moet dan een verklaring kun­

nen w orden overgelegd van voldoende kennis van het Indonesisch.

N a de propaedeuse begint de studie voor het candidaatsexam en, welke

gedurende tw ee ja a r de vakken cultuurkunde (sociologie van Indonesië),

sociale economie en bedrijfseconom ie omvat, zom ede gedurende het eer­

ste jaar de economie van Indonesië en de statistiek en gedurende het

tw eede ja a r de beginselen van het burgerlijk recht.

Z o n d e r het taalonderw ijs eist de propaedeuse, incl. het boekhouden, tot

de K erstvacantie 13 uur en de re st van het ja a r 9 uur college per week,

het eerste ja a r van de candidaats-studie 14 uur en het tw eede ja a r 12

uur. B ovendien is het de bedoeling van de F aculteit, d at de studenten

bij voorkeur gedurende meer dan één jaar, tw ee uur per w eek een college

w ijsbegeerte volgen.

N a het candidaatsexam en moet d e candidaat, die de studie voortzet,

een keuze doen. Hij kan dan drie richtingen inslaan, nl. de sociologische,

de economische of die van voorbereiding voor de dienst der overheid. E r

b estaa t nl. een keuze-m ogelijkheid van tw ee uit vier hoofdvakken, w aarbij

de verschillende richtingen w orden getypeerd door de vakken sociologie

(w esterse!), bedrijfseconom ie en het staats- en adm inistratief recht. H et

vierde hoofdvak is de sociale economie, d a t n aa st deze vakken elk der

drie richtingen d ienstbaar kan zijn. H e t is echter ook geoorloofd een a n ­

dere com binatie te kiezen, m et nam e n aa st het staats- en adm inistratief

recht de sociologie. D eze com binatie w o rd t door het D epartem ent van

B innenlandse Z a k e n voor de bestuursdienst zelfs de m eest aangew ezen

geacht. N a a s t tw ee hoofdvakken dienen voor het doctoraal-exam en ten

m inste tw ee bijvakken uit de volgende reeks te w orden gekozen: de tw ee

niet als hoofdvak gekozen vakken, w ijsbegeerte, recht van het bedrijfs­

leven, statische analyse, econometrie, strafrec h t en criminologie, ad a t-

recht, instellingen van de Islam, belastingrecht, leer der openbare finan­

ciën, economie van Indonesië of enig an d e r in overleg m et de faculteit te

kiezen vak.

spe-cialisatie kiest de beginselen van het strafrecht, zulks als basis voor de

criminologie een belangrijke en noodzakelijke verbreding van zijn ge­

zichtskring brengen. R echt van het bedrijfsleven en belastingrecht zijn

n aa st de economische vakken een goede keuze voor hen, die straks in de

praktijk van het bedrijfsleven hun toekom st w illen zoeken.

D e economische richting te B atavia is in 1947 begonnen, zij het a a n ­

vankelijk met een ander program m a.

T o t nu toe hebben 20 studenten met gunstig gevolg het propaedeutisch

exam en afgelegd; candidaatsexam ens zijn tot op heden nog niet gedaan.

Vergelijking der studies.

Bij de vergelijking van de beide m ogelijkheden tot economische studie

behoef ik over M ak a ssa r betrekkelijk weinig te zeggen. H e t program m a

komt in grote trekken met d at van R otterdam overeen, zij het d at in be­

p aalde opzichten aanpassing aan de toestanden hier te lande m oest plaats

vinden. D e opzet is een allesom vattende studie, w elke na het can didaats-

exam en niet kan w orden afgebroken. Zij is erop gericht volledig opgeleide

vak-econom en aan de praktijk af te leveren en heeft een buitengew oon

zw aar program m a. B uitengew oon zw aar om dat bij dit rooster in a a n ­

merking moet w orden genomen, d at het in de tropen moet w orden ge­

volgd; de klim atologische om standigheden hier brengen een verm indering

van arbeidscapaciteit mee, welke kan w orden geschat op 20 a 30% in

vergelijking to t een gem atigd klimaat. V o o r economen, die straks in het

volle leven m oeten w orden opgenom en, rijst de v raag of de plaats van

vestiging d er faculteit wel gelukkig is gekozen; ik voor mij zou geneigd

zijn deze vraag, ook al is M ak assar zetel van de R egering van de N e g ara

Indonesia Tim ur, ontkennend te beantw oorden.

B atavia geeft een heel ander beeld. A ls centrum van de A rchipel, als

zetel van de V oorlopige F ederale R egering, klopt hier veel meer de pols­

slag van het hele leven van de toekom stige R epublik Indonesia Serikat.

D och het verschil tussen beide studiecentra beperkt zich niet tot dit v er­

schil voor de vestiging alleen; de studenten te M ak assar zijn, evenals

die van een H ogeschool, geïsoleerd, terw ijl in de vele stu d en ten - organi­

saties te B atavia het zo nuttige contact b estaat m et stu d en ten van andere

richtingen (medici, juristen en literato ren ).

H et aan tal college-uren w ijst op een belangrijk verschil. M ak assar

komt met een zeer gevuld rooster, (zonder talen m instens 14 uur pro-

paedeuse en 18 uur voor het eerste stu d iejaar can d id a atsex a m e n ), B atavia

d aa ren teg en beperkt de colleges tot gem iddeld 11 uur voor de propae-

deuse (zonder talen en w ijsbegeerte) en 14 uur in het eerste en 12 uur

in het tw eede ja a r candidaatsstudie. T e B atavia zijn de colleges in hoofd­

zaak in de ochtenduren en doelbew ust is men hier tot beperking gekom en.

D e behandeling van de stof g aa t diep en v an d a ar d a t niet dadelijk met

een te uitgebreid program m a is begonnen; th an s kan m en nog toevoegen

w at op de duur nodig blijkt. Bij de beperkte opzet kon dan k b aar gebruik

w orden gem aakt van de ervaring der collegae van de juridische studie­

richting. H e t betrekkelijk kleine aa n tal college-uren vergroot de mogelijk­

heid voor de stu d en ten om zich intensiever in de stof te verdiepen, ter­

wijl daard o o r bovendien ook jongelui, die hun inkom en zelf m oeten ver­

dienen, de gelegenheid krijgen een relatief gro ter deel der colleges te

volgen.

economische specialisatie, B atavia heeft deze eenzijdigheid even doel­

bew ust verm eden. V erm eden door van de nood een deugd te m aken. E r

b estaat in Indonesië een tekort aan prom inente krachten op alle gebied en

het streven is dus gew eest om met hulp van de aanw ezige docenten iets op

te bouwen, d at in een —■

overigens dringend gevoelde — behoefte zou

kunnen voorzien. T e B atavia is de economische studie onderdeel ge­

w orden van een geheel van sociale w etenschappen, d at in de toekomst,

volgens de H ooger-O nderw ijsordonnantie 1946, zal m oeten om vatten een

sociaal-econom ische, een sociaal-geografische en een sociaal-ethnologische

richting; voor de tw ee andere richtingen bestaan slechts zeer globale

plannen.

B ew ust heeft men te B atavia de economische specialisatie a outrance

niet gewild. M en wil de toekom stige economen hoeden voor de uit de

v érgaande specialisatie voortspruitende eenzijdigheid, w elke hier een

groot gevaar kan betekenen, om dat Indonesië w etenschappelijk nog een

zeer jong land is en onder deze om standigheden de levensverrijkende

w etenschappelijke ervaring van voorafgegane generaties als basis w aarop

de specialisatie w ordt gegeven, ontbreekt. Z e e r speciaal voor de econo­

mische denkrichting geldt, d at de noodzakelijke eenzijdigheid een gevaar

betekent, indien zij tot gevolg zou hebben, d at men uit het oog verliest,

d a t de economie tot object heeft het onderzoek n aa r bepaalde gedragin­

gen van de gehele mens. D oor de hele studie te B atavia to t het candi-

daatsexam en lopen dan ook tw ee draden: de economische en de sociolo­

gische en eerst na het candidaats-exam en kan de stu d en t zich geheel op

de economie specialiseren. In de studie is dus doelbew ust n a a r een even­

w icht gestreefd, waarbij uiteraard de om vangrijkheid van het economi­

sche gebied toch de hoofdschotel voor dit onderdeel opeist.

d an betekent dit, d at dus velen de taak niet volbrengen, hetgeen zou

zijn te betreuren. Indonesië heeft echter niet alleen een schromelijk te ­

kort aan geschoolde vakm ensen op economisch gebied, Indonesië mist

ook de geschoolden, w elke niet tot de hoogste leiding m oeten kunnen

w orden geroepen, m aar juist leidende figuren op het tw eede plan m oeten

zijn. H e t tekort in beide richtingen is zo groot, dat het dringend nood­

zakelijk is om overal in het economisch leven zo spoedig mogelijk een b e­

gin te m aken m et het voorzien in de behoefte. E n w aarom dan niet voor

hen, die zich niet uitverkoren achten, resp. niet uitverkoren blijken te

zijn, de mogelijkheid te openen tot een opleiding, w elke hun de w eg n aar

dit tw eede plan helpt effenen? O p deze wijze w ordt het m.i. mogelijk

aan de ene k an t de concordantie met het economisch hoger onderw ijs in

N ed erlan d te handhaven en toch talloos velen op een lager, doch ook

economisch niveau, iets mee te geven w aarvoor zij de U niversiteit in

later jaren steeds dank b aar zullen blijven.

Juist door de mogelijkheid tot afbreken na het candidaats te openen,

kan de concordantie met N ederland gem akkelijker w orden gehandhaafd,

om dat men dan de eisen voor dit exam en kan handhaven in de w eten­

schap, d at het voor de afgew ezen candidaat m aar een kort uitstel be­

tekent, voordat hij de praktijk ingaat.

N och te M akassar, noch te B atavia b estaat voorshands de mogelijk­

heid om de accountancy als voortzetting der academ ische studie te vol­

gen; zolang er nog geen doctoraal-studenten zijn, zou het ook weinig zin

hebben de d aarto e vereiste vakken reeds in te stellen.

D e studenten, die mijn colleges bezoeken, hebben de moeilijkheid, d at

zij in sommige opzichten een ach terstan d hebben in vergelijking met

N ederlandse studenten. A an de andere k an t echter w eer blijkt, d at zij

de toets der vergelijking kunnen doorstaan. M et een aan tal van hen heb

ik indertijd een uiterst beperkt m arktonderzoek gehouden en de resul­

ta te n in N ed erlan d doen vergelijken met die van studenten-beginnelingen

op dit gebied ginds, een vergelijking die tot de conclusie van gelijkw aar­

digheid in resultaat leidde. H ier w ordt h ard geleerd: de grote taak van

de docent —- en een moeilijke — is echter niet zozeer om kennis, m aar

om het inzicht bij te brengen.

Beide factulteiten ondervinden grote moeilijkheden. D e docentenstaf

is nog verre van volledig. M ak assar telt than s vier hoogleraren, nl.

voor de bedrijfshuishoudkunde, voor de beschrijvende economie, statistiek

en encyclopaedie der economische geografie, voor de tropische econo­

mie en voor de economische geschiedenis en voorts een aa n ta l lectoren

en lesopdrachten; voor het hoofdvak algem ene economie b.v. b estaat nog

steeds een lesopdracht in plaats van een ordinariaat. B atavia kan de

economische richting laten draaien, dan k zij de hulp van collegae der

juridische richting, hoewel nog steeds de w esterse socioloog en de soci-

aal-econoom ontbreken. D e sociale economie w ordt door mij w a arg e­

nom en n aast de bedrijfseconomie, u iteraard een onbevredigende toe­

stand. Doch er zijn zeer sterke argum enten, w elke B atavia verhinderen

om te streven naar het aantrekken van nieuw e docenten. E r b estaa t een

grote moeilijkheid: een uitkomen n aa r B atavia betekent, d at de toekom ­

stige hoogleraar een gedeelte van zijn arbeidscapaciteit ziet teloorgaan.

D e huisvesting is onvoldoende, zo onvoldoende d at men er zich geen

voorstelling van kan m aken( ik persoonlijk heb 11 m aanden in een hotel­

kam er gew oond, eerst met een vreem de kam ergenoot, later m et mijn echt­

genote) en zelfs als men een gedeelte van een huis toegew ezen krijgt,

dan is het als regel in sam enw oning en van een studeer-ontvangkam er is

men dan nog niet zeker. Bij zw are w etenschappelijke arbeid is voorts

de ontspanning een zeer belangrijk onderdeel; voor ontspanning is ver­

voersmogelijkheid nodig; de desbetreffende autoriteiten achten voor de

docenten der U niversiteit dit echter m aar in zeer beperkte m ate nodig,

zodat ook dit alles te w ensen overlaat. T en slo tte hebben wij hier licht­

loze avonden, w elker aantal tot twee, zelfs nog kort geleden to t drie per

week kon oplopen. D it betekent een nieuw belangrijk verlies aan a r­

beidscapaciteit. H e t is dan ook begrijpelijk, d at verantw oordelijkheidsge­

voel de F aculteit belet om onder de huidige om standigheden nieuwe

docenten uit N ed erlan d aan te trekken. W il Indonesië een U niversiteit

hebben van een goed niveau, dan zal men in de eerste plaats meer égards

m oeten tonen jegens hen, die de rijkdom van hun kennis ter beschikking

v an dit land stellen.

B atavia, O ctober 1949.