'Waterrecreatie in de Oosterschelde, Voordelta en Waddenzee' is een onderzoek onder watersporters naar motieven, gedragingen en bestedin-gen. Dit onderzoek valt binnen ROK2, Het onderzoek is uitgevoerd door het Staring Centrum. De doelstelling van het (deel)onderzoek luidt:
het vergroten van het inzicht in bezoekmotieven, tijdbestedingspatronen en gedragingen van waterrecreanten in de Nederlandse kustwateren Waddenzee, Oosterschelde en Voordelta, mede in relatie tot de daar aanwezige natuur, om een bijdrage te leveren aan de verbetering van de afstemming tussen waterrecreatie en natuur in de Nederlandse kustwa-teren.
Deze doelstelling is vertaald in een aantal concrete onderzoeksvragen:
welke motieven liggen ten grondslag aan het bezoeken van de kustwateren?
wat is de verblijfsduur en het tijdbestedingspatroon?
wat is het vaargedrag (herkomst en routekeuze)?
welke activiteiten worden tijdens het droogvallen (vanaf schepen) ondernomen?
wat is de kennis omtrent de regelgeving ten aanzien van de natuur in de kustwateren?
hoe wordt deze regelgeving ervaren?
wat zijn de (dagelijkse) geldelijke bestedingen?
Om deze vragen te kunnen beantwoorden zijn de in de kustwateren aanwezige waterrecreanten geïnterviewd.
De voor het onderzoek geselecteerde typen waterrecreanten staan in tabel 15.
Onder elk van deze zes groepen waterrecreanten zijn in de zomer van 1994 face to face interviews afgenomen, waarbij ernaar is gestreefd om per type waterrecreant 150 interviews af te nemen. In totaal zijn 863 interviews afgenomen, hoofdzakelijk in de middag- en avonduren. De interviews zijn alleen afgenomen onder respondenten van vijftien jaar en ouder. Bij de bootvissers in de Voordelta, de motorbootvaarders in de Oosterschelde en de droogvallen in de Waddenzee zijn in eerste
instantie de schippers benaderd voor een interview, alleen bij afwezig-heid van de schipper is zijn/haar plaatsvervanger voor het interview benaderd. Bij de overige typen waterrecreanten zijn de deelnemers aselect benaderd voor een interview. Als interviewlocaties zijn concentra-tiepunten en/of uitvalbasissen van de betreffende
waterrecreatie-activiteiten gebruikt. Veelal betrof dit jachthavens, trailerhellingen voor (visjboten en zandstranden.
Tabel 16 Enige kenmerken van de respondenten, per watersportactiviteit
Surfers Bootvissers M,b. vaarders Droogvallers" Chartervaart Wadlopers Voordelta Voordelta' Oosterschelde Waddenzee Waddenzee Waddenzee
Gein. leeftijd Gein. aantal jaren dat activiteit al wordt onder-nomen
Gem. aantal uren per dag doorgebracht op
' hoofdzakelijk schippers ondervraagd
kenmerken In tabel 16 zijn enige uitkomsten van de interviews gecomprimeerd respondenten weergegeven. Hiermee wordt een globaal beeld verkregen van de
onderscheiden groepen waterrecreanten. Vrijwel alle kenmerken/
karakteristieken vertonen forse onderlinge verschillen tussen de onderscheiden typen waterrecreanten.
De gemiddelde leeftijd van de verschillende typen waterrecreanten loopt uiteen van 25 jaar voor deelnemers aan een chartertocht in de Wadden-zee tot gemiddeld 46 jaar voor motorbootvaarders in de Oosterschelde (alleen respondenten ouder dan 15 jaar zijn ondervraagd).
Uit het onderzoek blijkt dat tweederde van de ondervraagde surfers in de Voordelta en tweederde van de deelnemers aan een chartertocht in de Waddenzee een buitenlandse nationaliteit, voornamelijk Duits, heeft (respectievelijk 52 en 63%). Slechts 2% van de wadlopers en 9% van de droogvallers in de Waddenzee heeft een buitenlandse nationaliteit.
Ook de gemiddelde verblijfsduur verschilt onderling sterk. Zo blijven wadlopers gemiddeld 5 dagen in de regio. Voor de bootvissers in de Voordelta is dat maar liefst 28 dagen. Het aantal jaren dat de respon-dent de activiteit al onderneemt, loopt uiteen van gemiddeld 3 jaar voor de chartervaart en de wadlopers in de Waddenzee, tot 14 jaar voor de motorbootvaarders in de Voordelta.
Ook bestaan er overeenkomsten tussen de onderscheiden groepen water-recreanten. Zo zijn er vrij sterke overeenkomsten te onderkennen in de doelen die waterrecreanten in de kustwateren nastreven. Belangrijke doelen doelen die de respondenten vrij algemeen noemen, zijn: 'vrij voelen', 'geestelijk ontspannen', 'ruimte' en 'rust' en 'de natuur ervaren'. De deelnemers aan chartertochten en wadlooptochten kennen bovendien veel waarde toe aan het sociale aspect van de waterrecreatie-activiteit.
Surfers hechten relatief veel belang hechten aan de doelen 'stoeien met de natuurlijke elementen' en 'lichamelijk inspannen'.
De respondenten verschillen derhalve hoofdzakelijk van elkaar doordat ze verschillende waterrecreatie-activiteiten ondernemen om (sterk) overeenkomende doelen te realiseren.
In het onderzoek is nagegaan wat voor de onderscheiden groepen water-sporters de achterliggende redenen zijn om de door hun ondernomen redenen keuze activiteiten juist in het betreffende kustwater te ondernemen. Een deel regio van de resultaten staat in tabel 17. Uit deze tabel blijkt dat de
water-kwaliteit de belangrijkste reden voor surfers en bootvissers is om de betreffende activiteit in de Voordelta te ondernemen. De motorboot-vaarders in de Oosterschelde geven 'rust en ruimte' als de belangrijkste reden aan. De 'aanwezigheid van eb en vloed' is zowel voor de droogval-lers als voor de deelnemers aan de chartervaart de belangrijkste reden voor de keuze van de regio. De wadlopers noemen als belangrijkste reden 'de goede omstandigheden om de activiteit te beoefenen'.
Tabel 17 De belangrijkste redenen (rangordening naar afnemend belang), voor de keuze van de watersportregio, per watersportactiviteit
Redenen voor keuze regio
Aantrekkelijke natuur en landschap
Goede omstandigheden om activiteit te beoefe-nen
Rust en ruimte
Aanwezigheid eb en vloed Waterkwaliteit
Goede eerdere ervaringen Mogelijkheid om droog te vallen
Tabel 18 Verdeling {%} naar bekendheid met regels/beperkingen, per watersportacti-viteit
Bekendheid met regels/ Surfers Bootvissers M.b. vaarders Droogvallen Chartervaart Wadlopers beperkingen Voordelta Voordelta Oosterschelde Waddenzee Waddenzee Waddenzee
Nee
Een belangrijk aandachtspunt van het onderzoek is hoe de watersporters zich gedragen op het wad. Surfers en bootvissers in de Voordelta en motorbootvaarders in de Oosterschelde blijken in overgrote meerderheid (acht a negen van de tien) nooit droog te vallen en degenen die aange-ven wel droog te vallen, doen dit vrijwel uitsluitend incidenteel. Van de deelnemers aan chartertochten geeft één kwart van de ondervraagden droogvallen aan nooit droog te vallen terwijl de rest in overgrote meerderheid
aangeeft dit slechts een enkele keer te doen. De droogvallers in de Waddenzee laten zich per definitie wel droogvallen, omdat zij op basis van dit kenmerk voor deelname aan het onderzoek zijn geselecteerd.
Naar schatting kan echter ongeveer eenderde van de zeilers in de Waddenzee als droogvalier worden gekwalificeerd. Van de droogvallers geeft bovendien driekwart aan dat zij slechts een enkele keer daadwer-kelijk droogvalt. Uit het voorgaande valt af te leiden dat droogvallen maar door een (zeer) beperkt aantal waterrecreanten in de kustwateren daadwerkelijk wordt gedaan. Zeker in de Voordelta en de Oosterschelde gebeurt dit slechts sporadisch. Indien er wordt drooggevallen gebeurt dit hoofdzakelijk bij platen gelegen langs geulen. Tijdens het droogvallen blijven surfers, bootvissers en motorbootvaarders in het algemeen vlak in de buurt van hun vaartuig, terwijl droogvallers in de Waddenzee en deelnemers aan chartertochten in de Waddenzee zich wat verder op het wad begeven.
De activiteiten die tijdens het droogvallen het meest algemeen worden gedaan zijn wandelen, zwemmen en zonnen. Andere minder voorkomen-de activiteiten zijn vogels en zeehonvoorkomen-den observeren en vissen in voorkomen-de geulen. De wadlopers ondernemen tijdens de wadlooptocht opvallend weinig andere activiteiten op het wad.
In het onderzoek is aandacht besteed aan bekendheid en acceptatie van regels en beperkingen. Voorbeelden hiervan zijn natuur niet verstoren, verboden droog te vallen in bepaalde gebieden, geen afval achterlaten op het wad en geen onnodig lawaai veroorzaken.
bekendheid De bekendheid van de regelgeving ten aanzien van de natuur in de regelgeving kustwateren is het grootst bij degenen die daadwerkelijk zelf varen,
zoals bij de schippers van motorboten in de Oosterschelde en bij de schippers van droogvallende zeilboten in de Waddenzee (zie tabel 18).
Met name die regels/beperkingen die van invloed zijn op de vaar-mogelijkheden blijken relatief goed bekend. De kennis van regelgeving is onder de deelnemers aan chartertochten en wadlooptochten in de Waddenzee vrij beperkt, maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat de verantwoordelijke schippers, respectievelijk wadloopgidsen deze kennis wel hebben. In de Voordelta is momenteel nog geen specifieke regelge-ving ten aanzien van natuur/milieubescherming van toepassing, zodat de aldaar ondervraagde surfers en bootvissers daar ook geen kennis van konden hebben.
Tabel 19 Verdeling (%) van beoordeling van het nut van regels/beperkingen die bij de respondent bekend zijn, per watersportactiviteit
Mate van acceptatie van Surfers Bootvissers M.b, vaarden Droogvallen Chartervaart Wadlopers bekende regels/beperkingen Voordelta Voordelta Oosterschelde Waddenzee Waddenzee Waddenzee
Ziet nut van alle bekende regels/beperkingen in Ziet nut van meeste beken-de regels/beperkingen in
Vindt merendeel van beken-de regels/beperkingen overbodig
Vindt alle bekende regels/
beperkingen overbodig
Tabel 20 Overzicht per watersportactiviteit, van de dagelijkse bestedingen (ƒ) per bestedingscategorie met tussen haakjes de procentuele verdeling, en de totale gemiddelde dagelijkse besteding, per persoon van verblijfsrecreanten
Bestedingscategorieën Surfers Bootvissers M.b. vaarders Droogvallen Chartervaart Wadlopers Voordelta Voordelta Oosterschelde Waddenzee Waddenzee Waddenzee
Overnachtingskosten 17,40 (21%) 44,20 [26%) 9,00 (12%) 7,20 (15%) 101,20' (75%) 10,50 (23%)
Huur (verblijfs-) 0,20 (0%) 1,70 (1%) 1,60 (2%) 3,00 (6%) 0,0 (0%) 1,20 (3%) recreatiegoederen
Consumptieve bestedin- 47.70(58%} 32,00 (48%) 40.90 (56%) 20,00 (41%) 13,00 (10%) 7,30 (17%) gen
Amusement Recreatie-activiteiten Totale gemiddelde uitga-ven per dag per persoon van verblijfsrecreanten
1 Betreft de totale gemiddelde deelhamekosten per dag per persoon aan een chartertocnt
acceptatie In het algemeen is de mate van acceptatie van de bestaande en bekende regelgeving regelgeving betrekkelijk groot. Vooral onder de deelnemers aan
charter-tochten en wadloopcharter-tochten is dit het geval. De droogvallers staan nog het meest kritisch ten opzichte van de bestaande regelgeving. Generieke maatregelen die voor iedereen gelden blijken door de watersporters het breedste te worden gedragen, In tabel 19 is een overzicht van de
resultaten gegeven.
De motorboten in de Oosterschelde en de charterboten en boten van vaargedrag droogvallers in de Waddenzee hebben veelal een vaste ligplaats in de
betreffende regio. Deze kustwateren hebben voor deze watersporters veelal een status als doelregio. In de Waddenzee worden de dagroutes veel vaker van te voren gepland dan in de Oosterschelde. In de
Waddenzee bepalen het weer en de getijden hoofdzakelijk de te varen dagroute van zeilers. In de Oosterschelde is bij motorbootvaarders ook de aanwezigheid van aantrekkelijke stadjes/dorpen van invloed op de dagroute. De mogelijk aanwezige zeehonden blijken nauwelijks een rol te spelen bij de keuze van de te varen route.
In het interview is ook gevraagd naar de bestedingen. Hierbij is onder-scheid gemaakt tussen de dagrecreanten en de verblijfsrecreanten onder bestedingen de watersporters, omdat mag worden aangenomen dat zij nogal
verschillen qua bestedingspatroon. Alleen onder de surfers, de bootvis-sers en de wadlopers werden zodanige aantallen dagrecreanten aange-troffen dat er enigszins betrouwbare uitspraken over kunnen worden gedaan.
De dagrecreanten onder deze drie groepen watersporters blijken ieder gemiddeld rond de ƒ30,- per persoon per dag te besteden. De verdeling over de verschillende bestedingsposten blijkt evenwel sterk te verschillen per watersportactiviteit.
De bestedingen van verblijfsrecreanten zijn in het algemeen beduidend hoger. Zij variëren van ƒ46,40 per persoon per dag bij wadlopers tot meer dan ƒ170,- per persoon per dag bij de bootvissers in de Voordelta.
Als naar de procentuele verdeling van de bestedingen wordt gekeken, dan blijkt dat behalve bij de deelnemers aan wadlooptochten en
chartertochten, globaal de helft van de bestedingen bestaat uit consump-tieve bestedingen. De overnachtingskosten bedragen ongeveer een kwart van de totale bestedingen, behalve bij de motorbootvaarders en droog-vallers die veelal op hun eigen boot overnachten en daardoor goedkoper uit zijn. Zij geven echter verhoudingsgewijs weer meer uit aan amuse ment. (tabel 20)
Uit het onderzoek is een aantal aanbevelingen en conclusies afgeleid.
Van groot belang voor het samengaan van recreatie en natuur is het feit conclusies & dat de nagestreefde doelen in eikaars verlengde blijken te liggen. Zo aanbevelingen vindt de meerderheid van de watersporters de aanwezige rust en ruimte
en de natuur van groot belang voor hun recreatieve beleving, evenals de relatieve ongeschondenheid van de kustwateren, Zij waarderen de
kustwateren in eerste instantie vanuit een ruimtelijke invalshoek op een abstract niveau (de beleving van rust en ruimte). Op zich sluiten deze doelen van waterrecreanten goed aan bij natuur- en milieudoelstellin-gen.
Veel regelgeving ter bescherming van natuur- en milieukwaliteiten is echter gericht op instandhouding van de aanwezige flora en fauna, hetgeen voor de waterrecreant in het algemeen van nevenschikkend belang is. Ter vergroting van de mate van acceptatie van beperkende maatregelen verdient het daarom aanbeveling om waterrecreanten beter te informeren over het feit dat maatregelen ter bescherming van de kustwateren ook ten goede komen aan de belevingswaarden van de kustwateren {rust en ongeschondenheid). Ook in de voorlichting en promotie van de kustwateren zou het accent moeten liggen op de
genoemde ruimtelijke en belevingsaspecten (rust, ruimte, ongeschonden-heid, natuur) die tevens in het verlengde liggen van natuur- en
milieubeschermingsbelangen op het gebied van flora en fauna. Daar-naast is voor de mate van acceptatie van de regelgeving van belang dat regels en beperkingen in overleg en in samenspraak met de (recreatieve) gebruikers van de kustwateren worden opgesteld. Tenslotte is het
terwille van de recreatieve beleving van de kustwateren, waarin een gevoel van vrijheid een belangrijke plaats inneemt, van belang om met regelgeving in de kustwateren zoveel mogelijk terughoudend om te gaan.
27
aanleiding