Ioan. 3. SIet ghy zijt ghesont ghemaeckt, en vvilt voort-aen+
niet meer sondighen, op dat u niet arghers en gheschiede.
+
Psal. 31. Ick hebbe u mijne misdaedt kennelijck ghemaeckt, ende en+
hebbe mijne onrechtveerdicheydt niet verborghen: Heere vvischt uyt mijne boosheydt.
+
Lucae 15. Ick hebbe in den hemel ghesondicht ende voor u, ende ick+
en ben nu niet vveerdich uvven sone ghenaemt te vvorden, maer maeckt my als een van uvve huerlinghen.
+
Psal. 18. Wie verstaet de misdaden? suyvert my van mijne verborghentheden,+
ende spaert uvven dienaer van vremde sonden.
Het VII. Capittel.
Van de vol-doeninghe, vvelck is het derde deel der Penitentie.
+
Exod. 22. DE kinderen van Israel hebben den tijdt van+
dry daghen besteedt om te komen tot den berch Godts Oreb, om al-daer Godt den Heere offeranden op te draghen. Dese dry daghen, konnen in't gheestelijck verstandt ghenomen worden, ghelijck boven gheseydt is van het Berouw, Biechte, ende Vol-doeninghe. Ende aen-ghesien dat wy van de twee eerste ghesproken hebben, volght dat wy van de Vol-doeninghe nu spreken, de welcke volmaeckt wordt, door de wercken die den Enghel Raphael aen
+
Tob. 12.
+
Vol-doeninghe wort volmaeckt door bidden, vasten, en aelmoessen gheven.
Tobias gherecommandeert heeft, als+
hy seyde: Goedt is het Ghebedt, met het vasten+
ende aelmoessen.
Want die dry wercken van Vol-doeninge, worden seer bequamelijck als dry remedien ghestelt teghen de dry quaden de welcke de wereldt mede-brenght:
door het vasten, de begheerlijckheydt des vleeschs, door d'aelmoessen, de begheerlijckheydt der oogen; ende door een oodtmoedich ghebedt, wordt de
hooveerdicheyt des levens genesen. Den Heer hadde een ghebodt ghegheven dat de
+
Levit. 6.
brant-offer-hande,+
op den outaer verbrandt soude worden den geheelen nacht, tot 's morgens toe, ende dat den Priester die asschen van de selve, uyt-ghetrocken
hebbende sijne Priesterlijcke kleederen, ende andere aen-nemende, soude draghen buyten den heyr-legher, in de aldersuyverste plaetse, om het selve al-daer te doen verteeren tot den voncken toe, door een ander vier nochtans, dan van de heylige plaetsen. Wat wordt ons door dese figuere anders beteeckent dan den brant-offer van u-selven, ende dat alle uwe sonden den tijdt van den nacht deses levens, verbrant moeten worden door het vier der heyliger plaetsen, dat is, van de liefde: Maer is't sake datter noch iet 's morgens resteerde, dat ghy u moet vertrecken buyten den heyr-leger, uyt-treckende het kleedt van dit stervelijck leven, het welck al-daer met het vier van het vage-vier gesuyvert soude mogen worden, tot dat alle de
ongheluckelijcke blevelingen van de sonden geheelijck verteert souden zijn, ende tot dat ghy tot den laetsten penninck toe, betaelt sult hebben.
Wy sullen dan, voor al van het vasten, ende penitentie; daer na van de aelmoesse, ende ten laetsten van 't Ghebedt (want dit breeder verklaringe van noode heeft,) handelen.
Meditatie
Van het Vasten, het eerste vverck van voldoeninghe.
De voor-stellinghe der plaetse is, sy-selven te stellen in de teghen-woordicheydt van
Christus onsen Salich-maker, ghelaeft met galle aen het cruys.
Het bereydende Ghebedt, als voren.
+
De gulsichheyt van Adam is oorsaeck van alle quaet gheweest.
+
HEt 1. point. Bemerckt dat ghy gestelt zijt in dit dal der tranen met onsen eersten
vader Adam, op dat ghy in 't sweet uwes aenschijns u broot soudt eten, ende arbeyden soudt, om te komen tot de hemelsche ervenisse, ende op soudt klimmen op den berch des
Heeren: ende dat ghy niet en hebt, dat u hier in meer belet van u eyghen lichaem, 't
+
Sap 9.
welck bedervelijck+
is ende de siele beswaert, ende ghy het selve over-sulcks met den toom van maticheyt ende eenen goeden reghel moet bedwinghen, op dat het u niet onder den voet en worpe. Ten tweeden, hoe schandelijck dat Adam door't selve lichaem ende door begheerlijcke gulsicheydt, neder-gheworpen is, ende dat, als hy gestelt was in het paradijs van alderley wel-lusten. Dese heeft ons ghebrocht tot alle
+
Wat al quaedts ons de begeerlijcke gulsicheyt heeft toe ghebrocht, ende noch daghelijcks doet. dese+
ellenden ende misterien, daer wy qualijck uyt-konnen gheraken. Ten derden, over-leght wat dat Adam, die nochtans soo wijs was hier toe ghebrocht heeft: Ende verwondert u, het heeft gheweest eene korte ghenoechte, die hy ghevonden heeft in het eten van den verboden appel. O on-gheluckigen appel, waer in alle de quaden ende ellenden deser wereldt ende oock van d'eeuwicheydt besloten waren! Ghy hebt in desen appel ghebeten, o Adam, ende grootelijcks moeten dit selve uwe kinderen, noch hedens-daeghs bekoopen! Ten vierden bemerct, hoe dat onse Eva, dat is, ons eyghen vleesch, ende vijandt, ons ghedurichlijck verweckt om onsen ongeluckigen vader naer te volghen, ende hoe verworpen saken dat het zijn, daer wy door de gulsicheydt begheerlijck naer zijn, met hoedanighen groten arbeydt ende perijckel de selve ghesocht worden, van de gene die se niet en hebben, ende hoe lichtelijck datmen die na-der-handt veracht.
Siet hoe veel datter door de gulsicheyt tot groote armoede komen, ende doen het ghene dat haer in gheender manieren en betaemt. Hoe veel Religieusen, worden daer ghevonden, die anders tot groote heylicheydt souden gheraken, maer hier door ter aerden geworpen, ende belet worden, dat sy niet op en wasschen in 't paradijs van de Hemelsch wellusten, dat is, in de H. Religie, om dat sy hier in haer-selven niet en willen overwinnen? Ende voorwaer, het en is niet sonder groot mysterie, dat Adam van Godt almachtich ghestelt zijnde in den staet van volmaecktheydt, door de gulsicheyt alleen onder den voet gheworpen is.
Het 2 point. Overleght het onghemack, dat de
+
Groote schaden voort komende uyt de gulsicheydt.
+
sicheydt mede-brenght; Ten eersten, sy belet allen voordt-ganck in den gheest, ende maeckt dat het lichaem der siele weder-spannich wordt. Want, soo ons Climachus
+
Climachus gradu 26.
ghetuyght, ghelijcker-wijs onder+
de wereldtsche menschen, de begheerlijckheydt den wortel is van alle quaedt: alsoo onder gheestelijcke ende Religieuse persoonen,
+
Cassian. Li. 4. cap. 3.
is de onmaticheydt van eten ende van drincken. Want het is onmoghelijck,+
als Cassianus seght, dat den ghenen die met spijse over-laden is, den strijdt van den inwendigen mensch kan bemercken ende onder-kennen. Want uyt de gulsicheyt
+
Greg. in 1. Reg. c. 2. Rasil.
serm de abdicat. alleen, spruyten ontallijcke andere+
fauten, ghelijck den H. Gregorius betuyght. Maer den H. Basilius voeght hier by, dat hy bemerckt heeft, dat de gene die met alle andere fauten besmet waren, de selve hebben ghelaten; maer die dese onder-worpen hebben gheweest, oft heymelijck, oft t' ontijden, oft op on-behoorlijcke plaetsen geneygt waren te eten, ten laetsten ghevallen zijn uyt den staet der religie: oft is't sake dat sy daer in vol-hert hebben, gheworden zijn slaven van den duyvel der hellen, nieus-gierighe geesten, murmureerders, die haer eyghen ghemack ende baet sochten, ende hertneckich waren. Ten tweeden, dese sonde en is niet alleen schadelijck aen den geest, ende aen de Godtvruchticheyt, maer belet gantschelijck alle de principaelste oeffeningen der sielen, ende maeckt dat de scherp-sinnicheydt des verstandts, ende d'andere alder-edelste krachten der sielen bot ende plomp worden. Ten derden, mach hier by ghevoeght worden, dat het lichaem hier door met sieckten vervult wordt, 't leven verkort, ende veel ander ongemacks medebrenght. Ende also gheschiedt het,
+
Innoc. l. 2. de contemptu mundi, cap. 17.
ghelijck ons+
Innocentius getuyght, dat den mensch ter oorsake van eene wel-luste, die in de wijde qualijck vier vingheren beslaet, ende qualijck vier ooghen-blicken duert dit teghen-woordich leven on verdraghelijck ende ellendich maeckt, den mensch in perijckel van sijne eeuwighe verdoemenisse brenght, ende dit om het
+
Bernard. in Apolog.
lichaem eene korte ghenoechte aen te doen.+
Soo dat met recht, wel mach roepen den H. Bernardus: O wreedtheydt! men dient het lichaem, om de siele te vermoorden. Ende dat meer is, om den
lichame eene korte genoechte aen te doen, bekoopt men d'eeuwighe tormenten; oft ten minsten men stelt sy-selven in perijckel van daer in te vallen.
+
Profijten, voort-komende uyt de maticheydt.
Het 3. point. Bemerckt daer en teghen de profijten+
de welcke de maticheyt mede-brenght. Ten eersten, dat den vijandt die ons alder-moeyelijckste valt, hier door ghetemt wordt; ende dat veel beter ende bequaemer, dan door eenighe
lichaemelijcke oeffeninghen, als souden moghen wesen, hayre kleederen, disciplinen, op d'aerde te slapen. Want ghelijcker, wijs dat het vier niet lichter uyt gebluscht en wort dan door het ontrecken van het houdt; alsoo oock de quade begheerlijckheyt ende den vonck der sonden, en wordt nerghens beter mede ghebluscht, dan als wy dese het voedtsel van al-der-ley sonden, door maticheydt ontrecken. Ten tweeden, aenschouwt de ghene die in voor-leden tijden de wildernissen bewoont, ende in alle soorten van deuchden boven andre gheschenen hebben. Vraeght haerlieden wat gevoelen datse van dese deught ghehadt hebben, aen-ghesien dat sy een groot deel
+
Basil. constitut. monast. cap. 5.
van hare heylicheydt hier in+
ghestelt hebben, den H. Basilius seght, dat het onthouden van spijse, is het ghene dat bedwinght de onsteltenissen der sielen: ende
+
Chrysol.
Chrysologus, dat het+
vasten, is de doodt van alle boosheden, ende het leven der deuchden. Ten derden dit ghevoelen en hebben de Heylighen niet alleen ghehadt; maer oock veel Heydensche Philosophen, ende wijse mannen onder haer-lieden, die dese deught in grooter weerden ghehouden hebben: Soo dat Artaxerxes ende Ptolomeus, water ende broodt, voor leckernijen rekenden: ende alle kocken waren by die van Lacedemonien ten eeuwighen tijde uyt-ghebannen.
+
Gulsicheydt is dickwijls van Godt gestraft.
Het 4. point. Bemerckt ten eersten, hoe dickwijls,+
ende hoe grouwelijck dat de gulsicheydt van Godt almachtich ghestraft is gheweest: want op dat ick onsen eersten Vader Adam voor by gae, eenen iegelijcken is kennelijck ghenoech, tot
+
Genes. 19.
wat schande dat dese vermaledijde sonde Loth ghebracht heeft, tot+
hoe danighe
+
1. Reg. 2. miserien, die van Sodoma; waer toe+
dat ghekomen zijn de kinderen van Heli,
+
Genes. 25.
+
3. Reg. 13. Esau, ende+
eenen sekeren Propheet in Bethel: Hoe dier hebben+
de Israeliten
+
Num. 11.
moeten bekoopen den lust die sy had-+
+
Exod. 12.
+
den om vleesch te eten in de woestijne; ende op eenen anderen tijdt, alsser dertich duysendt mannen van haerlieder verslaghen hebben gheweest. Ick late staen den rijcken vreck, ende ontallijcke andere, de welcke door dese sonde van gulsicheydt vernielt zijn ende na-der-handt gheworpen in de eeuwighe pijnen der hellen. Besiet dan, hoe dat ghy sonderlingh door vasten, ende andere manieren van verstervinghen u lichaem sult konnen brenghen onder het bedwanck des gheests.
+
Alle Heyligen hebben 't vasten ghe-oeffent.
+
Het 5. point. Bemerckt hoe dat alle die vermaert zijn, soo in het oude, als oock
in het nieuwe Testament het vasten ende de lijf-kastijdinghen toe-ghedaen hebben gheweest. Moyses heeft door vasten de wet ende de gemeynschap van Godt al-machtich verkreghen, als oock Elias: de Niniviten hebben Godt versoent. Over denckt ten tweeden, hoe vermaert dat in het nieuw Testament hier in gheweest is dien Ioannes, van den welcken onsen Heere selfs dese ghetuyghenisse gheeft, datter gheenen meerderen op-gestaen en is: ende Anna de Prophetesse. Den H. Apostel
+
1. Cor. 9. Paulus ghetuyght van sy-selven+
Ick kastijde mijne lichaem ende brenge 't onder
+
Gal. 5.
bedwanck, op dat als ick een-ander ghepredickt sal+
hebben, ick selve niet verloren en gae. Want die Christus toe-behooren hebben hun vleesch gecruyst, met de ghebreken ende quade lusten. Overleght neerstelijck in de tegen-woordicheydt Godts, oft ghy van dit getal zijn, oft ghy oock soeckt de ghenoechte des vleeschs, ende hier na verlanght, dan, oft ghy soeckt het vermaeck van den gheest ende uwer siele salicheydt. Ten derden, stelt u voor oogen Christus onsen Salich-maker, die ons behoort te dienen voor eenen spieghel van alle vol-maecktheyt: Aensiet hem, hongerich, dorstich, gheheel nachten overbrengen in't ghebedt, ende alderley arbeyden
+
Ioan. 19.
van sijne joncheyt+
af ende ten laetsten ghelaeft, met galle ende azijn, aen de galghe des cruys. Hy heeft alsoo doende sijn leven willen sluyten, om ons de maticheydt aen te predicken; dat hy alsoo ons onsen Verlosser soude betalen de schuldt, die onsen eersten Vader Adam, ende wy sijne kinderen door de sonde van gulsicheydt, ghemaeckt hadden. O Heer Iesu Christe,
leert my doch door het binnenste uwer bermherticheydt, dat ick de spijse niet anders
+
Aug. l. 10. conf. c. 31.
en ghebruycke,+
als eene medecijne, dat ghy mooght wesen mijne genoechte, ende het gene daer ick allen mijn vermaeck in neme. Dat mijne spijse zy, te doen uwen wille; Verre zy van my, dat ick die gheerne u soude toebehooren, mijn vleesch niet en cruyce; maer 't selve onder-worpen soude zijn, ende my selven eene slave van mijnen buyck make, die in vrijdom gestelt ben, ende ghekocht door u dierbaer bloedt.
+
Aug. l. 10. conf. c. 32.
Gheeft my,+
dat ick my in u mach verheughen: gheeft dat ghy ghebiedt, ende ghebiedt dat ghy wilt. Hy bekent (seyde Augustinus) uw dienaer, dat hy 't ontfangen heeft, ende dat hy glorieert, die hem in den Heere glorieert. Ick heb eenen anderen u hooren bidden, op dat hy verwerven soude; Neemt seght hy van my de begheerlijckheydt des buyck: want wie sal dese komen verwinnen; waer door oock de alderstercste ende alder-kloeckste kamp-vechters over-wonnen hebben geweest; dan door u, o soeten Iesu, die mijne eenighe salicheydt, ende sterckte zijt, Amen.
Ghebedt, om de deuchdt van Penitentie ende Vasten te verkrijghen.
+
Psalm. 129. VYt de diepten heb ick gheroepen tot u, o Heere, Heere verhoort+
mijne stemme; vvant ick ben gekomen in 't midden der zee, ende het on-vveder heeft my in den grondt ghestooten, VVie sal my verlossen, mijne Godt, anders dan ghy, die beroert het diepste der zee, ende stelt het gheluydt der baren? VVie sal my verleenen, dat ick, alle nachten mijn bedde mach vvasschen, ende met mijne tranen sal ick mijne rust-plaetse beghieten, op dat ick alsoo mijne sonden soude moghen uyt-vvasschen, ende door dese dobbele besproeyinghe mijne siele soude moghen vruchtbaer maken, ende met eenen ontkomen d'eeuvvige ende al-tijdt durende tranen ende droefheydt? VVant ick vvel vvete dat is't sake dat ick de pijnen der hellen, met eene korte pijne in dit leven arbeyde af te koopen, d'eeuwighe ontwijfelijcken door uwe gratie sal ontgaen: want ghy nimmermeer tweemael het selfde en straft, maer uwe
bermherticheydt gaet alle
uvve vvercken te boven. Nochtans ghy begheert, o soeten IESV, dat vvy vruchten voordts-brenghen, die in der vvaerheyt voor vvercken der penitentie gherekent moghen
+
Galat. 5. vvorden; ende hebt ons over-sulcks hier in vvillen voor-gaen, ende goedt exempel+
gheven; ende hier-om ghelijck uvven Apostel ghetuyght: Die voor uvven dienaer gherekent vvil vvorden, die cruyst sijn vleesch, met alle hare quade lusten, hy en tracteert het selve niet saeghtelijck, op dat hy het niet vveder-spannich en bevinde. Ick neme dan vastelijck voor my, o alder-goedertierensten IESV, de penitentie met uvve Heylighen, ende vrienden te beminnen; vvant oft den mensch straft sijne sonden
+
Greg. l. 9. Moral. cap. 17. in sy-selven door leedt-vvesen, ghelijck seer vvel seght den H. Gregorius)+
oft hy straft de selve met den mensch, die mijnen Heere ende mijnen Godt zijt. Ick neme my voor, o Heere, vruchten te doen van vvaer-achtighe penitentie, op dat ghy u, met uvve H. Enghelen over de bekeeringhe van mijne sondige siele mooght verblijden, die soo dick-vvijls hebbe uvven H. Gheest bedroeft, ende boosheydt bedreven in de teghen-vvoordicheydt van uvve Godlijcke Majesteyt. Ick bekenne, dat dit qualijck
+
Ambr. l. 2. de poenit. cap.
10.
doenlijck is;+
aen-ghesien dat Ambrosius uvven dienaer seght: Ick heb het bevonden lichter te vvesen te vol-herden in sijne eerste onnooselheydt; dan op-recht
penitentie van sijne sonden te doen. Maer, o Hemelschen Vader, alle dinghen zijn u moghelijck, jae licht, ende sullen my soo oock vvesen, is't dat ghy my by-staet met uvve heylighe gratie, daer ick u oodt-moedelijck om bidde, Amen.
Practijcke om het Vasten t' onder-houden.
D'Eerste, t' overleggen hoe datmen sijn lichaem koestert, oft men dat oock leckerlijck
ende saeghtelijck voedt als sijnen knecht, die daer door weder spannich wordt: het welck ontwijfelijck gheschieden sal, is't sake dat wy der gulsicheydt toeghedaen zijn; is't dat wy ons begheven tot verboden ende schadelijcke spijsen t'eten; is't dat wy in't eten t' overvloedich zijn, ende t' ontijde oft delicatelijck doen, oft al te heftich ons begheven tot het onderhouden van ons lichaem.
teeckenen van een waerachtich verloochenen. Maer van het eerste is eene vreese van hem t' ontgaen buyten het ghene dat noodtsakelijck is. Ten tweeden, eene neerstighe wachte eer men gaet eten, ende ter wijlen dat men eet, op dat de wel-lusticheydt den noodt niet en verrassche, ende dat men d'eene meer volge dan d'andere. Ten derden, oft het ons oock moeyelijck ende lastich is, dat wy desen noodt onder-worpen zijn. Ten vierden, dat wy noodige saussen toe-laten, seldsame ende onnodighe verworpen.
De derde, het sal seer goedt wesen, dat wy ons selven eene sekere mate stellen van spijse ende van dranck. Want is 't sake dat dit aen de beesten gedaen wordt; hoe veel te meer is het betamelijck dat den mensch meer door redene, dan door ghevoelen ghestiert ende gheregeert worde. Ende is 't by al-dien dat wy ons ghevoelen ghetrocken te worden door eenighe wel-lusticheyt, laet ons over-dencken, dat wy redelijcke creaturen zijn, Christen menschen, ende vry, gheene slaven van ons lichaem, oft van onse wel-lusten, maer dienaers ende kinderen van Christus Iesus, die tot hoogher ende meerdere saken gheboren ende gheroepen zijn. Oft wel laet u voor-staen, dat ghy de spijsen nu ghenoten hebt, daer ghy u ghevoelt toe verweckt te wesen; waer
+
Bonav. de profectu.
door sal gheschieden, ghelijck den heylighen Bonaventura seer+
wel bewijst, dat het al even veel wesen sal, oft wy die beproeft hadden.
De vierde, laten een ander altijdt naer sijn goet-duncken spijse bereyden, ende niemermeer van de sausse klagen oft spreken, ende het gene daer wy door de gulsichheydt alder meest toe gedreven worden, ons-selven ontrecken, ende den armen uyt-deylen. Ende hoe aen-ghenaem een sacrificie dat dit Gode al machtich is, heeft hy som wijlen door mirakelen bewesen.
De vijfde, om spijse te nutten eene sekere ende ghestelde ure te houden, noch niet lichtelijck iet buyten den ghewoonelijcken tijdt te nemen.
De seste, niet veel uren langh over tafel blijven sitten, noch gheene seldsame, oft