PARAGRAAF 6 ONDERHANDELINGEN IN PARIJS
6.2 DE ONDERHANDELINGEN MET DE SOVJETS
In eerste instantie benadrukte Molotov dat het Amerikaanse voorstel om de afzonderlijke middelen van elk Europees land in kaart te brengen en aan te wenden voor de wederopbouw van het
continent in een natie-overstijgend programma de soevereiniteit van de Europese landen bedreigden.205 Molotov vond dat ze beter een optelsom konden maken van de hulp die elk afzonderlijk land nodig dacht te hebben en de uitkomst van dat geheel neer te leggen bij de
Amerikaanse politieke leiding die dan maar moest zeggen of ze bereid waren dit bedrag beschikbaar te stellen en of de verwachting van toestemming hiervoor door het Amerikaanse congres reëel leek.206
Bevin en Bidault brachten daar tegenin dat zij vonden dat Marshall duidelijk gevraagd had om een Europees plan en niet een serie van individuele oplossingen van afzonderlijke landen en dat zij de wens van de Secretary of State onderschreven.207 Molotov sneed ook de kwestie van Duitsland aan; hij stelde dat Duitsland – vertegenwoordigd door de bezettende machten – naar zijn mening
202
Vladimir Yerofeyev in Cold War the complete series, aflevering 3/24:Marshall Plan, https://www.youtube.com/watch?v=2wicffDndE0 (10-04-2015).
203
Leffler, A Preponderance of Power, 184.
204
Caffery to Marshall, 27 juni 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,
1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, 296.
205
Caffery to Marshall, 29 juni 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,
1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, 300.
206
Caffery to Marshall, 29 juni 1947, 300.
niet kon deelnemen aan discussie over een herstelprogramma voor Europa zolang een akkoord over de kwesties van herstelbetalingen en een plafond voor het herstel van de Duitse industrie niet overeengekomen was.208 Bevin en Bidault waren het ook hier niet mee eens en lieten Molotov weten dat gezien het belang van de Duitse steenkoolproductie voor de Europese economie en de precaire sociaaleconomische situatie in Duitsland zelf, het door hen beiden van vitaal belang werd geacht dat Duitsland vertegenwoordigd zou zijn bij de onderhandelingen over het voorziene hulpprogramma.209 In een communiqué van Caffery aan Marshall van 1 juli 1947 valt te lezen dat Bevin hem had verteld dat de onderhandelingen die dag waren afgebroken en dat hij verwachtte dat ze de volgende dag definitief gestaakt zouden worden.210 Gedurende de onderhandelingen van die dag had Molotov zijn argumenten van de dagen ervoor herhaald en Bevin en Bidault konden of waren ook niet bereid om al te ver van hun standpunten af te wijken.211 Op Molotovs voorstel om aan de Verenigde Staten een vastgesteld bedrag aan krediet te vragen, zei Bevin: ‘I said with a smile, in effect what you are asking the United States Government to do is to give us a blank check. If I were to go to Moscow with a blank check and ask you to sign it I wonder how far I would get with your end.’212 Uit de
correspondentie die met betrekking tot de onderhandelingen in Parijs zijn opgenomen in de Foreign
Relations of the United States blijkt duidelijk dat in ieder geval de Franse en Britse delegaties de
hoop, voor zover ze die al hadden om eruit te komen met Molotov op 1 juli opgaven.
‘the French decision to submit a final compromise proposition was dictated not in the belief that it would be acceptable to the Russians but for French internal politics. [..] Bidault feels that a Soviet refusal after this French effort at compromise will greatly strengthen the French Government with French public opinion; will tend to disarm the French Communists who may be expected to attack the plan; and make it much easier to proceed with the British to draw up a European plan without the Russians’.213
Het mag na het voorgaande geen verrassing zijn dat Bevin, Bidault en Molotov de onderhandelingen na een laatste bijeenkomst op 2 juli 1947 definitief staakten. Volgens Bevin stelde Molotov zich onbuigbaar op tegenover de laatste poging van Bidault om de impasse te doorbreken.214 Molotov waarschuwde zijn collega’s bovendien dat als Bevin en Bidault op de voorgenomen weg door zouden
208
Ibid.
209
Ibid.
210 Caffery to Marshall, 1 juli 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,
1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, 301-302.
211
Caffery to Marshall, 1 juli 1947, 302.
212 Ibid. 213
Caffery to Marshall, 2 juli 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,
1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, 305.
214
Douglas to Marshall, 3 juli 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,
gaan het niet zou leiden tot de reconstructie van Europa maar tot de tweedeling ervan.215 Bevin reageerde naar Molotov met de volgende woorden: ‘I noted and regretted that M. Molotov had ended wit a threat. Great Britain on other occasions had been threatened with grave consequences. Such threats had not and would not cause us to hesitate to pursue what we considered to be our duty.’216
Het moet haast wel voorafgaande aan de ontmoeting in Parijs voor alle partijen duidelijk zijn geweest dat de kans dat de delegaties van de Sovjet-Unie, Frankrijk en Groot-Brittannië tot een akkoord zouden komen zeer gering was. Tenslotte zou deelname aan het plan de Sovjets weinig opleveren in directe steun van de Amerikanen en bovendien het gevaar met zich meebrengen dat de Oost-Europese staten in toenemende mate los zouden komen te staan van de invloed van de Sovjet- Unie.217 Marc Trachtenberg merkt op dat het dan ook niet erg verrassend was dat de Sovjets
uiteindelijk weigerden om mee te doen en zij de Oost-Europese satellietstaten uiteindelijk eveneens verboden te participeren.218 Volgens Yuri Modin, een voormalig Soviet intelligence officer, waren de Sovjets goed op de hoogte van wat er buiten hen om door de Amerikanen, Britten en Fransen besproken werd:
‘Our intelligence service knew everything. It read all the documents which were produced by United States, by the government of the United States which was sent to almost all European countries including the government of the Soviet Union, but (..) and other documents which were not send to the Soviet Union.’219
Vladimir Yerofeyev stelt dat kennisneming van deze informatie voor Stalin de druppel was die de emmer deed overlopen: ‘This information confirmed that America didn’t really want us to participate in it. They just made this demonstrative gesture in order not to scare away those already dealing with them. Stalin abruptively told Molotov to pull out of the negotiations.’220 Toch kan de uitkomst van de onderhandelingen in een bepaald opzicht als een succes betiteld worden. Het was tenslotte in feite niet de bedoeling geweest om de Sovjets te betrekken bij het formuleren van een Europees plan voor een hulpprogramma. Arnold A. Offner zegt hierover: ‘U.S. officials, as a British diplomat in
Washington reported, expressed widespread relief at Soviet rejection of Marshall Plan talks. Truman publicly derided the “folly of nationalism,” and he and Marshall applauded the Anglo-French
215 Douglas to Marshall, 3 juli 1947, 306. 216
Ibid, 307.
217
Trachtenberg, A Constructed Peace, 63-64.
218 Trachtenberg, A Constructed Peace, 63-64. 219
Yuri Modin in Cold War the complete series, aflevering 3/24:Marshall Plan, https://www.youtube.com/watch?v=2wicffDndE0 (10-04-2015).
220
Vladimir Yeroveyev in Cold War the complete series, aflevering 3/24:Marshall Plan, https://www.youtube.com/watch?v=2wicffDndE0 (10-04-2015).
decisions.’221 Volgens Michael J. Hogan hoopte zowel Bidault als Bevin ‘that Molotov would ”refuse to cooperate” – [they] had “wished” for the conference to fail. When this wish came true, they had tried to heap all of the blame on the Soviets.’222 Ook Marshall, de man die de hele discussie over een Europees hulpprogramma met Amerikaanse steun publiekelijk had opgestart liet zich niet onbetuigd. Op 3 juli1947 stuurde hij via Caffery een boodschap aan Bidault en Bevin:
‘I have followed with complete understanding the course of your patient efforts to find agreement with the Soviet Government on a broad and constructive approach to the problems of European recovery. We realize the gravity of the problem with which you have been confronted and the difficulty of the decisions which you have been forced to take. At least the Soviet attitude in these questions has been clarified at this stage and will not continue to represent an uncertainty in the working out of a recovery program for other countries. We here are prepared to do all in our power to support any genuine and constructive efforts toward the restoration of economic health and prosperity in the countries of Europe.’223
De woorden van Marshall suggereren het begin van het einde van een tijdperk. Hoewel de term “tijdperk” qua tijdsduur niet op haar plek is – de samenwerking tussen de bondgenoten uit de Tweede Wereldoorlog had tenslotte slechts enkele jaren geduurd – is de term in de context van de impact die dit bondgenootschap had dat zeker wel. De patiënt was al lange tijd ziek en bereikte in juli 1947 zijn laatste levensfase toen ook voor de rest van de wereld duidelijk werd dat een vruchtbare samenwerking niet mogelijk was tussen de staten die tezamen nazi-Duitsland hadden verslagen. De gevolgen die hieruit voortvloeiden zouden een enorme impact hebben op de naoorlogse wereld en werden deels direct voorzien door ambassadeur Caffery die op 3 juli 1947 aan Marshall schreef: ‘The Soviets, however, by their actions there have forced Europe to band together to save itself. They are the persons who have established the European bloc. It is now up to the European countries and to the US to see that such a bloc succeeds. We intend to publish all the papers on the Three Power conference in French and English and we hope they will be widely read and understood by the American people and the American Congress and that Moscow’s desire to sabotage European reconstruction will be as clearly revealed as is our determination to do everything within our power to save ourselves and to profit from the splendid initiative taken by Secretary Marshall.’224
Marshall gaf in zijn speech van 5 juni 1947 de Sovjets de mogelijkheid om mee te doen aan een
European Recovery Program, ‘It had been decided to “play it straight”’.225 Deze uitnodiging was echter niet geheel oprecht, in het beste geval een opportunistische poging waar twee mogelijke scenario’s uit konden voortkomen: de Sovjets zouden meedoen of niet. De voorkeur ging weliswaar uit naar de laatste, maar de Sovjets zouden in elk geval een prijs moeten betalen.
221
Offner, Another Such Victory, 226.
222
Hogan, The Marshall Plan, 52.
223 Marshall to the Embassy in France, 3 juli 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the
United States, 1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, 308.
224
Caffery to Marshall, 3 juli 1947, United States Department of State, Foreign Relations of the United States,
1947. The British Commonwealth; Europe Volume III, 309.
Dit was wellicht ook de reden dat Stalin in eerste instantie zijn satellietstaten aanmoedigde naar Parijs te gaan en hen dit korte tijd later alsnog verbood. Het was kiezen uit twee kwaden voor de Sovjetleider: of hij moest toestaan dat zijn satellietstaten mogelijk uit de invloedsfeer van de Unie zouden geraken terwijl de voordelen van een European Recovery Program voor de Sovjets gering zouden zijn of hij moest een openlijke breuk met zijn “bondgenoot” accepteren.226 De hele episode zal het humeur van Stalin geen goed gedaan hebben, maar dit ging niet ten koste van de intensiteit en reikwijdte van zijn reactie op het Amerikaanse “verraad”.227
226
Leffler, For the Soul of Mankind, 65.