VOORBEREIDINGEN IN PARIJS

Marshalls speech van 5 juni 1947 op de Harvard University was een niet mis te verstane oproep aan de Europese naties om met ideeën te komen om een Amerikaans hulpprogramma aan Europa vorm te geven. Deze aansporing tot actie werd zeker in Groot-Brittannië enthousiast ontvangen waar de minister van Buitenlandse zaken Ernst Bevin direct aan de Amerikanen liet weten zo spoedig mogelijk te overleggen met zijn Franse collega Georges Bidault.192 Volgens Melvyn Leffler had Marshalls speech een onweerstaanbare uitwerking op de Britten:

‘Bevin realized that there was an opportunity to harness America’s financial prowess and generosity for the welfare of Great Britain, the rehabilitation of Europe, and the containment of Soviet power. Britain’s financial resources were declining rapidly, and the costs of basic foodstuffs and raw materials were climbing. If European officials did not move quickly to avail themselves of Marshall’s offer, they would have to cut back imports, endanger their economic programs, and risk domestic upheaval.’193

Volgens Michael J. Hogan was de opname van de Sovjet-Unie in de uitnodiging van Marshall serieus bedoeld. Het refereerde aan de hoop die vooral onder junior officials van het State Department bestond dat de Sovjets zouden participeren in een Europees herstelprogramma. Het alternatief dat voorzag in een deling van Duitsland en Europa zou volgens deze ambtenaren een herstel van de handelsrelaties tussen de Europese staten bemoeilijken en mogelijk tot toekomstige oorlogen leiden. ‘This view stood in stark contrast to the conclusions reached earlier by a group of high-level officials led by Kennan. Kennan assumed that a great-power settlement was impossible and that continued stalemate at the negotiating table would lead to economic collapse in Central Europe and to the expansion of Soviet influence into an area deemed vital to the military security and economic well- being of the United States.’194

Uiteindelijk lag de manier van denken aan de basis van de het voornemen om de Amerikaanse, Franse en Britse bezettingszones in Duitsland samen te voegen en op te nemen in West-Europa om een tegenwicht te bieden aan het door de Sovjets gedomineerde Oost-Europese blok.195 Bevin was volgens Leffler niet happig op de opname van de Sovjets in het plan om Europa er weer bovenop te helpen, maar hij zag in dat het uitsluiten van de Sovjets ertoe zou kunnen leiden dat zowel landen die onder de directe invloed van de Sovjet-Unie stonden als West-Europese landen met een grote

192

Leffler, A Preponderance of Power, 182-183.

193

Leffler, A Preponderance of Power, 183.

194

Hogan, The Marshall Plan, 44.

communistische partij zouden afzien van deelname.196 Ook zijn Franse collega Bidault zag in principe weinig heil in de uitnodiging aan de Sovjets om te participeren in een Europees reddingsplan, maar zag zich geconfronteerd met een populaire communistische partij in Frankrijk en gaf zijn

ambassadeur de opdracht ‘to tell the Soviet Government that he would be “disposed” to enter into conversations at Moscow on the same subject [onderhandeling ERP] if Moscow so desired.’197 Desondanks zou Bidault zich niet laten intimideren, wat na afloop van de onderhandelingen door Bevin gememoreerd zou worden: ‘Bidault had acted with very great courage’198

Op 17 juni 1947 ontmoetten Bevin en Bidault elkaar in Parijs om te praten over de implicaties van Marshalls Harvardspeech. Een belangrijk gespreksonderwerp was zoals gezegd de mogelijke deelname van de Sovjet-Unie aan het ontwerpen van een plan voor de revitalisatie van de Europese economie.199 _{Uiteindelijk besloten Bevin en Bidault dat ze de Sovjets in deze fase niet konden} passeren. In een communiqué aan Marshall van de Amerikaanse ambassadeur in Frankrijk Jefferson Caffery van 18 juni 1947 valt te lezen dat overeengekomen was dat: ‘Bevin and Bidault also both told me separately that they hope the Soviets will refuse to cooperate and that in any event they will be prepared “to go ahead with full steam even if the Soviets refuse to do so.”200 Vervolgens stuurden Bevin en Bidault een uitnodiging aan hun Russische collega Molotov om tegen het einde van de maand juni 1947 naar Parijs te komen voor een ontmoeting.201 George Elsey, een voormalig adviseur van president Truman, vertelde jaren later in een documentaire dat:

‘There never was any thought that the Soviets would actually join the Marshall Plan. But it was a desirable step to persuade the world that we really were being altruistic here. This was not basically an anti-communist, anti-Soviet measure. And should by some miracle the Soviets themselves join or some of their satellite countries, we would have welcomed them in it. But we didn’t think that was a realistic possibility.’

Uit de uitspraken van een toenmalige medewerker van Molotov en vertaler voor Stalin, Vladimir Yerofeyev, blijkt dat Stalin ook niet geneigd was om deel te nemen aan een economisch

hulpprogramma aan Europa op initiatief van de Amerikanen:

‘Stalin was always suspicious and he wasn’t keen on it from the very start. He said: just you watch it the situation is quite different from the wartime landlease American assistance to us. With the

196

Leffler, A Preponderance of Power, 183.

197

Caffery to Marshall, 16 juni 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,

1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-

idx?id=FRUS.FRUS1947v03 (13-06-2015) 256.

198

Douglas to Marshall, 4 juli 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,

1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, 310.

199

Leffler, A Preponderance of Power, 184.

200

Caffery to Marshall, 18 juni 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,

1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, 260.

Truman Doctrine in place as well they don’t really want to help us. They just want to tear the

People’s Democracy away from our sphere of influence. To win them over. To infiltrate them. To pull them away from the Soviet Union.’202

Desalniettemin stuurde hij Molotov met een grote delegatie aan experts op 27 juni 1947 naar Parijs voor een ontmoeting met Bidault en Bevin, waardoor de indruk ontstond dat de Sovjet afvaardiging bereid was tot serieuze onderhandelingen.203 De ontmoeting in Parijs verliep echter vanaf het begin al moeizaam omdat de partijen het niet eens werden over de manier waarop invulling gegeven moest worden aan het idee van een constructief hulpprogramma. Bovendien waren de onderlinge verhoudingen verre van optimaal, in een communiqué van Caffery aan Marshall valt te lezen dat ‘Bidault told me last night that immediately upon his arrival Molotov asked him what he and Bevin had done behind his back’.204 In deze sfeer waarin duidelijk een component van wantrouwen aanwezig was, moesten de onderhandelingen over een plan dat voor alle betrokken partijen van meer of minder belang was, maar in ieder geval van grote invloed zou zijn, beginnen.