ende van haer eerste deel, welck is het berouw.
+
Den ghenen die wederkeert tot God, sal voor al hem begeven tot berou sijnder sonden.
NAdemael dat den mensch in Godts tegenwoordicheyt+
voor ghenomen heeft, hem tot Godt te bekeeren, ende wederom te keeren tot den wech der salicheydt, ende te letten op het eynde, waer toe dat hy van Godt al machtich gheschapen is; soo moet hy hem begeven tot berouw sijnder sonden, waer door hy als door eenen korten wech, op den rechten wech mach gheraken; ende alsoo voordts reysen den
+
Exod. 12.
wech van dry daghen in de wildernisse met de Israeliten,+
om den Heere offerande op te draghen, ende verlost te worden van de slavernije des duyvels. Den eersten dach van dese dry, ende het eerste deel van dese reyse, is 't Berou, het tweede, de Biechte; het derde, de Vol-doeninghe.
Want ghelijcker-wijs dat Godt den Heer, door sijne wonderlijcke ende soete beschickinghe ghestelt heeft, dat de siele, die den weedom ontfanghen ende de sonde ghebaert heeft, de doodt soude sterven; alsoo heeft hy geordonneert, dat de selve, die nae de sonde vervult sal wesen met weedom ende droefheyt, het leven soude wederom krijghen: ende alsoo gheschiedet, dat de vrucht der sonde, te weten, den weedom, die van de sonde voorts ghebrocht wordt, de selve sonde, die ons vernielt hadde, wederom te niet brenght.
Dit leedt-wesen is twee-derley, 't een dat van de gheleerde Attritio ghenoemt wordt, als iemandt een leet-wesen sijnder voor-leden sonden verwect, door het overlegghen van de leelijckheydt der selver; oft door vreese der hellen, oft door eenighe dusdanighe bemerckinghe. 'T ander is, dat sy Contritio noemen, waer door de siele, niet om eenighe straffe, niet om het verlies van sijne goederen, niet om eenighe pijnelijckheydt oft moeyelijckheydt, maer uyt pure liefde bedroeft is, wel willende dat hy die sonde niet ghedaen en hadde (al is't dat hy gheene
voelijcke beweeghlijckheydt oft tranen ghewaer en wordt) om dat hy hier door het opperste goedt, ende sijnen alder-goedertierensten Vader, sijnen alder-miltsten Heere bedroeft ende on-ghelijck ghedaen heeft, die hy nochtans alle eere ende liefde schuldich was te bewijsen: ende dit is het leedt-wesen ende berou der kinderen, 't welck Godt den hemelschen Vader seer aen-ghenaem is, ende dat in sulcker voeghen, dat het oock ghenoechsaem ter salichheydt is, als wy gheenen Biecht-vader by de-hant en hebben. Om hier toe te geraken, moeten wy meer arbeyden, dan tot een beanghst her-halen onser sonden, daer wy nochtans ghemeynelijck contrarie sien geschieden. Waerom ick hier eenighe middelen voor ooghen stelle, die hier toe souden moghen
+
Luc. 7.
+
Luc. 18.
dienen.+
Magdalena heeft door dit leedt-wesen ende liefde,+
hare sonden
af-gewasschen: den Publicaen is weder om in ghenade ontfangen geweest, als hy uyt gantscher herten, ende uyt een affectie van liefde, dit salich woordt ghesproken heeft: Godt weest my armen sondaer ghenadich.
Dit tweederley leet-wesen begrijpt in hem (al is't dat dit niet altijdt uyt-druckelijck en gheschiet) eene begheerte om de gheboden t' onder-houden; waer onder begrepen wordt voor al 't ghebodt van op sijnen tijt te biechten: welck sulcken kracht heeft, dat hier door den mensche, die een on-vol-maeckt berou hadde, tot een waer-achtich gheraeckt: soo dat wy behoorden het selve dick-wijls te ghebruycken, om onsen roep ende salicheydt te versekeren.
T'samen-sprekinghe Christi Iesu met eene sondighe siele, om tot een vol-maeckt berouw te gheraken.
+
Deut. 32.
+
Iob. 38.
+
CHristus. Aenhoort ghy hemelen, dat ick spreke, ende+
de aerde hoore de woorden
+
Reden van leedt-wesen is de groote wel-daden, die wy ontfanghen hebben ende misbruyckt.
mijns mondts. Siet+
N.N. ick sal u vraghen, andtwoordt my. En heb ick u niet door
eene on-eyndelijcke ende on-bedwongen liefde ter eeren van mijnen naem gheschapen? wel aen, en ghetuyght u u herte niet, dat ghy leeft in mijne teghen-woordicheydt, tot mijnder spijt, dat met rechte, waer't sake dat u leven voor de wereldt bekent ware, om uwen t' wille mijnen naem gelastert soude worden? daer ick u nochtans als mijnen Sone
op-ghevoedt ende verheven heb. Ende ghy hebt my versmaedt, ende ick heb
ghesweghen; den os heeft sijnen besitter bekent, ende den esel de kribbe sijns Heeren, maer ghy en hebt my niet ghekent: maer om dat ick lanck-moedich ben, heb ick verduldich ghewest over de boosheydt der menschen.
+
Psal. 31. De siele. Inder waerheydt Heere, ick ben ghelijck+
gheworden den peerde, ende den muyle, die on-verstandich zijn. Ick heb u ghenoemt Schepper, Koninck, ende mijnen Godt, ende om u spijt te doen, heb ick min gheacht dan eenen snoode creature. Ende is't sake dat ghy my vraeght de redene waer om ick dat ghedaen heb, en weet anders my niet te verandtwoorden, dan dat het my alsoo belieft heeft niet
tegen-staende, dat ghy het verboden hadt; want dit mijn vermaeck was, al was 't u
+
Isai. 1.
lief oft leedt. Eylaes! Van de plante des voets tot den top des+
hoofdts, en is in my gheene ghesondtheydt. Maer waer sal ick henen gaen: tot wien sal ick mijne toevlucht nemen? Vader van bermherticheydt, ende Godt van alle vertroostinge, en
+
Psal. 50.
verworpt my van+
u aenschijn niet, ende en neemt uwen H. Gheest van my niet.
+
Iob. 14.
Reyckt uyt uwe handt aen u maecksel mijnen+
Heere, ende mijnen Godt.
Christus. Is't sake dat ick den Heere ben, waer is mijne vreese? Ben ick den
Vader, waer is de liefde, die men my bewijst? Gelooft ghy dat ick den Heere ben, ende versmaet ghy my? Noemt ghy my Vader, ende versmaedt nochtans mijne
+
Matth. 23.
gheboden om uwen ghesworen vijandt te ghelieven? Hoe dick-wijls heb+
ick u willen vergaderen, ghelijck de klock-hinne vergadert hare kieckenen onder hare vleugelen, ende ghy en hebbes niet ghewilt? Hoe menich-mael heb ick gheseydt; hoe langhe
+
Psal. 4.
sult ghy swaer van herten wesen? Waer om bemindt ghy d'ijdelheydt, ende+
soeckt de loghen-tael? Meynt ghy datter iemandt soo boos gevonden wort, die, als hy hem laet voorstaen dat den Koninck ontrent hem is, hem aenschouwt, hem dreyght, nochtans niet op soude houden van den Koninck te vermaledijden? Isser wel eenen mis-dadighen in den kercker ghestelt, die den rechter verwachtende, weet dat de voor-leden ure, ende oock dese teghen-woordige, verscheyden andere
op de merckt grouwelijck ghepijnight worden, om alsulcken mis-daden ghelijck hy ghedaen heeft, ende en wordt niet verschrickt? Ende ghy wel wetende dat overmidts sulcke sonde N. de voorleden ure ontallijcke menschen gheworpen zijn in den af-grondt der hellen, hebt nochtans dit op de selve ure versmaedt ende veracht. Ick heb u niet teghen-staende wederom gheroepen, ende ghy en hebt my niet willen hooren; ick heb mijne handt uyt-ghesteken, ende ghy en hebt daer niet willen nae sien: ghy hebt allen mijnen raedt veracht.
+
Iob. 10.
+
De siele. Weest ghedachtich Heere, dat ghy my gelijck slijck ghemaeckt hebt,
+
Psal. 78.
ende weest indachtich+
uwer ouder bermherticheden; laet uwe bermherticheden ons haestelijck voor-komen, want wy zijn uyter maten seer arm geworden. Wie
+
Ierem. 9.
sal my water geven voor mijn hooft, ende eene fonteyne van tranen+
voor mijne ooghen! Het is my bitter dat ick u verlaten heb, mijnen Heere ende mijnen Godt.
+
Isaiae 43.
+
Hier worden de meeste wel-daden aen ghetelt die wy van Godt ontfanghen hebben.
+
Christus. Weest ghedachtich der menichvuldigher+
wel-daden, die ick u gedaen heb, ende laet ons t'samen gheoordeelt worden. Brenght iet voordts dat ghy hebt om u t' ontschuldighen. En hebt ghy my met ontallijcke quaden N. voor al't goedt dat ick u bewesen heb, wederom ghegeven: o onvruchtbaerheydt mijnder siele? Ick heb u ghekocht met eenen dierbaren prijs van mijn bloet, niet met eenige verganckelijcke saken van gout ende silver, om dat ghy my alle eere soudt bewijsen, ende my draghen soudt in u lichaem: ende ghy hebt uwe siele verkocht om gheender
+
1. Cor. 6. weerde, soo kleyn hebt ghy my gheacht.+
Weest ghedachtich, dat ick mijne lieve siele
+
Isaiae 48.
te pande ghestelt heb voor u tot in de doodt: maer metter+
waerheyt uwen neck is
+
Matth. 20.
eenen ijseren zenue-bandt, ende u voor-hooft metael; ende om dat ick goet ben,+
u ooghe is boos. Want ghy hebt u aensicht van my ghekeert, ende ghy hebt een verbondt met de doodt ghemaeckt, ende eene alliantie met de helle, tot mijnder spijt, op dat dese over mijn bloedt sonden triompheren. Ick heb u bemindt, ende
ghewasschen in mijn eyghen bloet, ende desen is uwen doodelijcken vijandt, die haeckt ende snaeckt naer u bloedt: ick heb u geschapen, ende desen soect u in alle manieren
te vernielen; ick noode u tot eenen eeuwighen loon; desen tot eene slechte genoechte, ende eeuwighe tormenten: Ick ben het opperste goedt, ende desen het opperste quaedt: ick roepe nochtans, ende ghy en hoort my niet; ick bidde u, ende ghy verstoot my: ick weene, om de perijckelen in de welcke ghy ghestelt zijt, ende ghy houdt uwen spot met my, ende dat meer is, ghy neemt in de selve u vermaeck, ende soeckter noch meerder. Desen om eene vuyle ghenoechte wordt met grooter moeyte ghedient, ghebeden ende ghe-eert; sijne gheboden hoe swaer datse oock zijn worden
+
Ierem. 2.
onder-houden: de mijne al is't datse licht zijn, worden versmaedt. Ghy hemelen+
wordt verbaest hier af, ende ghy hare poorten wort gantsch verlaten; sy hebben my verlaten de fonteyne van het levende water. En heb ick u niet gheplant mijnen uyt-verkoren wijn-gaerdt, ende een oprecht saedt, hoe zijt ghy dan dus vererghert:
+
Isaiae. 5.
ende eenen vremden wijn-gaert gheworden? Ick heb gewacht+
dat ghy druyven voordts soudt brenghen, ende siet hier wilde druyven. Wat moeste ick meer
ghedaen hebben aen mijnen wijn-gaerdt, dat ick niet gedaen en heb? Wat boosheydt hebt ghy in my bevonden, dat ghy u van my gekeert hebt? en heb ick niet stille ghesweghen? en heb ick niet verduldich, lanckmoedich ende bermhertich gheweest over de mis-daden der menschen? Nochtans, naer alle dese dinghen, om dat ick ghereedt was om te vergheven, ende goedertieren, hebt ghy my soo veel te dick-wijlder vergramt: ghy hebt het jock ghebroken, ende gheseyt: Ick en sal niet onder-worpen wesen: ghy hebt u beroemt in uwe quaetheydt, machtich in boosheydt. Is dit, daer ghy my mede vergheldt, dwaes ende uytsinnich mensch? Waer zijn uwe goden, uwen troost, daer ghy u op betrouwt hebt? 'T is al voor by ghepasseert ghelijck de schaduwe, ende ghelijck een schip daer men geen teecken af en vindt, als het door de golven gepasseert is. Hebt ghy niet terstont al volbrocht: het ghene dat u de wereldt voor-ghehouden heeft, dat uwer sinnelijckheyt ende 't vleesch behaghelijck was, ende dat met vollen toe staen? Ende het ghene dat ick gheboden heb, gheraden, ja al biddende ende smeeckende door mijne liefde ende
dierbaer bloet van u begeert, hebt ghy versmaedt. Ende siet, het ghene dat ick soo veel jaren bevolen, ende gherecommandeert heb door de Propheten, ende mijne uyt-roepers, te weten uwe oversten, hebt ghy veracht. Is dit d'eerste liefde, door de welcke ghy in het doopsel alle dinghen versaeckt hebt? waer voor ghy my u-selven tot alles op-ghedragen hebt? Is dit het ghene dat ghy my verghelt, dervende seer stoutelijck segghen: Ick en sal het in gheender manieren doen, ick hebbe mijn herte op vremde goden ghestelt, ende die sal ick volghen.
De siele. Ach! Heer wie sal derren staen om met u te spreken, oft een antwoordt
te geven op duysendt dinghen, die ghy daer teghen hebt? De hemelen en zijn niet suyver in uwe teghen-woordicheydt, ende oock in de Enghelen hebt ghy boosheyt
+
Iob. 14.
gevonden.+
Wie kan doch suyver maken den genen die van onsuyveren sade ontfanghen is, en kondt ghy dat niet die alleen zijt? Ghy hebt voorwaer mijne voet-stappen ghetelt, maer weest mijnder sonden genadich, ende zijt gedachtich dat
+
Iob. 7.
mijn leven eenen windt is.+
Wat sal ick u doen, o bewaerder der menschen, waerom
+
Iob 16.
hebt ghy mijn teghen ghestelt: Eylaes! ick ben+
my- selven swaer ghevallen. Siet mijne droefheydt heeft my verdruckt, ende alle mijne leden zijn te niet gebracht,
+
Iob. 6.
uwe pijlen steken in my, der welcker vervolgentheydt,+
verteert gantsch mijnen
+
Iob. 29.
gheest. Wie+
mocht my geven, dat ick waer als in de voor-leden maenden, als in de daghen in de welcke ghy my, o Heere bewaerde. Och, wie sal my dat gheven?
Christus. Waerom zijt ghy van my af-gheweken, ende en komt niet wederom tot
+
Ierem. 2.
my? Sal eene maget haer cieraet vergheten, oft eene bruydt den bandt+
van haer borst-cieraet? Ende ghy hebt my uwen Schepper vergheten ontallijcke veel daghen, keert wederom, keert wederom. Siet ick heb u ghereedt ghemaeckt u eerste kleedt, ick heb mijne armen uytghestreckt om u t' om-helsen, mijn hoofdt heb ick
neder-ghebooght om u te kussen.
+
Luc. 15.
+
De siele. Vader ick en ben niet weerdich genoemt te worden uwen sone. Aen-siet
my, ende weest mijns ghenadich, want ick ben verlaten ende arm. Eylaes! siet ick vinde eene andere wet in mijne leden,
strij-+
Rom. 7.
dende teghen de wet mijns verstands; ende ick en+
doe het goedt niet dat ick wille.
Christus. Siet ick sal u berispen, ende sal uwe eygene conscientie te ghetuyghe
roepen. Hadt ghy sieck gheweest, en soudt ghy niet veel aen de medecijnen ende doctoren verquist hebben? had teghen u eenich proces op-geresen van eenen voet aerde, ghy soudt hemel ende aerde gheroert hebben. Ende waer 't sake dat ghy 't honderste deel van het gene dat ghy voor de wereldt doet, voor uwer siele salicheydt ghedaen hadt, soudt salichlijck gheleeft hebben? Heb ick niet geseyt, die de waerheydt
+
Matt. 12.
+
1. Ioan. 5. ben: Mijn jock is+
soet, ende mijnen last is licht, ende mijne geboden en+
zijn niet swaer? ende ghy seght datse moeyelijck zijn: met woorden, wercken, ende quaedt exemple treckt ghy anderen tot hare bedervenisse. Ghy brenght voorts, dat ghy u niet en kont wachten van sekere geselschappen, van perijckelen van sondigen: ende waer 't by al-dien, dat iemandt hoe grooten vriendt dat hy u ware, u in 't minste vergramt, oft eenich kleyn ongelijck ghedaen hadde, ghy en soudt u, oock ghebeden wesende, met hem niet willen versoenen. Waer 't sake dat eenighe plaetse oft uwen vriendt met de peste bevanghen ware, oft dat den medecijn u dese, oft dese spijse verbodet, ghy soudt hem in alles onderdanich wesen: maer om uwe siele te moghen behouden, u lichaem te temmen, my gehoorsaem te wesen, ende te behaghen, en wilt ghy het minste niet lijden oft verdragen. En sult ghy dan my alleen niet vreesen, ende van mijn aenschijn vervaert zijn? En heb ick u niet betuyghende betuyght, ende
+
Ierem. 11.
gheseydt: Hoort mijne stemme; ende ghy en hebt niet+
willen hooren, noch uwe ooren tot my buygen, maer zijt voordts-ghegaen in de quaedtheydt van u boos herte? Siet mogelijck dese ure sult ghy ghetrocken worden tot een strengh oordeel, ende gaen in het huys van de eeuwicheyt; ende siet uwe handen zijn noch vol bloedts. Mijn volck, wat heb ick u gedaen, oft waer in heb ick u moeyelijck ghevallen? Weest ghedachtich, o siele, mijner galle, mijner armoede, ende mijner tranen, die ick voor
+
Ierem. 3.
u in het ghebedt gestort heb, want ghy kostelijc waert in mijn aenschijn; ghy+
hebt noch onkuyscheydt bedreven met veel boelen,
niet te min, keert wederom, keert wederom, siet ick stae voor de deure, ende kloppe; doet my open mijne suster, mijne bruyt, want mijn hooft is vol bloedigen douwe, ende mijne hayr-vlecht vol droppelen des nachts.
+
Cant. 5.
+
De siele. Ick heb u tot gramschap verwect, o Heere, ende ick heb ghesondight,
boven het ghetal van de sandekens der zee, ick bekenne mijne mis-daet: maer en verstoot my niet t' samen met mijne boosheden, noch en stelt mijn straffe voor d'eeuwicheyt niet uyt: verthoont my uwe goetheyt, ende weest uwer onder
ontfermherticheden indachtich, ende worpt achter uwen rugghe alle mijne sonden. Want siet ick neme vastelijck voor my, ende dat in de teghenwoordichheyt van uwe Goddelijcke Majesteyt, ende geheel u hemelsch heyr, u voort-aen niet meer te vergrammen, die oorsaken der sonden te vlieden, ende liever u mijnen Godt als den duyvel te dienen. Ontfanght my o Heer Iesu, ende en versmaedt niet een rouwich ende oodt-moedich herte, ghy die door-grondeert ende door-siet het herte ende de nieren, u is bekent mijn suchten, ende de begheerte, die ick heb om u voordt-aen te dienen.
Ghebedt, oft verweckinghe tot waerachtich leedt-wesen.
HEere Iesu Christe vvaerachtich Godt ende mensch, mijnen Schepper ende Verlosser, 't is my leet uyt den grondt mijnder herten, dat ick uvve goddelijcke Majesteyt vergramt heb, om dat ghy mijnen Godt zijt, ende alle dat ick behoeve, den vvelcken ick boven al beminne ende eere. Ick neme daer-om vastelijck voor my, dat ick u voort-aen niet meer en sal vertoornen, maer alle oorsaken van sonden met alle neersticheyt vlieden: daer-en-boven, dat ick mijne sonden oprechtelijck sal biechten, ende de poenitentie die my op-gheleyt sal vvorden, vol-brenghen: Ende tot eene vol-komen vol-doeninghe, offere ick u my selven van daghe, insghelijck mijn leven, al het ghene dat my aen-gaet, ende al het ghene dat ick lijden sal. Ende
ghelijcker-vvijs als ick u ood-moedelijck bidde ende versoecke verghevenisse mijnder sonden, alsoo verhope ick de selve door uvve on-eyndelijcke goedtheydt ende bermherticheyt, ende door de verdiensten van
u dierbaer bloedt, ende u heylich lijden te verkrijghen: ende dat ghy my gratie sult verleenen, om mijn leven te beteren, ende in het goedt tot den eynde toe te vol-herden. Amen.
Pracktijcke dienende om dit berou, dickwijls te ghebruycken.
TEn eersten, soo wordt dit ghebruyck aen ghepresen van alle gheleerde ende Godt
vruchtighe mannen, b[eso]nder 's morgens; op dat, alsoo als wy ons met Godt ve[rs]oent hebben, onse wercken, die anders sonder verdiensten waren, verdienstich souden mogen worden van het eeuwich leven. Ten tweeden is't 's avondts in het onder-soeck onser conscientie teghen eene on-voor sienighe doodt seer goedt. Ten derden, als wy ghevallen zijn in eenige groote sonde, op dat wy geene vijanden Godts en blijven. Ten vierden voor iegelijck ghebedt: want het ghebedt van eenen sondaer en is Gode niet aengenaem. Ten vijfden, in alle perijckelen des doodts ende eenighe groote bekoringhe. Ten sesten, als wy eenich ghewichtich oft moeyelijck werck