MIe OVO

Deze film is beschikbaar gesteld door het KITLV, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITL V. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.

Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.

Toestemming voor reproductie dient men schriftelijk aan te vragen.

This film is supplied by the KITL V only on condition that neither it nor part of it is further reproduced without first obtaining the permission of the KITL V which reserves the right to make a charge for such reproduction. If the material filmed is itself in copyright, the permission of the owners of that copyright will also be required for such reproduction.

Application for permission to reproduce should be made in writing, giving details of the proposed reproduction.

A UU

MIe OVO

SHELF NUMBER MICROFORM:

MMETA 0155

• •

-

~ 1111111111111 1~ml~~

~~lili

GOUds~loem' .28'sHege

P robleem

ovelle uit h e t

plantersleven op Sumatra

door

Planter

UITGAVE KÖHLER & Co. MBDAN DECEMBER 1938

K erstmis 1938

O pgedragen aan D idy

mijne Vrouw

Wir stolperen woh! auf unsrer L bensreise, Und doch vermögen In der Welt. er tollen.

Zwei Hebe! viel aufs irdische Getriebe: Sehr viel die Pflicht,

unendlich mehr die Liebe!

Goetbe

... ... . '. ,f!J' j I

~ Jt

l:"'", ... ~ : ~ ... ' • • ~~

24 December.

Probleem

M

Mammie had haar met een uitgegloeide naald in de wijsvinger van haar rechterhandje geprikt, en het druppeltje bloed, dat met moeite uit het wondje kon worden geperst, opgevangen op een klein glazen plaatje.

Annemieke had zich daarbij heel flink gehouden en niet gehuild. Wèl deed het pijn, vooral omdat mams de eerste keer niet diep genoeg had geprikt en toen nog een tweede maal, met een korte, bijna venij- nige. toot een nieuw gaatje had moeten maken.

Het dappere kindje had het hoofdje daarbij afgewend en zich flink op het onderlipje gebeten. Mams was zóó ingespannen bezig geweest, bezorgd om haar zieke meisje zoo min mogelijk pijn te doen bij het maken van het noodzakelijke bloedpraeparaat, dat ze het traantje niet eens gezien had, dat net uit een ooghoekje naar buiten wipte.

Het was er ook maar één en het kwam pas na de tweede prik 1

Thea wa erg nerveus. Bob uit op inspc tie; de kleine ziek en de dokter moeilijk bereikbaar.

Verward dwarrelden de gedachten door haar brein:

"Ellendig, dat ze door haar onhandigheid twee keer

"heeft moeten prtkken. I-Iáár chuld. want Bob heeft

"reeds zoo dikwijks gezegd: Geef een stevig, kort

"prikje. Niet bang zijn, dat doet bijna geen pijn en is

"in één keer voldoende m een behoorlijk praeparaat

"te maken,"

Nu had ze in haar zenuwachtige bezorgdheid zilten stumperen en het kind onn dig gemarteld I De kleine had het weer flink te pakken: het zou wel malaria zijn; de onderneming was daar zwaar mede geinfecteerd.

"Je snapt gewoon niet, waar Annemieke dat nu

"weer heeft opgeloopen. B b laat alle drainages om

"het huis en alle plekken stilstaand water steeds met

"olie bespuiten. Thea heeft doorloopend brandende obat-

"njam ek in de woonkamers en spuit met de Flitpomp

" oor een klein kapitaal aJn flit en Kajoe-poetih in

"hoeken en gaten, en \ rijft sereholie op beentjes

"en armpjes van haar meiske. Gewoonlijk gaat ze reeds ,. m zes uur 's middag in het kantoor zitten. Daar is ,.klamb egaa voor deuren en ramen. De 'Iaapbox

"wordt dagelijks door Thea persoonlijk gein pecteerd

"op muskieten, en ze let er altijd op, door te waaien

"met een apoe-lidi wanneer ze de box in-of-uit gaat,

"dat geen van die verraderlijke ziektcb~zorgers daarbij

"naar binnen sluipt."

Annemieke lag tc woelen in het bedje, zwaar tran- spireerend en h .. g-ro d in het gloeiend gezichtje.

"Beroerd, dat het niet lukt haar onder het la-

"kent je en het dunne moltondekentje te houden. Ze

2

"rolt zoo onrustig heen en weer, telkens het tegen

"kouvatten (of erger) beschermende dek wegtrappend.

HOe boy moet direct op de fiets naar het hospitaal

"met het praeparaatje. Lastig, dat de waterdrager niet

"kan fietsen. Was de auto maar thuis, maar die heeft

"Bob natuurlijk mede voor zijn werk. Daar hebben ze

"overigens de wagen voor gekocht - het zou anders een

"te groote uitgave zijn. Tot het hospitaal is 't 12 km - een ., heel eind, met de fiets over dat boekitterrein. Daaren-

"tegen is het een zegen. dat ze tegenwoordig telefoon

"hebben; ze kan nu tenminste den dokter opbellen".

Annemieke wist heel goed, waar dat bloed van haar op het glazen plaatje voor diende. Dat werd naar oom dokter gebracht, en die keek dan met een verre- kijker er door heen. Als hij daarbij I.beesten" zag, was het mis. Die beesten werden door muskieten ,,(Oma in H Hand zegt : muggen)" in je bloed geprikt.

Thea gaf, in afwachting van het resultaat van on- derzoek van het bloedpraeparaat. vast een half Aspirine tablet. Telkens had ze het kussentje omgekeerd, en al twee keer een schoon, koel en droog sloopje erom gedaan.

Buiten stak een zware wind op.

"Ook dát nog - regen 1 Die houten hl1izen met

"vaste tinkaps in deuren en ramen, zijn prachtig met

"goed weer, maar met regen en wind is er geen droog

"plekje in huis. De gordijnen staan dan horizontaal en , in de kamers aan de windkant zit je als onder een

3

"sproeiwagen - alles in no time kletsnat. - Wordt de

"regen erg, dan gaat de boy misschien schuilen onder-

"weg en het moment van bloedonderzoek wordt nog

"weer verschoven ok I Bob wordt straks ergens diep

"in een aanplant of in de rintes door een stortbui

"overvallen en komt dan nat, verkouden en mopperig

"thuis. Hij is tàch al zoo humeurig den laatsten tijd.

.,Overwerkt? Hij moet noodig weer eens met binnen-

"Iandsch verlof - naar Brastagi. Trouwens. dat zou

"haar meisje en haarzelf ⁰ k goed doen. - Annemieke

"moet eerst beter worden. Wat is het kind klam!

"Ze zal eens temperatuur opnemen, want de koort

"is blijkbaar flink hoog. D~ lamme wind staat natuur-

"lijk juist pal op de slaapkamers. Bah. wat een rotland:

"ze haat Indië."

In den laatsten tijd haperde er iets aJn hun huwelijk.

Een ondefinieerbaar icts: een verkoeling - een soort verwijdering, die zich uittc in een prikkelbaar optreden tegenover elkander. Kleine c nflicten, op zichzelf on, beteekenend doch in steeds snellere herhaling. Het leek net, of ze zich niet meer tegenover elkander konden uitspreken ; of ze gedwongen waren de kleine dagelijk- sche moeilijkheden van werk en huishouden alléén uit te vechten. zonder elkander. gedachten daarover te kunnen peilen - wat ze in de eer te 5 jaren van hun huwelijk altijd gedaan hadden. Ongemerkt was een gebrek aan belangstelling voor elkanders innerlijk. leven ontstaan en werd hun doen en denken steeds meer egocentrisch.

Beiden voelden reeds geruimen tijd dit probleem ontstaan en groeien: beiden overdachten deze nieuwe toestand, doch konden geen "waarom of waardoor"

vinden. Het huwelijk kon, desondanks. slechts een goed huwelijk genoemd worden. Ze hielden an elkaar- waren zorgzaam voor elkaJr. Nooit was er iemand geweest, man noch vrouw, die hun huwelijkstrouw ook maar geestelijk in gevaar had gebracht, ook al warcn er wel vrienden en vriendinnen geweest die dat getracht hadden. Bob ging op in zijn werk, in zijn gezin, in zijn liefhebberijen. Thea leefde oor man en kind, voor haar huishouden, voor haar talrijke bezigheden, voor haar boeken en haar muziek.

Beiden hielden van Indië, van het kebonleven, en alleen in moeilijke oogenblikken of bij tegen 'lagen scholden ze wel eens ondoordacht en ongemeend op dit land en op het leven hier.

5

Bob had een goede positie met een behoorlijk inkomen: hij moest hard werken, doch zag daar niet tegen op, daar hij van zijn werk hield en voldoende besefte, dat de verplichting tegenover zijn gezin en zijn maatschappij een volledige benutting V;ln zijn energie en kunde meebracht.

"Thea is zoo nerveus tegenwoordig; het hui hou-

"den en de zorg voor Annemieke zijn misschien te

"veel voor haar? Het kleine meiske is niet sterk en .,vereischt voortdurend zorgzaam toezicht. Het klimaat ,.is ongunstig en de algemeene gezondheidstoestand op

"de onderneming is slecht. Niettegenstaande alle getrof-

"fen voorzieningen twaalf percent Malaria. - Hij zal in

"overleg met den dokter nog eens een algemeene , pro- ,.phylactische kuur geven; dat kost echter geld - veel

"geld - en de verkoopsprijzen laten, bij de door restrictie

"zwaarverhoogde productiekosten, slechts een geringe

"winstmarge. Hij moet die kosten tegenover vertegen-

"woordiger, directie en aandeelhouders kunnen verant-

"woorden. De regens zijn te vroeg ingevallen - daarna

"een nverwachte droge maand. Zijn ontginnings- en

"plantprogramma zijn in de war geloopen. Het verloop

"van werkvolk is groot. - Thea moet met hun mei je

"naar Bra tagi; reeds meermalen heeft hij er op aange-

"drongen. maar ze wil niet zonder hem en hij kan niet

"weg, nu met die ontginning."

Het is gebleken malaria-tropica te zijn. De kleine lag met 40° koorts in het bedje te woelen en de do de- lijk ongeru te moeder week geen minuut V;ln haar zijde.

6

Buiten jaagde een stormwind om het huis en dreef de regen uiteen, waardoor de boy een uur later dan verwacht aan het hospitaal was gekomen. Ieder kwartier had Thea opgebeld aan den dokter, of het praeparaat e[

nog niet was en pas nu had ze antwoord gekregen.

Dit wachten had haar nerveusheid en angst voor de kleine nog vergroot; ze had den dokter bijna aange- schreeuwd dat hij direct persoonlijk moest komen, dat het zijn plicht als mensch en medicus was haar kind te redden.

Dokter van Staveren kende zijn patienten: hij was reeds jaren planters dokter en was vertrouwd met de spontane, veelal opvliegende en dictatorialen aard v:m de planters. Hij wist heel goed, dat hun vrouwen daarvan veel hadden overgenomen. Meestal was het bij die vrouwen, door een hysterischen inslag van hun ge lacht nog een graadje erger; onevenwichtiger en onbeheersch- ter. Maar hij wist ook, dat het au ~ nd allen dankbare patienten waren, menschen die wel een meer zeiden dan ze meenden of konden verantwoorden, doch die vertrouwen hadden in hem: in zijn kunde en toewij- ding. Ze namen zoo'n onbesuisd gesproken woord weer gereed terug -later, wanneer ze hun evenwicht weer hadden teruggevonden en de door angst en per oon- lijke onmacht ontstane overprikkeling weer getemd was.

"Dokter, dat moet U mij niet kwalijk nemen I Ik

ft was door de telefoon wat opgewonden en weet niet

"eens meer precies wat ik gezegd heb tegen U. Maar

"ik voelde me zoo machteloos tegen die hooge koorts.

7

"En dan die angst. haar te zullen verliezen: zij is alles .. wat ik heb, mijn levensdoel en mijn levensblijheid zijn .. in haar verpersoonlijkt. In mijn werk. in mijn verdere

"leven zet ik alles naar mijn wil. waar het niet volgens .. mijn inzicht. wensch of belangen gaat. Hier voelde ik .. me machteloos - een oplossing was aan mijn controle.

"aan mijn kennis ontsnapt. God hand en Uw kunde

"konden mij alleen helpen. - Dokter. laten we vergeten

"wat ik in opwinding. in onmacht. tegen U gezegd heb

"en bten we daar een pot bier op nemen."

Hoe dikwijls had v. Staveren ze al zoo hooren spreken: eenigszins onbeholpen. zooals die groote ke- rels met belangrijke functies en groote verantwoording zich dan uitdrukten. Maar het was gemeend en het was hèm alweer lang goed. Zoolang hij maar met eer- lijke menschen te doen had. kon hij als psycholoog dergelijke onbeheerschtheden gemakkelijk begrijpen.

vergeven en vergeten.

.. Nu weer dat jonge administrateurs-vrouwtje van

"Boekit Merah. Totaal overstuur en daardoor onhebbe·

. .lijk. Overigens is hij eigenlijk te goed tegen die

"eigenwijze planters en plantersvrouwen : ze meenen de

. ,wijsheid in pacht te hebben en zullen hem. gestudeerd

.. man. op zijn plichten wijzen 1 Of hij die zelf niet kent en daar ooit in te kort schiet I Deze Mim-besar

::iS dikwijls nog een graadje erger dan de andere

.. vrouwen : zou dat zijn omdat haar man voorzitter van

"de ho pitaalvereeniging is? Hij. als dokter, moe t .. eens zoo uitvallen tegen patienten die. tegen zijn

.. medisch advies in. zelf hun obat uitzochten of zelf ., meenden zich te kunnen cureeren. wanneer hij ze maar . ,eerst op weg had geholpen. Dagwerk zou hij daaraan

"hebben met die eigenwijze kerels I

.. Nee, van Staveren . je zit weer door te slaan en ..hebt je door een overspannen, hysterisch vrouwtje

"uit je humeur laten brengen. Je hebt al lang gemerkt,

"dat er met dat huwelijk iets niet in orde is, ofschoon

"je nog geen diagnose hebt kunnen stellen. Huwelijks-

"verveling? Overwerkt? Heimweh? Nerveuze aandoe-

"ning kan oorzaak zijn. - Anders een aardig stel: rustig.

.. ontwikkelde men chen, waar je mee kunt praten.

"Oogenschijnlijk is de huwelijksverhouding goed, maar

"dat weet je nooit. Ze zijn beide gek op dat verwende

"kind Annemarie (of hoe ze heet). Hij is een harde

"werker, bijna een Streber (zooals veel van die bazen).

..Zij heeft voldoende interesses om haar tijd goed te .. vullen. Die vrouw is muzikaal: ze speelt goed piano-

.J was op een of ander conservatorium, voor ze met hem

"de rimboe introk. Er hapert echter wat met die twee . .. Zou de eenzaamheid t' ch vat op hen krijgen - ook op .. zulke menschen ? Hij moet eens met ze gaan praten en .. heeft met de ziekte van dat kind een mo ie aanleiding

JO voor een bezoek.

"Belabberd weer is het buiten - en Kerstdag. Van- .. avond moet hij op Kerstdiner bij den hoofdbaas van

"de Vereenigde Rubber Landen. Naar idee, die uitnoo- .. diging. Op Kerstavond hoor je in de Kerk, of in je

"eigen huis - met je gezin of hoogstens met een paar

"heel intieme kennissen, - "Boy, soeroeh Marto datang

"dimoeka sama motor I"

10

Thea snelde naar voren, toen ze den dokter hoorde komen, Bob was nog niet thuis, ofschoon het al halfzes was - de regen had hem opgehouden,

Het ontging van Staveren niet dat de angstige moeder had zitten huilen.

"Dag mevrouwtje I We zullen eens gauw naar het patientje gaan kijken en haar weer snel op de been helpen. U heeft toch, zooals ik U door de telefoon verzocht, nog geen kinine gegeven? - Fijn, dan geef ik nu even een injectie en de koorts zal wel gauw zakken. Beroerd weertje buiten - gelukkig geen boomen over den weg. Uw man nog niet thuis? Laten we dan maar aannemen dat hij hoog en droog ergen zit te schuilen _ dat i beter dan vroeg thuis en kletsnat I Aardige ets heeft U daar hangen. Van Toon de Jong.

Is dat niet Amer foort? Mooi ding - een nieuwe aan- winst? Ik heb hem nog niet eerder hier gezien."

De bonhomie van den dokter deed Thea goed, zonder dat ze dat zelf direct realiseerde. W èl wekte het eenigc wrevel bij haar op, dat hij nu over een ets kon praten; nu, terwijl toch alleen de ziekte van An- nemieke van belang was, Ze gaf hakkelende, verwarde antwoorden op zijn kleine vragen, die nauwelijks vragen waren en die eigenlijk ook om geen antwoord vroegen, daar hij dat steeds zichzelf al gaf.

Annemieke lag met flinke koorts in haar bedje te woelen maar herkende den dokter direct.

,Oom, heb je beesten gezien? Mams heeft twee

11

keer geprikt, maar het was niets erg. Ik heb heelemaal niet gehuild. waar Mams? Bijna heelemaal niet."

Het eene traantje schoot haar nog bijtijds te bin- nen en werd in het toegevoegde "bijna" verdisconteerd.

"Dat is flink van je, jongedame. Nu gaat oom dokter je ook nog een prikje geven en dan ben je weer gauw beter, tenminste wanneer je zoet de poeiertjes inneemt die ik voor je achterlaat. Die zal Mammie je geven; drie keer per dag. Nee. ik heb je vingertje niet noodig voor een prikje; dat doet oom dokter anders.

Nu ga je even op je buikje liggen en dan krijg je een prikje in je bibs. Zoo, dat gaat prachtig: nu, jij bent een dapper meisje I 't I alweer voorbij: ga maar flink onder je dekentje liggen en dan gauw beter worden."

Onder het praten door had van Staveren snel en handig de injectie gegeven; het was gebeurd, voor moeder of dochtertje er op bedacht waren.

- .. Wat vermoeid, mevrouwtje? U moet zich nict te druk maken en vooral bedenken, dat hier geen enkele reden voor ongerustheid is. Mijn vriendinnetje zal nu wel gauw die koorts kwijt raken: alleen oppassen voor k u vatten. Ik wil U zelf wel iets kalmeerends geven, wat Sromural of zoo. maar U heeft dat eigenlijk niet noodig. - Ik blijf toch nog even. om de uitwerking van de injectie af te wachten; hoe denkt U er over mij daarbij een air djeroek aan te bieden? U houdt me natuurlijk gezelschap met hetzelfde drankje I Laten we er geen suiker in doen: dat is beter voor den dorst en voor de lijn.

Ik had al lang eens met U willcn praten. Wij planters-dokters staan hier voor een moeilijkheid, die erg vergroeid is met de mentaliteit van dit milieu. Zoo zie ik het tenminste en U zoudt mij een dienst bewijzen met Uw oordeel. of mijn zienswijze juist is.

Wij worden, vooral door de mannen, veel te vcel bes houwd uitsluitend als reparateurs voor beschadi- gingen of mankementen aan carosserie of motor. Hct is bijna onmogelijk, geestelijk contact met onze patienten te krijgen; wil ik doordringen in de gedachtengang, in het intieme voelen en denken, dan loop ik tegen een muur. Toch is dit voor ons zoo noodzakelijk, om de juiste diagnose te kunnen stellen.

Wanneer U eens wist, hoeveel kwalen. die oogen- schijnlijk een zuiver physischen oorsprong hebben, in werkelijkheid alleen te danken zijn aan een psychische storing I

De planter is. door zijn omvangrijke en verantwo r- delijke werkkring, gewend zijn eigen peultjes te doppen.

Hij vecht moeilijkheden met zichzelf uit en krijgt daarbij niet gaarne advies van anderen. De planters zijn mee t

terke naturen, met sound brains en een betrekkelijk groot psychisch evenwicht - doch op een gegeven oogenblik overschatten ze zichzelf.

In hun huwelijken, en vooral in de goede huwelijken waarbij een intieme geestelijke gemeenschap ervaren wordt doen ze veel van hun inzichten en gevoelens aan hun vrouwen over. Dat is een zeer verklaarbare invloed, die slechts wijst op een juiste verhouding tusschen man

cn vrouw. U zult wcl meermalen gezien hebben, bij menschen die vele jaren getrouwd zijn geweest, dat ze zich dusdanig op elkander ingesteld hebben en in el-

kanders doen en denken hebben ingeleefd, dat ze ge- heel gelijkvormig zijn geworden en meer op tweelingen zijn gaan lijken dan op menschen, afkomstig uit elkaar eenmaal volkomen vreemde nesten.

Ook de plantersvrouw krijgt dus een porue van die eigenschappen van haar man over, en is in vele gcvallen een lastige patiente voor ons medici. Ik be- doel dus met dit "lastig": haar geslotenheid en - tot zekere hoogte - haar eigenwijsheid.

Wanneer ik om mij heen kijk, eens achter de -chermen gluur of mijn oor te luisteren leg, en ik con- stateer zoo vele huwelijken die haperen, die gevaar loopen te stranden of die al tot uiteindelijke breuk gedoemd zijn, dikwijls met als oorzaak een futiliteit, een verkeerd begrijpen, een onjuist onderkennen van elkanders geestesgesteldheid onder invloed van klimaat en lichamelijk inspannend werk, - dan zou ik die menschcn willen toeschreeuwen: "Jullie zijn zick - geestelijk ziek- tracht jezelf niet van het tegendeel te overtuigen, maar erken het tegenover jezelf en tegenover den geneesheer)"

"Maar dokter, is het zóó erg 7"

"Mijn God, wij zijn heusch geen kerels, die .. alleen een scheur in het vleesch als een "American stoppage"

aan elkaar weten te naaien en die verder nog net kun- nen uitmaken of de koortspatiente malaria of influenza

hcert)" Wij medici behoeven niet allen uitgesproken psychiaters te zijn, om toch door onze studie en door onze praktijk een dusdan ige kijk op het zieleleven en op de excessieve werking van het zenuwstelsel te krijgen, dat wij menige patient zouden kunnen gene!en

- mits die maar bij ons kwam.

Een patient overwint wèl zijn schaamte bij het zich ontkleeden voor lichamelijk onderzoek: waarom is het hem zoo véél moeilijker een klein gedeelte van zijn innerlijk voor ons bloot te ieggen? Is het omdat hij ver- wacht dat, wat we dán van zijn naaktheid te zien krijgen, zooveel leelijker is dan zijn lichaam, ontdaan van de bekleeding van allendag 7 Valsche schaamte? Och Me- vrouwtje, baat het niet - dan schaadt het niet.

Komt hij niet bij ons (of bij een theoloog) terecht, dan vreet de kwaal dóór - zijn huiselijk geluk wordt verstoord, veelal vernield - zijn physiek wordt aangetast en hij loopt gevaar ondeugelijk voor zijn werk te worden.

Een crime is het, dat de patient zichzelf tracht te cureeren .. .. met excessen I 90% van de menschen hier rookt te veel - zoekt extra prikkels met alcohol, vrouwen enz. enz. Het behoeven daarvoor nog geen uitgesproken dronkaards of Don Juans te zijn ; de behoefte tot die uitspattingen ontstaat langzaam, ongemerkt. Maar waar ligt de grens - het einde 7 Een geleidelijke degeneratie I Laten wij direct om ons heen kijken en het planters- bestaan eens nader onder de loupe nemen,

De man moet overdag hard werken, lichamelijk 15

zoowel als geestelijk. doch méér lichamelijk. De werk- uren zijn lang en de rustplaats voor beide vormen van inspanning is: zijn huis.

De vrouw heeft overdag te weinig te doen: de meeste vrouwen hebben hier niet voldoende liefheb- berijen. _ Slechts enkele vrouwen zijn zoo gelukkig als U. met muziek, uw boeken en uw lust in allerlei vormen van huisnijverheid als borduren, weven e. a.

Tenzij cr meerdere kinderen zijn, vult de zorg voor hui houding en voor één of twee kleinen. den dag niet voldoende '"

.,Dokter. onderschat U onze dagelijksche huis- houdelijke bezigheden niet een beetje 7"

"Een groot onderscheid tusschen het doorbrengen, het doorleven van den dag voor man en vrouw. is het heilige moeten - de plicht, mevrouw. Maakt het klimaat ons allen snel loom, lusteloos: de man moet verder, moet vooruit.

De vrouw heeft dit .. moeten" slechts in geringe mate, bijv. door de gedwongen regelmaat bij voeding en verzorging der kinderen.

De liefhebberijen worden al gauw de dupe van dat gebrek aan dwang: de piano blijft dicht, het weef- getouw onbenut. De gemakkelijke stoel lokt : het goede boek blijft op de plank en alleen lichte, lorrige sensatie - of prikkellectuur maakt nog een kans.

Voor de vrouw begint de dag. wanneer' haar man afgemat thuiskomt, Ze begint pas dán "te leven" en

verwacht van haar echtgenoot een enthousiast mede- leven met de onbenulligheden van een huishouden. De dag duurde lang - te lang voor haar - want hij was niet gevuld met reëele bezigheden, of met arbeid, die innerlijke voldoening schonk. - En wachten duurt nu eenmaal lang I

Ook U, ondanks uw vele liefhebberijen, zult dit als juist moeten aanvoelen: mèt de Indische jaren, neemt de interesse voor deze hobbies af - het spook, dat alles tot sleur maakt, de verveling, het gebrek aan energie, klopt aan de deur I

De latente wilskracht, die we allen telkens weer uit Europa medebrengen, zijn we na een paar jaren voor een groot deel kwijt. De berglucht moet de rol van het Europeesche klimaat overnemen.

Brastagi is een lapsus; het zou een remedie zijn, wanneer de Europeanen uit het laagland er op geregelde tijden en dan voldoende lang-aan-één-stuk, zouden kun- nen zijn. Kijk naar de gezonde kinderen van de Planters- school I

Een kort verblijf heeft weinig nut. Man en vrouw moeten er zoo mogelijk samen zijn - beide moeten pro- fiteeren van de koelte en in gezinsverband genieten van de opwekkende, tevens zenuwstillende. berglucht. Dat is gezondheid met lepels - voor lichaam en geest.

Deze berglucht is, op die wijze genoten, een betere medicus dan alle genezerikken ter Oostkust samen. Een beetje oppassen voor kouvatten met de snelle tempera- tuursovergangen, vooral na 5 uur ' s middags. That is all I

U ziet mij nu misschien aan voor een verstokte tegenstander van huwelijksvacantie 7 Mais non, madame:

er zijn gevallen dat de vrouw voor zichzelf of voor de kinderen vacantie noodig heeft, terwijl de man onmo- gelijk weg kan. De meeste planters hier, gaan echter dusdanig in hun werk op en hebben zoo'n plichtsbetrach- ting, dat ze zich veelal verbeelden niet weg te kunnen.

Daarbij komt hun tendenz, zoo weinig mogelijk van hun werk aan anderen over te laten: anderen doen het nu eenmaal nooit precies zooals zij het zich gedacht hadden! En waar de mogelijkheid van een gezamelijke vacantie wèl open staat, daar zeg ik: dan ook gelijk- tijdig rust en klimaatsverwisseling./I

.. Maar hoe denkt U over de huwelijks-vacantie, dokter 7/1

"De huwelijksvacantie is een and~r vraagstuk. Ik ben daar geenzins tegenstander van. Ik zie zoo'n tijdelijke, niet te lange scheiding in het huwelijk, als normaal en meestal gunstig voor de verhouding. Het lange jaren achtereen geregeld samenzijn, doet de meeste menschen op den duur langs elkaar heenkijken. Elkanders aanwe- zigheid is vanzelfsprekend geworden: de kleine gebre- ken of onaangename gewoonten gaan irriteeren. terwijl de bijzondere hoedanigheden, karaktereigenschappen enz. z' ó bekend zijn, dat zij bij de persoon hooren en de waardeering daarvoor vervlakt.

Een tijdelijke scheiding. geeft vernieuwde interesse in elkanders wezen. Wij krijgen de gelegenheid, elkan-

18

der weer eens objectief-critisch te beschouwen en te vergelijken met karakters uit andere omgeving.

Is het huwelijk dus van origine op goede gronden (liefde, en harmonie van karakter en geest) gesloten, dan kan het resultaat van het gedwongen derven van elkan- ders gezelschap slechts gunstig zijn: in het algemeen groeit de waardeering voor elkaar opnieuw tot vroegere dimensies uit.

Het gevaar, dat gedurende een dergelijke huwe- lijksvacantie een derde in het spel komt. laat ik momen- teel liever buiten beschouwing."

"Gelukkig, dokter, want dat was het laatste waaraan ik dacht."

"Gebeurt dit toch, dan was het zonder die vacantie vroeger of later ook mis gegaan: zoo'n huwelijk was al niet compleet - en vermoedelijk al geschonden.

Waar tusschen getrollwdenniet voldoende vertrouwen in elkander bestaat, om dergelijke gedachten buiten be- schouwing te kunnen laten, daar zijn andere vraagstuk- ken, andere huwelijksziekten aan de orde, dan die ik op het oogenblik bedoel.-

Komt de man moe thuis. dan lokt voor hem de ligstoel. Hij heeft op dat moment behoefte aan rust en zou het liefste de courant nemen om onder het genot van een koele dronk het nieuws rustig te spel- len. Tegenwoordig helpt de radio nog een handje mede, om in "zalig niets doen" het lichaam en de geest weer tot rust te brengen.

19

Nu komt echter de vrouw hààr rechten opeischen:

haar lichaam is volkomen uitgerust - haar geest leeg door nietsdoen en verveling. Zij kan niet hebben, dat haar man zich niet uitsluitend met hààr bezighoudt, haar amuseert, afleiding bezorgt. Het irriteert haar, dat hij lOO lui gaat zitten of liggen - dat hij de courant leest in haar gezelschap I Hij vertelt haar geen nieuwtjes en heeft geen interesse voor haar moeilijkheden in het huishouden met het personeel. met brutale leveranciers of met een diefachtige kokkie. Hij toont zich niet eens enthousiast 0ver haar voorstel, om vanavond naar de bioscope te gaan in een naburige kampong (maar 20 km.

rijden I) en maakt n u ook nooit eens uit zichzelf een plannetje voor een dansavond in de club.

Vroeger was hij anders: toen hield hij nog echt van haar en had alles voor haar over I

Zoo botsen gedachten en gevoelens, en de toe- stand is rijp voor een conflict.

Hier 1igt dan ook m.i. de kiem van het groote probleem voor de huwelijken van Europeanen in de binnenlanden. Beter gezegd, is dit een wereldprobleem voor alle beschaafde menschen, die hun opvoeding hebben genoten in geciviliseerde bevolkte gebieden, en die ge- dwongen zijn hun huwelijksleven bij zware lichamelijke arbeid van één van de twee. 'n betrekkelijke isolatie door te brengen.

leder huwelijk vereischt voor welslagen: geven en nemen van man en van vrouw. Elk van hen moet steeds een open oog blijven houden voor de belangen.

de wenschen en gevoelens van de ander. Ik zeg .. blij- ven houden," omdat alle getrouwde menschen dat zeker gedaan hebben in hun verlovingstijd. zoogoed als in de eerste tijd van hun huwelijk.

In de latere huwelijksjaren is daar meer attend zijn, ik zou zelfs willen zeggen "meer energie" voor noodig.

We komen ook alleen tot slagen, wanneer beide er zich, wanneer dat wenschelijk of noodig is, frisch op instellen.

In de meeste gevallen, wanneer niet man of vrouw in een huwelijk uitgesproken domineert en door aan- wending van die meer- energie in zekere mate ongemerkt de leiding ten goede geeft. zal een gedurige open en eerlijke gedachten wisseling het juiste middel zijn voor hun huwelijk.

Het geven in het huwelijk mag niet eenzijdig wor- den: het evenwicht moet worden bewaard.

Ik zou darvoor steeds de volgende raad willen ge- ven: bestudeer U zelf en tracht, nadat ge bij U zelf een vermeend evenwicht hebt geconstateerd, U te ver- plaatsen in .de toestand van de ander. De gevoelens.

verlangens. behoeften en plichten. die U bij de ander aanwezig denkt, zullen uw eigen geven - en - nemen den weg wijzen en grenzen aangeven wààr ge te ver zoudt gaan met Uw lankmoedigheid of verlangens.

Ik zou dat gaarne nog wat persoonlijk illustreeren.

Voor U geldt momenteel maar één zaak op de wereld:

de ziekte van Uw kind. Uw dagelijksch leven. uw huis- houden. uw boeken zijn vergeten.

Ik zie daar. dat U begonnen bent (mogelijk voor de xste keer). te lezen in .. Het dagboek van Klaart je Hartig"

door Ellen. Neemt U dat boek weer op. wanneer uw kleine slaapt. Het is een goed boek. geschreven door een begaafde, levenservaren vrouw. met open oogen oor de werkelijkheid. Kent U haar boek .. Herfststorm ?"

Ook lezen. mevrouwtje.-

U weet thans van U zelf. dat U voor uw meisje gedaan hebt wat U kunt: U heeft mij zoo spoedig mo- gelijk geconsulteerd. - we kennen de veroorzaker van het kwaad en hebben dus direct de bestrijding ingesreld.

waarbij U mijn verzek~ring hebt, dat alles ijs-en-weder- dienende weer gauw in orde en vergeten zal zijn en dat er geen enkele reden voor ongerustheid bestaat.

U heeft dus geen broom voor uzèlf nodig, en denkt nu aan Uw man. Hij is erg laat; zal door de regen overvallen zijn; nat en klam thuiskomen en ver- moeid in een stoel vallen.

Hij zal schrikken, wanneer hij verneemt dat Uw dochtertje zoo'n hooge koorts heeft gehad, maar blij zijn, wanneer hij hoort dat er geen gevaar bij is, door- dat U snel verbinding met mij hebt gezocht en mij het bloedpraeparaat zoo vlug mogelijk hebt toegezonden.

Een lekkere warme groc zal hem goed doen.

Morgen zult U voor tafel wat extra's klaarmaken, daar door de ziekte van de kleine daarvoor vanmiddag geen gedachten geweest zullen zijn. Wèl zal vanavond het kerstboompje branden, dat ik in de klamboekamer zag klaarstaan.

22

Het zal branden voor U tweeën. zooals het dat ongetwijfeld gedaan heeft, vóór U dit kleine meisje be- zat, v" r U de rijkdom had van een tastbaar bewij van uw liefde voor elkander. Morgenavond mogen de kaars- jes voor U drietjes branden; dan zet U het boompje even in de ziekenkamer - niet te lang. Bij de kerstboom zult U samen praten over verleden. heden en toekom. t.

Een beetje psychoanalyse - een beetje crHiek op zich- zelf en op elkaar.

- Mevrouw. ik hoor daar een auto komen en ver- moed dat het Uw man is: ik zou hem graag even spre- ken en hou hem een oogenblik vast op de vo rgalerij.

Ik heb Uw oordeel gevraagd. of U mijn inzicht juist acht dat het in vele gevallen beter zou zijn. wanneer ook planters en planrersvrouwen wat meer open met ons medici zouden praten; wanneer ze innerlijke m eilijk- heden eens eerlijk zouden erkennen voor wat ze zijn:

kwalen, Ziekten, die om remedie vragen'

Leest U zoobng in ., Klaart je Hartig" tot ik uw man loslaat. Spoedige beterschap, mevrouwtje '"

Thea was door de woorden van v. Staveren ge- heel gekalmeerd.

..Wat een goede kerel is hij toch; hij komt zooge- ..naamd mijn oordeel vragen en leest mij in werkelijk- .. heid ongezouten de les I Spiernaakt heb ik daar tegen- .. over hem gezeten, zo als hij mijn innerlijk, met zijn .. bekende schroom, langzaam doch onverbiddelijk heeft .. blootgelegd. Vivisectie is het, zooals hij mijn wezen ..rustig gedetermineerd heeft : een onderzoek, wat ge-

23

"heel als diagnose van te voren opgebouwd was, en

"waarbij die duivelsche kerel zóó zeker van zijn zaak .. is, dat hij niet eens antwoord op zijn vragen verwacht.

"Een formeele p ychiator is hij - maar dan ben ik

"ook een zenuwpatiente I

"Waar bemoeit die eigenwijze kerel zich mede?

"Heb ik hem om zijn meening gevraagd? - een, hij ,.heeft mij er om gevraagd -- of ik het met hem eens .. ben. - Verhip, de vent heeft gelijk. Zoo iemand kijkt .. door je heen en dan is het alleen patoet en practisch.

"dat je hem op weg helpt door openhartigheid. Overi- .. gen - ik hoefde hém niets meer te zeggen; de snur- IJker heeft alles gezien. 200als ik het voel.

De dokter heeft .. spoedige beterschap" gewenscht:

beterschap met wie? Met Annemieke? Met Thea?

Met Bob? Of met alle drie. doch in hoofdzaak met de twee laatsten?-

Thea heeft hem begrepen en bewonderd zijn di- plomatie.

.. Straks zal ik lezen, dokter - ik moet nu immers eerst een warme groc voor mijn man maken I ..

Lachend neemt ze atscheid van v. Staveren. die Bob juist opvangt op het moment dat deze moe en klam de voortrap opklotst.

.. Hallo, mijnheer Bruins. mag ik U even ophouden.

voor U gaat mandië ? Ik m et nl. verder - kerstdiner - ma r wil graag van de gelegenheid gebruik maken U wat te vragen.

Ik ben hier 0mdat Uw dochtertje weer wat mala- ria heeft. Ze slaapt lekker momenteel en zal na de in- jectie wel gauw weel koortsvrij zijn. Uw vrouw heeft zich direct met mij in verbinding gesteld, zoodat we er mooi tijdig bij zijn. Doet U die vochtige tOetoepjas maar uit en gaat U op uw gemak in uw singletje zit- ren. Geen pourparler's - ik heb wel eens meer een planter in zijn hemmetje gezien" - .

Bob was beestachtig moe: had gedwaald in het bosch. terwijl die stomme chauffeur op een verkeerde plek van den boschweg had staan wachten. Daarbij die regenbui en 2 keer een boom over den weg. Wel hoor- den slibkettingen, een bijl en een parang tot zijn vaste auto-uitrusting. maar dat wegkappen hield toch op.

Hondenweer was her geweest - brrr I

Het gemoedelijk praten en de opgewekte toon van den dokter. brachten hem al gauw in een beter humeur, en gedurende een minuut of 10 zaten de mannen in een ernstig gesprek, waarna Bob TP.et een stevige handdruk afscheid nam van zijn. nu opeens gehaaste. gast.

De boy had een warme groc binnengebracht.

ft Mim soeroeh bawa ". had hij er al verontschuldigend aan toegevoegd. - Bob }Iad even verbaasd opgekeken.

doch was direct weer verdiept geweest in zijn gesprek met van Staveren. -

Voorzichtig. zacht loopend. gaat hij de ziekenka- mer binnen, \ aar Thea bij een, van het bedje afge- draaid schermlampje. zit te lezen.

"Dag mijn vrouwtje 1 Ik ben wat laat -pech gehad.

Daarna heeft v. Staveren me nog even opgehouden. Hij vertelde van Mieke _ gelukkig dat ze daar zoo fijn ligt te slapen; is de koorts al gezakt 7 Die pil wilde mijn oordeel weten over zijn inzichten betreffende een moei- lijkheid in zijn practijk.

Als je zoo eens met hem praat, is het lel een interessante vent ; niet zoo'n lavementspuit als zijn meeste collega's. -

Lief. dat je me die groc liet brengen - hoe kwam je zoo ineens op die gedachte 7

Thea, meiske, je ziet er moe uit. Je mag je geen zorgen maken over Annemieke - die is wccr gauw be- ter met jouw goede verpleging. Alleen opp:lssen voor kouvatten.

Weet je wat we moesten doen? In Januari kan ik me wel vrij maken voor een week of drie - dan gaan we naar Brastagi, eens lekker gezond luieren met ons drieën. Hoe lijkt je dat 7"

Bob is op de leuning van de stocl gaan zitten en houdt zijn armen om Thea heen, die met een gelukkig glimlach haar hoofd tegen zijn borst leunt.

"Wat is hij toch een lieve groote jongen. Maar

"stijfhoofdig - hij wil zichzelf nog steeds niet beken- ,.nen. dat ook hij ongetwijfeld behoorlijk op zijn num-

"mer gezet is. Hij houdt zoo graag de eer aan zich -

"op en top het type van baas in de cultures. Nu is

"hij gelijktijdig nijdig op de inmenging van v. Staveren

26

"en dankbaar voor zijn inzicht. Net als ik zelf I Maar ..die twee uiterste qualifieaties zullen wel tot evenwicht .. komen. waarbij de weegschaal vermoedelijk overtuigend

"zal doorslaan ten gunste van de waardeering. -

.,Nosee te ipsum : daar denken de menschen te

"weinig over. Ik wil toch eens wat meer lezen 0 er de .. Oxford-beweging.' '

Rustig vloeien de gedachten van Thea verder, tot ze plotseling bemerkt. dat ze Bob geen antwoord heefr gegeven.

"Mijn oordeel heeft hij ook gevraagd. over zijn inzichten betreffende een moeilijkheid in zijn practijk"

(zooals je dat zoo mooi formuleert I). Hij heeft dat oordeel gevraagd. maar geen antwoord afgewacht. Hij heeft me behoorlijk op mijn nummer gezet, zooals hij dat jou ook gedaan zal hebben I

Bob, mijn antwoord was, dat ik een groe voor je ging klaarmaken en daarna gehoorzaam ging zittCrl le- zen: het jouwe was. dat je nu eens wèl vacantie neemt en je werk voor eenige weken aan een ander zult toe- vertrouwen.

Mij dunkt - twee dUidelijke antwoorden."

Een uur later zitten twee gelukkige men eh en bij de kleine. van een berg-tjemara gemaakte Kerstboom.

Kersnacht in de tropen - hoe heel anders en minder stemmingsvol dan in Europa. Het is bijna on- mogelijk. die sfeer te verkrijgen; daar hoort een geslo- ten kamer bij, met een haardvuur.

27

Deze twee menschen hebben echter het feest van een nieuw evangelie in hun hart ; hun warme blikken van weten en begrijpen. stralen meer licht uit dan de twaalf kaarsen van het boompje.

Thea leest voor uit één van hun gemeenschappe- lijke lievelingsboeken : .. Das Srundenbuch" van Rainer

Maria Rilke, den dichter van "Weise von Liebe und Tod". -

Bob heeft zich in avondkleeding gestoken: iets wat hij anders nooit doet. wanneer ze alleen thuis zijn.

Maar nu - Kerstavond'

Gevoelvol klinken de mooie gedichten en maken de stemming tot een feest van klank en diepte.

Plots onderbreekt ze zich. en kijkt Bob aan met een halo van geluk om haar gezicht.

"Kerstavond - een Kindje werd geboren - een nieuwe vorm van geloof en van begrijpen werd aan de wereld gebracht.

Bob. jongen. wat kan een mensch toch ongeloof- lijk suf zijn om met open oogen in te slapen I Wat een geluk, dat alles tusschen ons zoo gaaf gebleven is zoodat er na deze periode van wakend droom<::n ten- minste geen noodzaak van reparatie is - want daar ge- loof ik niet aan.

Ja. het is een "ziekte" - die pil heeft gelijk : ge- lukkig - want wanneer het een ziekte is en je de aard daarvan kunt onderkennen. dan zijn er ook medicijnen die genezing brengen. Un homme averti en vaut deux.

We zijn gelukkig - met zijn drieën - en kleine Bobbie. die in de hemel op ons wacht. Het is me net of hij op een avond als deze weer bij ons is.

Voor ons is het probleem geen vraagstuk meer, nu de dokter ons op zoo'n fijngevoelige manier de medicijnen heeft opgedrongen.

Maar we zullen niet weer inslapen, Bob, en tot in lengte van onze dagen aan deze Kerstnacht denken:

het Kerstfeest heeft voor ons een dubbele beteekenis gekregen. "

.. Mutat nomine, de

)~~rratur