WAt sal 't u baten, o reyser, dat ghy het eynde uwes levens weet, dat u door het
gheloove Godt, ende den wech tot Godt, kenbaer geworden is, ende dat ghy eenen staet des levens verkosen hebt; is't sake dat ghy dus verre gekomen zijnde, af-wijct van den rechten wech, u eynde, gheluck ende salicheydt vergheet? Voorwaer het soude beter gheweest hebben, dat ghy Godt noch sijn ghebodt niet en hadt gekent:
+
Luc. 12.
want den knecht die den wille sijns+
Heeren weet, ende niet en doet, die sal gheslaghen
+
Rom. 1.
worden met veel slagen. Ghelijcker-wijs den Apostel+
seydt, dat sy gheene onschult en hebben; want als sy Godt gekent hadden, soo en hebben sy hem als Godt niet ghe-eert oft ghedanckt; maer sy zijn ijdel geworden in hunne gedachten, ende hun onwijs herte is verdonckert gheworden: want seggende hun selven wijs te wesen, zijnse dwasen geworden, ende daerom heeftse Godt ghelevert in de begheerten haers herten in onsuyverheydt, ende schandelijcke lusten. Is 't sake dan, dat ghy (die dit leest) noch door menschelijcke kranckheydt af-ghekeert zijt van uwen Godt, van u goedt, uwen alder-liefsten Vader, ende alder machtichsten Schepper; ick bidde u
+
Eccl. 5.
door het bloedt van Christus Iesus, ende uwe salicheyt, dat+
ghy niet lancksaem en zijt om u tot den Heere te bekeeren, ende het selve niet uyt en stelt van dage tot dage. Want onversiens sal sijne gramschap komen, ende in den tijdt der wraken sal hy u vernielen; maer keert u tot hem op desen selven oogen-blick, ende versucht tot hem. Want sijne machtige handt is over u uyt-ghereckt; keert weder-om, ende keert
+
Isaiae 55.
u op den rechten wech, tot uwen Heere uwen Godt.+
Want hy heeft gheseydt: den ongoddelijcken verlate sijnen wech, ende een ongherechtich man sijne ghedachten, ende laet hem weder-keeren tot den Heere, ende hy sal sijns ontfermen; tot onsen Godt, want hy is veel om te vergheven.
Den mensch. Ick weet, ende kenne opentlijck, het eynde waer toe dat ick gheschapen
ben, te weten, om Godt den Heer te dienen; ende dat hier in al mijn geluck ende
+
Psal. 37.
salicheydt gheleghen is: maer wat sal+
ick doen? Want mijne boosheden zijn boven mijn hooft gewassen, ende gelijck eenen swaren last zijn sy om my beswaert. Ick bevinde dat ick neder-ghedaelt ben van Ierusalem naer Iericho, die ter contrarie uyt Iericho moeste mijn reyse nemen naer het hemelsch Ierusalem: ende nochtans soo en ick met veel andere menschen verblindt gheweest, dat ick voor my nam als-dan mijn selven tot Godt te bekeeren, als ick eerst Godt met alderley sonden ghenoechsaem vertoornt soude hebben: ick hebbe voor my ghenomen als-dan my tot sijnen dienst te begeven, als ick onbequaem soude wesen door mijnen ouderdom, om de wereldt langher te dienen: ende als ick den nieuwen wijn, den fleur ende jeught mijns levens aen de wereldt gheschoncken hebbe, dan soude ick my selven, slap ende krachteloos zijnde, tot den dienst Godts begheven: ende meyndt ghy dat hy mijns ghenadich sal wesen?
+
Matth. 11.
+
Den Enghel. Hoort den Heere segghen: Komt tot my die beladen ende belast zijt,
+
Psal. 26.
ende ick sal u vermaken:+
Betrout in den Heere, ende doet wel, ende ghy sult
+
Eccl. 5.
gevoedt worden in sijne rijckdommen. Alleen+
en vertoeft niet u tot den Heere te bekeeren, ende en stelt dat niet uyt van daghe te daghe, want onversiens sal sijne
+
Psal. 7.
gramschap komen, ende in den+
tijt der wraken sal hy u vernielen. Spoedt u te
+
Den eersten middel om niet langher te dolen, is in tijdts weder te keeren.
bekeeren, op dat hy uwe siele niet en wech en neme als eenen+
leeuw, ende datter niemandt ghevonden en worde, diese verlosse ende behoude. En weet ghy niet dat men dick-wijls al te laet remedie soect, als de siecte nu ghewortelt ende veroudert is? Wat profijten sullen daer doch komen van dit uyt stellen? en siet ghy niet dat eenen boom niet gebooght en kan worden dan als dien noch jonck oft een roede is; alsoo oock sult ghy geluckigh wesen, is 't sake dat ghy in tijdts uwen hals buyght onder het soet jock van Christus Iesus uwen Heere, ende de kleyne kinderen van Babylonien (dat zijn de op-klimmende gedachten, slaet aen den steen, op dat ghy niet te langh beydende, de
selve soudt konnen verwinnen. Want wie isser sieck, die verwacht tot dat de sieckte vererghert is? Wie is eenen wijsen reysenden man, die sijne reyse uytstelt, tot dat door den gheduerighen reghen, de weghen niet te passeren en zijn? Wie isser die verbeydt dat den draet, die hy quaelijck af-snijden kan, ghewassen zy als eenen schippers kabel, dat is tot dat de quade gewoonte dieper ghewortelt is, ende quader zy om uyt te roeyen? Wie isser soo dwaes, die voordts gaet dwalen, als hy bemerckt dat hy van den rechten wech geweken is? Wie isser die het pack sijnder sonden, nu met op-heffen konnende, om aen de voeten Christi onses Salich-makers, ende des Priesters af te legghen, sal konnen verdraghen, noch grooter gheworden zijnde? Het gene dan dat ghy eenen anderen soudt raden in soodanighe sake (let hier wel op) gheeft desen raedt aen u selven.
Den mensch. Eylaes! en is dan de ghedachtenisse des doodts niet krachtich genoech
om my dit wijs te maken, de welcke my sal verrasschen, ende komen ghelijck eenen dief in den nacht, ende op sulcken ure die ick minst ben verwachtende?
+
Den tweeden is de onsekerheydt des doodts, ende als-dan het hert aenvallen des vijants.
Den Enghel. Siet wel toe dat ghy in deser voegen+
niet ghestraft en wordt: de wijle ghy nu kloeck ende wel-varende zijnde, Godt vergeet; dat ghy in de ure uwes doots, wel u selven, ende Godt mede niet indachtich en zijt. Den vijandt sal u als-dan dapperlijck aen-vallen ende bestrijden, ende dat soo veel te kloecker, hoe dat hy u dick-wijlder over-wonnen heeft, ende ghy door de menich-vuldicheydt uwer sonden te swacker sult wesen, soo veel te geweldiger sal hy u aen-vallen, hoe dat u als-dan de krachten der sielen ende des lichaems te meer sullen ontbreken. Al is't sake dat Godt belooft heeft vergiffenisse den genen die met een rouwich herte tot hem komen, en heeft hier toe nochtans niet belooft u gratie te gheven, noch toe-geseydt, dat ghy den dagh van morgen sult beleven. Hoe grootelijcx sult ghy inden dach des oordeels beschuldicht worden, dat ghy byna de ghelegentheydt uwer salicheydt veronachtsaemt, ende den wech uwer bederffenisse, met grooten arbeydt ende verscheyden perijckelen gesocht hebt? Wat eere sal het hem dan wesen, die gheheel sijn
leven qualijck over-ghebracht heeft? wat sal hy als dan maeyen, die in sijn leven
+
Matth. 7.
voor sy-selven, smerten,+
ende eeuwighe tormenten ghesaeyt heeft? Oft sullen sy plucken wijn-druyven van de doornen; oft van de distelen, vijghen? Is dit eene bereydinghe om den Rechter te versoenen, d'een soude op d'ander te vergaderen?
Den mensch. Ick bemercke, ende sie klaerlijck, datter niet droevigher en sal wesen
+
Rom. 2.
in der eeuwichheydt,+
dan dat-men in den tijdt van ghenade, sy-selven vergadert eenen schat der gramschappen, in den dach der gramschappen ende van wrake, ende dat door dien wy Godt meer vergramt, ende meer onghelijck ghedaen hebben, hoe dat hy in dit leven ghenadigher t' ons-waerts is gheweest.
+
Den derden is, te
overdencken den leelijcken ende slavelijcken staet der sonden.
+
Den Enghel. Al-waer het by al-dien, dat ghy in u uyterste salich soudt worden,
soude 't niet een uyt-sinnicheydt wesen hier te blijven in den staet van eenen moordenaer ende vijant Godts, inden staet van een slave, liever dan vrij te wesen, ende laten allen den tijdt van verdiensten ende Godt te behaghen voor-by gaen? Is't sake dat ghy Godt in der eeuwicheydt wilt lief hebben ende beminnen, waer-om wilt ghy hem nu haten? is't dat ghy hem als-dan sult beminnen, hoe grootelijcks sult ghy u bedroeven, dat ghy uwen Vader, uwen Heere, ende al u goet, soo langh sult ghehaet hebben. Ghy en laet hier gheen ghelegentheydt oft occasie van eenich tijdelijck ghewin voor-by gaen, ende sult ghy veronachtsamen d'occasie van eeuwige rijckdommen te bekomen? Aen-siet eens hoe sorchvuldelijck dat de heylighen ghewandelt hebben in de tegenwoordicheyt Godts, ende vreesen den Heere gelijck op-rijsende baren tegen haer-lieden op-staende, altijt bevreest wesende, niet tegen-staende dat sy haer nerghens in schuldich en kenden, en waren nochtans tot gheender tijden ons besorcht. Ende ghy soo menich-mael van my vermaent wesende, op dat ick my soude moghen verheugen in uwe bekeeringhe, hebt my soo langh
+
Amb. lib. 2. de poenit. c. 10.
wederspannich+
gheweest. En laet u niet voor-staen dat het soo licht is, sy-selven te bekeeren, (seght den heyligen Ambrosius) ick heb bevonden dat het veel lichter is, dat-men hem soude behouden in sijne eerste
onnooselheydt, dan hem te begheven tot eene waerachtige penitentie: ende al en waerder anders niet, wat isser droevigher dan te leven in eenen gheduerighen strijdt, benautheydt, ende een knaghen van conscientie sonder op-houden dach ende nacht? heeft dit uwen Salich-maker by u verdient? is dit sijne voet-stappen naer-ghevolght, hem te verbellighen om dat hy genadich ende bermhertich is gheweest; ende den spot met hem te houden, om dat hy lanckmoedich ende sacht-sinnich is? En weet
+
Rom. 1.
ghy niet,+
seght den Apostel, dat de goedertierenheydt ende goetheydt Godts u verwacht tot leedt-wesen van u voor-leden leven? Och hoe groot is de goedtheydt die hy u daghelijcx betoont in u te spijsen, t'onderhouden, te beschermen, ende alle creaturen om uwen wille? en kan u dit noch niet-met-allen beweghen? Och oft ghy
+
Luc. 19.
verstont, ende dat in desen uwen dach,+
die tot uwen vrede is! Ende wat is het doch dat u af-houdt van uwen Godt, van uwe salicheydt, glorie, goedt ende salich leven; van het om-helsen ende liefde van eenen soo goeden Vader? Wat is het anders dan een luttel ghenuechts ende ijdelheyt deser werelt, de welcke nochtans met soo grooten ancxt ende sorchvuldicheydt ghesocht, met vreese bewaert, ende verloren zijnde beschreyt wort; daer-en-boven hier namaels met onsprekelijcke pijnen, oft wel alhier met gheduerighe tranen betaelt moet worden? want komt ghy eens onder het ghetal der uyt-verkorene, soo sult ghy wenschen duysendt dooden ghestorven te hebben, liever dan dat ghy Godt al-machtich vergramt soudt hebben. Gaet dan, ende geeft u tot eene wel-luste van eenen oogen-blick, die ghy daer naer met de eeuwighe straffe
+
Malach. 3.
moet bekoopen. Bekeert u, bekeert u, ende siet wat onder-scheyt datter+
is tuschen den rechtveerdighen ende den goddeloosen, tusschen den genen die Godt oft sijnen
+
1. Reg. 2. vijant dient. Want hij is den Heere, ende daer en is gheenen+
anderen neffens hem,
+
Psalm. 44.
hy is den genen die dootslaet+
ende weder-om levendich maeckt; hy is grootdadich, ende sijne groot-dadicheydt en heeft gheen eynde; hy is alleen die onstervelijck
+
1. Timot. 6. is, ende woont+
in een licht, daer-men niet aen komen en kan: ende dorst ghy u noch verstouten om desen machtighen
Heere te versmaden, ende liever aen te hanghen sijnen ende uwen ghesworen vijandt, door eer-sucht, giericheydt, ende ijdelheydt deser wereldt? Ierusalem, Ierusalem, bekeert u, bekeert u, tot uwen Heere uwen Godt.
+
August. l. 8. Conf. c. 5.
+
Den mensch. Ick en heb niet, o heylighen Enghel! dat ick hier teghen soude
verantwoorden, als ghy my seght: Staet op, ghy die daer slaept, ende verweckt u van de doodt, ende uwen Salich-maker sal u verlichten: ende overmidts dat ick bekenne, dat het in alles waer is, 't gheen my voor ooghen ghestelt wordt, soo en heb ick niet daer ick my met recht mede soude konnen verdedigen, over-wonnen wesende van de waerheydt. Want ick soude wel uytsinnich wesen te sondighen, by al-dien ick my liet voor staen, dat ick naer alle mijne misdaden gheene ghenade en soude konnen verwerven: ende weet ick dat ick eenen goeden ende bermhertighen Heere hebbe, die niet teghen-staende dat hy grootelijcks door de menichte mijnder sonden vergramt wordt, nochtans ghereedt is mijne sonden te vergheven, hoedanich soude dese mijne boosheydt wesen, quaedt te willen zijn, om dat hy goedt is?
Ghebedt van eenen die hem tot Godt bekeert, uyt den H. Augustinus.
HEere Iesu Christe, Sone van den levendighen Godt, die met uyt-ghestreckte armen, tot de verlossinghe van alle menschen, ghedroncken hebt den Kelck van u bitter lijden, komt my vandaegh te hulpe. Ick arm zijnde, kome tot den ghenen die rijck is; ellendich, tot den ghenen die bermhertich is: en laet my doch niet onghetroost vvech gaen. Ick kome tot u hongherich zijnde, en laet my niet gaen onversaedt. Al is't dat ick versuchte eer ick ete, verleent my, dat ick naer dese versuchtingen mach ghespijst vvorden. Voor al, o alder-soetsten IESV, ick belijde in de teghenvvoordicheydt van uvve grondeloose bermherticheyt teghen mijn eyghen selve mijne misdaden. Aen-siet, o Heere, hoe dat ick in sonden ontfanghen ende gheboren ben, ende ghy hebt my ghesuyvert ende gheheylicht, ende ick heb my na-der-handt met meerder sonden besmet. VVant ick heb gheboren ghevveest
in het ghene dat ick niet en konde ontgaen; maer heb my daer naer vrij-vvillichlijck in mijne vuylicheden ghevventelt. Dit is het quaedt, o Heere, daer ick u mede onteert ende my selven besmeurt hebbe (die ghy nochtans naer u beeldt ende ghelijckenisse gheschapen hadt) hooveerdicheydt, ijdele glorie, ende meer andere sonden, met de vvelcke ick mijne arme siele nu besvvaert ende ghequetst vinde, Siet, Heere, hoe dat
+
Psal. 37. mijne sonden boven+
mijn hooft ghevvassen zijn, ende als een svvaer pack my selven over laden; ende 't en zy sake dat ghy, vvien het eyghen is ghenadich ende
bermhertich te vvesen, my by-staet met uvve krachtighe handt, ick sal teenemael te niet gaen. Slaet uvve ooghen op my, o Heere, die heylich zijt, ende siet, hoe dat mijnen
+
Psal. 70. vijandt teghen my op-staet segghende: Godt heeft hem verlaten, ick sal+
hem vervolghen ende vangen, vvant daer en is niemandt, die hem uyt mijne handen kan ontvveldighen. Ende hoe langh sult ghy vertoeven, o Heere? keert u tot my, ende
+
Psalm 6. verlost mijn ziele;+
bevrijdt my door uvve ghenade. VVeest uvves soons bermhertich, die ghy niet sonder grooten arbeyt gebaert hebt, ende en acht soo seer mijn quaedt niet, dat ghy daer door uvve goedtheydt soudt vergheten. VVie is den vader die sijnen sone niet en verlost? oft vvie is den sone die van den vader met sijne ghenadighe handt niet en vvordt ghestraft? Soo dan, o Vader ende Heer, al is't dat ick een sondich mensch ben, ick en kan nochtans niet laten uvven sone te zijn, vvant ghy my ghemaeckt hebt ende hermaeckt. Is't dat ick ergens in ghesondight heb, suyvert my, ende door uvve gheesselinghen ende straffen ghesuyvert zijnde, levert my over aen uvven Sone. Is het vvel moghelijck dat een moeder, het kint dat sy in haer lichaem ghedraghen
+
Isaiae 49. heeft, kan+
vergheten? ende al vvaer het by aldien dat sy het vergate, ghy nochtans als eenen goedertieren Vader, hebt belooft ons niet te vergheten. Ick roepe tot u, ende ghy en verhoort my niet; ick ben in droefheydt, ende ghy en troost my niet. VVat sal ick alderellendichsten mensch segghen oft doen? Ick ben vervvorpen van u aenschijn, aen-ghesien dat my desen troost ontbreeckt. VVee my, van hoe grooten goedt ben ick gekomen tot een alder-meeste
quaedt! vvaer ginck ick, ende vvaer toe ben ick ghekomen! vvaer ben ick, ende vvaer ben ick niet! vvaer hebbe ick naer verlanght, ende vvaer naer versucht ick nulick hebbe rust gesocht, ende siet ick ben benaut; siet ick sterve, ende mijnen Salich-maker
+
Psal. 88. en is met my niet: ende het vvaer my nochtans beter niet te vvesen,+
dan sonder mijnen Salich-maker te vvesen: het is beter niet te leven, dan sonder het
vvaerachtich Leven te leven. VVaer zijn uvve oude bermherticheden, o Heer IESV! sult ghy altijt op my vergramt blijven? versoent u over my, ende vveest mijns ghenadich, noch en keert u aenschijn van my niet; die het selve om my te verlossen, niet af-ghekeert en hebt van de ghene, die u bespot ende bespoghen hebben. Ick belijde dat ick ghesondicht hebbe, ende mijne conscientie ghetuyght my, dat ick de verdoemenisse vveerdich ben, ende niet machtich en ben voor mijne sonden te
+
Psal. 142. vol-doen; maer het is nochtans seker dat uvve bermherticheydt+
alle mis-daden verre te boven gaet. En vvilt teghen my niet opteeckenen, o alder-goedertierensten Heere, alle mijne bitterheden, noch met uvven dienaer in 't recht treden; maer vvilt my naer de menich-vuldicheydt uvver ontfermherticheden alle mijne sonden vergheven. Amen.
Practijcke tot een rijpe bekeeringhe.
D'Eerste te bemercken dat het onwijsselijck ghedaen is, iet anders dan dese sake
meer ter herten te trecken, waer aen het al, ende de salicheydt van de menschen
+
Matth. 16.
geleghen+
is. Want wat batet den mensche, dat hy de gheheele wereldt winne, ende dat hy schade lijde aen sijne siele?
De tweede, daghelijcx 's avondts een van dese naervolghende bemerckinghen by sy-selven over-legghen, waer door hy mach verweckt ende voordts-ghedreven worden; ende t'samen, eer hy gaet slapen, over dencken, oft hy ghereedt is te sterven. Want den slaep een waerachtich voor-beelt is van de doodt, ende oock den wech tot de selve Hoe dick-wijls is het ghebeurt, dat den ghenen die 's avondts gherustelijck is gaen slapen, 's morghens onversiens doodt ghevonden is? Zijt ghy wijs, soo en sult ghy u tot den slaep niet begheven, u stellende in perijckel van de eeuwige doodt. het is eene
grouwe-lijcke sake te vallen in de handen van den levenden Godt.
De derde, sekere bequaeme uren hier toe schicken , besonderlijck 's Heylich daeghs. Maer, eylaes! soo verre zijn wy verblindt ende verslapt, dat wy lichtelijck vinden tijdts ghenoech voor ons tijdelijck profijt; maer voor onser sielen salicheydt, ende voor Godts dienst, konnen wy quaelijck eenen ooghen-blick vinden, aen-gesien dat ons gheheel leven by-na in tijdelijcke bekommernissen versleten wordt.
Korte bemerckinghen dienende tot onse bekeeringhe, ende om een goedt leven te aenveerden, die vvy dick-vvijls, maer sonderlinghe teghen den nacht behoorden te over-dencken.