Werken met een Levende Grafiek

NB.: deze les zou wellicht verspreid kunnen worden over 2 lessen Docent: Meghan Schalkwijk Datum: 7/10/2020 Tijd: 08.30- 09.20 Klas: Havo4 Aantal lln: 30 Lesonderwerp

Chronologie en verandering en continuïteit in tijdvak 1 t/m 4, oftewel hoofdstuk 1: de prehistorie en de oudheid (onder andere: de

Agrarische Revolutie; het Oude Egypte en het Babylonische Rijk; de Griekse democratie; de Romeinse Republiek en het Romeinse Rijk; ontstaan jodendom en christendom) en hoofdstuk 2: de

middeleeuwen (hofstelsel en feodaal stelsel; Frankische Rijk; ontstaan en verspreiding islam; uitbreiding christendom; de kruistochten; opleving handel, geldeconomie, en steden; de tweezwaardenleer; de investituurstrijd; centralisatie; staatsvorming in Frankrijk en

Engeland) binnen een gekozen domein (politiek; sociaaleconomisch, religie & wetenschap)

Beginsituatie

Leerlingen hebben hoofdstuk 1 en 2 afgerond (tijdvak 1 t/m 4) en moeten zich voorbereiden op hun eerste schoolexamen voor het vak geschiedenis (een schrijfopdracht over verandering en continuïteit in tijdvak 1 t/m 4); leerlingen hebben als huiswerk de opdracht

gekregen een domein te kiezen en daarbinnen de belangrijke gebeurtenissen, ontwikkelingen, keerpunten, en begrippen bij op te schrijven. Eerder hebben leerlingen al samen met de docent een tijdlijn gemaakt over hoofdstuk 1: de prehistorie en de oudheid.

Leskern* een “enhanced” tijdlijn en levende grafiek maken van tijdvak 1 t/m 4

75

daarbij horende belangrijke veranderingen/keerpunten en vormen van continuïteit

Leerdoelen

Leerlingen kunnen drie verschillen tussen veranderingen opnoemen (type, tempo, belang).

Leerlingen kunnen een beschrijving geven van het begrip “verandering” en “continuïteit”.

Leerlingen kunnen duidelijk maken dat verandering en continuïteit historische processen zijn die naast elkaar bestaan.

Leerlingen kunnen een kloppend overzicht maken van belangrijke historische veranderingen en vormen van continuïteit op het gebied van politiek, sociaaleconomisch, of cultuur, en deze op de juiste volgorde zetten.

Docentdoelen

Ik kan effectieve expliciete instructie geven over en ondersteuning bieden bij het maken van “enhanced timelines” en “levende grafieken” (Seixas & Morton, 2014; Havekes & de Vries, 2005) met gebruik van kleur om een beoordeling te geven van de intensiteit van het proces van de verandering/continuïteit (Vella, 2011)

Boek (+ blz.) MEMO Geschiedenis – Bovenbouw HAVO (Malmberg 5

e _{editie, 2016),} Hoofdstuk 1 + 2 (blz. 10 t/m 69)

Media, spullen, hulp

YouTube video: “Werkplaats Mens & Maatschappij - Historische processen beschrijven” (van Youri Nijboer en Bernard Kors), PowerPoint met voorbeeld en instructie (zie hieronder), A3 vellen met tijdlijn (zie hieronder), stiften.

Tijd Lesfase* Leerdoel Wat ik doe en zeg Wat zij doen

(werkvorm)

76 00.00 – 05.00 Oriënteren op doel; informeren over begrippen; instrueren vaardigheden

Leerlingen kunnen drie verschillen tussen veranderingen opnoemen (type, tempo, belang).

Leerlingen kunnen een

beschrijving geven van het begrip “verandering” en “continuïteit”. Ik laat leerlingen de YouTube video zien en geef ze vier vragen om een antwoord op te verzinnen aan de hand van de video. Leerlingen bekijken de video en schrijven op wat (1) de processen “verandering” en “continuïteit” inhouden, (2) welke verschillen er tussen veranderingen bestaan (type, tempo, belang), (3) wat je moet doen om duidelijk te maken dat verandering en continuïteit naast elkaar bestaan, en (4) welke voorbeelden van verandering en continuïteit ze zelf kunnen bedenken. Benoemen; beschrijven 05.00 – 10.00 informeren over begrippen; instrueren vaardigheden; Check & feedback

Leerlingen kunnen drie verschillen tussen veranderingen opnoemen (type, tempo, belang).

Leerlingen kunnen een

beschrijving geven van het begrip “verandering” en “continuïteit”.

Ik bespreek klassikaal de antwoorden van leerlingen en geef extra uitleg bij wat leerlingen net gezien hebben. Leerlingen delen hun antwoorden met de klas en luisteren naar elkaars antwoorden. Vertellen; uitleggen

77 10.00 – 15.00 Verwerking instrueren

Leerlingen kunnen een kloppend overzicht maken van belangrijke historische veranderingen en vormen van continuïteit op het gebied van politiek,

sociaaleconomisch, of cultuur, en deze op de juiste volgorde zetten.

Ik geef expliciete instructie over de opdracht van vandaag: het maken van een “enhanced timeline” op het gebied van politiek, cultuur, of sociaal/economie. Ik maak daarbij gebruik van een PowerPoint en laat de tijdlijn zien van tijdvak 1 en 2 die in een eerdere les gemaakt is.

Leerlingen luisteren naar mijn uitleg en kijken naar de PowerPoint. Classificeren, creëren 15.00 – 40.00 Verwerking begeleiden

Leerlingen kunnen een kloppend overzicht maken van belangrijke historische veranderingen en vormen van continuïteit op het gebied van politiek,

sociaaleconomisch, of cultuur, en deze op de juiste volgorde zetten.*

Ik bied hulp en ondersteuning waar nodig.

Leerlingen maken met behulp van het boek en hun aantekening een “enhanced” tijdlijn en levende grafiek waar ze zowel verandering als continuïteit binnen een door hun

Classificeren, creëren

78 gekozen domein (politiek, cultuur, sociaal- economisch) aangeven met kleur en eventuele visuele

ondersteuning. Ze mogen daarbij samenwerken maar ze maken hun eigen tijdlijn.

40.00 – 50.00

afronden

Leerlingen kunnen duidelijk maken dat verandering en continuïteit historische processen zijn die naast elkaar bestaan.

Ik vraag leerlingen hun tijdlijnen met elkaar te delen en te vergelijken. Ik stel vragen over de keuzes die ze gemaakt hebben op hun tijdlijn. Leerlingen delen hun gemaakte tijdlijnen/levende grafieken met elkaar en

vergelijken die met medeleerlingen. Eerst met een leerling in hetzelfde domein als zijzelf en daarna met een leerling in een ander domein.

Vergelijken; evalueren

* Voor het domein politiek zou een leerling bijvoorbeeld op de tijdlijn het volgende aan kunnen geven: 3300 v.C.: ontstaan eerste steden in Soemerie met bestuurders voor de irrigatiesystemen; 3100 v.C.: ontstaan Egyptische Rijk, de eerste staat ter wereld (centraal bestuur); 5e _{eeuw v.C.: directe}

79

Grote koppelt leenstelsel aan bestuur; 11e _{eeuw centralisatie en staatsvorming in Engeland; tweezwaardenleer (scheiding staat en kerk), patriciërs in} steden in de late middeleeuwen, etc.

Voor het domein sociaaleconomisch zou een leerling kunnen denken aan de economie en sociale relaties bij jagers en verzamelaars, de agrarische revolutie, het ontstaan van sociale lagen in de landbouwsamenleving, de ontwikkeling van arbeidsspecialisatie, sociale hiërarchie in het Oude Egypte, het burgerrecht in de Atheense democratie, de agrarische urbane economie van en slavernij in het Romeinse Rijk, de autarkische agrarische samenleving na de val van het Romeinse Rijk, het hofstelsel en feodale stelsel en de relaties tussen leenheren, leenmannen, en boeren (horigen, vrije boeren,

lijfeigenen) in de vroege middeleeuwen, de opleving van handel en de geldeconomie in de late middeleeuwen, het ontstaan van de burgerij, etc. Bij het domein religie en wetenschap zouden leerlingen het volgende op de tijdlijn kunnen zetten: polytheïstische religies bij de oude Egyptenaren (het geloof in het hiernamaals en in de farao als god) en het Mesopotamische Rijk, filosofie en het ontstaan van wetenschappelijk denken bij de Grieken, de overname van de Griekse goden door de Romeinen, het geloof in de Romeinse Keizer als de zoon van god, het ontstaan van het monotheïsme bij het jodendom en christendom (en het verschil tussen die twee), de christenvervolgingen en het einde daarvan (keizer Constantijn), het besluit van Keizer Theodosius om van het christendom de staatsgodsdienst te maken, ontstaan van islam, de kruistochten en daarmee de herontdekking van het wetenschappelijke teksten, etc.

83

84

Les 2: werken met een woordenlijst om een verhalende beschrijving te geven van verandering en continuïteit